عنوان :

تحقیق بررسی اثر بخشی آموزش تنش زدایی تدریجی و حل مساله در تمایل به فرار دختران نوجوان در معرض فرار

تعداد صفحات :۱۴۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

پدیده فرار نوجوانان از منزل یک پدیده اجتماعی است و عدم مقابله مناسب با این پدیده پیامد و عواقب ناگواری برای فرد بویژه اجتماع دارد از طرفی نوجوانان و جوانان سرمایه های ملی هر جامعه هستند که در صورت هدررفتن این سرمایه عظیم خسارتی شاید جبران ناپذیر بر پیکره جامعه وارد می‌شود.

بنابراین این تحقیق به  بررسی اثر بخشی آموزش تنش زدایی تدریجی و حل مساله در تمایل به فرار دختران نوجوان در معرض فرارپرداخته است.

‌طرح کلی این پژوهش از نوع طرحهای شبه تجربی است. در این پژوهش از ۲ گروه آزمایش و یک گروه کنترل استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل دختران در معرض فرار (۱۳ تا ۱۷ ساله) مناطق ۱۵و۱۶و۱۴و۴و۲و۱۹ تهران می‌باشد.

در این پژوهش کلا از ۲ پرسشنامه استفاده گردیده است:

۱-      پرسشنامه تمایل به فرار به منظور انتخاب دانش‌آموزان در معرض خطر فرار (پرسشنامه محقق ساخته)

۲-           پرسشنامه روشهای مقابله ای (موس و بیلینگ) به منظور سنجش مهارتهای حل مساله .

نتایج تحقیق بدین گونه می باشد:

فرض اول:آموزش تنش‌زدایی تدریجی منجر به کاهش تمایل به فرار در دختران در معرض فرار می‌شود.

همانطور که ملاحظه می‌شود تفاوت میانگینها در پیش تست معنادار نیست در موقعیت پس تست نیز تفاوت آماری معنادار بین دو گروه کنترل و آزمایش تنش‌زدایی تدریجی وجود ندارد.

فرض دوم: آموزش مهارتهای حل مساله منجر به کاهش تمایل به فرار در دختران در معرض فرار می‌شود. مشاهده می‌شود که بین موقعیت پیش تست در گروه آموزش حل مساله و کنترل از نظر آماری تفاوت معناداری وجود ندارد. در موقعیت پس تست گروه آزمایش کاهش کمتری در نمرات تمایل به فرار نشان می‌دهد

فرض سوم:‌آموزش تنش‌زدایی تدریجی منجر به افزایش مهارتهای مقابله در دختران در معرض فرار می‌شود. نتایج آماری نشان می‌دهد پس تست در دو گروه تفاوت معناداری ندارد یعنی فرض سوم تایید نمی شود.

فرض چهارم:آموزش مهارتهای حل مساله منجر به تغییر مهارتهای مقابله ای در دختران درمعرض فرار می‌شود. نتایج نشان دهنده بی تفاوت بودن اثر متغیر مستقل می‌باشد. یعنی فرض ۴ نیز تایید نمی شود.

واژه های کلیدی: آموزش تنش‌زدایی تدریجی و حل مساله، تمایل به فرار، مهارتهای مقابله

