عنوان :

تحقیق بررسی زمینه‌های جامعه‌شناختی در اثار جلال آل احمد و تطبیق آن با نظریه کنش متقابل نمادی هربرت بلومر ‌

تعداد صفحات :۲۲۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

حضور مذهب در ادبیات که تاریخ واقعی ملتهاست،بشدت احساس          می شود،آثار ادبی جلال آل احمد نویسنده معاصر نیز از این قاعده مستثنی نیست.بسیاری از آثار وی تحت نفوذ عمیق مذهب است.گرچه نقش مذهب در آثار متقدم و متاخر او متفاوت است.اما حضورش دائمی است.در آثار اولیه نویسنده سعی کرده بی اعتنا و گاه منفی به دنیای مذهب بنگرد،اما به تدریج با گذشت ایام و کسب تجربه،مذهب وسیله ای برای دفاع در مقابل دنیای غرب معرفی شده و بدلیل ریشه در عمق جان مردم کوچه و بازار داشتن، نویسنده را به دنیای مردم عادی کشانده.آوازه بازتاب موفق سیاسی مکاتب و احزاب سوسیالیست،او را به وضع انتقادی علیه مذهب کشانده،زیارت اوج تفکرات منتقدانه اش در خصوص مذهب است،این داستان تراوشات ذهنی روشنفکری است که جذبه فعالیت سیاسی در چارچوب مکاتب چپ او را با حمله و انتقاد از مذهب واداشته تابا جو روشنفکری زمانه همراهی کند،در سالهای ۱۳۲۷ــ۱۳۲۳ واکنش نسبت به مذهب به صورت تحسین از سرزمینهائی مانند اسرائیل که تعلیم و تربیتشان بر اساس آزادی مذهب است رخ می نماید.با اینکه در هنگامه فعالیتهای شدید سیاسی،اجتماعی نویسنده می کوشدتا خود را از وابستگی به مذهب برهاند،ولی موفق به طرد کلی آن نشده و مذهب و خانواده به شکلهای گوناگون درداستانهایش پدیدار می شود.بارزترین حضور آن در داستانهای خواهرم و عنکبوت و خونابه انار از مجموعه پنج داستان است.حتی کتابهای مدیر مدرسه،دید و بازدید ونفرین زمین نیز که با انگیزه تجزیه و تحلیل مسائل عمده اجتماعی روز،مثل:تعلیم و تربیت،کهنه پرستی ولا مذهبی و اصطلاحات ارضی نگارش یافته از تأثیر مذهب دور نمانده است.
لذا بمنظور کمک به امر تحقیق ، به بررسی دو اثر پرداخته می شود :
۱- چراغی ، فرخ « جامعه شناختی آثار جلال آل احـمد : کنکاشـی در جـامعه شناسی ادبیات و جامعه شناسی در ادبیات » ، اراک : ( بی جا ) ، ۱۳۷۴ ، رساله فوق لیسانس جامعه شناسی
۲-    سروری ، جمشید « قشر بندی و طبقات اجتماعی با کندو کاوی در آثار  جلال آل احمد » پایان نامه دانشجویی کارشناسی ارشد .
– اثر اول خلاصه رساله ایست ، تحت عنوان « بررسی جامعه شناختی در آثارجلال آل احمد : کنکاش در جامعه شناسی در ادبیات و جامعه شناسی در ادبیات  ، از فرخ چراغی که زمستان ۱۳۷۴ در دانشگاه اراک ، با راهنمایی استاد ، دکتر ح . ا . تنهائی و مشاوره دکتر علی رضا کلدی به انجام رسیده است .
این رساله براساس روش شناسی علمی دانشگاهی ، در پنج فصل تنظیم گردیده است ، که در مجموع زیر عنوان فوق الذکر ، کنکاشی است در جامعه شناسی ادبیات و جامعه شناسی در ادبیات ، و سعی در کشف و ارائه بنیانهای جامعه شناسی آثار نویسنده ، یعنی جلال آل احمد دارد .
فصل اول : براساس روش شناسی علمی ، به تدوین تاریخچه مطالعاتی ، بیان مسئله ، طرح پرسشهای تحقیقاتی ، اهداف ، حدود مطالعاتی و تعریف اصطلاحات پرداخته است. در این رساله بجای فرض از پرسش تحقیقاتی استفاده گردیده است و پرسشها با عنوان کلی ، خلاصه شده اند پیرامون جستجوی چهار مبحث ، هستی شناسی ، ایستائی شناسی، روش شناسی و پویائی شناسی در آثار آل احمد .
فصل دوم : اختصاص داده است . به نقد و بررسی چند کتاب . از جمله :
۱- کتاب واقعیت اجتماعی و جهان داستان ، نوشته جمشید مصاحبی پور ایرانیان

۲ – کتاب راز چشم برادر ، شمس آل احمد .
۳ – کتاب ، قصه نویسی – نوشته رضا براهنی .
۴ –  نقد آثار جلال آل احمد ، نوشته عبدالعلی دسغیب .
در فصل سوم براساس اصول روش شناسی به معرفی روش تحقیق ، روش شناسی ، طرح تحقیق، فن تحقیق ، طرح تحلیلی و طرح زمان اجرا پرداخته است . ضمنا نامبرده از طرح تحقیق توصیفی – تحلیلی و فن مطالعه کتابخانه ای و تکنیک استنباط استفاده نموده است .
فصل چهارم را با ارائه و تحلیل داده ها شروع نموده ، ابتدا به ترسیم شرایط عینی و ذهنی ، زمان جلال پرداخته ، سپس به طرح جستارهای جامعه شناختی و بررسی پرسشهای تحقیق پرداخته است ، در این راستا به طرح نظرات جامعه شناسان برجسته در این رابطه توجه نموده است ( برای روشن شدن موضوع ) ، در پایان به طرح تحلیل تئوریکی و بررسی نظرات فروم پرداخته و سپس به مقایسه نظرات آل احمد با آنها در فصل پنجم همت گماشته است .
۲- اثر دوم : این رساله در دو بخش و مشتمل بر نوزده فصل است . نگارنده در بخش نخست کلیات و نمونه های کلی در تشخیص قشر بندی و طبقات اجتماعی را در شش فصل بیان کرده است .
فصل اول : محتوا ، منابع و روش
فصل دوم : قشر بندی اجتماعی
فصل سوم : طبقات اجتماعی
فصل چهارم : درباره منشا نابرابری اجتماعی
فصل پنجم : مروری بر اندیشه ها و نظـریه های تاریخـی و معاصر مربـوط بـه       قشر بندی اجتماعی
فصل ششم : قشر بندی و طبقات اجتماعی و پایگاه طبقاتی از دیدگاه اسلام
در بخش دوم مشخصات ویژه اقشار و طبقات را در ساخت اجتماعی ایران در آثار   جلال آل احمد طی سیزده فصل مورد مداقه قرارداده است .
فصل اول : آثار آل احمد و زندگی او
فصل دوم : آل احمد و قشر بندی و طبقات اجتماعی
فصل سوم : طبقات حاکم
فصل چهارم : قشر روشنفکران
فصل پنجم : قشر روحانی
فصل ششم : اقشار شهری
فصل هفتم : طبقات روستائیان
فصل هشتم : طبقه کارگر
فصل نهم : طبقات مرفه
فصل دهم : قشر زنان
فصل یازدهم : قشر معلمان و حال و آینده معلمان در نظام پهلوی و آینده          آموزش و پرورش
فصل دوازدهم : قشر اهل قلم ( نویسندگان )
فصل سیزدهم : قشر شعرا و نگرش آل احمد به شعر و شاعران
نویسنده قصد داشته که از زاویه اصول و مبادی جامعه شناختی به اندیشه های آل احمد نگریسته و دریابد که وی به مسائل در قلمرو قشربندی طبقات اجتماعی چگونه می اندیشیده ، و اندیشه اش چه ارمغانی برای تفکر اجتماعی آورده است . محقق درصدد پاسخگویی به سوالاتی در مورد طبقات و دلایل پیدایش ، ضرورت وجود یا عدم لزوم آن بوده و بعنوان مطالعه ای موردی آثار آل احمد را انتخاب نموده لذا به اصول و محتوای اندیشه های آل احمد نپرداخته بلکه در حاشیه کار خود با جامعه شناسی ادبیات تماس حاصل کرده است .
واژه های کلیدی: جامعه شناسی، روش شناسی، ایستایی شناسی اجتماعی، جامعه شناسی ادبیات، پویایی شناسی

