عنوان :

تحقیق معیارهای دینداری از دیدگاه دانشجویان

تعداد صفحات : ۸۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

دین به طور کلی آئین پرستش و عبادات است واین دلیل برفطری بودن انگیزه خداجویی می‌باشد و چون امر پرستش فطری است همه ملل عالم از دورترین مکانهای جغرافیایی و تاریخی در این مسئله شریک هستند.زیرا همه انسانها به دنبال یک پناهگاه حقیقی و مبدا واقعی‌اند.

بنابراین با توجه به فطرت الهی انسانها، گرایش به دین و دینداری در وجود انسانها نهفته است و با کوچکترین نشانه‌ای از طرف خالق به ظهور می‌رسد و دستوراتی نیز از جانب خداوند به انسان ابلاغ شده با توجه به همین فطرت الهی است و لذا با انجام آن انسان و جامعه به سعادت و کمال واقعی خواهد رسید، در غیر اینصورت به گمراهی و ضلالت خواهد افتاد هر چند در ابتدای راه ممکن است که به موفقیتهایی دست یابد ولی در نهایت راه زوال و انحطاط را خواهد پیمود. پس چه بهتر که با وجود عمرکوتاه به این ندای باطنی توجه نموده و در پی آن بود که هر چه بهتر و بیشتر به دستورات آن گوش جان سپرده و با دینداری واقعی سعادت دنیوی و اخروی را در پیش رو داشت.

در پژوهش حاضر، معیارهای دینداری از دیدگاه دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز وزوان بررسی گردید.

معیارهای دینداری دانشجویان در چهار حیطه: باورها، دانش، عواطف و عملی بررسی شد.

نتایج نشان می‌دهد که عمده‌ترین معیارهای مورد نظر دانشجویان در بعد باورها عبارتند از:

 اعتقاد قلبی به خداوند
اعتقاد به عالم برزخ
اعتقاد به عدل خداوند

در بعد دانش عمده‌ترین معیارها عبارتند از:

 آشنایی با امامان
آگاهی نسبت به واجبات دینی
آشنایی نسبت به مذاهب

در بعد عواطف دینی عمده‌ترین معیارها عبارتند از:

 احساس ترس از خدا
احساس معنوی به هنگام زیارت حرم امامان

در بعد عملی عمده‌ترین معیارها عبارتند از:

 خواندن نمازهای واجب، رعایت واجبات، راز ونیاز با خدا
خواندن نمازهای مستحبی و اعتقاد قلبی بدون انجام فرایض دینی

در ارتباط با متغیر جنسیت، با توجه به میانگین رتبه‌ها، معیارهای دینداری از دیدگاه دختران در اکثر ابعاد باورها، دانش، عواطف و عملی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است.

و تنها در بعد باورها، در مورد اعتقاد قلبی به خدا بدون انجام فرائض دینی، میانگین رتبه پسران بالاتر بوده و اهمیت بیشتری برای این مورد قائل بوده‌اند.

در ارتباط با متغیرهای رشته تحصیلی، نتایج پژوهش نشان داد که در ابعاد عواطف، باورها تفاوت معنی‌داری بین دیدگاه دانشجویان وجود ندارد.

در ارتباط با متغیر محل تولد دانشجویان نتایج نشان داد که در ابعاد عواطف و باورها تفاوت معنی‌داری بین دانشجویان وجود ندارد.

همچنین در حیطه عملی در بعد خواندن نمازهای مستحبی، بین دیدگاه دانشجویان بومی و غیربومی تفاوت معنی دار مشاهده شد و طبقات بومی اهمیت بیشتری برای مستحبات قائلند.

