عنوان :

مقاله اثر سطوح مختلف سبوس برنج فراوری شده با حرارت بر روی مصرف خوراک ،ترکیب

تعداد صفحات :۸۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

برنج سهم زیادی از محصولات غلات دنیا را به خود اختصاص می­دهد. که علت آن مصرف زیاد و قابلیت سازگاری با شرایط آب و هوایی مختلف می­باشد.  بد­لیل قابلیت رشد و کشت در انواع زمین­های کشاورزی، آن را تبدیل به مهمترین محصول غلات در دنیا کرده است.

جمعیت زیادی در کشورهای در حال توسعه وجود دارد که با محدودیت در مصرف دانه غلات مواجه می­باشند و این دلیل موجهی برای استفاده از دانه غلات در تغذیه انسان، و استفاده از غلات اضافی و پس­مانده­های آن در تغذیه دام می­باشد. این در حالیست که حجم دور ریزی ضایعات کشاورزی در مزارع کشور قابل تأمل است. این مسئله زمانی اهمیت خود را نشان می­دهد که بدانیم ضایعات و پس­مانده­های مزارع در دیگر کشورها منبع اصلی تأمین خوراک دام است و نیز به ایران وکشورهای مشابه صادر می­گردد. سالانه میلیونها دلار ارز جهت واردات غلات از کشور خارج می­شود و این روند هرساله سیر صعودی به خود می­گیرد، بنابراین توسعه جیره­های بدون غلات یا با دانه غلات پایین به طوریکه سطح تولید حفظ شود، لازم به نظر می­رسد. از طرفی، در دنیا، مصرف سرانه شیر درجهان به عنوان یکی از شاخص­های توسعه یافتگی محسوب می­شود . شیرکاملترین غذایی است که می­تواند مورد استفاده انسان قرار گیرد، به همین منظور یکی از فعالیتهای اساسی دامداری در دنیا پرورش دامهای شیری است.

و دام نیاز به تغذیه دارد. در کار تغذیه و تأمین خوراک دام بجز مواد اصلی شناخته شده نظیر یونجه، جو، ذرت، سبوس گندم، چغندر، کاه و …..، چه بسا ضایعات و پس­مانده­های غیرقابل مصرف حاصل از صنایع تولید مواد غذایی و کشتارگاهها و ….. وجود دارد که بخوبی می­تواند در تهیه خوراک دام مورد استفاده قرار گیرد مثل انواع محصولات نامرغوب و غیر قابل استفاده در کشاورزی و باقی مانده­های صنایع روغن­کشی مانند انواع کنجاله ها ( مثل سبوس روغن­کشی شده، کنجاله­کلزا و غیره ) که با بهره­جویی از این همه مواد فراوان و گوناگون و فرآوری آنها براساس موازین فنی و بهداشتی می­توان در تهیه و تولید خوراک­های متراکم و متوازن برای انواع دامها بهره­برداری نمود، بگونه­ای که بسته به نوع و شرائط خاص دام مورد نظر، میزان پروتئین، مواد معد­نی­ و ویتامینی مورد احتیاج آنها را برطبق ارزیابی­های مشخص علمی و استانداردهای مربوط تامین سازند، خوراکهایی که از قابلیت هضم و جذب بالا و مطمئن برخوردار بوده و انرژی لازم برای پرورش و تولید دام را در اختیار او قرار می­دهند. براین اساس استفاده از فرآورده­های جانبی بخش کشاورزی که اغلب از قیمت کمتری برخوردارند، از دیرباز مدنظر محققان قرار گرفته است. و به دلیل وجود برخی مشکلات در زمینه استفاده مستقیم این فرآورده ها در تغذیه دام،  فرآوری آنها به روشهای گوناگون ضروری به نظر می­رسد .

به طوری که سبوس برنج را می توان یکی از عمده ترین محصولات فرعی فرآوری غلات در جهان نام برد.    با توجه به میزان قابل توجه سبوس­برنج در استان­های شمالی کشور و قیمت پایین آن، می­توان آن را جایگزین بخشی از اجزای کنسانتره جیره دام نمود. از طرفی به دلیل وجود روغن در سبوس  به نظر می­رسد روغن­کشی آن احتمالاً موجب افزایش مدت نگهداری و بهبود ارزش تغذیه­ای آن خواهد شد. در همین راستا مطالعه حاضر به منظور بررسی ارزش غذایی سبوس برنج روغن­کشی شده در تغذیه پرداخت.