فهرست مطالب

چکیده   ۷
مقدمه   ۱۰
طرح مساله   ۱۵
اهمیت موضوع   ۱۸
فرضیه های تحقیق   ۲۲
تعریف اصطلاحات و متغیرهای پژوهش   ۲۲
تعریف عملیاتی فرار   ۲۳
نوجوانی   ۲۳
تنش‌زدایی تدریجی   ۲۴
تعریف عملیاتی   ۲۴
حل مساله   ۲۴
تعاریف فرار   ۲۵
انواع فرار   ۲۶
ویژگیهای دختران فراری    ۲۸
نیازهای وابستگی ارضاء نشده   ۳۲
تصویر منفی از بزرگسالی   ۳۳
دیدگاههای نظری در زمینه علل فرار   ۳۴
فرار از دیدگاه روان شناسان   ۳۵
فرار از دیدگاه روانکاوان   ۳۸
فرار از دیدگاه اریکسون   ۳۸
فرار از رویکرد اجتماعی   ۳۹
نظریه ادوارد ساترلند   ۴۰
پیامدهای فرار   ۴۰
پیشینه کاربردی پژوهش   ۴۳
یافته های خارج از کشور:   ۴۳
یافته های داخل کشور   ۴۵
نوجوانی   ۴۷
نظریه های مربوط به نوجوانی (دوران نوجوانی)‌   ۴۹
مهارتهای مقابله ای   ۵۳
آموزش تدابیر مقابله ای   ۵۴
پژوهشهای انجام شده در زمینه راهبرد مقابله ای   ۵۵
حل مساله   ۵۶
انواع مساله   ۵۷
سیستمهای تولید   ۶۰
نقش لوب در حل مساله   ۶۱
رویکردهای نظری به حل مساله   ۶۱
از دیدگاه شناخت گرایان   ۶۲
دیدگاه تداعی گرایی   ۶۲
الگوی حل مساله   ۶۳
پژوهشهای انجام شده در زمینه حل مساله (داخلی و خارجی)   ۶۵
داتر و کریشف (۱۹۹۳)   ۶۶
آرمیدگی   ۶۷
آموزش پسخوراند زیستی   ۶۹
روش آموزش خود زاد   ۶۹
مراقبه متعالی   ۶۹
خواب مصنوعی   ۷۰
آموزش تصویرسازی ذهنی    ۷۰
آموزش تنش‌زدایی تدریجی   ۷۱
تاریخچه   ۷۱
آموزش تنش زدایی   ۷۳
تنش‌زدایی از طریق یادآوری   ۷۶
تنش‌زدایی از طریق شمارش   ۷۶
استفاده از نوار کاست   ۷۷
پژوهشهای انجام شده در زمینه آرمیدگی و تنش‌زدایی (داخلی و خارجی)‌   ۷۷
فیلد   ۷۷
کالپین و همکارانش (۱۹۸۲   ۷۸
روش تحقیق   ۸۱
جامعه آماری   ۸۲
نمونه   ۸۲
ابزار جمع آوری اطلاعات (ابزار اندازه گیری)‌   ۸۳
۱-پرسشنامه تمایل به فرار: (محقق ساخته)   ۸۳
پرسشنامه روش مقابله   ۸۵
روش اجرا   ۸۷
روش آموزش حل مساله   ۸۷
روش آموزش تنش‌زدایی تدریجی عضلانی (pRT)   ۹۲
روشهای تجزیه و تحلیل   ۹۷
مقدمه : اطلاعات جمعیت شناختی و تجزیه و تحلیل داده ها   ۹۹
جدول ۴-۱   ۱۰۰
جدول ۴-۲ (توزیع گروه نمونه برحسب میزان تحصیلات)   ۱۰۱
جدول شماره ۴-۳ (توزیع گروه نمونه برحسب وضعیت تحصیلی)   ۱۰۱
جدول ۴-۴(توصیفی رشته تحصیلی دختران)   ۱۰۲
جدول ۴-۵ (توصیفی ترتیب تولد دختران)‌   ۱۰۳
جدول ۴-۶ (توصیفی منطقه محل سکونت گروه نمونه)   ۱۰۴
جدول ۴-۷ (جدول توصیفی وضعیت سلامتی گروه نمونه)   ۱۰۴
جدول ۴-۸ (جدول توصیفی نوع بیماری افراد بیمارگونه گروه نمونه)   ۱۰۵
جدول ۴-۹ (جدول توصیفی درمانهای بکارگرفته شده در دختران بیمار)   ۱۰۶
جدول ۴-۱۰ (جدول توزیع گروه نمونه برحسب بعد خانوار   ۱۰۶
جدول ۴-۱۱ (جدول سن پدر )   ۱۰۷
جدول ۴-۱۲ (جدول توصیفی سن مادر )   ۱۰۸
جدول ۴-۱۴ (جدول توصیفی تحصیلات مادر)‌   ۱۱۰
جدول ۴-۱۵ (جدول توصیفی شغل پدر )   ۱۱۱
جدول ۴-۱۶ (جدول توصیفی شغل مادر)‌   ۱۱۲
جدول ۴-۱۷ (توصیفی میزان درآمد ماهانه پدر)   ۱۱۳
جدول ۴-۱۸ (توزیع گروه نمونه برحسب زندگی مشترک یا جدایی والدین)   ۱۱۴
جدول ۴-۱۹ (توزیع گروه نمونه برحسب علت جدایی والدین)‌   ۱۱۴
جدول ۴-۲۰ (توزیع گروه نمونه برحسب سرپرست)   ۱۱۵
جدول ۴-۲۱ (توزیع گروه نمونه برحسب رفتار پدر یا ناپدری )   ۱۱۵
جدول ۴-۲۲ (توزیع گروه نمونه برحسب رفتار مادر یا نامادری)‌   ۱۱۶
جدول ۴-۲۳ (توزیع گروه نمونه برحسب مورد آزارقرارگرفتن)‌   ۱۱۶
جدول ۴-۲۴ (توزیع گروه نمونه برحسب شخص آزاردهنده)‌   ۱۱۸
جدول ۴-۲۵ (گروه نمونه برحسب نحوه آزار و اذیت)   ۱۱۸
جدول ۴-۲۶ (توزیع گروه نمونه برحسب پایبندی خانواده به اعتقادات مذهبی)   ۱۲۰
جدول ۴-۲۷ (میزان پایبندی به باورهای مذهبی در میان دختران در معرض فرار)   ۱۲۰
جدول ۴-۲۸ (میزان رفتارهای خودآسیبی در گروه نمونه)   ۱۲۱
جدول ۴-۲۹ (توزیع گروه نمونه برحسب ترک منزل بدون اطلاع خانواده)   ۱۲۲
جدول ۴-۳۰ (توزیع سابقه مورد استفاده جنسی واقع شدن درگروه نمونه)   ۱۲۲
ب) داده های توصیفی و استنباطی مربوط به آزمونها   ۱۲۳
جدول شماره ۴-۳۲ (شاخصهای حاصل از آزمون شیوه مقابله در گروههای آزمایش و گواه)   ۱۲۳
جدول ۴-۳۳ (نتایج آزمون t در مورد تفاوت پیش تست و پس تست در گروه آموزش تنش‌زدایی و کنترل)   ۱۲۵
جدول ۴-۳۴ (نتایج آزمون t درمورد تفاوت پیش تست و پس تست گروه حل مساله و کنترل )‌   ۱۲۶
بحث و نتیجه گیری   ۱۲۸
فرض چهار   ۱۳۱
محدودیتهای پژوهش   ۱۳۲
پیشنهادها برای پژوهشهای آتی   ۱۳۳
خلاصه   ۱۳۵
منابع فارسی   ۱۳۷
منابع انگلیسی   ۱۴۰