فهرست مطالب

فصل اول : « مقدمات و کلیات » ۱
تاریخچه مطالعاتی۱
بیان مساله ۷
چارچوب نظری۸
فرضیات « پرسشهای تحقیق ۱۳
اهداف مطالعاتی۱۵
حدود مطالعاتی۱۶
اهمیت مطالعاتی۱۷
تعریف اصطلاحات۱۷
فصل دوم : « مرور مطالعاتی ۲۲
مطالعه متون تحقیقاتی ۲۳
فصل سوم : « روش تحقیق ۳۹
مدخل ۴۰
پرسش تحقیق۴۰

طرح تحقیق۴۱
فن تحقیق۴۲

طرح تحلیلی۴۳
طرح زمان اجرایی۴۵
فصل چهارم : « ارائه و تجزیه و تحلیل اطلاعات ۴۶
گرد آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات ۴۷
شرایط عینی – ذهنی۵۰

جستارهای بنیادی جامعه شناسی ۵۸
اجزاء و مفاهیم اصلی هستی شناسی ۵۹
دیدگاه هستی شناسی در برخی تئوریهای جامعه شناسان غربی۶۰
۱-دیدگاه ساختی و کارکرد گرایی۶۰
۲-دیدگاه تضاد گرایی۶۴

  ۳- دیدگاه تفهمی۶۶
۴- دیدگاه تفسیر گرایی(کنش متقابل نمادی هربرت بلومر۷۱
دین و امور خدایی درآثارجلال آل احمد۷۲
تحلیل تکنیکی و تئوریکی ۱۹۰
فصل پنجم : « استنتاج و توصیه ها » ۱۹۸
نتایج تحقیق۱۹۹
توصیه ها(پیشنهادات۲۰۹
ضمائم۲۱۱
زندگینامه۲۱۲
سالشمار زندگی۲۲۰
فهرست کتب با سال انتشار۲۲۳
کتابنامه ( فارسی ، لاتین ) ۲۲۵

