عنوان :

تحقیق اصول فقه

تعداد صفحات :۱۱۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

      وراثت در میان همه اقوام و ملل گذشته تا کنون به عنوان یک امر و حق طبیعی پذیرفته شده مورد عمل واقع و پس از فوت فردی از بستگان وی از درجات نزدیک گرفته تا پس از آن مالک اموال باقی مانده از آن میت می شود و عقلاً پس از فرد متوفی فرزندان  یا بستگان ذکور و یا اناث و یا هر دو با توجه به مسلکی که دارند و قاعده و قانونی که بر آن قوم و طایفه و ملت حکومت دارد ، به عنوان وارث تلقی و بالتبع اموال باقی مانده از وی نیز به نزدیکانش می رسد. چه بسا مواقعی پیش بیاید که افراد یک طایفه ای که چنین رابطه ای بین آنها برقرار است در اثر حوادث طبیعی یا غیر مترقبه جهان خود را از دست بدهند و شناسایی این امر که کدام یک از آنها وارث دیگری است و یا این که هیچ کس از دیگری ارث نخواهد برد و اموال به بستگان نزدیک هر یک از فوت شدگان می رسد؟ امری است مشکل و مورد اختلاف دانشمندان و اندیشمندان مذاهب مختلف. و مذاهب گوناگون اسلامی نیز از این امر مستثنی نبوده و  در این خصوص اقوال مختلف با استدلال های متفاوت از آنان به میان آمده است که در این نوشته قصد ترسیم برداشتهای علماء اعم از شیعه و سنی از منابع دینی ( روایات  وارده از ائمه معصومین  علیهم السلام و اقدامات فعلی و قولی برخی از صحابه پیامبر عظیم الشان اسلام را داریم تا شاید در حد بضاعت خود در روشن سازی ابعاد مختلف این بحث سهیم باشیم.

برای برقراری رابطه وراثت بین دونفر طوریکه بتواند یکی از دیگری ارث برده و اموال یکی پس از مرگ به دیگری منتقل شود دارای شرایطی است که در این شرایط در واقع تحقق بخشیده موضوع وراثت هستند .که به اختصار عبارت بودند از موت مورث  و حیات وارث پس از مرگ موروث و وجود ترکه برای متوفی . در واقع این مقدار از شروط مقتضی برقرار جنین رابطه ایست و در صورت وجود متقضی و فقد مانع فردی می تواند با وجود رابطه نسبی یا نسبی از متوفی اموالش را طبق قواعد ارث بر ارث ببرد .

      بعنوان مثال اگر فردی از دنیا برود و اموال هم داشته باشد ولی وارثی پس از او موجود نباشد . اموال وی به بیت المال و امام  می رسد و به شخص خاصی تعلق نخواهد گرفت یا اینکه اگر وارثی باشد ولی از متوفی مالی باقی نمانده باشد موضوع وراثت منتفی است . در ادامه با توجه به موضوع مورد بحث این پایان نامه به شقوق مختلفی که قابل تصور است پرداخته شده و حالات متفاوتی برای مرگ متوارثان از حیث تقدم و تاخر مرگشان یا تقارن آن ترسیم و ذکر گردیده است که برای روشن شدن دایره بحث و صدور و شغور موضوع پایان نامه ضرورت داشته تا شناخت کافی بر محل تراع و بحث پیدا کرد .

      پس از ذکر مقتضای قاعده اولیه در محل بحث که همان مجهول بودن تقدم و تاخر و تقارن مرگ متوارثان است و نیز شروط مقدمانی توارث متوارثان به شرح و بسط اقوال مختلف فقهای امامیه که در سه گروه  تقسیم شده اند پرداخته و معلوم شد که فقها شیعه که قائل به توارث هستند سه گروهند اول عده ای اعتقاد به توارث فقط در مورد غرق شدگان و زیر آوارماندگان دارند و لا غیر و دلایلی نیز بر اثبات ادعای خود  ذکر نموده اند . گروه دوم کسانی هستند که می فرمایند اگر مرگ متوارثین به علت و سببی از اسباب خارجیه باشد و لو بغیر غرق و هدم توارث بر قرار است و قائل به تسری حکم غرقی و مهدوم  علیهم به غیر موارد غرق و هدم شده اند .

        گروه سوم بر این باور است که در هر موردیکه مرگ متوارثان از حیث تقدم و تاخر و یا تقارن مشتبه باشد و لو این مرگ طبیعی   هم صورت گرفته باشد توارث حاصل است زیرا ملاک در این موارد نیز وجود دارد .

      سپس مستندات روایی بحث مورد ارزیابی قرار گرفته و دکترین شیعه در تفسیر ماده ۸۷۳ ق مدنی آورده شده است . از آنچه که گذشت به نظر می رسد آنچه که به واقع نزدیک است و با تفسیر عقل و منطق نیز سازگاری دارد . زیرا همانطوریکه در میان فرمایشات بزرگان آمده بود جمود به ظواهر الفاظ روایات بدون داشتن توضیحی منطقی با تعبد نیز سازگاری ندارد چرا که درتعبد قرب به پروردگار عالم و نزدیکی به منبع وحی نوعی ژرف نگری و روشن گری و دسترسی به اهداف خلقت و دستورات و احکام الهی است و اگر غیر این باشد نمی توان به آن عنوان تعبد نیز نام نهاد .