منابع فارسی

۱-      معظمی  گودرزی، بهمن، ۱۳۸۰ بررسی تاثیر آموزش تنش‌زدایی تدریجی و مهارتهای حل مساله بر میزان تنیدگی و شیوه های مواجهه دختران فراری (دانشگاه تربیت مدرس).

۲-      شریفی، زهره، ۱۳۸۰ بررسی علل اجتماعی فرار مجدد در دختران از منزل با تاکید بر نقش خانواده (دانشگاه شاهد).

۳-               امین رنجبر، مهناز، ۱۳۸۰ تاثیر بازی شطرنج بر مهارتهای حل مساله

۴-               امیرحسینی، معصومه، ۱۳۷۹ بررسی ویژگیهای نوجوانان فراری (دانشگاه الزهرا (س))

۵-               سعیدی، محمد، ۱۳۷۲ بررسی علل فرار نوجوانان ازخانه

۶-      جان بزرگی، مسعود، ۱۳۷۱، بررسی اثرات آموزش تنش‌زدایی تدریجی بر عوامل اضطرابی و شخصیت (دانشگاه تربیت مدرس)‌

۷-               چاوشی فر، جلال، ۱۳۷۹، بررسی مقایسه ای عوامل تنیدگی زا و شیوه های رویارویی در نوجوانان.

۸-      روشن، رسول، ۱۳۷۵، تاثیر آرام سازی داروهای‌آرام بخش در کاهش فشار روانی در افزایش عزت نفس.

۹-               نصرت آبادی ، ۱۳۷۳، بررسی رابطه بین منبع کنترل، عزت نفس و حمایت اجتماعی با روشهای مقابله.

۱۰-          نیک سرشت، مژگان، ۱۳۸۰٫

فهرست کتب

۱۱-    آن مانرو،‌باب، مانتی، جان اسمال، ۱۳۷۴، ترجمه فریده کمالی، مشاوره های حل مساله ، انتشارات نشر نی.

۱۲-    آسینک، مایکل، ۱۳۷۹، فرهنگ توصیفی روان شناختی، ترجمه علینقی خرازی و همکاران، انتشارات نشر نی.

۱۳-    ساراسون، باربارا، ساراسون ایروین جی، ۱۳۷۷، روان شناسی مرضی (DSMIIIR) ترجمه دکتر بهمن نجاریان و همکاران، انتشارات رشد.

۱۴-          فرجاد، محمدحسین، ۱۳۶۲، آسیب شناسی اجتماعی و جامعه شناسی انحرافات.

۱۵-          دانش، تاج زمان، ۱۳۷۴، اطفال و نوجوانان بزهکار، انتشارات خدمات فرهنگی رسا.

۱۶-          شامبیاتی ، هوشنگ، ۱۳۷۳، بزهکاری اطفال و نوجوانان،نشر پاژنگ.

۱۷-          قائمی، علی، آسیبهاو عوارض اجتماعی، ریشه یابی، پیشگیری و درمان، ۱۳۷۳، انتشارات امیری.

۱۸-          قاسم زاده،‌حبیب الله، ۱۳۷۶، رفتار درمانی، انتشارات جهاد دانشگاهی.

۱۹-          لطف آبادی، حسین، روان شناسی رشد ۲، نوجوانی جوانی بزرگسالی، ۱۳۷۸ ، انتشارات سمت.

