عنوان :

تحقیق بررسی و مقایسه افسردگی مادران دانش آموزان عادی و مادران دانش آموزان مبتلا به نارسایی بینایی

تعداد صفحات :۱۴۱

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این پژوهش به بررسی در مقایسه افسردگی مادران دانش آموزان عادی و مادران دانش آموزان مبتلا به نارسایی بینایی پرداخته¬ایم . افسردگی نام واژه آشنای دنیای امروز است به موازات صنعتی شدن جامعه و افزایش دل مشغولیهای آدمی ، این عارضه بیش از پیش به گسترش تار و پود خود در زندگی افراد پرداخته است پدیده افسردگی منحصر به جامعه خاصی نیست، در هر اجتماعی به فراخور اوضاع فرد و جامعه، میزان شیوع آن متفاوت است . اما بی شک می توان اذعان کرد در شهرهای بزرگ و صنعتی شیوع آن بیشتر است و  این بیماری شایع تر است و در چنین محیط هایی افراد به واسطه فشارهای درونی و بیرونی برای میزبانی این عارضه آماده تر هستند .
گروهی از متخصصان معتقدند که نابینایی بر ادراک فرد و نهایتاً شناخت او از جهاتی چون گوناگونی دامنه توجه تحرک و جابجایی واکنش متقابل با محیط تأثیرات سوء می گذارد و آنها را محدودکرده و لذا این محدودیتها ممکن است بر خودپنداره فرد نابینا تأثیر منفی بگذارد
افسردگی بیماری پیچیده و چندوجهی می باشد و اهمیت موضوع از آن جهت است که در عصر حاضر افسردگی به عنوان یکی از اختلالات عمده در طبقه بندی بیماریهای روانی مطرح شده است . و این بیماری یکی از مسائل جوامع صنعتی امروز است که باید به آن توجه ویژه-ای شود زیرا زمانیکه بر شدت آن افزوده و فشارها غلبه خود را بیشتر کند خطر بروز خودکشی که     مسئله ای خانمان سوز مطرح می گردد و به همین دلیل به راحتی نمی توانیم عامل مشخصی را تشخیص داده و به روی آن انگشت گذاشت . چون استرسهای روانی موجب تغییرات بیولوژیکی می شوند بنابراین تمایز قائل شدن بین عوامل فیزیکی و اجتماعی بیهوده است .

سؤال پژوهش عبارت است از « آیا بین افسردگی  مادران دانش آموزان عادی و مادران دانش آموزان مبتلا به نارسایی بینایی » تفاوت معناداری وجود دارد؟
جامعه آماری شامل: مادران دارای فرزند می باشد و گروه نمونه آماری در این پژوهش شامل ۶۰ نفر ۳۰ نفر مادران دارای فرزندان عادی و ۳۰ نفر مادران دارای فرزندان مبتلا به نارسایی بینایی بوده که به طور کاملاً تصادفی انتخاب شده و پاسخگو به سؤالات پرسشنامه بوده¬اند .از روش پژوهشی پس رویدادی وابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه افسردگی بک است .
برای تجزیه و تحلیل داده ها چون هدف پژوهشگر مقایسه میانگین های دو گروه مستقل است از آزمون t استفاده شده است .
و پس از به کارگیری از آزمون t یافته های نتایج نشان داد که :
بین افسردگی مادران دانش¬آموزان عادی و دانش¬آموزان مبتلا به نارسایی بینایی تفاوت معنی داری وجود دارد.
واژه های کلیدی: افسردگی، نارسایی بینایی، نابینای قانونی،

فهرست مطالب

چکیده    ۱
مقدمه:    ۳
بیان مسئله:    ۸
اهمیت و فایده تحقیق:    ۱۲
اهمیت وکاربرد تحقیق:    ۱۴
فرضیه پژوهش    ۱۸
سؤال پژوهش    ۱۹
متغیرهای پژوهش    ۱۹
تعاریف واژهها و اصطلاحات    ۱۹
تعاریف نظری:    ۱۹
تعاریف عملیاتی:    ۲۰
ادبیات پژوهش    ۲۱
نظریههای مربوط به افسردگی    ۲۱
۱ – مدل شناختی افسردگی    ۲۱
تحریفهای شناختی    ۲۳
۲ – نظریه درماندگی آموخته شده    ۲۵
تدوین جدید نظری درماندگی آموخته شده    ۲۶
۳-نظریه ناامیدی افسردگی    ۲۹
فرضیه مارتین    ۳۲
توجه متمرکز برخود، خودگردانی و افسردگی    ۳۳
فصل دوم  بخش دوم    ۳۵
نظریه خویشتن داری    ۳۷
افسردگی و تقویت مثبت    ۴۰
افسردگی و رفتار بین فردی    ۴۲
مقابله یا رویارویی چیست؟    ۴۴
پیشرفت تحقیقات    ۴۵
از استرس تا مقابله    ۴۶
تغییر تعاریف مقابله    ۴۹
تئوری مقابله لازاروس    ۵۰
تئوری مقابله لازاروس    ۵۲
فصل دوم    ۵۳
بخش اول : ( نابینایی )    ۵۳
تعریف، طبقه بندی و علت شناسی نابینایی    ۵۳
برآورد درصد شیوع    ۵۹
علل معلولیت بینایی    ۶۰
سایر اختلال های چشم    ۶۳
رشد شناختی نابینایان    ۶۶
جهت یابی و تحرک نابینایان:    ۷۰
آثار روانی مبتلایان به اختلالات بینایی    ۷۳
سازگاری اجتماعی نابینایان    ۷۷
رشد کلامی کودکان نابینا    ۸۱
پیشرفت تحصیلی درکودکان نابینا    ۸۴
برخورد والدین و اعضای خانواده و فرد نابینا    ۸۶
عمده واکنشهای خانواده، صاحب کودک نابینا:    ۹۰
احساس گناه :    ۹۱
ناکامی :    ۹۲
حمایت افراطی :    ۹۲
اندوه :    ۹۲
تنهایی:    ۹۳
بخش دوم: مروری بر پژوهش های انجام شده مربوط به موضوع پژوهش    ۹۳
تحقیقات انجام شده در خارج از ایران    ۹۳
تحقیقات انجام شده در ایران    ۹۵
فصل سوم    ۹۸
روش پژوهش    ۹۸
مقدمه :    ۹۸
نمونه پژوهش :    ۹۸
روش نمونه گیری :    ۹۹
ابزار اندازهگیری پژوهش :    ۱۰۰
روایی و اعتبار آزمون :    ۱۰۲
روش اجرا:    ۱۰۳
روش تجزیه و تحلیل دادهها    ۱۰۳
فصل چهارم    ۱۰۴
تجزیه و تحلیل       داده های پژوهش    ۱۰۴
مقدمه :    ۱۰۴
الف ) یافته های توصیفی    ۱۰۴
ب ) یافته های استنباطی    ۱۰۴
ب ) یافته های استنباطی :    ۱۰۵
نتیجه گیری: :    ۱۱۰
محدودیت های پژوهش :    ۱۱۴
پیشنهادهای پژوهش :    ۱۱۵
منابع فارسی :    ۱۱۶
منابع لاتین :    ۱۲۱
پیوست    ۱۳۰