فهرست منابع

۱) ادیبی ، حسین و انصاری ، عبد المعبود ،‌ « نظریه های جامعه شناسی » ،‌ تهران ، انتشارات جامعه ،‌ ۱۳۸۵
۲) آرون ،‌ ریمون ، « مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی » ، ج ۲ ،‌ ترجمه باقر پرهام، تهران ، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی ، ۱۳۶۳
۳) آندره ،‌ پیتر ، « مارکس و مارکسیسم » ، ترجمه شجاع الدین ضیائیان ،‌ تهران ، انتشارات دانشگاه ، ۱۳۵۲
۴) آشتیانی ،‌ منوچهر ،‌ « درآمدی بر جامعه شناسی معرفتی » ، ۱۳۵۵
۵) آشوری ، داریوش ، « مردی بر خنگ تیز پای قلم »
۶) آگ برن و نیم کف ، « زمینه های جامعه شناسی » ،‌ ترجمه آریان پور ،‌ تهران : بی نا ،‌ ۱۳۴۲
۷) آل احمد ،‌ جلال ،‌ « ارزیابی شتابزده » ، چاپ چهارم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۸
۸) آل احمد ، جلال ، « از رنجی که می بریم » ، تهران ، انتشارات جنگل ، ۱۳۵۷
۹) آل احمد ،‌ جلال ، « سنگی برگوری » ،‌ تهران ، انتشارات جامه داران ، چاپ دوم ، ۱۳۸۵
۱۰) آل احمد ،‌ جلال ، « پنج داستان » ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۶
۱۱) آل احمد ،‌ جلال ، « تات نشین های بلوک زهرا » ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات دانش ، ۱۳۳۷
۱۲) آل احمد ،‌ جلال ، « جزیره خارک در یتیم خلیج فارس » ، چاپ پنجم ،‌ انتشارات امیر کبیر ، ۱۳۶۱
۱۳) آل احمد ،‌ جلال ، « خسی در میقات » ،‌ چاپ سوم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۶
۱۴) آل احمد ،‌ جلال ، « در خدمت و خیانت روشنفکران » ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۶
۱۵) آل احمد ،‌ جلال ، « دید و بازدید » چاپ هفتم ، تهران ، انتشارات خوارزمی ،‌ ۱۳۵۷
۱۶) آل احمد ،‌ جلال ، « زن زیادی » ، چاپ ششم ، تهران انتشارات رواق ، ۱۳۵۷
۱۷) آل احمد ،‌ جلال ، « سرگذشت کندو ها » ، چاپ هفتم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۶۰
۱۸) آل احمد ،‌ جلال ، « سوء تفاهم » ، چاپ چهارم ، تهران ، انتشارات پژواک ، ۱۳۵۱
۱۹) آل احمد ،‌ جلال ، « اسرائیل عامل امپریالیسم » ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۶
۲۰) آل احمد ،‌ جلال ، « سه مقاله دیگر » ، چاپ سوم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۶
۲۱) آل احمد ،‌ جلال ، « غربزدگی » ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۶
۲۲) آل احمد ،‌ جلال ، « کارنامه سه ساله » ، چاپ سوم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۷
۲۳) آل احمد ،‌ جلال ، « مدیر مدرسه » ، چاپ ششم ، تهران ،‌ انتشارات امیر کبیر ، ۱۳۵۷
۲۴) آل احمد ،‌ جلال ، « نفرین زمین » ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۷
۲۵) آل احمد ،‌ جلال ، « نون و القلم » چاپ سوم ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۶
۲۶) آل احمد ،‌ جلال ، « هفت مقاله » ، چاپ سوم ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۷
۲۷) آل احمد ،‌ جلال ، « یک چاله و دو چاه » ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۵۷
۲۸) آل احمد ، شمس ، « از چشم برادر » ، چاپ اول ،‌ قم ، انتشارات کتاب سعدی ، ۱۳۶۹
۲۹) ابراهیم زاده ، لیلی ، « بررسی دیدگاههای جامعه شناختی و انسان شناختی آثار صادق هدایت و تطبیق آن با نظریه کنش متقابل نمادی هربرت بلومر » ، اراک ،‌ رساله کارشناسی ارشد ، ۱۳۸۰
۳۰) براهنی ، رضا ، « کیمیا و خاک » ، چاپ سوم ،‌ تهران ، نشر مرغ آمین ،‌ ۱۳۶۸
۳۱) بیرو ، آلن ، « فرهنگ علوم اجتماعی » ، ترجمه باقر ساروخانی ، چاپ دوم انتشارات کیهان ، ۱۳۷۴
۳۲) تنهایی ، ح.ا. ، « جامعه شناسی در ادیان » ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات بهاباد ، ۱۳۷۲
۳۳) تنهایی ، ح.ا. ، « در آمدی بر مکاتب و نظریه های جامعه شناسی » ، گناباد ، انتشارات مرندیز ، ۱۳۷۱
۳۴) تنهایی ، ح.ا. ، « شیوه تنظیم و نگارش پایان نامه » ، کرمان ، انتشارات همیار ، چاپ اول ، ۱۳۷۸
۳۵) توسلی ، غلامعباس ، « نظریه های جامعه شناسی » ، چاپ اول ، انتشارات سمت، ۱۳۶۹
۳۶) تنهایی ، ح.ا. ، و جواد نکهت « شیوه تنظیم و نگارش پایان نامه » ،‌ کرمان نشر مرندیز،‌۱۳۷۸
۳۷) ترنر وال بیگی ،‌ « پیدایش نظریه های جامعه شناسی » ، ج ۲ ، ترجمه عبد العلی لهسائی زاده ، شیراز ، بخش جامعه شناسی دانشگاه ، ۱۳۷۰
۳۸) چراغی ، فرخ ،‌« بررسی جامعه شناختی آثار جلال آل احمد » ،‌ اراک ، بی جا ،‌ رساله کارشناسی ارشد ، ۱۳۷۴
۳۹) دستغیب ، عبد العلی ، « نقد آثار جلال آل احمد » ، انتشارات ژرف ، چاپ اول ، تهران ، ۱۳۷۱
۴۰) دورژه ، موریس ، « روشهای علوم اجتماعی » ، ترجمه خسرو اسدی ، تهران ، انتشارات امیر کبیر ،‌ ۱۳۶۴
۴۱) دانشور ، سیمین ، « غروب جلال » ، بی جا ، بی نا ، ۱۳۶۱
۴۲) دهباشی ، علی ، « یادمان جلال آل احمد » ،‌ چاپ اول ، موسسه فرهنگی گسترش هنر ، تهران ، دی ماه ۸۶
۴۳) دورکیم ، امیل ، « روش قواعد جامعه شناسی » ، تهران ،‌ شرکت سهامی انتشار ، ۱۳۷۲
۴۴) دستغیب ، عبد العلی ، « نقد آثار آل احمد » ، چاپ اول ‌، تهران ، انتشارات ژرف ، ۱۳۷۱
۴۵) روشه ، گی ، « تغییرات اجتماعی » ، ترجمه منصور وثوقی ، تهران ، نشر نی ، چاپ اول ، ۱۳۶۶
۴۶) ساروخانی ، باقر « در آمدی بر دایره المعارف علوم اجتماعی » ، انتشارات علمی و فرهنگی ، چاپ دوم ، ۱۳۷۳
۴۷) زمانی نیا ، مصطفی ، « فرهنگ جلال » ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات رواق ، ۱۳۶۲
۴۸) ساروخانی ، باقر ،‌ « روشهای تحقیق در علوم اجتماعی » ، انتشارات علمی و فرهنگی ، چاپ دوم ، ۱۳۷۳
۴۹) سروری ، جمشید ، « قشر بندی و طبقات اجتماعی با کند و کاوی در آثار جلال    آل احمد » ، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ، رساله کارشناسی ارشد ، ۱۳۷۳
۵۰) شیخ رضایی ، حسین ، « نقد و تحلیل و گزیده داستانهای جلال آل احمد » ، نشر روزگار ، ۱۳۸۱
۵۱) شرمن و وود ، « دیدگاههای نوین جامعه شناسی » ،‌ ترجمه مصطفی ازکیا ، تهران انتشارات کیهان ، ۱۳۶۹
۵۲) کوزر ، لوئیس ،‌ « زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی » ، ترجمه محسن ثلاثی ، چاپ سوم ، انتشارات بهمن ، ۱۳۷۲
۵۳) موسوی میرک ، فاطمه ، « بررسی بنیانهای جامعه شناختی دین زرتشت » ، اراک ، رساله کارشناسی ارشد ، ۱۳۷۰
۵۴) نادری ، عزت ا… ، « روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی در علوم انسانی » ، تهران ، نشر بدر ،‌ چاپ سوم ، ۱۳۷۰
۵۵) هیوز ، استیوارت ، « آگاهی و جامعه » ، ترجمه عزت ا… فولادوند ، تهران ، انتشارات آموزشی انقلاب اسلامی ، ۱۳۶۹
۵۶) هانس ، ب ،‌ « غربزدگی در ایران از دیدگاه صمد بهرنگی ، جلال آل احمد ،‌ علی شریعتی »

« مقدمات و کلیات »

این تحقیق در نظر دارد در فضای اندیشه و آثار یکی از مطرح ترین [۱] و با نفوذترین [۲] روشنفکران دوره اخیر حیات اجتماعی ایران جلال آل احمد کنکاش کرده و مقولات جامعه شناختی موجود در آثارش را شناخته و مدون سازد .

بیان واقعیتها از طرق تحلیل محتوای آثار نویسندگان علیرغم منزلت و پایگاه والای اجتماعی آنها بسیار مهم و در خور اعتنای جدی است ، در این راستا نقد و بررسی آراء اجتماعی آل احمد که در یکی از برهه های تاریخ معاصر ایران از ارج و اهمیتی برخوردار بوده از این مقوله مستثنی نیست .

با اینکه آل احمد را روشنفکر و از آگاهان اجتماعی [۳] درجه اول فرض کرده اند ، این تحقیق بر آن است تا پاسخی برای این پرسش بیابد که آیا آل احمد رویکردی علمی – جامعه شناختی به مسائل اجتماعی داشته است ؟

« تاریخچه مطالعاتی »

در ارتباط با مطالعاتی که در این خصوص صورت گرفته ، حداقل تحت عنوان مورد نظر تحقیق ، مطالعه ای صورت نگرفته است و بیشتر مطالعات را در این راستا مطالعات ادبی تشکیل می دهد .

لذا بمنظور کمک به امر تحقیق ، به بررسی دو اثر پرداخته می شود :

۱- چراغی ، فرخ « جامعه شناختی آثار جلال آل احـمد : کنکاشـی در جـامعه شناسی ادبیات و جامعه شناسی در ادبیات » ، اراک : ( بی جا ) ، ۱۳۷۴ ، رساله فوق لیسانس جامعه شناسی

۲-  سروری ، جمشید « قشر بندی و طبقات اجتماعی با کندو کاوی در آثار        جلال آل احمد » پایان نامه دانشجویی کارشناسی ارشد .