۲۰-          شعاری نژاد، علی اکبر، ۱۳۷۱،  روان شناسی رشد، نوجوانی و بلوغ، انتشارات دانشگاه پیام نور .

منابع انگلیسی

۱-                Boldero , j.fallon , B (1995) , Adolescent help – seeking what do they help for and from whom? Journal of Adolesent , 18/193… ۲۰۲٫

۲-                Burk , M.R. 1999, Demographics and geography in Runaway Inl , fasbery and Dennis (EDS) practical lesson.

۳-                Coco , E,L, Counteng , L.j. (1998) family system approach for preventing adolescent runaway behavior , Journal of Adoleentce , 33.

۴-                Davison , Gc , Neal , (1994) , Abnormal Psychology new york: John wiley sonseInc.

۵-                Dembo , Janus , M.C, 2002 , Mid west longi tud inal study of homeless (http: // net . edu / pers / 2002) Adolescents (p.d.f)

۶-                Field , T.M (1992) Reduction stress in child and psychiatric patients by reaxion thrapy and massage . abs.

۷-                Gial , L. Kurts , M.S, sara , V.Jarris , Ed (1992) problem of maltreated Runaway louth . Journal Adolescence Vol . 2 B , No . 103.

۸-                 Higgins , J,S Thies , A.P (1982) , Social effectiveness and problem solving thinking of reformatorry inates . Jourmal of offenderd counseling.

۹-                Whith beck and simons (1999) self Report S.T.P. Sinrunaway , Journal of sen research predictors .

۱۰-            Wolk , s , Brondon , J. (1978) , Runaway adoles cents preceptions of parent and self , Journal of Adles cent 12 , 175 –۱۸۷٫

۱۱-            Solange , L (2000) , Relaxation – The en counter between the body and soul ,  lisep;;etier Index 6 . html.

۱۲-            Lewis,M.(1991) , child and adolescent in confict in adolescent behavior and society , MC , Grown and Hill , Inc.

۱۳-            Kazdin , A. (1993) . Adolescent Mental Health prevention and treatment program , American psychologist , 48, 127 – ۱۴۱٫

۱۴-            John , R. Anderson , 2000 , cognitive psychology and its implication fifth Edition , charter , Problem solving p.p – ۲۳۹-۷٫

۱۵-            Kaplan , H . B (1996) psychological stress , American Acodemic press , INC.

مقدمه

در سالهای اخیر فرار نوجوانان از منزل بویژه دختران رو به افزایش است اگرچه این پدیده در نگاه اول یک اقدام فردی است. اما نتایج و پیامدهای مرتبط با آن منجر به یک آسیب اجتماعی می‌گردد.

پژوهشی که در سال ۸۳ انجام شده اعلام می‌کند که آمار فرار دختران طی چند سال گذشته افزایش چشمگیری یافته تا جایی که در سال ۱۳۸۰ صد و بیست و دو نفر اقدام به فرار کرده (آمار ثبت شده توسط بهزیستی و نیروی انتظامی[۱]) اما این تعداد در سال ۸۳ به ۳۰۰ نفر رسیده است. که این مساله لزوم بازنگری در قوانین حمایتی از این دختران را ضروری می‌سازد. چنین سطح آماری البته در سطح جهانی نیز مشاهده شده و براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی سالانه بیش از یک میلیون نوجوان ۱۳ تا ۱۹ ساله از خانه متواری می‌شوند. (فتحی ۸۳)

پژوهشهای بسیاری در زمینه فرار نوجوانان بویژه دختران انجام شده است که رخی از آنها علل فرار را اعم از علل زمینه ساز و آشکارساز بررسی می‌کنند.

برخی دیگر پدیده هایی را که بعد از فرار گریبانگیر نوجوانان است را مورد بررسی قرارمی دهند عواملی از قبیل دزدی ، فساد، فحشا، انواع بیماریهایی که سلامت جسمی و روانی را به مخاطره می‌اندازد، سوء‌تغذیه، بی خانمانی و در نتیجه پناه بردن به بیگانه ها، مصرف مواد مخدر. در میان افراد فراری (خیابانی) اعتیاد به مواد مخدر پدیده شایعی است در مطالعه ای که روی ۴۳۲ جوان خیابانی در لوس آنجلس انجام شد نشان داد که ۷۱ درصد آنها سوء مصرف دارو، الکل و یا هر دو را داشته اند که افراد نمونه در این پژوهش جوانان ۱۲ تا ۲۱ ساله بوده اند که از خانه فرار کرده اند ۲/۷۵ درصد تجربه ماری جوانا، ۵/۲۵ درصد تجربه کوکائین، ۴/۸۱ درصد تجربه سیگار و ۹/۸۰ درصد تجربه الکل (دیشر[۲] ۱۹۹۱) .