     در ادامه به دیدگاه علماء و حقوقدانان طراز اول اهل سنت از چهار فرقه شافعیه ، مالکیه و حنفیه و حنابله در خصوص موضوع بحث این پژوهش پرداخته و آنچه که از بیانات آنان بدست آمده این است که سه فرقه شافعیه و حنفیه و مالکیه در مورد اینکه تقدم و تاخر و یا تقارن مرگ متوارثین معلوم نباشد اصولاً قائل به توارث نیستند و صرفاً فرقه حنابله با استدلالهایی بر اصل وجود توارث بین متوارثین تاکید دارند . هر چند استدلال آنان در جای خود مورد نقد واقع شده است .

      در پایان به کیفیت توارث ابتدا از دیدگاه کسانیکه بر اصل توارث قائلند اشاره شده است و در ادامه به اختلاف نظر فقه شیعه و سنی و نیز اختلاف دیدگاه بین امامیه پرداخته شده است . از محصول مشترک نظرات علماء و دانشمندان شیعه و سنی می تواند به این اشاره کرد هر دو طایفه بر ارث بردن متوارثین از اصل مال دیگری و به تعبیر دیگر از تلاد مال هر یک قائلند نه از طارف مال . یعنی آن مقداریکه از یکدیگر به ارث می برند .

واژه های کلیدی: ارث، ترکه، سبب، شرط، مقتضی

فهرست مطالب

فصل اول : مفاهیم و کلیات
مقدمه             ۲
مبحث اول – بیان مسئله         …۴
مبحث دوم – اهداف تحقیق        ……۵
مبحث سوم – روش تحقیق        ……۶
مبحث چهارم – ضرورت تحقیق     ……۷
مبحث پنجم – تعاریف اصطلاحات و واژه ها   ….۸
مبحث ششم – محدودیت های تحقیق    …..۱۶
فصل دوم سوابق مطالعاتی موضوع و تحقیق
المقنعه              …۱۸
النهایه فی مجرد الفقه والفتاوی     ……۱۸
جواهر الفقه             …۱۹
شرایع الاسلام فی بیان الحلال والحرام    …۱۹
قواعد الاحکام             ۱۹
اللمعه الدمشقیه و شرح آن        ….۱۹
تحریر الوسیله             ۲۰
المغنی              …۲۰
الدر المختار             …۲۰
فصل سوم روش تحقیق
مبحث اول – رسش تحقیق        …..۲۲
مبحث دوم – فن تحقیق         …۲۲
مبحث سوم- طرح تحلیلی   ……       ۲۳
فصل چهارم : یافته ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات
مبحث اول- شرایط ارث    …..    …۲۷
مبحث دوم -اهمیت اثبات تاریخ مرگ مورث          .   ..۳۱
مبحث سوم -شقوق پنجگانه در مسئله   .   ..۳۲
مبحث چهارم- نظریه فقهای امامیه          ..    ……۳۵
گفتار اول : شروط و توارث        …۳۷
گفتار دوم: اقوال فقها     …    …۴۱ نظریه گروه اول از فقها         .            .۴۲
نظریه گروه دوم از فقها              ۴۹
نظریه گروه سوم از فقها             …۵۳
استفتائات           ….۵۶
گفتار سوم: مستندات روایی   ….           ..۵۹
گفتار چهارم : قانون موضوعه و دکترین      ..۶۱
تحلیل ماده ۸۷۳ قانون مدنی            ….۶۳
شمول حکم ماده ۸۷۳ به موارد مشابه غرق و هدم          …..۶۵
تفسیر موسع از غرق و هدم            …..۶۵
خاتمه   .           …۶۸
مبحث پنجم -نظریه دانشمندان اهل سنت به نحوه اجمال    …..    ….۷۰
گفتار اول : نظریه دانشمندان سه گانه شافعیه-حنفیه-مالکیه   .       ..۷۱
گفتار دوم : دیدگاه دانشمندان فرقه حنابله     .۷۴
مبحث ششم – کیفیت توارث            …..۷۹
گفتار اول : کیفیت توارث از دیدگاه فقهای اهل سنت    ….        ۸۰
گفتار دوم : کیفیت توارث از دیدگاه فقه شیعه    ..۸۱
نظریه اختصاصی شیخ مفید و سلار        ….۸۲
وجوب تقدیم اضعف به اقوی (از نظر ارث)     ۸۴
نقد دلیل قائلین به وجوب تقدیم            .۸۵
ثمره بحث           ….۸۵
گفتار سوم : استفتائات     .           .۸۷
فصل پنجم : خلاصه تحقیق
نتیجه گیری و خلاصه        …..       …۹۱
منابع و مآخذ
منابع عربی           ..۹۴
منابع فارسی        …۱۰۱

منابع ومآخذ :

الف : منابع عربی

۱-ابوالقاسم نجم الدین جعفربن الحسن الحلی المختصر النافع فی فقه الامامیه موسسه بعثت قم للدراسات الاسلامیه چاپ سوم ۱۴۱۰ ه

۲-ابی منصور الحسن بن یوسف بن المطهر الاسدی قواعد الاحکام انتشارات موسسه نشر اسلامی قم چاپ اول ۱۴۱۳ ه

۳-ابی طالب محمد بن الحسن بن یوسف بن المطهر الحلی ایضاح الفوائد فی شرع اشکالات القواعد انتشارات مطبعه علمیه قم چاپ اول ۱۳۸۷ هجری

۴-ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی الطوسی النهایه فی مجرد الفقه والفتاوی انتشارات قدس محمدی قم بی چا بی تا .

۵-ابی عبدالله محمد بن محمد بن النعمان العکبری البغدادی الاعلام بما اتفقت علیه الامامیه من الاحکام انتشارات داره المفید بیروت لبنان چاپ دوم ۱۴۱۴ ه .