عمده­ترین مشکل در استفاده از سبوس برنج فیتات، فیبر، روغن و سیلیس زیاد موجود در آن ­می­باشد. امروزه در اکثر کشورهای تولید کننده برنج، سبوس به عنوان ماده اولیه تولید روغن خوراکی است، که این روغن برای سالاد، عالی و نیز برای مصارف پخت وپز و سرخ کردن بسیار مناسب می­باشد، همچنین مزه غذاهای پخته شده را بهبود داده و سبب کاهش کلسترول می‌شود. روغن سبوس برنج از مواد با درجه آلرژیزایی بسیار کم محسوب شده و در تغذیه کودکان مفید است. گرانروی آن بالا بوده و موقع سرخ کردن روغن کمتری جذب مواد غذایی می‌شود و نیز در صنعت برای ساخت مواد دارویی، کنسانتره، ویتامین B، استخراج فیتین، کنسانتره پروتئین، تولید نوشابه­های­غنی از پروتئین شبیه شیر و غیره، مصرف می­شود. از عصاره طبیعی سبوس برنج در ساخت کرمهای پوستی استفاده می­کنند تا خشکی و ترک­خوردگی سر آرنجها، زانوها و پاها را رفع می­نماید. عصاره سبوس برنج تأثیرات مختلفی روی پوست بدن دارد که شامل رطوبت­دهی به پوست و جلوگیری از ترک­خوردگی، نرم کردن پوست بطوری که همیشه حالت مرطوب داشته باشد، زدودن اکسیژن فعال از سطح پوست به منظور جلوگیری از تشکیل پروکسید چربی، اینوسیتول بعنوان یکی از خانواده ویتامین B، رشد سلولهای پوستی را افزایش می دهد.

تراکم مواد مغذی در سبوس برنج متنوع می­باشد، که به طور عمده به دلیل واریته برنج و فرآیند روغن­کشی از سبوس و نیز نسبت پوسته خارجی به پوسته نرمتر یا پوسته­داخلی می­باشد. در کشورهای توسعه یافته به منظور جلوگیری از فساد زود هنگام سبوس برنج آن را روغن­کشی نموده و از روغن حاصله جهت مصارف انسانی و از باقی مانده آن در تغذیه دام و طیور استفاده می­نمایند. روغن سبوس برنج به لحاظ اثرات دارویی از جمله کاهش کلسترول سرم خون، غذای سلامتی و روغن قلب نامیده­ می­شود.این روغن دارای ترکیب مناسبی از اسیدهای­چرب است. همچنین حاوی آنتی اکسیدانها و سایر مواد مغذی می باشد.

در تحقیق انجام شده می­توان این نتیجه را گرفت که سبوس­گندم و سبوس­برنج روغن­کشی شده خوشخوراکی شبیه به هم دارند. سبوس­برنج روغن­کشی شده وقتی بصورت آزاد استفاده می­شود باعث افزایش معنی­داری در مصرف خوراک می­شود که نشان­دهنده خوشخوراکی سبوس برنج روغن­کشی شده است.همچنین یکی دیگر از عوامل مورد بررسی افزودن چربی در جیره است که به خاطر افزایش در فراهم کردن­انرژی برای تولید شیر می­باشد. یک نوع از این مکمل­کردن­ها استفاده از دانه­روغنی مانند­تخم پنبه، لوبیای­روغنی و غیره می­باشد در این میان سبوس­برنج را نیز با تخم پنبه مقایسه می­کنند، چون چربی آن به آرامی آزاد می­شود بنابراین جزء ­چربیهای محافظت شده نام برده می­شود. در این مطالعات نشان داده شد که دانه­های­روغنی از بیوهیدروژناسیون اسیدهای­چرب جلوگیری می­کند و چون این دانه­ها از نظر اسید­های­چرب ترانس بالا می­باشند پس بنابراین باعث افزایش چربی­شیر می­شود و از آنجائیکه سبوس­مورد استفاده دراین تحقیق روغن­کشی شده می­باشد و همچنین مقدار لیپید در هر ۴ تیمار با هم برابر است، می­­تواند دلیل بر عدم وجود تفاوت­معنی­دار در میزان چربی شیر در بین تیمارها باشد.