دسته دیگر از پژوهشها در زمینه پیشگیری تحقیق می‌کنند،‌تحقیقاتی که برروی خانواده های نوجوانان فراری است،‌ویژگی محیطی این افراد، ویژگی شخصیتی و کلا تمایزاتی که این افراد با دیگران دارند. طبق نتایج یک پژوهش که توسط خانم مریم فتحی بر ۵۰ دختر فراری یکی از خوابگاههای نگهداری از این دختران در شهر تهران انجام شده دخترانی که در خانواده های پرجمعیت زندگی می‌کنند به دلیل فقر مالی و اقتصادی و عدم پاسخگویی والدین به نیازهایشان بیشتر از خانه متواری می‌شوند.

همچنین این دختران علل اصلی فرارشان از منزل را در مرتبه اول محدودیت بیش از اندازه والدین آزار و اذیت آنان، ازدواج اجباری، اختلاف خانوادگی، فقر مالی، ممانعت از ادامه تحصیل و اعتیاد پدر و یا مادر عنوان کرده اند.

در این پژوهش ۵/۵۵ درصد از آزمودنیها متعلق به خانواده هایی بوده اند که والدینشان دچار اختلاف خانوادگی بوده و نسبت به یکدیگر رفتار تند  و خشن داشته اند. ۸۸ درصد متعلق به خانواده های از هم گسیخته و ۳۱ درصد هم تجربه جدایی پدر و مادر را در ذهن داشتند.

نتایج این پژوهش حاکی از آن است که : ۵/۶۷ درصد از این آزمودنیها با رفتارهای بد، ضرب و شتم پدر و مادر یا اعضاء خانواده روبرو بوده که این خشونت بیشتر از جانب پدر و یا برادران اعمال شده است.

در بین افراد مورد آزمون ۵/۴۲ درصد آنها پدر معتاد، ۲۰ درصد مادر معتاد و ۳۵ درصد پدر و مادر معتاد و ۲۱ درصد نیز خودشان معتاد بوده اند.

نتایج پژوهشها حاکی از آن است که شرایط زندگی دختران فراری بسیار نامناسب است. وجود روابط منفی و گسیخته در خانواده، بی توجهی یا عدم نظارت والدین بر ترل افراطی و سختیگری، وجود تعارضات خانوادگی، پرجمیعت بودن خانواده، طرد و یا تحقیر و عدم موفقیت در تحصیل علل اصلی فرار آنان می‌باشد خصیصه های دوران نوجوانی[۳]، کیفیات روان شناختی این افراد، نوع شخصیت، نوع ارزیابی فرد از تنیدگی و نحوه مقابله با آن، خوش بینی و بدبینی اعتقادات مذهبی، تجربیات قبلی و خصیصه های نظامهای اجتماعی که به عنوان شبکه حمایت کننده بکار می‌روند به منزله متغیر تعدیل کننده ویا واسطه عمل می‌کنند. از طرف دیگر نوجوانان به لحاظ قرارگرفتن در یک دوره تحولی بحران هویت و نقش پذیری بالاخص دختران نوجوان بدلیل خصوصیات خاص خود و محدودیتهایی که جامعه برای آنها ایجاد می‌کند، تنیدگی بالایی را تحمل می‌کنند . حال اگر شرایط زندگی آنها نامساعد باشد و بین اعضای خانواده و بالاخص والدین با فرزند رابطه سرد از نظر عاطفی برقرار باشد بعبارتی نوجوان از یک شبکه حمایت کننده اجتماعی برخوردار نباشد و از طرفی تجربیات کودکی این افراد مملو از شکست و آسیبها باشد منجر به تنیدگی فزاینده شده آسیب پذیری بیشتر خواهدشد.

بررسی هایی که برروی دختران فراری انجام شده، نشان می‌دهد که این افراد از منابع حمایتی و رویارویی کمتری برخوردارند و در مقابل رویدادهای فشارزا آسیب پذیرترند. (معظمی، ۸۰)

نوع ارزیابی فرد از رویدادها و بکارگیری شیوه مقابله ای خاص به نوع شخصیت فرد برمی گردد و اینکه فرد از چه نوع شخصیتی برخوردار است بستگی به شرایط زندگی فرد و تجربیات کودکی نوع رفتار والدین، شیوه تربیتی و غیره دارد. (ساراسون[۴]، ۱۹۹۲)

علاوه بر عوامل ذکرشده عوامل شخصیتی نیز در فرار دختران نقش دارد. دختران شرایط ناگوار و سخت، تمایلات گسیخته خویی، حساسیت هیجانی و اضطراب از ویژگیهای بارز شخصیتی در آنان می‌باشد. (بازیاری ۸۱)

از جمله صفات دیگر دختران فراری عزت نفس پایین می‌باشد که در چندین پژوهش به اثبات رسیده است. عزت نفس و اعتماد به نفس نقش اساسی در روند زندگی فرد دارد. احتمالا انتخاب فرار به عنوان یک راهکار نامناسب به منظور مقابله با مشکلات زندگی معلول عزت نفس کم و سایر ویژگیهای شخصیتی این دختران می‌باشد.