۶-ابی یعلی حمزه بن عبدالعزیز ادیلمی المراسم العلویه فی الاحکام النبویه منشورات المعاونیه الثقافیه للمجمع العالمی لاهل البیت (ع) بی چا ۱۴۱۴ ه .

۷-ابی جعفر مخمد بن الحسن بن علی الطوسی المبسوط فی فقه الامامیه انتشارات مطبعه الحیدریه تهران چاپ سوم ۱۳۸۷ ه .

۸-ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی الطوسی الرسائل العشراء (الایجاز فی الفرائض والمواریس – رساله دهم ) منشورات مکتبه ملیه تهران بی چا بی تا .

۹- ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی الطوسی الخلاف موسسه نشر اسلامی قم بی چا ۱۴۰۷ ه

۱۰-ابی جعفر محمد بن منصور بن احمد بن ادریس الحلی السرائر الهاقی لتحریر الفتاوی منشورات موسسه نشر اسلامی قم چاپ دوم ۱۴۱۰ ه .

۱۱-ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن الحسن الحلی شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام انتشارات استقلال تهران چاپ دوم ۱۴۰۹ ه .

۱۲-ابی عبدالله محمد بن محمد بن النعمان العکبری البغدادی المقنعه انتشارات موسسه نشر اسلامی قم چاپ چهارم ۱۴۱۷ ه .

۱۳-احمد بن علی بن الحسین بن موسی بابویه القمی فقه الرضا (ع) منشورات موءتمر العالمی للامام الرضا (ع) مشهد چاپ اول ۱۴۰۶ ه .

۱۴-اباالفضل جمال الدین محمد بن مکرم بن منظور الافریقی المصری لثان العرب منشورات دار صادر بیروت لبنان چاپ اول ۱۴۱۰ ه .

۱۵-احمد قاسم محمد الدلائل الغنیه فی المواریث الشرعیه دارالحریه للطباع بغداد بی چا ۱۴۰۱ ه .

۱۶-امام فخر الدین عثمان بن علی الزیلعی الحنفی تبیین الحقایق شرح کنز الدقائق منشورات دارالکتب العلمیه بیروت لبنان بی چا ۱۴۲۰ ه .

۱۷-ابی الخطاب محفوظ بن احمد الحسن الکلوزانی التهدیب فی علم الفرائض و الوصایا منشورات مکتبه العبیکان ریاض چاپ اول ۱۴۱۶ ه .

۱۸-انصاری مرتضی الوصایا والمواریث منشورات موسسه هادی قم چاپ اول ۱۴۱۵ ه .

۱۹-انصاری محمد الموسوعه الفقهیه المیسره انتشارات مجمع الفکر الاسلامیه چاپ اول ۱۴۱۵ ه .

۲۰-اشتهاردی علی پناه فتاوی ابن الجنید منشورات موسسه نشر اسلامی قم بی چا بی تا .

۲۱-اردبیلی احمد مجمع الفائده والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بی چا ۱۴۰۳ ه .

۲۲-بهاء الدین محمد ببن الحسن بن محمد الاصفهانی کشف اللثام منشورات المکتب السید المرعشی النجفی قم بی چا ۱۴۰۵ ه .

۲۳-بهرامی یوسف الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره کناب المواریث با تحقیق محمد طاهر آل شبیر الخاقانی منشورات باقر العلوم قم چاپ دوم ۱۴۰۷ ه .

۲۴ـ پیغمبرپورکاشانی، سید محمدرضا ـ نظام الارث فی الشریفه الاسلامیه الغراءـ تقریرات درس استاد جعفر سبحانی ـ انتشارات مؤسسه امام صادق (ع) قم چاپ اول ۱۴۱۵ هـ

۲۵ـ حسن بن یوسف بن علی بن مطهر ـ تحریر الاحکام ـ منشورات است مؤسسه آل البیت چا بی تا.

۲۶ـحسینی سیستانی، سید علی ـ منهاج الصالحین ـ منشورات مکتبه آیه العظمی سید علی حسینی سیستانی قم ـ چاپ اول ۱۴۱۶ هـ

۲۷ـ حسینی روحانی، سید محمد صادق ـ منهاج الصالحین ـ منشورات مدینه العلم آیت العظمی سید ابولقاسم موسوی خویی قم ـ چاپ ۱۸،۱۴۱۰ هـ

۲۸ـ حسین روحانی، سید محمد صادق ـ  فقه الصادق، منشورات مؤسسه دارا الکتاب قم چاپ سوم ۱۴۱۴ هـ

۲۹- حسنین محمد مخلوف ـ المواریث فی الشریعه الاسلامیه ـ منشورات دارالمدنی جده بی چا، بی تا

۳۰ـ حسین بن مجد ـ معروف به راغب اصفهانی ـ مقررات الفاظ القرآن ـ انتشارات ذوی القربی با تحقیق صفوان عدنان داودی ـ چاپ دوم ۱۴۲۳ هـ .

۳۱ـ خوانساری، سید احمد ـ جامع المدارک فی شرح المختصر النافع ـ انتشارات صدوق تهران

چاپ دوم ۱۳۵۵ش.

۳۲ـ جمال الدین حسن بن یوسف بن المطهر، تبصره المتعلمین فی احکام الدین، انتشارات فقیه تهران ـ چاپ اول ۱۳۶۸ ش.