– اثر اول خلاصه رساله ایست ، تحت عنوان « بررسی جامعه شناختی در آثار       جلال آل احمد : کنکاش در جامعه شناسی در ادبیات و جامعه شناسی در ادبیات  ، از فرخ چراغی که زمستان ۱۳۷۴ در دانشگاه اراک ، با راهنمایی استاد ، دکتر ح . ا . تنهائی و مشاوره دکتر علی رضا کلدی به انجام رسیده است .

این رساله براساس روش شناسی علمی دانشگاهی ، در پنج فصل تنظیم گردیده است ، که در مجموع زیر عنوان فوق الذکر ، کنکاشی است در جامعه شناسی ادبیات و جامعه شناسی در ادبیات ، و سعی در کشف و ارائه بنیانهای جامعه شناسی آثار نویسنده ، یعنی جلال آل احمد دارد .

فصل اول : براساس روش شناسی علمی ، به تدوین تاریخچه مطالعاتی ، بیان مسئله ، طرح پرسشهای تحقیقاتی ، اهداف ، حدود مطالعاتی و تعریف اصطلاحات پرداخته است. در این رساله بجای فرض از پرسش تحقیقاتی استفاده گردیده است و پرسشها با عنوان کلی ، خلاصه شده اند پیرامون جستجوی چهار مبحث ، هستی شناسی ، ایستائی شناسی، روش شناسی و پویائی شناسی در آثار آل احمد . در اهداف مطالعه ، محقق به دنبال طرح اهداف تحقیق پیرامون پیدا نمودن پاسخ پرسشهای تحقیق است .

در مورد اهمیت مطالعاتی ، محقق در خلاصه رساله چنین می آورد :

« تحقیق تاکید دارد بر لزوم شناسائی و معرفی اندیشمندان متفکر انسانگرا ، تا با استفاده از شیوه آنها با بازگشت به خویشتن خویش و تکیه بر نظرات متفکرین ایرانی ، پایه های فرهنگ اصیل خود را باز شناخته و با توشه برداشتن از آن ، سدی محکم در برابر هجوم فرهنگهای گوناگون بسازد و برای مبارزه  با خود بیگانگی و بی هویتی در برابر تئوری پردازان با شناخت اندیشه متفکران ایران زمینه رشد این اندیشه ها را در جامعه به وجود آورد . » [۴]

در مبحث تعریف اصطلاحات ، با استفاده از کتب معتبر به تعریف اصطلاحات پرداخته است .

فصل دوم : اختصاص داده است . به نقد و بررسی چند کتاب . از جمله :

۱- کتاب واقعیت اجتماعی و جهان داستان ، نوشته جمشید مصاحبی پور ایرانیان

۲ – کتاب راز چشم برادر ، شمس آل احمد .

۳ – کتاب ، قصه نویسی – نوشته رضا براهنی .

۴ –  نقد آثار جلال آل احمد ، نوشته عبدالعلی دسغیب .

در فصل سوم براساس اصول روش شناسی به معرفی روش تحقیق ، روش شناسی ، طرح تحقیق، فن تحقیق ، طرح تحلیلی و طرح زمان اجرا پرداخته است . ضمنا نامبرده از طرح تحقیق توصیفی – تحلیلی و فن مطالعه کتابخانه ای و تکنیک استنباط استفاده نموده است .

فصل چهارم را با ارائه و تحلیل داده ها شروع نموده ، ابتدا به ترسیم شرایط عینی و ذهنی ، زمان جلال پرداخته ، سپس به طرح جستارهای جامعه شناختی و بررسی پرسشهای تحقیق پرداخته است ، در این راستا به طرح نظرات جامعه شناسان برجسته در این رابطه توجه نموده است ( برای روشن شدن موضوع ) ، در پایان به طرح تحلیل تئوریکی و بررسی نظرات فروم پرداخته و سپس به مقایسه نظرات آل احمد با آنها در فصل پنجم همت گماشته است .

۲- اثر دوم : این رساله در دو بخش و مشتمل بر نوزده فصل است . نگارنده در بخش نخست کلیات و نمونه های کلی در تشخیص قشر بندی و طبقات اجتماعی را در شش فصل بیان کرده است .

فصل اول : محتوا ، منابع و روش

فصل دوم : قشر بندی اجتماعی

فصل سوم : طبقات اجتماعی

فصل چهارم : درباره منشا نابرابری اجتماعی

فصل پنجم : مروری بر اندیشه ها و نظـریه های تاریخـی و معاصر مربـوط بـه       قشر بندی اجتماعی

فصل ششم : قشر بندی و طبقات اجتماعی و پایگاه طبقاتی از دیدگاه اسلام

در بخش دوم مشخصات ویژه اقشار و طبقات را در ساخت اجتماعی ایران در آثار   جلال آل احمد طی سیزده فصل مورد مداقه قرارداده است .

فصل اول : آثار آل احمد و زندگی او

فصل دوم : آل احمد و قشر بندی و طبقات اجتماعی

فصل سوم : طبقات حاکم

فصل چهارم : قشر روشنفکران

فصل پنجم : قشر روحانی

فصل ششم : اقشار شهری

فصل هفتم : طبقات روستائیان

فصل هشتم : طبقه کارگر

فصل نهم : طبقات مرفه

فصل دهم : قشر زنان

فصل یازدهم : قشر معلمان و حال و آینده معلمان در نظام پهلوی و آینده          آموزش و پرورش

فصل دوازدهم : قشر اهل قلم ( نویسندگان )

فصل سیزدهم : قشر شعرا و نگرش آل احمد به شعر و شاعران

نویسنده قصد داشته که از زاویه اصول و مبادی جامعه شناختی به اندیشه های        آل احمد نگریسته و دریابد که وی به مسائل در قلمرو قشربندی طبقات اجتماعی چگونه می اندیشیده ، و اندیشه اش چه ارمغانی برای تفکر اجتماعی آورده است . محقق درصدد پاسخگویی به سوالاتی در مورد طبقات و دلایل پیدایش ، ضرورت وجود یا عدم لزوم آن بوده و بعنوان مطالعه ای موردی آثار آل احمد را انتخاب نموده لذا به اصول و محتوای اندیشه های آل احمد نپرداخته بلکه در حاشیه کار خود با جامعه شناسی ادبیات تماس حاصل کرده است .