عزت نفس پایین با صفات شخصیتی دیگر از جمله اضطراب، افسردگی و خصومت همبستگی بالایی دارد. چرا که افرادی که عزت نفس پایین دارند می‌کوشند موفقیتها را به بیرون نسبت دهند و شکستها را به درون. بطوری که بک[۵] متذکر می‌شود که اغلب واکنشهای منفی احساسی ناشی از فقدان عزت نفس است . فرد افسرده خود را آدمی بی ارزش تلقی می‌کند که با شدت افسردگی مرتبط می‌باشد.

چنین فردی توسط پیامدهای منفی این صفات مستعد تجربه تنیدگی و استیصال در زندگی می‌باشد و همان طور که نتایج تحقیقات نشان می‌دهد دختران فراری در مقایسه با دختران غیرفراری گرایش بیشتری به اضطراب و افسردگی دارند.

برخی از محققان نشان داده اند که آموزش آرمیدگی عضلانی[۶] و حل مساله[۷] می‌تواند در کاهش تنش دختران فراری موثر باشد. (معظمی، ۸۰)

اما این پژوهش قصددارد با استفاده از پرسش نامه تمایل به فرار دختران در معرض را مشخص نموده و آنها را در گروههای آزمایش آموزش حل مساله، آموزش تنش‌زدایی و گروه کنترل قراردهد و به بررسی اثر این آموزشها در تمایل به فرار بپردازد.

طرح مساله

فرار بخشی از رفتارهای ناسازگارانه است که نوجوانان و کودکان مرتکب آن می‌شوند و فرد به دلایلی محیط زندگی طبیعی خود را ترک می‌کند چنین رفتارهایی مقدمه آموزشهای ابتدایی رفتارهای بزهکارانه بعدی بحساب می‌آید. همچنین آدمیان از نظر نحوه کنترل و تحمل مشکلات با هم متفاوتند بطوری که مشکلات در دوران نوجوانی بدلیل بلوغ بیشتر تجربه می‌شود و دختران در مقایسه با پسران از عزت نفس کمتری برخوردارند و متفاوت از پسران به مشکلات پاسخ میدهند و در برابر مشکلات تحمل کمتری دارند لذا اقدامات آنان در برابر مشکلات فرار از منزل می‌باشد.

اقدامات مقابله ای که در برابر فرار نوجوانان انجام شده است. شامل برگرداندن اجباری آنها به منزل، نگهداری در مراکز موقت و دائم است که نه تنها اقدامی پیشگیرانه و درمانی نبوده بلکه بعضا موجب افزایش فرار این نوجوانان گردیده است.

در پژوهشی که توسط خانم مریم فتحی برروی ۵۰ دختر فراری در شهر تهران انجام شده دخترانی وجود داشته اند که سابقه چند بار فرار از منزل را داشته اند که آنها در مصاحبه با پژوهشگر اعلام کرده ند که هرگز حاضر به بازگشت به خانه نیستند و در مواردی هم که این دختران به خانه تحویل داده شده اند مجددا  از منزل متواری شده و در این تعدد فرار دچار آسیبهای جنسی و جسمی بیشتر شده و نهایتا به اعتیاد و فحشاء روی آورده اند. بنابراین پژوهشگر تحویل این دختران به منزل را بدون اندیشیدن تمهیدات ویژه به صلاح ندانسته و نتیجه این بازگشت را مثبت ارزیابی نکرده است.

دلیل مجدد فرار این دختران بعد از تحویل از سوی برخی از آنان این گونه عنوان شده است: خانواده اطرافیان بر ما برچسب دختر فراری گذاشته و بعنوان مجرم به ما نگریسته اند که این رفتارها و آزار و اذیتها کلامی زمینه ادامه فرارمان را فراهم کرده است.

در این پژوهش ۳/۶۵ درصد از دخترانی که بیش از سه بار فرارکرده اند و ۶/۳۱ درصد از دخترانی که ۱ تا ۳ بار فرارکرده اند، حاضر به برگشت به خانه نبوده اند. ترس از آسیب دیدگی مجدد، تکرار آسیبهای قبلی نیز از دیگر علل ترس این افراد در بازگشت به منازلشان عنوان شده است.

این پژوهشگر تغییر روش اجرای طرح مداخله در بحران و عملکرد آن، ارائه خدمات مشاوره ای سازمان بهزیستی به خانواده قبل از ترخیص دختران فراری و بعد از آن، اصلاح قوانین، ایجاد قوانین حمایتی از دختران فراری بویژه آنان که مورد آزار جنسی والدین قرارگرفته اند را از مهمترین کمکهای حمایتی و قانونی نسبت به این دختران آسیب دیده اجتماعی دانسته است.