۳۳ـ جمال الدین ابی العباس احمد بن محمد بن فهه الحلی ـ المهندب البارغ فی شرح المختصر المنافع ـ انتشارات مؤسسه نشر اسلامی قم بی چا ۱۴۰۷ هـ .

۳۴ـ جمعه، محمد محر براج ـ احکام المیراث فی الشریعه الاسلامیه ـ منشورات دار یا فاالعلمیه عمان ـ بی چا ۱۴۲۰ هـ .

۳۵ـ جزایری، سید عبداله بن نعمت اله ـ التحفه السنیه فی شرح النخبه المحسنیه بی چا بی تا.

۳۶ـ روحانی، سید محمد ـ مهاج الصالحین ـ انتشارات مکتبه الالفین ـ چاپ دوم ۱۴۱۴ هـ

۳۷ـ زین الدین ابی علی الحسن بن ابی طالب بن ابن المجد الیوسفی ـ کشف الرموز فی شرح المختصر النافع ـ انتشارات مؤسسه نشر آدرس قم، چاپ اول ۱۴۱۰ هـ .

۳۸ـ زین الدین بن علی العاملی ـ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام ـ انتشارات ـ بنیاد معارف اسلامی قم ـ چاپ اول ۱۴۱۳ هـ .

۳۹ـ زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب (ع) ـ مسند الامام زید ـ منشورات دارالمکتبه الحیات بیروت لبنان بی چا بی تا .

۴۰ـ زین الدین الجبعی العاملی ـ شرح اللمعه الدمشقیه .

۴۱ـ سبزواری، محمد باقربن محمد مؤمن ، کفایه الاحکام ، انتشارات نشر اصفهان بازار مدرسه صدر مهدوی بی چا بی تا

۴۲ـ شیرازی ، سید محمد حسینی ـ الفقه ، منشورات دارالعلوم بیروت لبنان چاپ سوم ۱۴۰۹هـ.

۴۳ ـ شمس الدین ابی الفرج عبد الرحمن بن ابی عمر محمد بن احمد بن قدامه المقدسی ـ الشرح الکبیر علی متن المقنع ـ منشورات دارالکتب العربی بیروت لبنان بی چا ، بی تا .

۴۴ـ شوقی عبده الساهی ـ موسوعه احکام المواریث ـ منشورات دارالکلمه ـ دمشق، چاپ اول ۱۴۰۸ هـ

۴۵ ـ شمس الدین محمد بن عبد الله الزرکشی المصری الجنبلی ـ شرح الزرکشی علی مختصر الخرقی فی الفقه علی مذهب الامام احمد بن حنبل منشورات مکتبه العبیکان ریاض چاپ اول ۱۴۱۳ ه

۴۶-صالح بن فوزان بن عبدالله الفوزان ـ التحقیقات المرضیه فی المباحث الفرضیه ، انتشارات مکتبه ـ المعارف ریاض چاپ سوم ۱۴۰۷ هـ.

۴۷ـ الصابونی، شیخ محمد علی ـ المواریث فی الشریعه الاسلامیه فی ضوء الکتاب والسنه ـ منشورات دارالعلم دمشق ، چاپ سوم ۱۴۱۸ هـ .

۴۸ـ طباطبائی، سید علی ، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلایل ، منشورات مؤسسه نشر اسلامی قم بی چا، بی تا .

۴۹-عبد العزیز بن البراج الطرابسی (قاضی ابن البراج) المهذب منشورات موسسه نشر اسلامی قم بی چا بی تا .

۵۰ـ عمادالدین ابی جعفر محمد بن علی الطوسی (ابن حمزه الطوسی) ـ الوسیله الی نیل الفضیله ـ منشورات مکتبه المرعشی النجفی قم چاپ اول ۱۴۰۸ ه

۵۱ـ عبد العزیز بن البراج الطرابسی ـ جواهر الفقه ـ مؤسسه نشر الاسلامی قم ـ چاپ اول ۱۴۱۱ هـ .

۵۲ ـ علی بن محمد بن محمد القمی السبزواری ـ جامع الخلاف والوفاق بین الامامیه و بین ائمه الحجاز و العراق ـ انتشارات زمینه سازان ظهور حضرت ولی عصر عج چاپ اول ۱۳۷۹ ش .

۵۳ـ علاءالدین الحصفکی ـ الدر المختار شرح تنویر الابصار فی فقه مذهب الامام ابی حنیفه النعمان ـ منشورات دارالفکر بیروت لبنان، بی چا، بی تا .

۵۴ـ عبد الکریم بن محمد بن محمد الاحم ـ الفرائض ـ منشورات مکتبه المعارف الریاض چاپ اول ۱۴۰۶ هـ .

۵۵ـ عثمان الطاهر حبلوص ـ الفائض فی علم الفرائض علی مذاهب الائمه الاربعه‌ـ منشورات مطبعه فضاله المحمدیه ـ چاپ اول ـ ۹۹۹ ا م .

۵۶ ـ فراهید، خلیل ، العین ـ بی چا بی تا و ج ۴ (پس از ردیف ۵۵ قید شود)

۵۷ـ محمد بن جمال الدین ملکی العاملی ـ المعه الدمشقیه ـ منشورات مؤسسه دارالفکر قم چاپ اول ۱۴۱۱ هـ .

۵۸ـ موسوی خویی ، سید ابوالقاسم ـ کتاب الحج (معتمد العروه الوثقی ) انتشارات مدرسه دارالعلم قم ، چاپ اول ۱۴۰۹ هـ .

۵۹ـ موسوی خمینی ، سید روح اله (الامام خمینی) ـ تحریر الوسیله ـ انتشارات مطبقه الاداب نجف ـ چاپ دوم ، ۱۳۹۰ هـ .