رساله مورد بررسی مشخصات ویژه اقشار و طبقات اجتماعی ، ساخت اجتماعی جامعه ایران را در مجموعه آثار آل احمد بررسی کرده و در هر فصل ( مجموعا سیزده فصل) یکی از اقشار و طبقات را مورد بررسی قرار داده و مشخصات آن را بازگو کرده و سرانجام با ذکر ملاکهای تحرک اجتماعی از دیدگاه آل احمد و نتیجه گیری نوشته خود را به پایان رسانده است . در بخش نتیجه گیری نویسنده نظام اجتماعی با نظریه تضادگرایان به ویژه با آراء مارکسیستها مطابق دانسته و نگرش او را در این باب بیشتر مبتنی بر تجربیات فردی ، نه بر پایه تحقیقات علمی می داند . نویسنده چنین اظهار می کند :

« بطور کل نظام اجتماعی آل احمد نظامی مقشر است و ماهیت طبقاتی دارد . با تاملی در اندیشه های وی در خصوص قشر بندی و طبقات اجتماعی و تطبیق آن با نظریه های رایج در جامعه شناسی این نتیجه بدست می آید که نظریات و تعاریف وی از طبقات ، اقشار و تیپهای اجتماعی از یکسو به احساسات مشخص ، تربیت سنتی – مذهبی استوار است . به همین دلیل با قضاوتهای ارزشی آمیخته شده است . از سوی دیگر تحت تاثیر فلسفه علمی و اجتماعی سوسیالیسم است . همچنین نگرش وی به طبقات و انتساب برخی از ویژگیها و اوصاف به آنها بیشتر مبتنی بر تجربیات فردی اوست تا تحقیقات علمی .» [۵]

از سوی دیگر نویسنده داشتن نگرش کارکرد گرایی را به آل احمد نسبت داده و او را فردی تنها و بیرون از روابط اجتماعی معرفی می کند . نویسنده آل احمد را فردی خواستار ایجاد و دگرگونی در جامعه و تغییر ساخت ناهمگن و فاقد کارکرد آن ، بر اساس پندارها و باورهای خویش می داند .

« آل احمد در مدیر مدرسه یک روشنفکر است . او نمی تواند با این جامعه یگانه شود ، در حاشیه جامعه می ایستد ، در همان آن می کوشد تا چیز مثبتی از درون همان پیوندها برای این جامعه به ارمغان بیاورد . او فردی است تنها و بیرون از روابط اجتماعی این جامعه و می کوشد آن را بنا بر پندارها و باورهای مشخص خویش دگرگون کند و درصدد است این ساخت ناهمگن و فاقد کارکرد را معنایی عقلانی بخشد . چنین کوششی نتیجه نگرش کارکرد گرایی نویسنده مدیر مدرسه است .» [۶]

نویسنده به این نکته نیز اشاره دارد که آل احمد جامعه ایران را نه جامعه ای کاستی ، نه جامعه ای باز ، بلکه جامعه ای مبتنی بر سلسله مراتب اجتماعی می داند که صعود در سلسله مراتب اجتماعی در آن قدری دشوار است .

نگارنده از بیان مشکلات تحقیق و یا پیشنهادات خودداری کرده است . تنها ذکر این نکته را لازم می دانسته که به دلیل حرمت آل احمد در جامعه ، سخن گفتن درباره او و یا نقادی آثارش پس از وفات مشکل می نماید .

« بیان مساله »

این تحقیق در نظر دارد با بررسی و تدقیق در آثار جلال آل احمد دیدگاههای اجتماعی – سیاسی و فرهنگی این نویسنده معاصر را تشریح کرده و بنیانهای جامعه شناختی آنرا ارائه کند . از آنجا که دوران حیات وی ، دوران کشاکش های سیاسی – اجتماعی و زمینه ساز تغییر و تحولات دهه اخیر ایران است و آل احمد نویسنده ای مبارز و پرشور بوده که از جامعه معاصر خویش به طرق متفاوت تاثیر پذیرفته است ، شناخت این چهره ، شناخت جریانهای فکری و فرهنگی دوره ای از تاریخ اجتماعی معاصر ایران خواهد بود ، چرا که او نشانه بارز ، شاخص و پرچمدار نسلی از جوانان این سرزمین است . همانطور که در تاریخچه مطالعاتی آمده است ، افراد زیادی از جمله        سیمین دانشور [۷] شمس آل احمد [۸] عبدالعلی دستغیب [۹] ، رضا براهنی [۱۰] و … آثار      آل احمد را مورد بررسی قرار داده اند ولی هر یک از زاویه دیدی خاص به قسمی از آثار وی پرداخته اند ولی هیچیک کل آثار آل احمد را از نظر جامعه شناختی مورد بررسی قرار نداده است ، لذا ضرورت این تحقیق احساس می شود . با توجه به آنچه گذشت بدلیل حساسیتهای دوره تاریخی مذکور و نگرش اجتماعی آل احمد ، جستجو جهت یافتن دیدگاه و تخیل جامعه شناختی در آثار وی بس ارزشمند و همچون یک مساله قابل طرح در جامعه شناسی می باشد .

« چار چوب نظری »

در این قسمت برای آنکه سوگیریهای پژوهشی منظم شوند بایستی بر مبنای چشم انداز خاص و یا از دریچه « تخیل علمی [۱۱] » ویژه ای به مسئله نگریسته شود تا رویکردها و دیدگاهها خصایص منظم و عامی را همراه داشته باشد . از این رو است که طرح چارچوب نظری یا قالب تخیل علمی ایکه بتوان مسئله را از آن طریق وارسی نمود ضروری به نظر می رسد [۱۲] . لذا از آنجا که این تحقیق به دنبال کشف مقولات اجتماعی و انسانی « جلال آل احمد » در مورد جامعه های نمادی و نا نمادی و کنشهای اجتماعی در درون یک جامعه ، نظام روانشاختی ، نظام کنشی و از همه مهمتر شناخت انسان تفسیرگر و معرفی آن از دیدگاه جلال آل احمد می باشد بنابراین می توان برای تبیین این موضوع به چار چوب نظری مکتب کنش متقابل نمادی « هربرت بلومر » که وابسته به مکتب تفسیر گرایی است استناد جسته و یک قالب تحلیل کلی جامعه شناختی و انسان شناختی مطرح ساخت .

« نظریه هربرت بلومر »

بلومر با مطرح کردن سه قضیه ، چشم انداز جامعه شناختی خود را بیان میکند . در قضیه اول به « جهان اعیان [۱۳] » اشاره می کند یعنی جهان عبارت است از کلیه چیزهایی که برای انسان قابل فهم بوده و دارای معنا می باشد . معنایی که انسان     می تواند به آنها اشاره کند و بر اساس آن اشارات رابطه برقرار نماید . بنابراین هیچ گاه نمی توان چیزی را دریافت که قابل معنا و اشاره نباشد ، که در واقع ما تعریف و درکی جمعی و مشترک نسبت به آنها داریم . قضیه دوم اشاره می کند به این نکته که ما   می دانیم انسان از بدو تولد موجودی ناقص و نادان است ولی بتدریج در دوران حیاتش آموختنیها را می آموزد . پس آیا باید معانی را در ذات اشیاء جستجود نمود ؟ انسان هر آنچه را که می آموزد و برایش معنا دار می شود در روابط متقابل اخذ می کند . اگر اشیاء برای او دارای معناست ، این معنا را از روابط متقابل اجتماعی کسب نموده است ، عناصر فرهنگی نیز از این قاعده مستثنی نیست . بسیارند هنجارها و عاداتی که در میان قومی مقبول و معمول می باشند و در قوم و ملتی دیگر مذموم . هیچ یک از آن دو قوم قادر به درک دلایل یکدیگر نسبت به رد یا قبول آن رسم یا عادت نمی باشند . امور و عناصر فرهنگی در فرهنگهای متفاوت در مقابل مسائلی که تحت عنوان روابط اجتماعی می شناسیم معنا دار می شوند .

بنابراین معانی نه در ذات پدیده ها و نه در ذهن انسان ، بلکه در روابط متقابل اجتماعی معنا می یابند . قضیه سوم وجه تفسیر گرایی بلومر را نشان می دهد . همانگونه که گفتیم مکتب عوامل گرا بر آنند که علل و عوامل و انگیزه های بیرونی و یا درونی، انسان را تحت « تعین » قرار داده است و سبب می شود که او تحت شرایط خاصی پاسخ مشخصی که از قبل قابل پیش بینی است را از خود نشان می دهد در حالیکه رفتار گرایان اجتماعی و در مجموع تفسیر گرایان بر این باورند که انسان چیزی در درونش با آن قوه ذاتی دارد که در برابر کلیه عوامل به تفسیر می نشیند و در اینجا مرحله ای در « خود » انسان رخ می دهد که آن را اشاره معانی به « خود خویشتن[۱۴]» می نامند . یعنی انسان با خودش مباحثه [۱۵] و مشورت [۱۶] می کند که فلان کار را انجام بدهم یا ندهم این همان مفهوم بازتابی بودن « خود » در نظام جورج هربرت مید است.

بنابراین انسان موجودی است که وقتی در برابر موقعیت قرار می گیرد آن موقعیت را تفسیر می کند و سپس بر اساس تحلیل و تفسیر از موقعیت و معانی که خویشتن خویش است اشاره نموده است به کنش و نه واکنش می زند . بلومر با تاکید بر کنشگر بودن انسان در برابر واکنش نشان دادن ، سعی در به تصویر کشاندن انسان نمادی دارد که در حد سلامت نفس رفتار می کند .

انسان نا سالم چگونه انسانی است ؟ این موضوعی است که مید به آن توجه صریح نداشت ولی بلومر به آن دقت می کند . رواج شایعه و یا تسلط روح جمعی و تاثیر روان شناختی آن در ظهور پدیده « از خود رهایی [۱۷] » نمونه ای از این منظر است . شایعه عبارت است از نقل معنایی به دیگری است و از آن شخص به فردی دیگر و همینطور شنیدن و گفتن آنقدر ادامه پیدا می کند تا شایعه شکل می گیرد . بدون اینکه کسی در این میان حتی برای لحظه ای فکر کرده باشد که ممکن است این جز اشتباه باشد . این یکی از خصلت های بیمار گونه ای است که همیشه در جوامع انسانی موجود است و این ناشی از عمل « واکنش پیوسته [۱۸] » یا تسلط « جامعه نا نمادی [۱۹] » بر انسان است که مفهومی است که فرم در « سنخ نابارور [۲۰] » شخصیت با سوگیری کناره گیری فعال معرفی می کند . به نظر بلومر یکی از خصلت های بد که متاسفانه انسان ها پیدا کرده اند این است که از واقعیت بدان گونه که هست گریزانند لذا دچار انواع کجرویها یا      «  واکنش گرد گشتی [۲۱] » یا واکنش دورانی می شویم یعنی دقیقا تابع جو نا نمادی شده و این تاثیر را به دیگری منتقل می کنیم و دیگری هم چون تحلیل نمی کند باز به فرد بعدی انتقال می دهد و همینطور ادامه پیدا می کند .

قضیه سوم بلومر به همین معنا است که فکر کنیم و بیاندیشیم که چه کرده ایم ؟ چه نتیجه ای گرفته ایم ؟ این همان مصاحبه و مشورت با خود است . از این مشورت با خویشتن خویش به پدیده تفسیر نمودن وقایع که مبنای کنش است و اساس قضیه سوم را شکل می دهد ، می رسیم بدین معنا بلومر انسان را موجودی مفسر و دریابنده معانی ، و نیز در خطر سقوط به مقام موجودی حیوانی و نا نمادی می داند . او معتقد است پژوهشگر بایستی واقعیت جهان که از طریق تشکیل مفاهیم شناختی در فرآیند کنش متقابل اجتماعی رخ می دهد را به طریق عینی و به عنوان واقعیتی خارجی ، ولی مبتنی بر کنش متقابل نمادی که بر مبنای تفسیر تشکیل می شود مطالعه کند . [۲۲]

حال با بیان نظریه جامعه شناس معروف « هربرت بلومر » می توان یک قالب و چارچوب کلی تحلیل جامعه شناختی مورد نظر در این تحقیق را بیان کرد :

از آنجا که مفهوم اساسی و مهم در مکتب تفسیر گرایی موضوع « انسان » است و آن هم انسان با شعور یعنی انسانی که آگاه به خویشتن خویش است و خود آگاه نسبت به موقعیت خویش است . از این دیدگاه انسان از وجود خود به عنوان امری مستقل از بیرون و درون آگاهی دارد و ناگزیر از خودسازی ، تحلیل و تفسیر شرایط است . انسان به موقعیت های زندگی خویش آگاه است و بنابراین از آنجا که موضوع علم جامعه شناسی گروه هایی است از عناصر با شعور ، عناصر خلاق ، مفسر ، معنی کننده تاریخ و دریابنده معانی و یا از خود بیگانه و مفلوج تاریخ ، آدمهای عاصی و شورشگر و یا انسانهای راضی و مطیع و به هر حال انسانی که می بیند ، می فهمد و با این فهمش   – چه غلط باشد چه درست – به کنش و واکنش می پردازد . می توان نتیجه گرفت که شرایط اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی تعیین کننده نیست بلکه تاثیر گذار است . لذا این چارچوب می تواند و بایستی راهنما و راهبری برای پرسشهای تحقیقاتی باشد .

« پرسشهای پژوهش »

با توجه به اینکه اساتید و مدرسین و محققین علم روش تحقیق زمانیکه اطلاعات مقدماتی برای وضع فرضیه کم است به جای فرضیات ، پرسشهای تحقیقاتی مطرح   می نمایند [۲۳] . و این پژوهش برای وضع فرضیه، اطلاعات مقدماتی به اندازه کافی ندارد لذا به جای فرضیات ، پرسشهای تحقیقاتی مطرح می شود ، از طرفی چون این تحقیق درصدد کشف وجود تخیل جامعه شناختی و انسان شناختی در نوشته های آل احمد و ارائه این مقولات در آن است ، از آنجا که تحقیق در جهت کشف مسئله پژوهشی است دارای پایگاه کشفی می باشد و پرسشهای پژوهش به شرح ذیل دنبال می شوند :

۱-۱-آیا آل احمد در آثارش به نوعی تخیل جامعه شناختی – انسان شناختی دست یافته است ؟

۲-۱- نگرش آل احمد به خدا و جهان هستی چیست ؟

۳-۱- نگرش آل احمد نسبت به انسان چیست ؟

۴-۱- نگرش آل احمد نسبت به جامعه و تقابل انسان و جامعه چیست ؟

۱-۲- آیا آل احمد جهان را قابل شناخت می داند ؟ ( روش شناسی )