با توجه به اینکه اقدامات مقابله ای که در برابر فرار نوجوانان انجام شده است، شامل برگرداندن اجباری آنها به منزل، نگهداری در مراکز موقت و دایم است و تحویل این دختران به منزل نه تنها اقدامی پیشگیرانه و درمانی نبوده بلکه بعضا موجب افزایش فرار این نوجوانان گردیده است. لذا اتخاذ شیوه عملی برای درمان و پیشگیری از این پدیده بدفرجام ضروری بنظر می‌رسد.

این پژوهش ابتدا بوسیله پرسشنامه تمایل به فرار به مشخص نمودن دختران نوجوان در معرض فرار پرداخته و سپس به بررسی اثر آموزش حل مساله و آرمیدگی عضلانی برروی نوجوان در معرض فرار و یافتن روشی مناسب و عملی برای مقابله با این پدیده می‌پردازد.

پژوهش حاضر درصد پاسخگویی به سوالات زیر می‌باشد:

۱-               آیا تنش‌زدایی تدریجی[۸] در کاهش تمایل به فرار دختران در معرض فرار موثر است؟‌

۲-               آیا حل مساله[۹] در کاهش تمایل به فرار دختران در معرض فرار موثر است؟

۳-      آیا آموزش تنش زایی تدریجی منجر به افزایش مهارتهای مقابله مساله محور در دختران در معرض فرار می‌شود؟

۴-      آیا آموزش مهارتهای حل مساله منجر به تغییر مهارتهای مقابله ای در دختران در معرض فرارمی شود؟‌

اهمیت موضوع

پدیده فرار نوجوانان از منزل یک پدیده اجتماعی است و عدم مقابله مناسب با این پدیده پیامد و عواقب ناگواری برای فرد بویژه اجتماع دارد از طرفی نوجوانان و جوانان سرمایه های ملی هر جامعه هستند که در صورت هدررفتن این سرمایه عظیم خسارتی شاید جبران ناپذیر بر پیکره جامعه وارد می‌شود.

با توجه به اینکه نوجوانی حساسترین دوران زندگی فرد است و مرحله شکل گیری هویت می‌باشد کیفیت گذراندن این دوران در آینده فرد نقش بسزایی دارد. نوجوانی که از حل مسایل عاجز است و اغلب در برابر ناکامی آسانترین راهکار (فرار) را انتخاب می‌کند در شکل گیری هویت منسجم با مشکل روبرو می‌شود. این نوجوان بعد از فرار با مشکلاتی بیش از گذشته روبرو می‌شود. نوجوانی که فرار می‌کند اغلب محیط مناسبی برای زندگانی ندارد. و ازمنابع حمایتی برخوردار نیست. بدون این منابع حمایتی این افراد دمدمی مزاج شده و هویت خود را با توجه به محیطی که در آن هستند، تعریف می‌کنند. (ولف[۱۰] ۱۹۹۹)

نوجوان فراری در محیط کوچه و خیابان است که افراد همسال و همدرد خود را پیدا کرده و به تشکیل گروه و دسته های بزهکاری مبادرت می‌ورزد در صورتی که این افراد به موقع شناسایی و به زندگی طبیعی بازنگردند منجر به تشکیل باندهای مخرب و بزهکار می‌گردد . همچنین آنان برای برطرف کردن نیازهای عادی خود به اعمال ناهنجار دیگر از قبیل دزدی و ولگردی روی می‌آورند.

علاوه بر این نوجوانان فراری با مسایل زیادی مواجه اند و مشکلاتی آنها را تهدید می‌کند آنها در معرض آسیب های جدی در رابطه با سلامت خود هستند. طول مدت زندگی در خیابان رابطه مستقیمی با کاهش سلامت بدنی دارد. آنها درگیر رفتارهایی می‌شوند که برای سلامتی شان مضر است. نظیر سوء مصرف مواد و رفتارهای جنسی ابتلا به بیماریهای مقاربتی، اختلالات پوستی، ضعف سیستم ایمنی، سوء تغذیه و ناهنجاریهای روان شناختی از قبیل افسردگی، کاهش عزت نفس ، احساس عدم کفایت، اعتیاد، اختلالات سلوک و رفتارهای ضد اجتماعی. (فارو[۱۱] و همکارانش ، ۱۹۹۲)

افکار خودکشی هم به فراوانی در نوجوانان فراری موجود است. ۶۵ درصد آنها گزارش کرده اند که در فکر کشتن خودشان بوده اند.

آمارهایی که در زمینه فرار وجود دارد نشان می‌دهد که این پدیده در جامعه ما رو به افزایش است.