واژه های کلیدی: باورهای دینی، اعمال دینی، عواطف دینی، دانش دینی، نماز، دعا

فهرست مطالب

مقدمه    ۱
بیان مسئله    ۲
اهمیت و ضرورت موضوع    ۷
اهداف پژوهش    ۸
سئوالهای پژوهش    ۸
تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها    ۹
سئوالهای پژوهش    ۱۰
واژه‌های کلیدی در تحقیق    ۱۰
فصل دوم : پیشینه تحقیق
پیشینه نظری    ۱۳
مقدمه    ۱۳
کلیاتی درباره دین    ۱۴
معنای لغوی دین    ۱۴
تعریف دین    ۱۵
منشاء دین    ۱۶
فطری بودن دین    ۱۷
مراحل خداشناسی از چند خدایی تا وحدانیت    ۱۸
مراحل خداشناسی    ۱۹
مذهب در ایران     ۱۹
دین در ایران از ماقبل تاریخ تا کنون    ۱۹
چگونگی رواج یافتن مذهب تشیع در ایران    ۲۱
شیعیان دوازده امامی (اثنی عشری)    ۲۲
دین و سایر عناصر نظام اجتماعی    ۲۲
اهمیت دین از دیدگاههای مختلف    ۲۲
روش شناختی اسلام     ۲۲
روش شناختی تفهیمی    ۲۹
اسلام و تسلیم و سلسله مراتب آن    ۳۱
مسلمان کیست؟    ۳۳
معنای ایمان    ۳۳
شک و ایمان    ۳۴
دین و ایمان    ۳۵
تفاوت انسان متدین و بی دین    ۳۶
تعریف متدین و متدین واقعی      ۳۷
دسته بندی مردم در برابر دین    ۳۸
دسته بندی مردم در برابر دین    ۳۹
تعالیم دین از نظر شخصیت فردی، (معیارهای دینداری از نظر فردی)    ۴۰
خصوصیات مومنان    ۴۲
پیامدهای ایمان مذهبی (بعد پیامدهای دینی)    ۵۲
پیامدهای ایمان مذهبی    ۵۴
ویژگی‌های جامعه اسلامی    ۵۵
فصل سوم : روش تحقیق
روش تحقیق    ۵۸
روش جمع آوری اطلاعات    ۵۸
روش تحلیل داده‌ها    ۵۸
جامعه آماری    ۵۹
حجم نمونه    ۵۹
طرح سئوالات پرسشنامه    ۵۹
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها
جداول و نمودارهای فرضیات    ۶۰
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری
نتیجه گیری    ۷۷
محدودیتهای پژوهش    ۷۹
پیشنهاد    ۸۰
پیوستها
پرسشنامه
جدول مادر

مقدمه :

هزاران سال است که انسان به رکت ارتباطهای روحانی و معنوی، زندگی خویش را جلوه‌ای الهی بخشیده و با تحکیم ارتباط خود با آفریدگار جهان به مقام خلیفه الهی رسیده است. در سایه اعتقادات و باورهای دینی، انسان دریافت که فراتر از همه حیوانات است و نغمه‌ای از روح الهی در او بوجود آمد که «من» واقعی‌اش را آشکار ساخت و از «من» حیوانی جدایش کرد.

ولی امروزه ودر آستانه هزاره سوم که بشر با شتابی وصف ناپذیر به سوی پیشرفتهای همه جانبه و فراتر از کره خاکی پیش می‌رود، با همان شتاب از مباحث اخلاقی و ارزشی دور می‌شود. و ما شاهد فروپاشی انسانی اخلاقی و اخلاق انسانی هستیم. به عبارتی در حالی که اندیشه بشر به بالاترین حد پیشرفت رسیده، قلب او به شدت در حال پسروی است. که این جدایی دل از اندیشه و از هم پاشیدن عواطف و احساسات انسانی اگر درمان نشود، ظهور و بروز انواع بیماریها، اضطرابها، نگرانیها و ناآرامیهای روانی و اجتماعی و… را به دنبال خواهد داشت.

در چنین موقعیتی دین و تربیت دینی است که عامل هدایت بشر در مسیر زندگی شده و او را به فطرت خود که همان حق طلبی و کمال گرایی است بر می‌گرداند و او را از انحطاط اخلاقی باز می‌دارد.