۲-۲- محدودیتهای شناخت جهان و انسان از نظر آل احمد چیست ؟

۳-۲- روشها و راههای شناخت را آل احمد چگونه معرفی می کند ؟

۴-۲- آیا آل احمد در آثارش از روش طبیعت گرایانه ( تجربی ) استفاده  می کند ؟

۵-۲- آیا آل احمد به نوعی واقع گرایی در روش خود استفاده نموده است ؟

۶-۲- آیا آل احمد از روش انتقادی سود جسته است ؟

۷-۲- آیا آل احمد از روش تقابلی و جدلی استفاده نموده است ؟

۱-۳- آیا آل احمد دیدگاهی ایستایی شناسی دارد ؟

۲-۳-آل احمد در این دیدگاه چه مباحثی را مورد بحث قرارد می دهد ؟

۳-۳- آیا انسان را موجودی تفسیرگر معرفی می کند ؟

۴-۳- آیا آل احمد انسان را تحت تعیین شرایط می داند یا تاثیر گذار بر شرایط معرفی می کند ؟

۵-۳- جامعه ای که آل احمد معرفی می کند چگونه جامعه ای است ؟

۶-۳- آیا اشاره به جامعه نمادی و نا نمادی می کند ؟

۷-۳- انسان سالم و نمادی یا انسان ناسالم و نا نمادی از دیدگاه آل احمد چگونه انسانی است ؟

۸-۳- جامعه آل احمد جامعه ای است که رفتارش مبتنی بر نظام کنشی است ؟

۹-۳- آیا جامعه آل احمد جامعه مبتنی بر نظام روانشناختی است ؟

۱-۴- آیا آل احمد دیدگاه پویایی شناسی دارد ؟

۲-۴- موضوعات مورد بررسی آل احمد در پویایی شناسی کدام است ؟

۳-۴- آیاآل احمد در کنش متقابل نمادی به تاریخ ومراحل تاریخی اعتقاد دارد ؟

۴-۴- نحوه سیر تاریخ را آل احمد چگونه معرفی می نماید ؟

۵-۴- آل احمد مکانیزمهای تغییر و تحول را چگونه معرفی می کند ؟

۶-۴- عوامل تغییر از نظر آل احمد کدام است ؟

۷-۴- شرایط تغییر از نظر آل احمد کدام است ؟

۸-۴- آل احمد کارگزاران تغییر را چگونه معرفی می کند ؟

« اهداف مطالعاتی »

این تحقیق بر آن است تا مقولات جامعه شناختی و انسان شناختی را در آثار نویسنده معاصر جلال آل احمد خصوصا در داستانهای کوتاه و رمانهای وی استخراج نماید و ضمن دستیابی به نظرات او در قلمرو جستارهای چهارگانه جامعه شناختی ( جامعه شناسی ادبیات ) دیدگاه آل احمد را در خوشه های هستی شناسی          ( خدا ، انسان ، جامعه و تقابل انسان و جامعه ) را بررسی کند و نیز دریابد که       آل احمد در گرد آوری و تدوین آثارش چه شیوه ای را به کار برده است ؟ و آیا جهان را قابل شناخت دانسته ، با استفاده از روشهای مورد نظرش ؟ روش تجزیه و تحلیل و رسش او چگونه بوده است ؟ سپس در صدد یافتن و مدون سازی نظرات آل احمد در جستار ایستایی شناسی است که آل احمد انسان را چگونه معرفی   می کند ، آیا او را موجودی تفسیرگر و دارای اختیار می داند ؟ آیا انسان آل احمد تحت تعین شرایط است یا تاثیر گذار بر آن است ؟ انسان مورد نظر آل احمد چگونه انسانی است ؟ انسان سالم و نمادی یا انسان ناسالم و نا نمادی ؟ انسان سالم کیست و انسان نا نمادی چه خصوصیاتی دارد ؟ جامعه سالم و مطلوب از نظر آل احمد کدام است و چگونه می توان این جامعه را ساخت ؟ و سپس در چهارمین جستار کشف مراحل تاریخی و چگونگی سیر تاریخ کنشهای نمادی ، کارگزاران تغییر و تحول و نحوه سیر تاریخ که آل احمد در نظر دارد که بالطبع بررسی جامعه شناختی و انسان شناختی دوره آل احمد نیز در قلمرو جامعه شناسی ادبیات دنبال خواهد شد.

« حدود مطالعاتی »

با توجه به اینکه این تحقیق به دنبال کنکاش جامعه شناختی و انسان شناختی در آثار آل احمد می باشد ، اولا در اکثر موارد بدون دخالت دادن عناصر اجتماعی مشخص کننده اندیشه اش بطور نظری محتوا و اندیشه های آل احمد می پردازد . از این رو با اینکه با تاریخ نگاری ادبی مرزهای مشترکی خواهد داشت ولی به آن نمی پردازد .

ثانیا به نقد ادبی و داوری و ارزشگذاری آثار جلال آل احمد نخواهد پرداخت ، ثالثا می کوشد لوازم نظری ، افکار و آراء او را بنا به معیارهای جامعه شناختی و انسان شناختی مورد بررسی قرار دهد . رابعا با اینکه آل احمد چندین تک نگاری و داستان کوتاه در مجموعه آثارش دارد ، این تحقیق قصد بررسی و تحلیل انسان شناسانه آثار او را دارد که در تعیین جنبه های انسان گرایی نویسنده مورد توجه واقع می شود و در ضمن به جنبه های روان شناختی نمی پردازد .

 « اهمیت مطالعاتی »

از میان نویسندگان معاصر ، صادق چوبک و جلال آل احمد و صادق هدایت در زمینه نثر زیباترین و ماندنی ترین آثار را بوجود آورده اند . جلال آل احمد  نویسنده ای آگاه است که در صدد یافتن ریشه ، مشکلات اجتماعی ، بیان آنها و تا حدودی ارائه راه حل در این زمینه بوده است . کوشش در جهت رواج افکارآل احمد یک نوع وظیفه است ؛ زیرا که وی از نویسندگانی است که مرام و کلامش ملهم از فرهنگ ملی ایران بوده است . آل احمد در قالب داستانهایش واقعیتهای اجتماعی را بیان کرده و تحقیقات وسیعی در زمینه شناخت فرهنگ ملی انجام داده است . جستجو و مدون سازی این مطالب و روشن کردن دیدگاههای او برای نسل حاضر و آشنا کردن آنها با هویت فرهنگیشان و بیان روش کار او راه گشایی در زمینه تحقیقی و ارائه شیوه اندیشه و جهان بینی یکی از برجسته ترین نویسندگان عصر حاضر است. این تحقیق به گسترش پژوهش در زمینه شناخت متفکرین و نویسندگان اجتماعی کمک کرده و در زمینه کلی می تواند جهت درس جامعه شناسی ادبیات و تئوریهای اجتماعی نیز مورد استفاده قرار گیرد و به نیاز عمومی جامعه در مود فهم درست و دستیابی به روش متفکران و فرهنگمداران ایرانی پاسخ می دهد .

« تعریف مفاهیم و اصطلاحات »

در این قست با استفاده از کتب و دایرۃ المعارفهای معتبر و علمی در خصوص جامعه شناسی برخی اصطلاحات مورد نیاز در این تحقیق تعریف و توضیح داده  می شود .

« جامعه شناسی »

عبارت از علمی است که روابط متقابل اجتماعی نسبتا پایدار را در حالتهای ایستایی شناسی و پویایی شناسی اجتماعی و در شرایط مختلف جامعه شناسی مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد و بدین وسیله می تواند با گرایشی به سوی تعهد اجتماعی در جهت شناخت و ارائه راه حل معضلات و مسائل اجتماعی تلاش کند . [۲۴]

« جامعه شناسی دین »

عبارت از آن قسمی از معرفت بشری است که با بکار بستن روشهای تحقیق علمی در جهت بررسی و مطالعه اعیان خاص جامعه شناختی از قبیل سازمانها و نهادهای دینی ، روابط و ساختار سنتی ، تغییرات در ساختار فرهنگی و هنجارها ، حلقه های ارتباط میان فرهنگ و ساختار دین و جامعه محیط بر آن و … تلاش می کند . [۲۵]

« روش شناسی »

روش شناسی یا دانش روشها ، رشته ای است که هدف از آن تعمق در باب فرآیندهای عقلانی یک اندیشه منظم است . این دانش به تعبیه مفاهیم اساسی و ابزار عقلانی که یک روش برای وصول به هدف باید به کار گیرد ، می پردازد . استفاده درست از این ابزار باید به سازمان دادن ، تفسیر و تبیین داده ها بصورت کلی همبسته برای فرد منتهی شود . [۲۶]

« ایستایی شناسی اجتماعی »

مطالعه جامعه ، نظامهای اجتماعی و نهادها و سازمانهای اجتماعی در حال سکون و ثبات و آرامش [۲۷] .

« جامعه شناسی ادبیات »

به شناخت آثار ادبی ، محتوا ، مشخصات و زمینه های روانی ، اجتماعی و فرهنگی پیدایش آنان می پردازد ، همانطور که نویسندگان این آثار ، شخصیت آنان ، زندگینامه و روابطی را که با محیط پیرامون داشته اند ، به مطالعه می گذارد . بررسی مشتریان و خوانندگان این آثار با حجم ، طبقه اجتماعی و تمنیات آنان را نیز به انجام می رساند ؛ تحلیل فرآیند چاپ ، اقتصاد و فرهنگ چاپ و کارکنان آن از دیگر مباحث این رشته است . [۲۸]

« پویایی شناسی »

مطالعه جامعه ، نظامهای اجتماعی در حال تغییر و تحول و دگرگونی شدن [۲۹] .

« تغییر و تحول اجتماعی »

تحول اجتماعی مجوعه ای از تغییرات که در طول یک دوره طولانی طی یک و یا چند نسل در یک جامعه رخ می دهد ، تغییر اجتماعی عبارت است از پدیده های قابل رویت و بررسی در مدت زمانی کوتاه به صورتی که هر شخص معمولی نیز در طول زندگی خود یا در طول دوره کوتاهی از زندگی اش می تواند یک تغییر را مشخصا تعقیب نماید . نتیجه قطعی اش را ببیند و یا نتیجه موقتی آن را در یابد [۳۰].

« کارگزاران تغییر »

کارگزاران تغییر عبارتند از اشخاص ، گروهها و انجمنهایی که تغییر را وارد        می کنند ، از آن استقبال می کنند یا با آن به مخالفت بر می خیزند [۳۱] .

« جهان اعیان »

عبارت از کلیه چیزهایی است که در جهان برای انسان قابل فهم بوده و دارای معنا می باشد . معانی ای که انسان می تواند به آنها اشاره کند و بر اساس آن اشارات رابطه برقرار نماید [۳۲] .

« کنش پیوسته »

سلسله کنشهای اجتماعی که سازنده جوامع بشری هستند ؛ همیشه در رابطه و در برابر هم تشکیل خطوط کنش های به هم پیوسته و یا کنش پیوسته را می دهد [۳۳] .

« نظام روانشناختی یا از خود رهایی »

یعنی تسلط عواطف و احساسات روانشناختی بر انسان [۳۴] .

 « نظام کنشی »

یعنی تسلط خود و من بر انسان ، و به تبعیت از اراده « من » و تجارب « خود » یعنی کنش مندی فرد عمل می کند [۳۵] .

« واکنش گردگشتی »

عبارت از فرایندی از تشکل روابط و کنش متقابل نمادی است که به سطح عمیق اشاره معانی و تفسیر از موقعیت نمی رسند . بنابراین افراد معانی ماخوذ از گروه یا جامعه را بدون هیچ تعبیر و یا تفسیری به دیگران منعکس می کنند و دیگران نیز به همین منوال عمل می کنند تا جایی که هر چند زمانی دوباره انعکاس واکنش به افراد مجددا بر می گردد و باز بدون تفسیر به دیگران منعکس می شود [۳۶] .

« واکنش پیوسته »

حرکت از واقعیت جاری به واقعیت نیست شده که بر مبنای کنش نانمادی و تقلیدهای الگویی و یا سوگیریهای کلیشه ای ، به مفهومی که فرم از منش اجتماعی تعبیر کرده است به کار برده می شود [۳۷] .

« انسان سالم و انسان نا سالم »

از دید بلومر انسان سالم انسانی است که موقعیت را در برابر خودش بگذارد ، معناها را تفسیر کند و بعدها بر اساس تحلیلی که نسبت به موقعیت می کند دست به کنش سازی بزند ، چنین انسانی سالم و کامل است . و انسان ناسالم را انسانی    می داند که بدون تفسیر معنایی آن را نادرست نقل کند و تحت تاثیر روح جمعی و روانشناختی قرار گیرد و دچار پدیده از خود رهایی شود [۳۸] .

مفهوم « Me »

فرآورده ها ، تاثیرات ، توقعات و هنجارهای اجتماعی را شامل می شود [۳۹] .

مفهوم « I »

قوه برابر سازی ، تفسیر سازی و معنا سازی بشر است [۴۰] .

مفهوم خود یا « self  »

عبارت از واقعیتی است که در نتیجه تجربه اجتماعی ساخت و سازمانهای اجتماعی پدید می آید « خود » در هر کدام از تجربیات اجتماعی به گونه ای در میان رابطه جدلی « I » و « Me » واقعیت را تفسیر و بنا بر همان تفسیر عمل می کند [۴۱] .

« جامعه نمادی و نا نمادی »

جامعه ای نمادی است که « I » بر فرآیند روابط اجتماعی تسلط داشته باشد ، بعبارتی با تسلط « I  » تفسیر کرده و کنش نماید . اما اگر انسان تحت تعین شرایط باشد و « Me » بر « I » سلطه نماید بنابراین جامعه نا نمادی حاکم خواهد شد . بنابراین انسان یا کنشمند است و یا واکنشگر . اگر کنش کند در سطح نمادی رفتار می کند و اگر واکنش کند نانمادی رفتار می کند [۴۲] .