بنا به اعلام معاون اجتماعی سازمان بهزیستی ایران در گفتگو با خبرگزاریها و به نقل از شبکه سراسری همکاری زنان ایرانی[۱۲]، در سال ۱۳۸۳ یک هزار و ۳۴۰ مورد فرار دختران از خانه به بهزیستی گزارش شده است. به گفته نامبرده، ۵۰۲ نفر در تهران، ۸۱ نفر در اصفهان، ۷۳ نفر در فارس، ۶۶ نفر در خوزستان و ۶۲ نفر در استان خراسان در سال ۸۳ از خانه فرارکرده و به خیابان پناه برده اند.

حسن علم الهدی معاون اجتماعی سازمان بهزیستی، ضمن اشاره به آمارهای فوق از افزایش پدیده فرار دختران از خانه خبر داد ولی هیچ اشاره ای به دلایل این افزایش نکرده است.

فقر، بیکاری، افکار مردسالاری و ارتجاعی، عدم رعایت حقوق دختران براساس باورهای خرافی و مشکلات اجتماعی را می‌توان از مهمترین عوامل فرار دختران از خانه  و پناه بردن به خیابان نام برد. (خبرگزاری زنان ایران ایونا)

همچنین معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی در گفتگو با خبرگزاری مهر خبرداد:

(افزایش ۲۰ درصدی آمار دختران فراری و زنان آسیب دیده)[۱۳]

دکتر سیدحسن علم الهدی در گفتگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری مهر با بیان این مطلب گفت: آسیبهای اجتماعی هر ساله با روند رو به رشدی مواجه است که این امر در خصوص دختران فراری و زنان آسیب‌دیده رشد ۲۰ درصدی در سال ۸۲ نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد. همچنین وی به وجود ۱۸ مرکز بازپروری زنان آسیب دیده در کشور اشاره نمود و تصریح کرد: این زنان پس از ارجاع به این مراکز ۳ هفته در قرنطینه هستند و پس از انجام معاینات پزشکی و اقدامات اولیه به مدت ۶ تا ۱ سال ضمن نگهداری موقت به حرفه آموزی می‌پردازد . پژوهشی که توسط خانم فتحی در سال ۸۳ انجام شده نیز اشاره به افزایش آمار فرار دختران طی چند سال گذشته شده است. تا جائی که در سال ۱۳۸۰ صد و بیست و دو نفر در تهران اقدام به فرار کرده اند (آمار ثبت شده توسط بهزیستی و نیروی انتظامی)‌اما این تعداد در سال ۸۳ به ۳۰۰ نفر رسیده است.

البته این افزایش آمار در سطح جهانی نیز مشاهده شده است. (کانون زنان ایرانی)

با توجه به رشد و افزایش آمار فرار دختران در سالهای اخیر راهکارهای اساسی و پیشگیرانه برای جلوگیری از این معضل اجتماعی ضروری بنظر می‌رسد و با توجه به اینکه شیوه های مقابله رایج با پدیده فرار در حال حاضر هزینه بر و تا حدودی بی تاثیر است. لذا مشخص نمودن دختران فراری و شیوه های مناسب برای پیشگیری و درمان رفتار فرار ضروری بنظر می‌رسد.

فرضیه های تحقیق

فرضیه های این پژوهش به شرح زیر است:

۱-           آموزش تنش‌زدایی تدریجی منجر به کاهش تمایل به فرار در دختران در معرض فرار می‌شود.

۲-           آموزش مهارت حل مساله منجر به کاهش تمایل به فرار در دختران در معرض فرارمی شود.

۳-     آموزش تنش‌زدایی تدریجی منجر به افزایش مهارتهای مقابله مساله محور در دختران در معرض فرار می‌شود.

۴-           آموزش مهارتهای حل مساله منجر به تغییر مهارتهای مقابله ای در دختران در معرض فرار می‌شود.

تعریف اصطلاحات و متغیرهای پژوهش

متغیرهای پژوهش عبارتند از:

متغیر مستقل: آموزش تنش‌زدایی تدریجی و حل مساله

متغیر وابسته: تمایل به فرار، مهارتهای مقابله

فرار[۱۴]:‌

فرار عبارت است از شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت و شرایط نامطلوب و یافتن اوقات فراغت بیشتر که گاهی این فرار با این هدف است که شرایط سخت زندگی اجازه اطلاق موجودی انسانی را به کسی نمی دهد.

فرار نوعی رفتار سازش نایافته است که کودک و نوجوان به منظور رهایی از مشکلات خود درخانه یا جاذبه های بیرون از خانه بدون اجازه والدین یا سرپرست قانونی آگاهانه خانه خود را ترک می‌کند  و سریعا یا بدون واسطه به خانه برنمی‌گردد.

تعریف عملیاتی فرار