۶۰- موسوی خویی ، سید ابولقاسم ـ مهاج الصالحین بی چا بی تا .

۶۱ـ محد امین زین الدین ـ کلمه التقوی بی چا بی تا .

۶۲ـ مروارید، علی اصغر، المواریث ، منشورات دارالتراث بیروت لبنان چاپ اول ۱۴۱۰ هـ .

۶۳ـ محمد ابوزهره ـ المیراث عند الجعفریه ، منشورات دارالفکر العربی ـ کویت ، بی چا، بی تا

۶۴ـ محمد بن الحسن الحر العاملی ـ وسائل الشیعه الی التحصیل مسائل الشریعه ـ انتشارات کتابفروشی الاسلامی ـ چاپ ۱۳۶۷ ش .

۶۵ـ محمد بن علی الطوری القادری الخنفی ـ البحر الرائق شرح کنز الدقائق ـ مشورات دارالکتب العلمیه (محمد علی بیضون) بیروت لبنان ـ چاپ اول ۱۴۱۸ هـ ‌۶۶ـ مغنیه ـ محمد جواد ـ الفقه علی المذاهب الخمسه ـ انتشارات کانون الثانی(ینایر) چاپ هفته ۱۴۰۲ هـ .

۶۷ـ مصطفی دیب البغاـ تعلیق بر کتاب الرحبیه فی علم الفرائض شرح بسط الماردینی حاشیه العلامه البقری ـ منشورات دارالقلم ـ دمشق چاپ هفتم ۱۴۱۸ هـ..

۶۸ ـ محمد الشیبانی بن محمد بن احمد الشنقیطی الموریتانی ـ تبیین المسالک شرح التدریب السالک الی اقرب المسالک ـ منشورات دارالضرب الاسلامی بیروت ـ چاپ دوم بی تا

۶۹ـ محمد جمعه عبدالله ـ الکواکب الدریه فی فقه المالکیه ـ منشورات المکتبه الازهریه للتراث چاپ هفتم بی تا .

۷۰ـ محمد علیش ـ شرح منه الجلیل علی مختصر العلامه خلیل بی چا بی تا .

۷۱ـ منصور بن یونس البهوتی الجمبلی ـ کشاف القناع ـ منشورات داراکتب العلمیه بیروت (محمد علی بیضون) چاپ اول ۱۴۱۸ هـ .

۷۲ـ محمد ناصر الدین الباتی ـ ارواء القلیل فی تخرج احادیث منار السبیل ـ منشورات المکتبه دارالاسلامی بیروت ـ چاپ دوم ۱۴۰۵ هـ .

۷۳ـ منصور بن یونس بن آدرس البهوتی ـ شرح منتهی الارادات دقائق اولی النهی با تحقیق دکتر عبدالله بن عبد المحسن الترکی ـ منشورات مؤسسه الرساله چاپ اول ۱۴۱۲ هـ .

۷۴ـ موفق الدین ابی محمد عبدالله بن احمد بن محمود بن قدامه ـ المغنی ـ منشورات دارالکتب العربی بیروت ، بی چا

۷۵ ـ محمد بن علی بن ابراهیم الاحسایی(ابن ابی جمهور) عوالی اللئالی ـ منشورات مطبعه سید الشهداء قم چاپ اول ۱۴۰۳ هـ . (پس از ریف ۷۳ درج‌شود)

۷۶ـ نراقی ، احمد بن محمد مهدی ـ مستند الشیعه فی احکام الشریعه ـ منشورات آل البیت لاحیاء التراث، مشهد ، چاپ اول ۱۴۱۵ هـ .

۷۷ـ نجفی، محمد حسن ـ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام ـ منشورات داراکتب الاسلامیه ، تهران ـ چاپ سوم ۱۳۶۷ . ش .

۷۸ـ ناصر الدین ابوالقاسم محمد بن یوسف الحسن السمرقندی ـ الفقه النافع ـ منشورات مکتبه العبیکان ـ چاپ اول ۱۴۱۲ هـ .

۷۹ـ نصر فرید محمد واصل ـ الوسیط فی المواریث علی مذهب الامام الشافعی ـ منشورات مکتیه التوفیقیه بی چا بی تا .

۸۰ـ نقی الدین محمد بن احمد الفتوحی الحنبلی المصری المعروف به ابن النجارـ منتهی الارادات فی جمع المقنع مع التفتیح و زیادات ـ با تحیقیق عبد الفنی عبدالخالق ـ منشورات عالم الکتب بی چا بی تا .

۸۱ـ یحیی بن سعید الحلی ـ الجامع للشرایع ـ منشورات مؤسسه سید الشهداء العلمیه ، بی چا ۱۴۰۵ هـ .

۸۲ ـ یحیی بن المسیر بن قاسم بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن بن حسن بن علی بن ابیطالب ع ـ چاپ اول ۱۴۱۰ هـ .

ب-منابع فارسی

۱- آشتیانی ، میرزا محمد باقر ـ ارث از نظر اسلام ـ انتشارات بنیاد فرهنگی البرز لاله زار نو چهار راه محنا چاپ ۱۳۶۳ ش .

۲-ادیب ، عباسعلی ـ ارث الشیعه ـ انتشارات کتابفروشی مصطفوی بوذر جمهری، بی چا ۱۳۵۱ ش .

۳- امامی ، سید حسن ـ حقوق مدنی

۴- جعفری لنکرودی ـ محمد جعفر ـ وصیت، ارث ـ انتشارات دانشگاه تهران چاپ سوم ۱۳۷۱ش.