فهرست منابع

–    احمدی ، خدابخش ( ۱۳۷۶ ) ، مقدمه ای بر مشاوره و روان درمانی . اصفهان : مهره
–    افروز ، غلامعلی ( ۱۳۷۲ ) ، مصاحبه و مشاوره با والدین دانش آموزان استثنایی . تهران : دانشگاه تهران .
–    افروز غلامعلی ( ۱۳۷۵ ) ، مصاحبه و مشاوره با والدین دانش آموزان استثنایی . تهران : انجمن اولیاء و مربیان .
–    بیابانگرد ، اسماعیل ( ۱۳۷۳) ، روشهای افزایش عزت نفس در دانش آموزان و نوجوانان . تهران : انجمن اولیاء و مربیان .
–    پاکزاد ، محمود ( ۱۳۷۶ ) ، روان شناسی دانش آموزان استثنایی ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی .
–    پوپ ، آلیس و مک هال ، سوزان کری هد ، ادوار د ( ۱۳۷۴ ) ، افزایش احتلام به خود در کودکان و نوجوانان ، ترجمه پریسا تجلی . تهران : رشد .
–    تامسپون – ل چالز ، لیندا . ب . رودلف ؛ ( ۱۳۸۴ ) ، مشاوره با کودکان. ترجمه جواد طهوریان . تهران : رشد .
–    تجلی ، پریسا ( ۱۳۸۰ ) ، جزوۀ چاپ نشده دانش آموزان استثنایی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز .
–    دلاور ، علی ( ۱۳۷۳ ) ، روشهای آماری در روانشناسی و علوم تربیتی ، تهران : دانشگاه پیام نور .
–    پینگتون ، آندره وا ( ۱۳۷۹ ) ، بهداشت روانی . ترجمه حمیدرضا شاهی برواتی . تهران : روان .
–    سیف نراقی ، نادری ، عزت الله ، مریم ( ۱۳۸۰ ) ، روانشناسی و آموزش و پرورش دانش آموزان استثنایی ، تهران : ارسباران .
–    شریفی در آمدی ، پرویز ( ۱۳۷۹ ) ، روانشناسی و آموزشی دانش آموزان نابینا ، تهران : گفتمان اخلاق .
–    لکمز ، هریس ، کلارک ، امینه ، رینولوبین ( ۱۳۷۵ ) ، روش های تقویت عزت نفس در نوجوانان ، ترجمه پروین علیپور ، تهران : آستان قدس رضوی .
–    کوپر اسمیت ، س . ( ۱۳۷۱ ) ، عزت نفس ، ترجمه دکتر پری رخ      دادستان . تهران : ارسباران .
–    گنجی ، حمزه ( ۱۳۷۶ ) ، بهداشت روانی . تهران : ارسباران .
–    مانی ، هندی ، پاول ، کیگان ، جروم ، کارول هوستون ، آلتاجین وی کالنجر ، جان ( ۱۳۷۹ ) ، رشد و شخصیت کودک . ترجمه مهشید یاسایی . تهران : مرکز .
–    میلانی فر ، بهروز ( ۱۳۷۴ ) ، روانشناسی کودکان و نوجوانان استثنایی ، تهران : قوس .
–    میلانی فر ، بهروز ( ۱۳۷۴ ) ، بهداشت روانی ، تهران : قوس .
–    نامنی ، محمدرضا ( ۱۳۸۱ ) ، سیری گذرا در آموزش و بهزیستی معلولین بینایی ، تهران : رودکی .
–    هالاهان ، دانیل پی و کافمن . جیمز . ام بی تا ( ۱۳۷۵ ) ، کودکان استثنایی ( مقدمه ای بر آموزش های ویژه ) ، مترجم جوادیان ، مجتبی ، مشهد : آستان قدس رضوی .
–    هومن ، حیدر علی ( ۱۳۷۶ ) ، آمار توصیفی در علوم رفتاری ، تهران : پارسا .
– پرتو، داریوش. تست افسردگی بک. مجله روانشناسی، شماره ۱۲، ۱۳۵۴٫
– رابرت ای. بکر، ریچارد جی. هایمبرگ، آلن اس. بلاک. آموزش مهارت های اجتماعی درمانی برای افسردگی. ترجمه: سعید نوری نشاط و نادر کیامرزی. انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. تهران، ۱۳۷۲٫
– شیولسون، ریچارد. استدلال آماری در علوم رفتاری، جلد دوم: استنباط آماری. ترجمه: علیرضا کیامنش. انتشارات واحد فوق برنامه بخش فرهنگی دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی، تهران، ۱۳۶۶٫
– صباغ، عبدالمجید. مقایسه مرکز کنترل بیماران اسکیزوفرن پارانوید و افراد سالم . پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۳٫
– فنل، ملانی. ج. و. افسردگی، فصل ششم از کتاب رفتار درمانی شناختی. ویراسته هاوتون و همکاران. ترجمه: حبیب الله قاسم زاده. انتشارات ارجند. تهران، ۱۳۷۶٫ صص. ۳۵۲-۲۶۲٫
– مبینی، سیروس. افسردگی و درمان شناختی- رفتاری آن، نظریه ها، مفاهیم و کاربردهای بالینی. انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تبریز- معاونت پژوهشی، ۱۳۷۶٫
– مبینی، سیروس. بررسی نقش کانون توجه در سوگیری حافظه بیماران افسرده. پژوهش های روان شناختی. شماره ۱ و ۲، ۱۳۷۲٫
– مهریار، امیر هوشنگ. افسردگی، برداشتها و درمان شناختی. انتشارات رشد. تهران. ۱۳۷۳٫
– نجاریان، بهمن. روان شناسی نگرانی. مجله علوم تربیتی و روان شناسی . سال سوم. شماره های اول و دوم، ۱۳۷۵٫