همان طور که ذکر شد، انسان موجودی کمال طلب است و یکی از راههای نیل به کمال، داشتن اسوه و الگوست. الگویی که خود موجودی ارزنده و دارای سجایای اخلاقی و انسانی باشد. ولی باید دید یک چنین الگویی به عنوان یک فرد با ایمان و دیندار چه معیارهایی باید داشته باشد تا نوجوانان و جوانان تحت تاثیر جاذبه‌های معنوی وی قرار گرفته و غبارهای فراموشی را از فطرت خود بزدایند. بنابراین محقق در پی آن است که معیارهای دینداری را با توجه به نظرات جوانان در پنج حیطه، باورهای دینی، مناسک و اعمال دینی، عواطف و تجربه دینی، پیامدهای دینی و دانش دینی تعریف نماید تا از این طریق بتواند به علت بعضی از رفتارهای مغایر با مذهب پی‌برده و راهکارهایی را جهت آگاهی دادن و تاثیر گذاری بیشتر بر این قشر آینده ساز ارائه دهد. و به این وسیله آنان را به فطرت خویش باز گرداند.

بیان مسئله :

امروزه در تمام جوامع، دغدغه اصلی مسئولین، پرورش نوجوانان و جوانان و آماده کردن آنها برای ورود به جامعه است. در کشور اسلامی ما نیز در سالهای اخیر توجه ویژه‌ای به امر تعلیم و تربیت نوجوانان و جوانان شده است. مخصوصاً در زمینه تربیت دینی، بیشترین نگرانی مسئولان عرضه تربیت این است که چرا با وجود این همه برنامه ریزی و تبلیغ، گرایش جوانان نسبت به دین و اعمال دینی روز به روز کمتر می‌شود.

این دوری از مذاهب پیامدهای ناگوری را برای اجتماع ما به بار آورده، از جمله اینکه جوانان دیگر چندان ارزشها و هنجارهای موجود در جامعه را قبول ندارند. همچنین وجود این همه بیماریهای روحی و روانی، نشان می‌دهد که انسان امروز جایگاه امن خود را از دست داده و دچار سرگردانی شده است.

حال باید ببینیم چرا دین ما که کاملترین دین است و بر تمامی جنبه‌های زندگی انسان احاطه داشته و برای جزیی‌ترین مسائل زندگی، بهترین دستورها و راهکارها را ارائه داده است مورد بی‌مهری جوانان قرار گرفته؟ آیا با پیشرفت تکنولوژی دین جذابیت خود را از دست داده؟ و یا اینکه حداقل تعریف دینداری ترد آنان (معیارهای دین و دینداری) نسبت به گذشته در حال تغییر است.

یافته‌های پژوهش طالبان پیرامون دینداری و بزهکاری در میان جوانان دانش آموز منطقه ۵ تهران در سال ۱۳۷۷ نشان داده است، که نسل جدید از حیث اعتقادات به ارکان اصلی دین هیچ گونه مشکلی با اساس اسلام نداشته و مبانی محوری آن را کاملاً قبول دارند و نتایج این پژوهش نشان داده است که ۵۵% به بالا اولین سطح ایمان مذهبی، یعنی شهادتین (اعتقاد به خدا و رسول) را قبول دارند و این نمایان می‌سازد که نسل جدید از حیث اعتقاد به ارکان اصلی دین و محور دین مشکل چندانی ندارند. در دین اسلام پایه ایمان اقامه نماز است و ۸۶% با خواندن نماز وارد مرحله دینداری شده‌اند و در عین حال ۹۰% دانش آموزان بیشتر روزها روزه گرفته‌اند و بنابراین ۸۳% جوانان دانش آموز هم نماز می‌خوانند و هم روزه می‌گیرند اگر دینداری را منحصر به رعایت احکام عبدی ندانیم و بر اساس هنجارها و مناسک نیز تعریف کنیم و همچنین میزان توجه و ارتباط شخصی با خداوند را مبنای دینداری قرار دهیم، ۳/۹۵% جوانان با توجه به معرف توبه و کمک خواستن از خداوند برای جبران گناهانشان دارای چنین تجربه‌ای بوده‌اند. هر چند ظاهراً به هنجارهای دینی و نمادهای ظاهری تعریف شده برای مذهب توجه ندارند. از نظر بعد اعتقادات دینی نیز ۹۳% این اعتقادات را داشته‌اند. (طالبان، ۱۳۸۱، ص۷)

«بررسی نظرات دانشجویان پیرامون ضرورت عقیده‌مند بودن نیز نشانگر این است، که ۶/۸۴% دانش آموزان باور قلبی به خدا دارند و ۱۴/۷۶% نسبت به دعا نظر مثبت دارند، همچنین ۵/۶۷% محدود شدن به واسطه دینداری را رد کرده‌اند. ولی به طور کلی گرایشات مذهبی در دانش آموزان وجود دارد،» (رضا قلیان، ۱۳۸۰، ص۹۵)

«طبق جدیدترین پژوهش‌های جامعه شناختی، چه در آفریقای جنوبی و مکزیک که بالنسبه توسعه نیافته‌اند و چه در آمریکا که پیشرفته‌ترین جامعه بشری (از نظر فرهنگ مادی) است. بیش از ۹۵% انسانها به وجود خداوند ایمان دارند. و حتی خود را دیندار می‌دانند.» (اینگلهارت، ۱۳۷۳، ص۲۱۶)

«به نظر اینگلهارت اعتقاد به خداوند و تعهد مذهبی به معنای میزان اهمیت خداوند ترد افراد، شاخص بسیار حساس بعد دینداری است.» (اینگلهارت، ۱۳۷۳، ص۲۱۲)

با توجه به مقدمات ذکر شده به تعریف دینداری می‌پردازیم:

«از دیدگاه محسن کدیور دینداری یعنی تسلیم خدا بودن، خدا پروایی، خدا ترسی و این که انسان در خفا هم آنچه را خدا نمی‌پسندد عمل نکند. وجه اصلی دینداری، خدا پروایی است، پروا را در زبان دینداری تقوی معرفی می‌کنند و در واقع دینداری عامل تحول انسان در راستای تعالیم خداوند است.» (کدیور، ص۱)

علامه محمود شلتوت (۱۳۵۹) نیز دینداری واقعی را عبارت می‌داند از امتنان امر خداوند در خلوت و در میان مردم. و در عین حال آن را با صورتهایی از دینداری که نزد مردم رایج است مقایسه می‌کند.

الف) دینداری رمزی: در این شکل از دینداری، فرد فقط به این دل خوش است که فقط یک انتساب ساده به دین داشته باشد، آنان فکر می‌کنند، گفتن شهادتین تنها رمز ورود به دین است و فقط با ادای آن در زمره افراد مومن و متدین قرار می‌گیرند بدون اینکه با معاش، فضیلت و کارهای شایسته و مطالب علمی‌ای که از طریق وحی گزارش داده شده، سرو کله پیدا کنند و بنظرشان حقیقت چیزی است که خود تشخیص می‌دهند. در این جاست که باید گفت تظاهر به کفر از این گونه دینداری بهتر است. زیرا کافران با تظاهر به دین باعث انحراف کوته بینان نمی‌شوند و باعث لکه‌دار شدن دین نمی‌گردند.

ب) دینداری پوشالی: در این نوع دینداری، فقط بر انجام حرکات و اعمال ظاهری تکیه می‌شود، و ایمان این افراد محدود به نماز، تظاهر به روزه، تظاهر به تاثر و بطور کلی عبادات صوری، و خالی از روح و غیر مفید است این افراد به کسانی که از انجام محدود و ظاهری این اعمال قدم فراتر نهند، تهمت بیدینی می‌زنند و با این کار بین مومنان ایجاد نفاق و دشمنی می‌کنند.

با توجه به نکات گفته شده می‌توان گفت نشانه دینداری واقعی سه چیز است.

 درستی عقیده
فضیلت اخلاقی
عمل شایسته

از طرف دیگر از نظر محمد مهدی بهداروند، «دیندار کسی است که دارای اخلاق نیک، و اعمال نیک اما متناسب با اوامر و تواهی دین باشد، به تعبیر دیگر اخلاقی را که دین سفارش کرده است و افکاری که مورد توجه دین بوده و شخص می‌تواند آنها را پایه‌های نظری دین بداند و بالاخره احکامی دینی که اعمال او را مشخص می‌کند، همگی به عنوان سه عرصه اصلی در دینداری مطرحند.» (بهداروند، ۱۳۸۰، ص۱)

«برخی دانشمندان علوم اجتماعی نیز دینداری یا وابستگی به مذهب را دارای حداقل دو بعد، اجرای فرایض مذهبی (مثل نماز، روزه، مناجات و مناسک) می‌دانند که بوسیله مشاهدات علمی آشکار خواهد شد و اعتقادات مذهبی که از طریق پاسخ به سئوالات عقیدتی مکشوف خواهد شد.» (به نقل از طالبان، ۱۳۸۰، ص۲)

با توجه به اینکه تعریف واحدی از دینداری وجود ندارد، ولی به نظر می‌رسد «در حال حاضر بر سر اینکه دینداری مشتمل بر پنج بعد است توافق نسبی حاصل شده است. این ابعاد که توسط گلاک۱ و استارک۲ معرفی شده‌اند، عبارتند از: ابعاد اعتقادی یا باورهای دینی۳، مناسکی یا اعمال دینی۴، تجربی یا عواطف دینی۵، فکر یا دانش دینی۶، و پیامدها و آثار دینی۷.» (به نقل از سراج زاده، ۱۳۷۸، ص۲)

با توجه به مطالب گفته شده، معیارهای دینداری را در پنج معرف مشخص، تنظیم و میزان گرایشات دانشجویان در این پنج معرف مورد بررسی قرار می‌گیرد که عبارتند از:

  باورهای دینی شامل: اعتقاد به خدا، پیامبر، فرشتگان و ائمه اطهار و قیامت و…

 عواطف دینی شامل: حالت نزدیکی به خدا، پیامبر، ائمه یا به طور کلی حالت معنوی خالصانه عمیق که به فرد دست می‌دهد و باعث نزدیکی او با خالق می‌شود. مانند گریه افتادن به هنگام نماز یا احساس نزدیکی به ائمه در هنگام زیارت: توبه، پشیمانی از گناهان و …

 مناسک و اعمال دینی شامل: نماز، خواندن قرآن، روزه. پرداخت خمس و زکات و …

 پیامدهای دینی شامل: حفظ حجب، (اجباری یا اختیاری)، مشارکت سیاسی، ایجاد هماهنگی، رعایت حق الناس و تواضع و…

دانش دینی شامل: آشنایی مهمترین کتابهای دینی، نهج البلاغه، مفاتیح الجنان، آشنایی با قرآن و تاریخ اسلام و…

با توجه به اینکه هدف محقق مشص ساختن معیارهای دینداری است، لذا در این پژوهش به بررسی معیارهای دینداری از دیدگاه دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز وزوان می‌پردازیم.

در پایان اشاره می‌کنیم که این تحقیق تنها شامل متغیر دینداری است واز طریق پنج معرف که در عین رابطه تا حدودی هر یک از آنها را می‌توان مستقل فرض نمود، بررسی می‌شود.

 اهمیت و ضرورت موضوع :

در موقعیت کنونی جامعه ما که جوانان از هر طرف مورد هجوم فرهنگهای به ظاهر متمدن قرار گرفته‌اند و به سرعت از اصل و فطرت خود که همان خداجویی و کمال طلبی است، دور می‌شوند، لزوم توجه به راههای پرورش و تقویت احساس مذهبی و رفتارهای خداجویانه ضروری به نظر می‌رسد. یکی از پایدارترین و خوشایندترین روشهایی که در ایجاد و پرورش احساس مذهبی و تمایل به انجام اعمال دینی موثر است، روش الگویی است، زیرا انسان از طریق غیرمستقیم و به وسیله مشاهده رفتار، بیشتر نسبت به انجام رفتار مطلوب و بخصوص اعمال مذهبی رغبت نشان می‌دهد. ولی این امر در صورتی میسر است که فرد مورد نظر به لحاظ شخصیتی مورد قبول فرد باشد و او را به عنوان یک فرد دیندار قبول داشته باشد.

با توجه به این امر اگر ما ارزش‌های دینی جوانان خود و عوامل موثر در شکل گیری این ارزشها را بشناسیم می‌توانیم، به نحوی شایسته در جهت راهنمایی و ارشاد آنها گام برداریم و با شناسایی مسیرهای موثر در فراگیری ارزشهای دینی، بتوانیم ارزشهای در خور توجه دینی را به آنها بیاموزیم.

تردیدی نیست که پژوهش‌های دینی از نظر کمی و کیفی، پس از انقلاب اسلامی، رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است، زیرا نیازها و ضرورتهای نظام اسلامی، تکثیر موضوعات تحقیق را ایجاب می‌کرده است، طبیعی است که شرایط امروز با گذشته تفاوت می‌کند و آنچه مورد پرسش و انتقاد می‌باشد، این است که آیا کارهایی که انجام گرفته، متناسب با امکانات و انتظارات امروز هست یا نه؟ در نظام اسلامی، دین زیر بنای تمام مسائل جامعه است و لذا این تحقیق، می‌تواند به عنوان ملاکی برای تحقیقات دینی مورد استفاده قرار گیرد.

 اهداف پژوهش :

شناسایی و تعیین معیارهای دینداری از نظر دانشجویان دانشگاه پیام نور مرکز وزوان که هدف کلی طرح می‌باشد و اهداف جزئی طرح عبارتند از:

الف) تعیین معیارهای دینداری در بعد دانشی

ب) تعیین معیارهای دینداری در بعد باورها

ج) تعیین معیارهای دینداری در بعد عملی

د) تعیین معیارهای دینداری در بعد عواطف

و) تاثیر متغیرهای رشته تحصیلی، جنسیت، و وضعیت دانشجو در تعیین معیارهای دینداری

 سئوالهای پژوهش :

در ابتدا، معیارهای دینداری را در مقوله‌های مختلف مورد بررسی قرار داده و به دو نکته اساسی اشاره می‌شود.

 تعیین معیارهای دینداری از نظر دانشجویان
بررسی معیارهای دینداری با توجه به متغیرهای پایه، جنس و وضعیت دانشجو. (بومی یا غیر بومی بودن)

در این قسمت به تعریف متغیرها می‌پردازیم و سپس به ذکر سئوالهای پژوهش می‌پردازیم.

 تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها :

تعریف مفهومی: بعد اعتقادی، یا باورهای دینی عبارت است از، «باورهایی که انتظار می‌رود پیرامون یک دین به آنها اعتقاد داشته باشند.»

تعریف عملیاتی: منظور از بعد اعتقادی نمره‌ای است که دانشجویان در آزمون حیطه باورها بری فرد دیندار در نظر می‌گیرند.

بعد عملی یا اعمال دینی شامل، «اعمال مشخصی همچون عبادت، نماز و شرکت در آئین‌های دینی خاص و… است که انتظار می‌رود پیرامون یک دین آنها را به جا آورند.»

تعریف عملیاتی: منظور از بعد عملی، نمره‌ای است که دانشجویان در آزمون حیطه عملی برای فرد دیندار در نظر می‌گیرند.

 بعد تجربی یا عواطف دینی، ناظر به عواطف، «تصورات و احساسات مربوط به داشتن رابطه با جوهری ربوبی همچون خدا یا واقعیتی غایی یا اقتداری متعالی است.»

تعریف عملیاتی: منظور از بعد عواطف، نمره‌ای است که دانشجویان در آزمون حیطه عواطف برای فرد دیندار در نظر می‌گیرند.

 بعد فکری یا دانش دینی: «مشتمل بر اطلاعات و دانسته‌های مبنایی در مورد معتقدات هر دین است که پیروان هر دین باید آنها را بدانند.»

تعریف عملیاتی: منظور از بعد دانش دینی: نمره‌ای است که دانشجویان در آزمون حیطه دانشی برای فرد دیندار در نظر می‌گیرند.

 سئوالهای پژوهش :

معیارهای رسمی دینداری در رابطه با مقوله‌های باورها، مناسک، عواطف، و دانش دینی کدامند؟
بررسی فاصله بین معیارهای رسمی و معیارهای دینداری از دیدگاه دانشجویان؟
معیارهای دینداری از دیدگاه دانشجویان در رابطه با مقوله دانش دینی چیست؟
معیارهای دینداری از دیدگاه دانشجویان در رابطه با مقوله باورهای دینی چیست؟
معیارهای دینداری از دیدگاه دانشجویان در رابطه با مقوله مناسک دینی چیست؟
معیارهای دینداری از دیدگاه دانشجویان در رابطه با مقوله عواطف دینی چیست؟
آیا معیارهای دینداری دانشجویان با توجه به متغیرهای رشته تحصیلی- جنس و وضعیت بومی یا غیربودن دارای تفاوت معنی‌دار هست یا خیر؟