۵- جعفری لنکرودی ـ محمد جعفرـ مجموعه محشای قانون مدنی (علمی ، تطبیقی ، تاریخی ) انتشارات کتابخانه گنج دانش تهران ، چاپ اول ۱۳۷۹ ش .

۶- حسینی ، عبدالرضا ـ قانون مدنی در رویه قضایی ـ انتشارات مجد ، چاپ اول ۱۳۷۹ ش.

۷- دهخدا، علی اکبر ـ لغت نامه دهخدا ـ انتشارات مؤسسه لغت نامه دهخدا ـ چاپ دوم ۱۳۷۷ ش.

۸- سیاح، احمد ـ فرهنگ بزرگ جامع نوین ـ ترجمه المنجد ـ انتشارات اسلامی تهران چاپ نوزدهم ۱۳۷۷ ش .

۹- شهیدی ، مهدی ـ ارث ـ مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ـ چاپ سوم ۱۳۷۹ ش .

۱۰- صابونی ، محمد علی ـ ارث در پرتو قران و حدیث ـ  ترجمه محمد بهاءالدین حسینی ـ انتشارات البرز ، بی چا ، بی تا .

۱۱- طاهری ـ حبیب الله ـ حقوق مدنی ۹ ـ دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین قم ـ چاپ اول ۱۳۷۵ ش .

۱۲- عاملی ، بهاء الدین ـ جامع عباسی ـ انتشارات فراهانی تهران بی چا ، بی تا .

۱۳- عبده (بروجردی )  محمد ـ کلیات حقوق اسلامی ـ انتشارات رهام چاپ اول ۱۳۵۱ ش .

۱۴- عبده (بروجردی ) محمدـ حقوق مدنی بی چا بی تا .

۱۵- فاضل لنکرانی ـ محمد ـ جامع المسائل ـ استفتائات ـ چاپ مهر ـ چاپ پنجم‌ـ ۱۳۷۷ ش.

۱۶- قانون مدنی ـ ماده ۸۷۳ .

۱۷- کاتوزیان ـ ناصر ـ حقوق مدنی (دوره مقدماتی)(درسهائی از شفعه ـ وصیت وارث ، نشر دادگستر چاپ اول ۱۳۷۸ ش .

۱۸- کاتوزیان ـ ناصر ـ حقوق مدنی در نظم حقوقی کنونی ـ نشر دادگستر چاپ اول ۱۳۷۷ ش .

۱۹- مرکز تحقیقات فقهی قوه قضائیه قم ـ جزوه استفثائات از مراجع تقلید .

۲۰- موسوی گلپایگانی ـ سید محمد رضا ـ مجمع المسائل ـ مؤ سسه دارالقران الکریم قم ـ بی چا ـ بی تا .

مقدمه :

       از آن مقدار تتبع و تفحصی که در کتب فقهی و حقوق بر اساس مذاهب و فرق مختلف آنها بعمل آمد، در زمینه ذکر مسئله توارث موجود در غرقی و هدمی و تسری و عدم تسری آن به غیر غرق، و هدم در اکثر کتب فقهی و دکترین شیعه و سنی مباحثی مطرح گردیده است و به همین مقدار اکتفاء شده وبه تجزیه و تحلیل و نقد کلام و نظریات مختلف مطروحه در این خصوص چندان پرداخت نشده است علی رغم تلاشهای صورت گرفته تا آنجا که ما می دانیم میان تألیفات علمی از بزرگان و دانشمندان نوشته ای که متمرکز و مستقل در موضوع تحقیق ما (بررسی حکم ارث موارد مشابه غرقی و مهدوم علیهم از نظر فقه و قانون) به چشم نمی خورد . از این رو در این نوشته سعی بر آن است با جمع آوری و تحلیل ادله اقوال مختلف وارده با ذکر منابع آن، ضمن اشراف بر دیدگاههای گوناگون در این زمینه دسترسی به منابع نیز آسان گردد.

     آنچه که در پیش روی شماست حاصل تحقیقاتی است، تحت عنوان بررسی میراث موارد مشابه غرقی و مهدوم علیهم در فقه و قانون که به ترتیب زیر سازماندهی و تدوین یافته است .

     پس از مباحث مقدماتی و مفاهیم و کلیات از قبیل تعریف ارث ، ترکه نسب و سبب و شرط و مقتضی و مانع غرق و هدم پرداخته و در ادامه به ذکر شرائط ارث و اهمیت اثبات تاریخ مرگ مورث جهت روشن شدن اهمیت قضیه و نیز شقوق مختلف قابل تصور در خصوص تاریخ مرگ مورث از حیث تقدم یا تاخر موت متوارثان برآمده است .

     از فصل چهار گفتار فقیهان شیعه، دلایل و مستندات هر گروه از فقهاء و نیز شروط توارث و مقتضای قاعده اولیه در باب و مستندات روایی و دکترین شیعه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و در ادامه بخش دیدگاههای علما و دانشمندان مذاهب چهارگانه اهل سنت اعم از فرقه شافعیه، مالکیه و حنفیه  و حنابله مطرح و نقاط قوت و ضعف هر یک از نظرات از دیدگاه دیگری مورد بخث و بررسی واقع شده است .

      در این فصل کیفیت توارث بر مبنای مکاتبی که قائل به اصل توارث بودند و نقاط اشتراک و اختلاف در یک قسمت و نتایج حاصله از طرح موضوعات و استردادهای طرفداران آراء گوناگون موجود درد در ماسنخی فیه در قسمت دیگری آورده شده است .