مقدمه:

در عصر حاضر انسان به واسطه حاکمیت ماشینیزم و توسعه غوم آسای صنعت و تکنولوژی با دستهای خود ، خویشتن را مقهور تکنولوژی کرده است . از طرفی رشد بی رویه جمعیت و پیچیده تر شدن روابط انسانی ، منجر به از خود بیگانگی و افزایش اختلالات روانی و مشکلات رفتاری شده است . در نتیجه در جستجو برای شناخت واقعی خویش بیش از هر زمان دیگر برای انسان اجتناب ناپذیر شده است، تا در این رهگذر بتواند به گونه­ای سازنده و مطلوب با دنیای درون و بیرون خود رابطه منطقی برقرار کرده و بر اساس یک شناخت درست و سنجیده و مسایل ، مشکلات و پیچیدگیهای زندگی خویش روبرو شود و از افتادن در دام نگرانیها و تشویشهای فکری و نگرشهای غلط خود را محفوظ نگه دارد ( تامپسون. رودلف ،ترجمه طهوریان، ۱۳۸۴ ) .

امروزه همراه با پیشرفتهای فنی و تحولات صنعتی ، جوامع به مراتب پیچیده تر شده اند . انسانها به رفاه نسبی بیشتری رسیده اند و همراه با آن تلاش و کوشش بیشتری نیز می کنند . با این حال نباید غافل از این نکته بود که همین تحولات ،توأم با اثرات نامطلوبی بر روی جسم و روان افراد بوده است . یکی از اثرات مزبور، با پدید آمدن اختلال روانی عمده ای به نام « افسردگی » است که موضوع مورد بحث این پژوهش می باشد.پدیده افسردگی کما بیش ناشناخته است و بسیاری از افراد به وخامت آن پی برده اند . در نظر آنها، این مسئله معمولاً یک بیماری خفیف و ساده تلقی می شود . یکی ازعلل، کم توجهی به افسردگی اشتباه گرفتن آن با غمگینی معمولی است. در این زمینه نظریه پردازی به نام « ایکی اسکال » معتقد است که : غمگینی و افسردگی دو چیز متفاوت هستند و مردم باید این دو را از هم بدانند . (هالاهان و کافمن ، ۱۹۸۸ ، ترجمه ماهر،۱۳۷۵).

در حالت افسردگی، ساده، شخص سعی می کند خودش را از اضطراب و بی علاقگی به زندگی رهایی بخشد . این حالت ، معمولاً یک واکنش عاطفی در قبال زندگی است . در حالت افسردگی شدید عبارت می شود از کم شدن توموس « کشیدگی طبیعی عضله » روانی که روی خلق، رفتار و احساسی که شخص از وجود خود دارد اثر می گذارد. حالاتی که ممکن است برای شخص افسرده پیش آید: خستگی مختصر ، بدبینی ، نا امیدی ، غمگینی ، کاهش فعالیت روزمره و حتی کاهش استعداد ، عدم اعتماد به نفس ، اضطراب ، خود کم بینی ، احساس گناه و بالاخره احساس بی ارزشی ، بیچارگی و تنهایی است ( سابینگتون ، ترجمه شاهی برواتی ، ۱۳۷۹) .

زمانی که علت بسیاری از مشکلات روانی کودکی هنوز مشخص نبود انگشت اتهام به سوی مادران نشانه می رفت . در خانواده و جامعه مادر را مقصر اصلی مشکل رفتاری دانش آموزان می دانستند ، چنین رسوایی هایی اجتماعی و تهمتهای ناروا به مادران در جوامع کم نبوده و هنوز هم ادامه دارد.

این مسائل باعث شده که مادران نه تنها دشواریهای پرورش و تربیت را بعهده بگیرند، بلکه در کنار آن همواره دچار افسردگی و تشویش باشد که آیا به راستی من مادر خوبی هستم؟ این احساس اضطراب و تشویش در مادرانی که دارای دانش آموزان استثنایی هستند، بیشتر دیده می شود . ( سیف نراقی ، نادری ، ۱۳۸۰ ).

متأسفانه در این مسیر نه تنها جامعه به آنها کمک نمی کند بلکه باورهای سنتی پیش از پیش مادران دارای دانش آموزان استثنایی را آشفته کرده و از نظر وجدانی آنها را تحت فشار می گذارد . مادر شدن به خودی خود مشکلی را نباید برای کار آنها پدید آورد. هیچ مادری نباید در جامعه مجبور شود میان زندگی مستقل و فرزندش یکی را انتخاب کند. جامعه ای موفق است که زن در آن بتواند به تنها میل و لذت فرزندپروری را تجربه کند، بلکه رکن آن استقلال در زندگی و رشد و تکامل وجودی خویش را نیز حفظ نماید .لازمه تحقق این خواسته ها مشارکت زنان در مدیریت زندگی خانوادگی ، مشارکت در قبول مسؤولیت فرزندپروری زن و مرد در کنار یکدیگر و تعیین نگرش در به کارگیری زنان در اجتماع است . ( سیف نراقی ، نادری ، ۱۳۸۰ ).

پرورش تواناییهای بالقوه دانش آموزان با نارسایی بینایی مستلزم این است که جامعه برنامه­های از پیش آماده­ای را برای آموزش و پرورش خاص آنها آماده کرده باشد . آسیب های بینایی در میان نقایص حسی آشکارترین نقایص هستند که به میزان زیادی می توانند انطباق فرد نابینا با محیط او را تحت تأثیر قرار دهند. دانش آموزان دارای آسیب بینایی نباید به دلیل این آسیب دیدگی از صحنه تلاشهای اجتماعی حذف گردند، آنها می توانند هم در جهت شکوفایی تواناییهای بالقوه خود و هم در جهت کمک به حرکت جامعه به سمت اهداف مورد نظر مفید و به این ترتیب با ایفای نقش مثبت خود، هم به بهداشت روانی خود و خانواده خویش و هم به بهداشت روانی اجتماعی خود کمک نمایند ( نامنی ، ۱۳۸۱ ).

لازم به ذکر است که افسردگی یک بیماری شایع و ناشناخته می باشد که امکان بروز آن در تمام دوره­ها اعم از کودکی ، نوجوانی ، جوانی ، بزرگسالی و پیری وجود دارد.

به نظر می رسد افسردگی معمولاً بعد از حادثه ای فشار آور یا از دست دادن هر آنچه برای شخص با اهمیت است شروع می شود. ممکن است وجود یک فشار روانی سبب ایجاد رفتاری در خود شود که تا مدتها ادامه یابد و به دنبال آن الگوهایی فکری نامطلوبی برای او به وجود آورده و نیز تمایلی را در وی پدید آورده که هر رویدادی را یک مصیبت تعمیم دهد و دنیا را در نظرش تیره و تار سازد.

شخص افسرده غالباً خصوصیات مثبت خود رافراموش و به خصوصیات منفی خود فکر می کند . اگر او به پیشرفت مورد انتظارش نرسد، افکاری این چنین در شخص پرورش می یابد: « من شخص بی فایده ای هستم و به هیچ کاری نمی آیم ، همه مرا ضعیف می پندارند. »  خصیصه این نوع تفکر زیاده روی در تعمیم است ( ساپینگتون ، ترجمه شاهی برواتی ، ۱۳۷۹ ).

همچنین بک معتقد است که : افراد افسرده به این دلیل افسرده اند که در روش تفکرشان خطا می کنند و یا به راه مبالغه می روند ،شخص افسرده نظر منفی در باره خود، دنیا وآینده اش دارد .بیمار افسرده به دلیل عدم اعتماد به نفس مشکلات و مسائل ­پیش آمده را نمی­تواند حل کند. او احساس ناتوانی می­کند این احساس سبب رنجوری او می­شود به طوریکه ممکن است دست به خودکشی زدن را در ذهن خود بپروراند.

البته این افراد معمولاً اقدام به خودکشی ۸ برابر خودکشی های منجر به مرگ است. (هالاهان وی فمن، ۱۹۸۸،ترجمه ماهر،۱۳۷۵).

تحقیقات انجام شده نشانگر این واقعیت است که عقده­های روانی حل­نشده دوران طفولیت عامل اصلی بروز افسردگی در هنگام بلوغ می­باشد ( هالاهان و کافمن ، ۱۹۸۸ ، ترجمه ماهر ، ۱۳۷۵ ).

بیان مسئله:

افسردگی به مجموعه علائمی گفته می­شود که رفتارهای کلامی و غیرکلامی انسان اساس شرایط محیطی با برخی تغییرات فیزیولوژیک منعکس می گردد، بنابر این باید گفت که افسردگی ضعیف و زودگذر و با علائم اندک رو به زوال، از حالات عاطفی انسان است و افسردگی زمان دار با علائمی فزاینده اختلال عاطفی شمرده می شود. افسردگی را شاید به حالتی توصیف کرد که باتغییر اساسی و اولیه در خلق شروع و با مداومت احساس غم و اندوه به درجات مختلف مشخص می گردد ( ساپینگتون ، ترجمه شاهی برواتی ، ۱۳۷۹ ).

تغییر خلق از علائم ثابت و متفاوتی است که برای روزها ، هفته ها ، ماهها و سالها به طول می انجامد همراه با تغییر خلق و دگرگونیهایی در رفتار ، کار آیی و عملکرد فیزیولوژیک نیز پیش می آید . دو مشخصه اصلی افسردگی   نا امیدی و غمگینی می باشد و شخص رکود وحشتناکی احساس می کند و نمی تواند تصمیمی بگیرد یا فعالیتی را شروع کند و یا به چیزی علاقمند شود، شخص افسرده در احساس بی کفایتی و بی ارزشی غوطه ور می شود گاه گریه می کند و ممکن است به خودکشی بیفتد ( هالاهان وی فمن ،۱۹۹۸، ترجمه ماهر، ۱۳۷۵ ).

افسردگی از دیدگاه یادگیری و بر اساس محرک و پاسخ نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . صاحبنظران رفتار گرا معتقدند که افسردگی عبارتند از کاهش چشمگیر حساسیت در برابر محرکهای محیطی است ( هالاهان و کافمن،۱۹۹۸،ترجمه ماهر ، ۱۳۷۵ ).

با به دنیا آمدن اولین فرزند مادر بالاترین لذت های زندگی را در وجود خود می یابد . در چشمان کودکش بالاترین صداقت و معصومیت را می بیند و گویی کودک با چشمانش نظاره گر کارهای مادر است . دیگر کودک در کالبد مادر قالب بندی شده و امروز گرمابخش وجود اوست کودکی که در گهواره خوابیده، لبخند دانش آموزانه می زند و بالاخره نوپایی که مشتاقانه به سوی دستها و آغوش مادر می رود و شیرین زبانی می کند .

اما چرا به یکباره احساس افسردگی بی مقدمه تمام آن لحظات لذت و شعف مادرانه را بر هم می ریزد؟ چرا می شنویم که مادران در گوشه و کنار زمزمه می کنند که خود را قربانی بچه­هایشان کرده اند؟ و این احساس افسردگی و تشویش در مادران بیشتر دیده می شود و وجدان آنها را تحت فشار می گذارد.

ما به مادران تلقین کرده ایم که مهمترین وظیفه شما نگهداری از فرزند است و در غیراینصورت گناهکارید، احساس گناه، احساس طبیعی در ذهن ووجود مادران نیست، احساسی است که جامعه به آنها از قدیم تا کنون تزریق کرده است . تعریف جامعه از مادر یعنی کسی که نگهبان رفاه و آسایش کودک است .

افسردگی به عنوان خلق یا عاطفه، احساس یا هیجان همراه همیشگی تجربیات طبیعی انسان و دگرگونیهایی است که در زندگی او پدید می آیند . بنابراین به منظور انجام پژوهش علمی، بررسی باید در یک چهار چوب محدود ومعین صورت بگیرد . به عبارت دیگر باید مشخص کرد که افسردگی در چه گروهی و در چه مقطع سنی مورد آزمایش قرار می گیرد . محقق با توجه به این نکات مسأله پژوهش را این طور بیان می کند که به چه دلیلی گروهی را انتخاب کرده ایم مناسب است؟

در بیماری افسردگی آنچه برای بیمار خوشایند بوده، دیگر برای او جالب نیست نه خوشی هست و نه توقع آن ، هر کاه کوه می شود ، در عین حال احساس گناه سبب حس مسؤولیت می شود و بیمار افسرده به زحمت کارهای روزمره را انجام می دهد و به اشکالاتی در زندگی روزمره برخورد می کند که اکثراً به خاطر فشارهای گوناگون اجتماعی ، محدودیتهای تحصیلی ، فشارهای خانوادگی و امثال آن می باشد .

با توجه به مسائل فوق مهمترین سؤال این پژوهش به شرح ذیل می باشد :

–                    آیا بین افسردگی مادران دانش آموزان عادی و مادران دانش آموزان مبتلا به نارسایی بینایی تفاوت وجود دارد ؟ و در پژوهش حاضر مساله اصلی « مقایسه افسردگی مادران دانش آموزان عادی و مادران دانش آموزان مبتلا به نارسایی بینایی است »  که محقق به آن پرداخته در این رابطه لازم به ذکر است اگر چه افسردگی از دیرباز به عنوان یکی از نابسامانیهای روانی عمده شناخته شده است در دودهه اخیر اهمیت این بیماری هم از حیث، آزاری که مبتلایان به آن تحمل می کنند و هم از لحاظ بار سنگینی که به علت این ناراحتی منابع درمانی ملت ها تحمیل می گردد بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است .

اهمیت و فایده تحقیق:

همه افراد برای اینکه یک زندگی عادی و بدون دغدغه به همراه آرامش را داشته باشند باید از سلامت روحی و روانی برخوردار باشند در غیراینصورت هیچگاه احساس رضایت و خشنودی را از زندگی خود نخواهد داشت. افسردگی هم از جمله مسائل روحی و روانی است که باید مورد توجه قرار گیرد زیرا بالابودن افسردگی در افراد باعث بروز مشکلات عاطفی و روانی و حتی می توان گفت باعث بروز ناراحتیهای عصبی فراوان در زندگی همه افراد می شود که البته این مشکلات با توجه به نقایص افراد دارای نارسایی بینایی دو چندان شده ، و احتمال ابتلای این افراد ( دارای نارسایی بینایی ) نیز به مشکلات روحی و ورانی به دلیل داشتن نقصانهای موجود بیشتر از افراد عادی می باشد و تأثیرات آنها بر روی زندگی این افراد زیاد و بسیار حائز اهمیت است لذا باید با توجه به تحقیقات راه حلی منطقی برای کمتر کردن این مشکلات و یا لااقل با شناختن روحیات و افکار و نقاط ضعف این افراد طرز برخورد مناسب با آنها را شناسایی کرده و در روابط خود با آنها بدانیم که چه چیزها و مسائلی را باید در رفتار با آنها بیشتر در نظر داشته باشیم تا کمترین ناراحتی را برای آنها به وجود نیاوریم ( سیف نراقی، نادری ۱۳۸۰ ).

نابینایان نیز به دلیل مشکلات خاص خود از نظر افسردگی و سایر عوامل روانی مشکلات بیشتری پیدا می کنند زیرا واکنش اجتماعی و طرز برخورد افراد جامعه نسبت به این دانش آموزان و احساسات مختلفی مانند ترحم و دلسوزی در مورد نابینایان معمولاً شرایط دشواری برای دانش آموزان نابینا ایجاد می کند و در نتیجه اختلالاتی در خلق و خو و رفتار این دانش آموزان پدید می آورد نکته مهم اینکه دانش آموزان نابینا اگر چه از اختلالات حسی رنج می برند ولی وضعیت روانی آنها متفاوت است و هر کدام عوارض روانی مخصوص به خود دارند ( میلانی فر ، ۱۳۷۵ ).

گروهی از متخصصان ( لوئنفلد [۱] ، ۱۹۷۹ )معتقدند که نابینایی بر ادراک فرد و نهایتاً شناخت او از جهاتی چون گوناگونی دامنه توجه تحرک و جابجایی واکنش متقابل با محیط تأثیرات سوء می گذارد و آنها را محدودکرده و لذا این محدودیتها ممکن است بر خودپنداره فرد نابینا تأثیر منفی بگذارد ( نادری ، سیف نراقی ، ۱۳۸۰ ).

افسردگی بیماری پیچیده و چندوجهی می باشد و اهمیت موضوع از آن جهت است که در عصر حاضر افسردگی به عنوان یکی از اختلالات عمده در طبقه بندی بیماریهای روانی مطرح شده است . و این بیماری یکی از مسائل جوامع صنعتی امروز است که باید به آن توجه ویژه­ای شود زیرا زمانیکه بر شدت آن افزوده و فشارها غلبه خود را بیشتر کند خطر بروز خودکشی که     مسئله ای خانمان سوز مطرح می گردد و به همین دلیل به راحتی نمی توانیم عامل مشخصی را تشخیص داده و به روی آن انگشت گذاشت . چون استرسهای روانی موجب تغییرات بیولوژیکی می شوند بنابراین تمایز قائل شدن بین عوامل فیزیکی و اجتماعی بیهوده است .

اهمیت وکاربرد تحقیق:

۱ – با انتخاب موضوعی که محقق در نظر گرفته است با استفاده از ابزارهای علمی به بررسی سیستماتیک و عینی آن می پردازد .

۲ – با بررسی اختلالی به نام افسردگی در مورد مادران می توان به درجات شدت و شیوع آن در جامعه پی برد .

۳ – آنچه مسلم است در هر کار تحقیقی و پژوهشی در انتهای یک سری مسائل و عللی که باعث بروز مشکل ومسأله گردیده است مشخص و آشکار می شود که این امر کمک مؤثری در شناخت هر چه بیشتر و توجه به مسأله و تلاش در جهت رفع نقص می باشد از نتایج تحقیقات می بایستی که برنامه های کوتاه مدت و درازمدت استفاده کرد.

کودک نابینا و یا نیمه بینا به دلیل مشخصه خاص بینایی قابل شناسایی و تشخیص است.

نگاههای مختلفی از سوی همسالان و والدین ومربیان متوجه کودک نابینا گاهی همراه با تأسف و دلسوزی و گاهی با دنیایی از اندیشه و تفکر بعضی کودک نابینا را اصلاً کودک نمی بیند در واقع خیلی وقتها وقتی برخوردی با این انسان نابینا پیدا می کنیم در تعریف و توضیح برخوردخود به خانواده و فرد دیگری به طور ناخود آگاه همه ابعاد وجودی آن برادر یا خواهر نابینا را فراموش و خیلی ساده می گوییم « یک کور بود » آری خیلی زود خویشتن خویش را فراموش می نماییم و خیال می کنیم وقتی به دنیا آمدیم در مقابل آیینه ای نشستیم و بر صورت خود یک جفت چشم ترسیم می نمودیم بی خبر از آنکه نابینا نیز خود مانند ما اراده ای در داشتن حس بینایی و یا نداشتن حس بینایی نداشته است ( هالاهان ، کافمن ، ترجمه جوادیان،۱۳۷۵ ).

تعداد زیادی از افراد نابینا نمی خواهند مورد ترحم قرار گیرند و حتی از کمکهای غیر ضروری دیگران بهره مند گردند . با وجود اینکه در بعضی از موقعیتها ممکن است به کمک نیاز داشته باشند اما در اصل ترجیح می دهند که مستقل باشند . آنهابه توجه دیگران نسبت به خود ارج می نهند . اما مایلند که افراد به جای اشاره کردن به تفاوتهایشان از تشابهاتشان گفتگو کنند . ( دانش آموزان استثنایی ،هالاهان ، کافمن ، دانیل پی ، ترجمه مجتبی جوادیان ۱۳۷۵ ).

نقص نابینایی بیش از هر معلولیتی نابینایی به بار می آورد به راستی چرا اینقدر ما از نابینایی می ترسیم و توجه بیشتری به آن معطوف می داریم؟ اولین دلیل آنست که نابینایی نمایان تر از سایر معلولیتهاست بین نگرش مادران دانش آموزان عادی و مادران دانش آموزان نابینا نسبت به فرد نابینا تفاوت وجود دارد . دانش آموزان استثنایی از جمله افراد نابینا حق دارند که به راحتی در جامعه زندگی کنند همانند افراد عادی و دیگران از آنها استقبال کرده و بدون ترحم به آنها کمک نمایند . این افراد خود به دلیل بیماری و ضایعه ای که دارند از درون رنج می برند ودچار مشکلات عاطفی و روحی و روانی می گردد اگر این فرد دارای نارسایی بینایی با این مشکلات درونی وارد جامعه ای گردند. که او را پذیرش نمی کند و نگرش منفی نسبت به این افراد دارند مشکلات آنها صدچندان می شود . پس بنابراین باید نگرشهای خود را تغییر داده وهم دست به دست دهیم تا این افراد نه تنها منزوی و پرخاشگر نشوند بلکه از استعدادهای درونی دیگر جهت نشان دادن و برتری داشتن نسبت به افراد دیگر استفاده نماید .

اما خانواده و اعضای آن که ارتباط مستقیم ومداوم و اولیه فرد دارای نقص بینایی می باشند خانواده یک نظام اجتماعی است و مداوم و اولیه فرد دارای نقص می باشند . خانواده یک نظام اجتماعی است و فرد نابینا یکی از اعضای این نظام و سیستم اجتماعی می باشد و این دو نه تنها بر یکدیگر بلکه بر سایر افراد خانواده نیز دارای تأثیر متقابل و تعامل می باشند . این تأثیر غالباً جنبه منفی داشته است یعنی نابینایی یکی از اعضای خانواده باعث می شود که سیستم و نظام خانواده نتواند کارکردها وظائف خود را به نحو مطلوب انجام دهند . و در نتیجه در عملکرد خانواده با حضور یک کودک نابینا اشکالات و وقفه هایی بوجود می آید که ضروری به نظر می رسد که در این زمینه تحقیق و بررسی می شود و مشکلات اساسی را برطرف نمایند و نیز بهداشت روانی خانواده را از جهت اقتصادی ، اجتماعی و عاطفی دچار مشکل می نماید و خانواده در مقابل معلولیت فرزند خود واکنشهایی مثل احساس گناه احساس غم و اندوه ، از دست دادن امیدبه زندگی ، انکسار ، تنهایی ، دوگانگی احساس را نشان می دهد که بهداشت روانی خانواده را به هم می زند.

ما باید تمامی جامعه و افراد را به نارسایی بینایی پذیرا بکنیم تا مورد پذیرش افراد قرار بگیرد.زیرا به عنوان مثال : اگر نگرش معلم نسبت به فرد نارسایی بینایی منفی باشد کودک کم کم از معلم دور شده و از درس زده می شود و دچار افت تحصیلی و کم کاری و استرس و اضطراب می شود یا اگر پدر و مادر نگرشی منفی نسبت به نارسایی فرزندخود داشته باشد مدام خود را سرزنش می کنند و در ازای اینکه در جمع قرار بگیرند کناره گیری می کنند و یا اگر خود نیز به محافل میهمانی و دیگر مراسم بروند فرزند خود را نیز همراه خود نمی برند تا مایه خجالت و سرافکندگی آنها نباشد ( هالاهان،کافمن،  ترجمه جوادیان ، ۱۳۷۵ ) .

فرضیه پژوهش

بین افسردگی مادران دانش آموزان عادی و مادران دانش آموزان مبتلا به نارسایی بینایی تفاوت معنا داری وجود دارد.

 سؤال پژوهش

آیا بین افسردگی مادران دانش آموزان عادی و مادران دانش آموزان مبتلا به نارسایی بینایی تفاوت معنی دار وجود دارد.

متغیرهای پژوهش

در این پژوهش:

متغیر مستقل : جنسیت

متغیر وابسته: میزان افسردگی

متغیر کنترل: دانش آموزان مبتلا به نارسایی بینایی

تعاریف واژه­ها و اصطلاحات

تعاریف نظری:

از آنجایی که بسیاری از واژه­ها و اصطلاحات ، معانی گوناگونی دارد ، محقق در کاربرد آنها در تحقیق خود ناگزیر به تحریف آنهاست زیرا ممکن است در بعضی از موارد واژه­ها و اصلاح ویژه­ای مفهومی را به خواننده عرضه کند که اصولاً مورد توجه محقق نباشد. یا احتمالاً واژه و اصلاح خاصی برای خوانندگان بیگانه و نامفهوم باشد. با عنایت به مقدمه مذکور واژه­ها و اصطلاحات به کار رفته در این تحقیق به صورت زیر می باشد.

افسردگی : متداولترین نوع اختلال نورویتک به شمار می رود و عبارت است از ارتقاء به دیگران – حساسیت زیاد – عدم توانایی در نشان دادن خشم مستقیم نسبت به محیط خودآزاری به جای سرزنش محیط و ناکامی و خجالت و برون گرایی بیش از ۵۰ درصد بیماران روانی دچار افسردگی هستند و زن ها بیشتر از مردها دچار افسردگی می شوند ( شاملو، ۱۳۷۲ ).

نابینای قانونی : فردی نابینای قانونی نامیده می شود که تیزی دیداری وی در چشم برتر از آن حداکثر ترمیم ۲۰۰/۲۰ ( بر مبنای اندازه گیری با تابلوی اسکن ) یا کمتر بوده ، میدان دید وی در بزرگترین قطور از بیست درجه بیشتر نباشد ( سیف نراقی ، نادری ، ۱۳۸۰ ).

تعاریف عملیاتی:

دانش­آموز نابینا: در این تحقیق به دانش­آموزانی اطلاق می شود که در مدارس نابینایان آموزش و پرورش استثنایی شهر تهران مشغول به تحصیل بوده و از خط بریل برای خواندن استفاده می کنند.