واژه های کلیدی: سبوس برنج، روغن­کشی، شیر، درصد چربی شیر، ترکیبات شیر

 فهرست مطالب

فصل اول :   ۱
کلیات تحقیق   ۱
۱-۱-مقدمه   ۲
۱-۲- ضرورت و اهمیت تحقیق   ۸
۱-۳-اهداف تحقیق   ۸
فصل دوم :   ۹
مرور منابع   ۹
۲-۱- برنج   ۱۰
۲-۱-۱- ساختار دانه برنج   ۱۱
۲-۱-۲- سبوس برنج   ۱۲
۲-۱-۲-۱- ارزش تغذیه ای سبوس برنج   ۱۴
برخی عوامل منفی استفاده از  سبوس برنج درخوراک دام و طیور عبارتند از :   ۱۵
۲-۱-۲-۲- فواید اسیدهای چرب غیر اشباع   ۱۸
۲-۱-۲-۲- ۱- تأثیر روغن سبوس برنج بر فراسنجههای خونی   ۱۹
۲-۱-۲-۲- ۲- فساد هیدرولیتیکی   ۲۰
۲-۱-۲-۳- انواع لیپاز سبوس برنج   ۲۱
۲-۱-۲-۳- ۱- فعالیت لیپاز   ۲۲
۲-۱-۲-۳-۲- تثبیت سبوس برنج   ۲۳
۲-۱-۲-۴- مکا نیسم اثر  لیپوکسیژناز   ۲۴
۲-۱-۲-۴- ۱- مهار کردن و غیر فعال کردن آنزیم لیپوکسیژناز   ۲۵
۲-۱-۲-۵- کیفیت پروتئین سبوس برنج   ۲۶
۲-۱-۲-۶- بررسی فاکتورهای ضد تغذیهای سبوس برنج   ۲۶
۲-۱-۲-۶-۱- فیتات   ۲۷
۲-۱-۲-۶-۲- بازدارنده های پروتئاز   ۲۸
۲-۱-۲-۷- بهبود ارزش تغذیه ای سبوس برنج   ۲۹
۲-۱-۲-۷-۱- روشهای فیزیکی   ۲۹
۲-۱-۲-۷-۲- فرآیند گرمادهی   ۳۰
۲-۱-۲-۷-۳-  پرتو افکنی   ۳۱
۲-۱-۲- ۷-۴-  زمان و دمای انبارداری   ۳۲
۲-۱-۲-۷-۵- فرآیندهای شیمیایی و بیوشیمیایی   ۳۳
۲-۲- موارد استفاده از سبوس برنج   ۳۴
۲-۲-۱- استفاده از سبوس برنج و ترکیبات موجود در آن در تغذیه انسان   ۳۴
۲-۲-۲-۱-  استفاده سبوس برنج در تغذیه نشخوارکنندگان   ۳۷
فصل سوم :   ۴۴
مواد و روشها   ۴۴
۳-۱- محل و زمان آزمایش   ۴۵
۳-۲- مراحل و عملیات اجرایی   ۴۵
۳-۲-۱- آماده سازی جایگاه   ۴۵
۳-۲-۲- مدیریت دام   ۴۵
۳-۳- جیره‌های آزمایشی   ۴۶
۳-۴-  رکورد گیری و نمونه گیری   ۴۷
مواد خوراکی   ۴۸
ترکیبات و انرژی   ۴۹
۳-۵- اندازهگیری آزمایشگاهی   ۵۰
۳-۵-۱- اندازهگیری اجزای شیر   ۵۰
۳-۵-۲- اندازهگیری ازت اورهای خون وشیر   ۵۰
۳-۵-۳- اندازه گیری ترکیبات جیره غذایی   ۵۱
۳-۵-۳-۱- تعیین میزان ماده خشک :   ۵۱
۳-۵-۳-۲- تعیین میزان ماده آلی :   ۵۱
۳-۵-۳-۳- تعیین میزان پروتئین خام :   ۵۲
مرحله هضم :   ۵۲
دراین مرحله میزان نیتروژن نمونه خوراکی تعیین می گردد.   ۵۲
۳-۵-۳-۴- تعیین میزان NDF :   ۵۲
۳-۵-۳-۵- تعیین میزان ADF نمونه ها :   ۵۳
۳- ۶- مدل آماری   ۵۴
فصل چهارم :   ۵۵
نتایج   ۵۵
۴-۱- ماده خشک مصرفی   ۵۶
۴-۲- تولید شیر خام   ۵۶
۴-۳- ضریب تبدیل خوراک   ۵۷
صفت مورد مطالعه   ۵۸
سطح معنی‌دار   ۵۸
۴-۴- ترکیبات شیر   ۵۹
۴-۴- ۱- چربی شیر (درصد)   ۵۹
۴-۴-۲- پروتئین شیر (درصد)   ۵۹
۴-۴-۳- لاکتوز شیر   ۵۹
۴-۴-۴- کل مواد جامد شیر   ۶۰
۴-۴- ۵- مواد جامد بدون چربی در شیر   ۶۰
۴-۴- ۶- کلسیم شیر   ۶۰
صفت مورد مطالعه   ۶۱
سطح معنی‌دار   ۶۱
۴-۴-۷-ازت اورهای شیر   ۶۲
۴-۴-۸- ازت اورهای خون   ۶۲
سطح معنی‌دار   ۶۳
فصل پنجم :   ۶۴
بحث   ۶۴
۵-۱- ماده خشک مصرفی   ۶۵
۵-۲- ترکیبات شیر   ۶۶
۵-۲-۱- درصد چربی شیر   ۶۶
۵-۲-۲- پروتئین شیر   ۶۷
۵-۲-۳- لاکتوز شیر   ۶۹
۵-۲-۴- ازت اورهای شیر و خون   ۷۰
۵-۲-۵- مواد جامد بدون چربی   ۷۳
۵-۲-۶- کلسیم شیر   ۷۴

۱-۱-مقدمه

نظر به افزایش جمعیت جهانی از سطح ۷۲/۵ میلیلارد (۱۹۹۵، FAO) به ۱۱ میلیارد نفر در سال ۲۱۰۰ (نورس، ۱۹۹۲ و دمنی، ۱۹۸۴) می­رسد استفاده بهینه از منابع غذایی موجود و فرآورده­های جانبی تولید شده در بخش کشاورزی در راستای تولید منابع غذایی انسانی امری ضروری به نظر می­رسد.         جدول ۱-۱ برآورد جمعیت با توجه به آمار بانک جهانی ( برحسب میلیارد نفر )

اقتباس از منبع ۵۳ و ۳۴

برنج سهم زیادی از محصولات غلات دنیا را به خود اختصاص می­دهد. که علت آن مصرف زیاد و قابلیت سازگاری با شرایط آب و هوایی مختلف می­باشد.  بد­لیل قابلیت رشد و کشت در انواع زمین­های کشاورزی، آن را تبدیل به مهمترین محصول غلات در دنیا کرده است(۲).

 (مایکلسون و داتل[۱]، ۱۹۹۱ ) برنج یک ماده غذایی پایه در کشور های در حال توسعه است و در سال ۲۰۰۰ برنج و فرآورده­های آن تأمین کننده انرژی ۴۰% از مردم جهان بود  به طوری که از گندم  پیشی گرفته است( هانگ و لو[۲]، ۱۹۹۱ ). جمعیت زیادی در کشورهای در حال توسعه وجود دارد که با محدودیت در مصرف دانه غلات مواجه می­باشند و این دلیل موجهی برای استفاده از دانه غلات در تغذیه انسان، و استفاده از غلات اضافی و پس­مانده­های آن در تغذیه دام می­باشد. این در حالیست که حجم دور ریزی ضایعات کشاورزی در مزارع کشور قابل تأمل است. این مسئله زمانی اهمیت خود را نشان می­دهد که بدانیم ضایعات و پس­مانده­های مزارع در دیگر کشورها منبع اصلی تأمین خوراک دام است و نیز به ایران وکشورهای مشابه صادر می­گردد. سالانه میلیونها دلار ارز جهت واردات غلات از کشور خارج می­شود و این روند هرساله سیر صعودی به خود می­گیرد، بنابراین توسعه جیره­های بدون غلات یا با دانه غلات پایین به طوریکه سطح تولید حفظ شود، لازم به نظر می­رسد. از طرفی، در دنیا، مصرف سرانه شیر درجهان به عنوان یکی از شاخص­های توسعه یافتگی محسوب می­شود و هر کشوری که از سرانه مصرفی بالاتری برخوردار باشد در مباحث توسعه از رتبه بالاتری برخوردار می­گردد. تولید سرانه شیر در جهان در حالی به عدد ۱۰۰ کیلوگرم رسیده است که تولید شیر ایران با شش کیلوگرم افزایش از شاخص میانگین جهانی بالا زده است.

در حال حاضراز مجموع شش میلیون تن شیرتولید داخلی ۱۷ درصد متعلق به گوسفندو بز، ۸۰ درصدشیرگاو و مابقی شیرگاومیش است. براساس آمارهای موجود، تراکم متوسط تولید شیر کشور به حدود ۸/۳ تن در هر کیلومترمربع رسیده ‌است که نزدیک به ۴۰ درصد شیر تولیدی از مجرای صنعتی وباقی­آن به شکل سنتی فرآوری و عرضه می‌شود. شیرکاملترین غذایی است که می­تواند مورد استفاده انسان قرار گیرد، به همین منظور یکی از فعالیتهای اساسی دامداری در دنیا پرورش دامهای شیری است. این ماده غذایی از یک ترکیب پیچیده تشکیل شده که شامل چربی، پروتئین، قند لاکتوز، عناصر معدنی، ویتامینها، آنزیمها و آب می­باشد و فرآورده­های شیری بهترین منابع تأمین کلسیم بدن انسان هستند. شیر، دارای کلیه اسیدآمینه­هاى ضرورى است. قند شیر، لاکتوز نام دارد و شیرینى آن ۳۰ بار از قند و نیشکر کمتر است. لاکتوز چاق کننده نیست و مصرف آن براى بیماران مبتلا به دیابت مضر نمى­باشد. چربى شیر نیز بسیار سهل الهضم و انرژىزا است. انرژىزایى حاصل از چربى شیر تقریباً دو برابر مواد قندى و یا پروتئینى است، املاح معدنى در شیر که به شکل محلول و یا ترکیب با مواد پروتئینى است، کمتر از یک درصد می­باشد و مهمترین آنها شامل: کلسیم، پتاسیم، فسفر، سدیم و مقدار بسیار کمى آهن و مقادیر جزئى مس و روى است که نقش اساسى در ساخت آنزیمها و هورمونهاى بدن دارند. مصرف شیر وفرآورده­های مختلف آن به ویژه فرآورده­های تخمیری، منجر به افزایش طول عمر، افزایش بازده جسمی وفکری، کاهش بیماریهای عفونی، کاهش بیماریهای استخوانی ورشد مطلوب کودکان ونوجوانان می­شود. تحقیقات نشان داده است شیر در افراد مبتلا به زخم معده بهترین و مفیدترین ماده خوراکی­است.  پژوهشگران می­گویند: در شیر نوعی باکتریهای مفید وجود دارد که باکتریهای عامل ایجاد زخم معده را از بین می­برد. شیر به ویژه با داشتن باکتری لاکتوباسیل در کنار آنتی­بیوتیک­ها بهترین مواد غذایی برای معالجه معده­هایی با زخمهای پیشرفته است. تولید شیر با صرف هزینه کمتر به عنوان یک فاکتور مهم اقتصادی در راستای رقابت در بازار تولید محسوب می­گردد، از طرفی بخش اعظم کاهش هزینه از طریق تغذیه میسر خواهد شد. در بیشتر کشورها به لحاظ ارزش بالاى غذایى شیر، به منظور عرضه شیر با قیمت ارزان و افزایش مصرف سرانه با هدف نهایى داشتن جامعه­اى سالم و پویا، مبالغ هنگفتى یارانه از بودجه سالانه براى شیر در نظر مى­گیرند. اهمیت این امر مستقیماً مربوط به تمهیدات و تدابیری است که به منظورتأمین و رفع کمبود پروتئین مورد نیاز ۷۰ میلیون نفر جمعیت رو به تزاید کشور اتخاذ می­شود، و به حل مشکل کمبود خوراک دام، افزایش میزان بهره­دهی کمی­وکیفی دامها، آبزیان و طیور کشور کمک خواهد کرد.

 در کار تغذیه و تأمین خوراک دام بجز مواد اصلی شناخته شده نظیر یونجه، جو، ذرت، سبوس گندم، چغندر، کاه و …..، چه بسا ضایعات و پس­مانده­های غیرقابل مصرف حاصل از صنایع تولید مواد غذایی و کشتارگاهها و ….. وجود دارد که بخوبی می­تواند در تهیه خوراک دام مورد استفاده قرار گیرد مثل انواع محصولات نامرغوب و غیر قابل استفاده در کشاورزی و باقی مانده­های صنایع روغن­کشی مانند انواع کنجاله ها ( مثل سبوس روغن­کشی شده، کنجاله­کلزا و غیره ) که با بهره­جویی از این همه مواد فراوان و گوناگون و فرآوری آنها براساس موازین فنی و بهداشتی می­توان در تهیه و تولید خوراک­های متراکم و متوازن برای انواع دامها بهره­برداری نمود، بگونه­ای که بسته به نوع و شرائط خاص دام مورد نظر، میزان پروتئین، مواد معد­نی­ و ویتامینی مورد احتیاج آنها را برطبق ارزیابی­های مشخص علمی و استانداردهای مربوط تامین سازند، خوراکهایی که از قابلیت هضم و جذب بالا و مطمئن برخوردار بوده و انرژی لازم برای پرورش و تولید دام را در اختیار او قرار می­دهند. براین اساس استفاده از فرآورده­های جانبی بخش کشاورزی که اغلب از قیمت کمتری برخوردارند، از دیرباز مدنظر محققان قرار گرفته است. و به دلیل وجود برخی مشکلات در زمینه استفاده مستقیم این فرآورده ها در تغذیه دام،  فرآوری آنها به روشهای گوناگون ضروری به نظر می­رسد (۱۰).

 در این میان محصولات فرعی حاصل از عمل­آوری غلات نظیر سبوس­گندم و سبوس ­برنج، بدلیل تولید زیاد و قیمت پایین از اهمیت ویژه­ای برخوردارند.  در حال حاضر سالیانه بیش از ۲ میلیون تن شلتوک­دراستان گیلان و مازندران تولید می­شود، که حدود ۱۰ درصد آن سبوس می­باشد. به طوری که سبوس برنج را می توان یکی از عمده ترین محصولات فرعی فرآوری غلات در جهان نام برد.    عمده­ترین مشکل در استفاده از سبوس برنج فیتات، فیبر، روغن و سیلیس زیاد موجود در آن ­می­باشد. امروزه در اکثر کشورهای تولید کننده برنج، سبوس به عنوان ماده اولیه تولید روغن خوراکی است، که این روغن برای سالاد، عالی و نیز برای مصارف پخت وپز و سرخ کردن بسیار مناسب می­باشد، همچنین مزه غذاهای پخته شده را بهبود داده و سبب کاهش کلسترول می‌شود. روغن سبوس برنج از مواد با درجه آلرژیزایی بسیار کم محسوب شده و در تغذیه کودکان مفید است. گرانروی آن بالا بوده و موقع سرخ کردن روغن کمتری جذب مواد غذایی می‌شود و نیز در صنعت برای ساخت مواد دارویی، کنسانتره، ویتامین B، استخراج فیتین، کنسانتره پروتئین، تولید نوشابه­های­غنی از پروتئین شبیه شیر و غیره، مصرف می­شود. از عصاره طبیعی سبوس برنج در ساخت کرمهای پوستی استفاده می­کنند تا خشکی و ترک­خوردگی سر آرنجها، زانوها و پاها را رفع می­نماید. عصاره سبوس برنج تأثیرات مختلفی روی پوست بدن دارد که شامل رطوبت­دهی به پوست و جلوگیری از ترک­خوردگی، نرم کردن پوست بطوری که همیشه حالت مرطوب داشته باشد، زدودن اکسیژن فعال از سطح پوست به منظور جلوگیری از تشکیل پروکسید چربی، اینوسیتول بعنوان یکی از خانواده ویتامین B، رشد سلولهای پوستی را افزایش می دهد، (۳۶).

 تراکم مواد مغذی در سبوس برنج متنوع می­باشد، که به طور عمده به دلیل واریته برنج و فرآیند روغن­کشی از سبوس و نیز نسبت پوسته خارجی به پوسته نرمتر یا پوسته­داخلی می­باشد. در کشورهای توسعه یافته به منظور جلوگیری از فساد زود هنگام سبوس برنج آن را روغن­کشی نموده و از روغن حاصله جهت مصارف انسانی و از باقی مانده آن در تغذیه دام و طیور استفاده می­نمایند. روغن سبوس برنج به لحاظ اثرات دارویی از جمله کاهش کلسترول سرم خون، غذای سلامتی و روغن قلب نامیده­ می­شود (۳۲).این روغن دارای ترکیب مناسبی از اسیدهای­چرب است. همچنین حاوی آنتی اکسیدانها و سایر مواد مغذی می باشد.

در آمریکا  سبوس پایدار شده  را به طور وسیع در فرمولاسیون غذایی کودک، تهیه نان، پنکیک شیرینی و کیک، مورد استفاده قرار می­دهند. از سبوس پایدار شده برای تهیه خوراک دام و طیور و ماهی به طور وسیع استفاده می­شود. به عنوان مثال در کشور هندوستان در سال ۱۹۸۰ تولیدی معادل ۱۵۸۰۰۰ تن سبوس را به سایر کشورهای صادر نموده است. علاوه بر آن امروزه تولید خوراک ماهی از سبوس برنج به طور وسیع در کشور تایلند  رواج یافته است (۲۶).

۱-۲- ضرورت و اهمیت تحقیق

با توجه به میزان قابل توجه سبوس­برنج در استان­های شمالی کشور و قیمت پایین آن، می­توان آن را جایگزین بخشی از اجزای کنسانتره جیره دام نمود. از طرفی به دلیل وجود روغن در سبوس  به نظر می­رسد روغن­کشی آن احتمالاً موجب افزایش مدت نگهداری و بهبود ارزش تغذیه­ای آن خواهد شد. در همین راستا مطالعه حاضر به منظور بررسی ارزش غذایی سبوس برنج روغن­کشی شده در تغذیه و با اهداف زیرانجام گرفت.

۱-۳اهداف تحقیق

۱- استفاده از سبوس برنج روغن­کشی شده و فرآوری شده با حرارت بجای سبوس­گندم در جیره گاوهای شیری هلشتاین و تعیین بهترین سطح آن.

۲-بررسی اقتصادی بودن جایگزینی سبوس گندم با سبوس برنج فرآوری شده .

۳-تأثیر مصرف سبوس برنج فرآوری شده با حرارت بر متابولیتهای خونی گاوهای شیری هلشتاین.

 ۲-۱- برنج

برنج از گیاهانی است که در مناطق حاره­ای و نیمه حاره­ای رشد می­کند. نام عمومی آن Rice و نام علمی آن Oryza sativa می­باشد. برنج اولین­بار حدود ۷۰۰۰ سال قبل در شرق چین و هند (لو و چانگ[۳]، ۱۹۸۰) کشت می­شده است. برنج یک غذای پایه برای دو سوم جمعیت جهان می­باشد، به طوری که اغلب نیازهای پروتئین و انرژی جیره­ای غذایی انسان را تأمین می­نماید. برنج بعد از گندم از عمده­ترین غلات در جهان است. از ۵۶۲ میلیون تن تولید جهانی برنج، ۳/۲ میلیون تن آن در کشور ایران تو لید می­شود.