مبحث اول

بیان مسئله:

        وراثت در میان همه اقوام و ملل گذشته تا کنون به عنوان یک امر و حق طبیعی پذیرفته شده مورد عمل واقع و پس از فوت فردی از بستگان وی از درجات نزدیک گرفته تا پس از آن مالک اموال باقی مانده از آن میت می شود و عقلاً پس از فرد متوفی فرزندان  یا بستگان ذکور و یا اناث و یا هر دو با توجه به مسلکی که دارند و قاعده و قانونی که بر آن قوم و طایفه و ملت حکومت دارد ، به عنوان وارث تلقی و بالتبع اموال باقی مانده از وی نیز به نزدیکانش می رسد. چه بسا مواقعی پیش بیاید که افراد یک طایفه ای که چنین رابطه ای بین آنها برقرار است در اثر حوادث طبیعی یا غیر مترقبه جهان خود را از دست بدهند و شناسایی این امر که کدام یک از آنها وارث دیگری است و یا این که هیچ کس از دیگری ارث نخواهد برد و اموال به بستگان نزدیک هر یک از فوت شدگان می رسد؟ امری است مشکل و مورد اختلاف دانشمندان و اندیشمندان مذاهب مختلف. و مذاهب گوناگون اسلامی نیز از این امر مستثنی نبوده و  در این خصوص اقوال مختلف با استدلال های متفاوت از آنان به میان آمده است که در این نوشته قصد ترسیم برداشتهای علماء اعم از شیعه و سنی از منابع دینی ( روایات  وارده از ائمه معصومین  علیهم السلام و اقدامات فعلی و قولی برخی از صحابه پیامبر عظیم الشان اسلام را داریم تا شاید در حد بضاعت خود در روشن سازی ابعاد مختلف این بحث سهیم باشیم.

مبحث دوم :

اهداف تحقیق :

      با توجه به جامعیت و کامل بودن دین اسلام و مطابقت احکام الهی با نیازهای جوامع بشری در هر عصر و زمانی و با هر پیشرفت و گستردگی که دارد و با عنایت به گسترش تکنو لوژی و استفاده مردم از آن در امورات زندگی روزمره خود ، که همراه حوادث تلخ و ناگواری را هم در پی دارد. وسعت و زیادی بیش از حد انتظار وسائط نقلیه زمینی ـ هوائی ـ دریائی ـ استفاده از صنعت نفت و گاز در عصر حاضر در میان جوامع مختلف، وقوع جنگهای نابرابر و استفاده از سلاحهای مدرن و فوق مدرن که در یک آن جان هزاران انسان را معرض تهدید قرار می دهد و صدها موارد دیگر که نتیجه آن بعضاً فوت دسته جمعی متوارثین است  در نتیجه از اهداف ما در این پژوهش :

 ۱-بررسی مبانی علمی نظرات مختلف مطروحه در باب

۲-ذکر مستندات روایی و احادیث وارده در موضوع بحث

۳-نتیجتاً به دست آوردن ملاکهای موجود در هر یک از اقوال و نظریه پردازان آن و تطبیق موارد مشابه غرق و هدم از حیث حکم ارث و برقراری توارث میان متوارثین در غیر غرق و هدم، با آنچه که بعنوان نظریه برگزیده می شود .

مبحث سوم :

روش تحقیق :

      روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه ای و به صورت بررسی آراء و فتاوی و گفتار فقیهان و محققین بزرگ عالم اسلام و دانشمندان و حقوقدانان معاصر، همراه با تحلیل و استنتاج از محتواهای متون است .

       از آنجائیکه هدف اصلی ، مشخص نمودن حدود  موضوع میراث غرقی و مهدوم علیهم و تسری یا عدم تسری آن در موارد مشابه است سعی شده است با تکیه بر منابع معتبر فقهی و قانون و دکترین موضوع بررسی کرد .

مبحث چهارم :

ضرورت تحقیق :

     از آنچه در پیشینه تحقیق گفته شد ضرورت تحقیق نیز مشخص میشود، در حال حاضر قانون مدنی که یکی از قوانین لازم الاتباع در کشور جمهوری اسلامی ایران است در ماده ۸۷۳ به صراحت تکلیف ارث افرادیکه تقدم و تأخر و یا تقارن مرگ آنان مشخص نمی باشد و متوارثین نیز هستند را مشخص و معتقد است که در این موارد بلحاظ عدم احراز شرط ارث یعنی زنده بودن و ارث حین مرگ مورث، هیچیک از متوارثین از دیگر ارث نمی برد مگر در باب غرق و هدم یعنی مواردیکه متوارثان در اثر غرق یافرو ریختن ساختمان زیرآوار مانده و جان خود را از دست بدهند و تقدم و تأخر یا تقارن مرگ آنان معلوم نباشد . البته این قانون بر اساس فقه مشهور تنظیم و تدوین و تصویب شده است ، اما نکته قابل ذکر اینست که در حال حاضر با بررسی فقهای معاصر که اکثریت را نیز تشکیل میدهند معلوم می شود که آنان بر این باورند که نه تنها این حکم به مواردیکه متوارثان به سببی غیر از غرق و هدم مرده باشند، تسری دارد بلکه در مورد مرگ حتف انف متوارثان نیز جاری است وجود این گونه اختلاف در زمینه موضوع مورد بحث از دیدگاه قانون و فقه و صدور آراء متفاوت از سوی محاکم و ابراز نظریه های مختلف مشورتی از ناحیه اداره حقوقی قوه قضائیه که مورد استفاده قضات شاغل در محاکم می‌باشد ما را بر آن داشت که در این خصوص به جمع آوری و تجزیه و تحلیل آراء مختلف به یک روش مناسب دست یافته و در نهایت قضاوت امر را به نخبگان بسپاریم ، چه بسا این تحقیق و سایر تحقیقاتی که در این زمینه بعمل می‌آید زمینه ایجاد و تحول در قانون و اصلاح آن را فراهم آورد.