دانش­آموزان عادی : در این پژوهش افسردگی ویژگی است که به وسیله پرسشنامه افسردگی بک اندازه گیری می شود ( منظور از افسردگی نمره ای است که آزمودنی در این پرسشنامه کسب می کند ).

ادبیات پژوهش

نظریه­های مربوط به افسردگی

۱ – مدل شناختی افسردگی

مفصل ترین و جامع ترین توجیه شناخت افسردگی توسط بک در سال ۱۹۷۶ مطرح شده است ( مهریار ، ۱۳۷۳ ) . در این مدل نظر بر آن است که تجربه در افراد به تشکیل فرضها یا طرح­واره­هایی در باره خویشتن و جهان می انجامد و این فرضها یا طرح­واره­ها ، خود در سازمان بندی ادراک و در کنترل و ارزیابی رفتار مورد استفاده قرار می گیرند( فنل ، ۱۹۸۹ ).

توانایی پیش زمینی تجربه­های فردی و معنی بخشیدن به آنها امری سودمند و در واقع ضروری برای کارکرد بهنجار است . اما برخی از فرضها انعطاف پذیری ، افراطی و مقاوم در برابر تغییرند و در نتیجه « ناکارآمد » یا نابارور هستند. این فرضها به مسایل مربوط می شوند درباره اینکه مثلاً مردم برای پیداکردن احساس خوشبختی چه کار باید کنند ( مانند این فرض که « اگر کسی افکار خوبی درباره من نداشته باشد نمی توانم احساس خوشبختی  بکنم » ). و این که برای بوجود آوردن احساس ارزشمندی در خویشتن، چه کار باید بکنند و چگونه باید باشند ( مانند این فرض که « هر کاری را که بر عهده می گیرم ، باید خوب انجام دهم » ). فرضهای ناکارآمد به تنهایی نمی توانند پیدایش افسردگی مرضی را توجیه کنند. مسایل موقعی مطرح می شوند که اتفاقات مهمی بیفتند . اتفاقاتی که با نظام اعتقادی خود فرد سازگاری داشته باشد. بدین ترتیب این باور که ارزش هر کسی منحصراً به موفقیت بستگی دارد، در صورت شکست، ممکن است به افسردگی منجر شود. وقتی فرضهای ناکارآمد فعال شدند افکار « خود – آیند منفی » را بر می انگیزند . از این نظر به این افکار « منفی » می گوییم چون خود به خود به ذهن افراد می آیند و برخاسته از هیچ گونه فرآیند استدلال آگاهانه­ای نیستند. این افکار ممکن است تفسیرهایی از تجارب جاری باشند یا پیش بینی هایی درباره رویدادهای آینده و یا یادآوری چیزهایی که درگذشته اتفاق افتاده­اند و این افکار به نوبه خود سایر نشانه­های افسردگی را پدید می آورند : مانند نشانه­های رفتاری ( کاهش در سطوح فعالیت ، کناره گیری ) نشانه انگیزشی ( بی علاقگی ، رخوت ) ، نشانه­های هیجانی ( اضطراب ، احساس گناه ) نشانه­های جسمانی ( بی اشتهایی و بی خوابی ). با پیشرفت افسردگی ، افکار خود آیند منفی هر چه بیشتر زیاد و شدید می گردند و افکار منطقی تر هرچه بیشتر ناپدید می شود و بدین ترتیب دور باطلی شکل می گیرد از سویی فرد هر قدر افسرده تر می شود، بیشتر افکار افسردگی زا بیشتر به ذهن فرد می آیند و در او اعتقاد بیشتری نسبت به آنها به وجود می آورند، آن فرد افسرده تر می شود. شناخت درمانگر این دور باطل را درهم می شکند. بدین منظور او به بیمار یاد می دهد که افکار خود- آیند منفی را مورد سؤال قرار دهد و بعد با فرضهایی که آن افکار بر اساس آنها شکل گرفته­اند به چالش بپردازد ( فنل ، ۱۹۸۹ ).

تحریف­های[۲] شناختی

بر طبق نظر یک محتوای ویژه افکار هوشیار[۳] منجر به یک پاسخ هیجانی ویژه می شود ( کراندل و چامبلس[۴] ، ۱۹۸۱ ). همسو با این نقطه نظر او معتقد است که مراجعین افسرده عقاید تحریف شده و منفی معینی در مورد خودشان، دنیا و آینده می سازند ( فولکمن و لازاروس ، ۱۹۸۴ ). تحریف های شناختی خطاهای منطقی منظمی هستند که باعث بازنمایی­های نادرستی از واقعیت ها می گردند ( مبینی ، ۱۳۷۶ ). این تحریفهای شناختی شامل موارد زیر است:

۱ – انتزاع انتخابی[۵] : شخص شواهد برجسته­تر و تناقصات را نادیه می گیرد و در مورد یک رخداد بر اساس یک چیز جزیی منفی نتیجه می گیرد.

۲ – استنباط های دلبخواه[۶]: که در آن ارزیابی منفی در غیاب شواهد صورت می گیرد.

۳ – تعمیم بیش از اندازه[۷]: یک نتیجه منفی از تنها یک رخداد گرفته می شود و به طریقی غیر قابل قبول در موقعیت های غیر مشابه بکار برده می شود.

۴ – بزرگتر جلوه دادن[۸] ( بعضی وقتها فاجعه آمیز جلوه دادن[۹] نامیده می شود ): که در آن اهمیت یک رخداد منفی بیش از حد برآورد می شود یا بزرگ جلوه داده می شود.

۵ – تفکر همه یا هیچ[۱۰] : تمایل به فکر کردن به مطلق­ها ( هر چیزی خوب است یا بد و اغلب بد است ).

۲ – نظریه درماندگی آموخته شده