(۱۹۹۶، FAO)، در زبان انگلیسی به شلتوک (دانه برنج همراه با پوست آن ) Rice paddy گفته می­شود. مهمترین مرکز تولید برنج در جهان قاره آسیا است، که حدود ۹۰ درصد برنج تولیدی جهان را به خود اختصاص می­دهد و بیش از ۴۵۰ میلیون تن در قاره آسیا تولید می­گردد  (ساندرز[۴] ، ۱۹۸۶)، که اکثرآن در کشورهای چین، هندوستان، ژاپن، کره، جنوب شرق آسیا و جزایر مجاور اقیانوس آرام کشت می­شود. در خارج از آسیا کشورهای برزیل، ایالت متحده با تولید ۵/۰ درصد از برنج مصرفی جهان بیشترین مقدار تولید را دارند.

در ایران نیز هم اکنون استان­های گیلان و مازندران با تولید سالیانه بیش از ۲ میلیون تن شلتوک از مناطق مهم زراعت برنج کشور محسوب می­شوند. برنج تولیدی جهان که ۲۵ درصد دانه غلات در جهان را شامل می شود(۱۵).

۲-۱-۱- ساختار دانه برنج

دانه برنجی که از خرمن کوبی بدست می­آید، دارای پوسته سخت خارجی از جنس سیلیس بوده و پریکارپ آن با دانه یکی شده است. دانه کامل برنج (تک لپه­ای)، از قسمتهای پریکارپ[۵]، آندوسپرم نشاسته­ای، رویان[۶] و اپیتیلیوم[۷] یا اپیدرم تشکیل می­شود (شکل ۱).

از ویژگیهای فیزیکی سبوس برنج می­توان به رنگ کرم روشن تا نخودی و بوی برنج تازه آن و نرمی و یکنواختی و فاقد چسبندگی بافت آن اشاره نمود(۸). در حین فرآوری برنج در کارخانه شالیکوبی پس از خارج نمودن پوسته سخت سیلیسی اطراف آن محصولی شامل پریکاپ، آلئورون[۸]، آندوسپرم و رویان به دست می­آید که به برنج قهوه­ای مشهور است. در مراحل بعدی فرآوری زمانی که رویان و سبوس از برنج قهوه­ای جدا شد، برنج سفید به دست می­آید. سلولهای آندوسپرم به صورت اختصاصی مملو از گرانولهای نشاسته ­است. در حالی که رویان و پریکارپ شامل مقادیر متنوعی از سلولهای حاوی پروتئین و اسیدهای چرب می­باشد. محصولات فرعی فرآوری شلتوک برنج در کارخانه شالیکوبی شامل از برنج سفید، پوسته برنج، سبوس برنج و برنج شکسته است(۱).

۲-۱-۲- سبوس برنج

سبوس برنج که به دنبال آسیاب نمودن برنج حاصل می­شود و حاوی اجزایی نظیر پریکارپ، پوشش دانه، مغز برنج، لایه­آلئورون و جوانه اولیه یا رویان بوده و در حدود ۱۰ درصد برنج قهوه­ای را تشکیل می­دهد. در درصد فرآورده­های فرعی حاصل از فرآیند تولید برنج سفید از شلتوک در جدول زیر آمده است.

محققان باروشهای سریع و ارزان قیمت و بااستفاده از محلول حاوی فلورگلوکینال مقدار پوسته­خارجی[۱۱] سبوس برنج را تخمین می­زنند. این معرف دچار تغییر رنگ شدیدی در حضور پوسته خارجی می­شود. که با دیدن، نمره­ای داده می­شود و بدین ترتیب مقدار پوسته خارجی سبوس برنج را ۱/۰ تا ۴۰۰ گرم در کیلوگرم  تخمین می­زنند. از دیگر مشکلات سبوس برنج، روغن و اسید فایتیک آن است. بعد از شالیکوبی شالی فوراً واکنش هیدرولیتیک اسیدهای­چرب آغاز می­شود و علاوه براین شکستن بوسیله لیپوکسیژناز نیز وجود دارد (شاهین­وهمکاران، ۱۹۷۵). درجه ذخیره­سازی و رطوبت سبوس برنج عوامل مهم در میزان هیدرولیز می­باشد (شاهین و همکاران ۱۹۷۶ ). ۶۰ درصد روغن سبوس برنج بعد از ۴ هفته شالیکوبی تحت تأثیر این فرآیندها قرار می­گیرد.