مبحث پنجم :

– تعاریف اصطلاحات و واژه ها :

 مفهوم ارث :

واژه ارث در معانی زیر به کار رفته است

– ارث به معنی میراث یافتن – میراث بردن (( انا نحن نرث الارض و من علیها و الینا یرجعون )) قرآن کریم ۱۹/۴۰  (۱)

– ارث بردن به معنی میراث و اصل , امر قدیمی موروثی , خاکستر , بقیه چیزی (۲)

– ارث در لغت به معنای بقاست و وارث به معنای باقی است و از آنجائیکه وارث پس از مورث باقی می ماند , این واژه را در این معنا به کار گرفته اند (۳)

– گاه به معنی مال یا حقی است که پس از مرگ شخص به بازماندگان او می رسد و در دو ماده ۸۶۲ و ۸۶۳  قانون مدنی واژه ارث در عبارت قانون متناسب با این معناست موید این مطلب استعمال واژه میراث و مواریث در رساله فقها به جای ارث است (۴)
– ارث به معنای استحقاق است , زیرا ورثه به محض فوت مورث قانوناً نسبت به    ترکه استحقاق پیدا می کنند. اگر چه این استحقاق. تزلزل بوده و پس از کسر دیون و حقوق متعلق به ترکه پرداخت می گردد. طبق این معنا ارث غیر از ترکه است زیرا ترکه متعلق ارث است نه خودارث . (۵)

– واژه ارث به حصه هایی گفته می شود که به هر یک از ورثه تعلق میگیرد. طبق این معنا بین ارث و ترکه عام و خاص مطلق است ,زیرا هر حصه ای ترکه است ولی ترکه در معنای عام خود و سیعتر از هر یک از حصه ها می باشد (۶)

 – مفهوم ترکه :

– ترکه به معنی خود آهنی , تخم شتر مرغ که آنرا گذاشته و رها کرده باشد (( للرجال نصیب مما ترک الوالدان )) ((برای مردان بهره ای از آنچه پدر و مادر گذاردند)). ترکه الرجل یعنی میراث مرد. (۷)

 

 ترکه دارایی بجا مانده از مورث است. این دارایی حاوی دو بخش مثبت و منفی است. بخش مثبت , اموال و حقوق و مطالباتی است که به وارثان می رسد و بخش منفی , دیون و تعهدهایی است که در دارایی می ماند و باید از محل آن پرداخت شود. (۱)

– در مقابل تعریف قبل تعریف دیگر محدودتر از آن از علماء آمده است و ترکه را در قسمت و بخش مثبت دارایی میت بکار برده اند و در این راستا با استناد به آیه شریفه ((و لکم   نصف ماترک ازواجکم)) (نساء آیه ۱۲) و نیز تعریف فقهی ترکه که (( ما خلفه المیت من ماله او حق)) است    , بلحاظ اینکه آنچه به زوج می رسد خالص مال و پس از کسر دیون و مطالبات است , ترکه را     صرفاً در مثبت دارایی متوفی اطلاق نموده و مورد استنباط قرار داده اند. (۲)

– مفهوم سبب

– السبب کل شیء یتوصل به الی غیره و الجمع الاسباب یعنی سبب به هر چیزی که بواسطه آن به چیز دیگری رسیده می شود گفته می شود و جمع آن اسباب است. (۳)

– در صورتی که بین عامل معین و نتیجه مشخص رابطه متناسب تاثیر وجود داشته   باشد آن عامل را نسبت به نتیجه سبب می نامند و این سبب چه مادی باشد و چه معنوی فرقی ندارد.  مثل اینکه تفنگ یک عامل است و قتل نتیجه آن و بین تفنگ و قتل رابطه متناسب تاثیر وجود دارد , یعنی در تفنگ این مناسبت هست که بتواند اثر را بوجود آورد , پس می گویند تفنگ سبب قتل    است . در امور معنوی وضع به همین منوال است مثل خویشاوندی که بین آن وارث رابطه تناسب    تاثیر وجود دارد. لذا قانون مدنی نیز در ماده ۸۶۱ موجبات ارث را دو چیز می داند سبب و نسب. (۴)

نکته : سبب ارث دو چیز است اول نکاح و دوم ولاء .

 نکاح عبارت از بجا آوردن و جاری نمودن صیغه عقد دائم بین زن و مرد طبق موازین شرعی و ارث به واسطه نکاح و زوجیت با تمامی انساب بر قرار است و با هر طبقه ای از وارث قانونی  و شرعی زوج و زوجه ارث خواهند برد . و سپس برعکس ارث بواسطه ولاء – صرفاً در صورتی است که هیچ نسبتی در میان نباشد و با وجود وارثی از انسباب ولو از هر طبقه ای باشد نوبت به ولاء نمی رسد – چه ولاء ولاء تمق باشد – چه ولاء ضمان جریره و چه ولاد امام (ع) که به لحاظ         خارج بودن از موضوع بحث از ذکر تعاریف و جزئیات آن خوداری می شود.

– مفهوم نسب :

100,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .