عنوان :

مقاله بررسی مسائل و مشکلات روانی – اجتماعی نوجوانان تحت

سرپرستی بهزیستی در مقایسه با نوجوانان تحت سرپرستی خانواده

تعداد صفحات : ۱۰۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

امروزه بیشتر مطالعات و تحقیقات انجام شده در مورد خانواده به حفظ نظام خانواده و پیدا کردن راههایی جهت جلوگیری از فروپاشی آن تأکید دارد. بنابراین مسئله بی سرپرستی خانوادگی از مسائل پر اهمیت در مبحث خانواده ودر خور شناخت و بررسی است. خانواده هم مرکز انضباط و اقتدار و هم حاصل ارزشهای اجتماعی و حافظ سلامت شخصیت افرادش است. لذا به محض آسیب دیدگی ، اولین واحدی است که تمامی افرادی آن احتیاج عاجل به حمایت اجتماعی جهت بازپروری می یابد. حال مسئله این است که این حمایت اجتماعی از طریق چه نهادی باید انجام شود و کدامین سازمان، نهاد و یا گروه، مسئولیت مستقیم حمایت از این چنین خانواده هایی را عهده دار است؟

قبل از دگرگونی ساختار خانواده در ایران، شبکه روابط خانواده گسترده عهده دار وظایف بی شماری بود. در شکل قدیمی خانواده نه تنها همنوایی و سازگاری با قوانین و مقررات و همچنین اجتماعی شدن از طریق خانواده صورت می پذیرفت، بلکه به هنگام بروز هر گونه مشکلی برای هر یک از اعضا نیز نقش حمایتی خانواده محفوظ بود . به بیان دیگر در صورت قوت، بیکاری، طلاق، از کارافتادگی و یا هر گونه آسیب دیگر، خانواده مسئول مستقیم حفظ و نگهداری افرادش در شبکه پرقدرت خود بود. در حالی که خانواده جدید هسته ای در مواجهه با مشکلات اقتصادی و اجتماعی و آسیب های احتمالی دچار دوگانگی شده است و نمی داند که به خانواده برگردد یا به دولت مراجعه کند و این بلاتکلیفی اولین تأثیرش را بر فرزندان خانواده می گذرد فرزندانی که رها خواهند شد و منتظرند که از آنها حمایت شود ناگفته پیداست که عموماً خانواده‌هایی  که در برخورداری از تسهیلات رفاهی و امکانات زندگی در محرومیت هستند، جزو اولین گروهی خواهند بود که به محض بروز هر آسیبی، نیاز به کمک و حمایت خواهند داشت. به طور کلی یکی از پراهمیت ترین مسائل اجتماعی در جهان مسئله فقر و محرومیت از امکانات زندگی است. این امر گسترش روزافزون یافته است و علیرغم امداد و مساعدتهای افراد خیرخواه جامعه و یا مددکارهای فردی از شدت وسعتش کاسته نمی شود. در واقع ارزش مددکاری و مشاوره شخصی در جامعه، اخلاق و تدین و ایمان افرادی است که به این امر می پردازند، ولی مبنای فلسفی ایجاد مراکز حمایتی توسط دولت، مسئولیت و تعهد مؤسسات دولتی در قبال اعضای جامعه است. به عبارتی تغییر کارکردها، نقشها و پیچیده شدن روابط اجتماعی ، پدیده ای نوین و جدید است که باعث ایجاد وظایف متعدد و خطیر دولتها درچارچوب انجام خدمات حمایتی و بهبود بخشیدن به وضعیت مردم است. ازاین رو ضربات ایجاد تشکیلاتی در این راستا به منظور حفظ صیانت خانواده و اعضای آن امری بدیهی به نظر می رسد.تأمین خدمات اجتماعی در تشکیلات مذکور از قبیل حمایت از خانواده های بی سرپرست، حفظ و حضانت کودکان و نوجوانان، نگهداری از سالمندان ، رسیدگی به امور معلولین و عقب ماندگی ذهنی و انواع بیمه های اجتماعی وبالاخره کل سیستم حمایتی اعمال شده از طرف دولتها، تنها به عنوان عامل پشتیبان، در صورت انجام برنامه های عمیق دگرگونی اجتماعی – اقتصادی می تواند مورد نظر باشد. هر چند که در کشوری نظیر کشور ایران این امر به دلیل سابقه کمک رسانی و حمایت از ضعفا و محرومین در سنت و مذهب ما می تواند کاربرد وسیع و قاطعی داشته باشد.

بنابراین تحقیق حاضر تحقیقی است که به بررسی مسائل و مشکلات روانی – اجتماعی نوجوانان تحت سرپرستی بهزیستی در مقایسه با نوجوانان تحت سرپرستی خانواده پرداخته است.

نتایج این بررسی بر اثر اطلاعاتی به دست آمده که از طریق پرسش نامه مقیاس خود پنداری راجرز و مقیاس عزت نفس روزنبرگ تهیه و بین ۴۰ نفر از نوجوانان پسر که ۲۰ نفر آن نوجوانان عادی به طریق نمونه گیری تصادفی توزیع شد.

با توجه به نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل پرسش نامه های پاسخگویان، تأثیر بررسی مشکلات روانی – اجتماعی نوجوانان بررسی شد و نتیجه گرفته شد که بین میزان خودپنداری و عزت نفس نوجوانان بهزیستی در مقایسه با نوجوانان تحت سرپرستی خانواده تفاوتی وجود ندارد و تنها اختلاف درصد پرخاشگری میان دو گروه است. یعنی پرخاشگری نوجوانان پسر تحت سرپرستی بهزیستی بیشتر از نوجوانان پسر تحت سرپرستی خانواده است.

واژه های کلیدی: مشکلات روانی ، اجتماعی نوجوانان ، خودپنداری نوجوانان ، عزت نفس نوجوانان، پرخاشگری، بهزیستی، خانواده

فهرست مطالب

مقدمه    ۱
چکیده تحقیق    ۴
فصل اول    ۶
طرح تحقیق    ۶
شرح موضوع تحقیق    ۷
نقش خانواده در چگونگی حالات روانی و رفتاری در دوران بلوغ:    ۱۱
اهمیت و ضرورت تحقیق    ۱۹
خصوصیات عاطفی در دوره نوجوانی و جوانی    ۲۲
رشد اجتماعی در دوره نوجوانی    ۲۴
رشد روانی در دوره نوجوانی    ۲۸
عوامل مؤثر در ایجاد مسائل و مشکلات دوره نوجوانی    ۳۵
چگونگی رفتار با نوجوانان و جوانان    ۴۰
اهداف طرح تحقیق    ۴۱
طرح سؤال پژوهشی    ۴۴
فرضیه های تحقیق    ۴۴
تعریف اصطلاحات و مفاهیم    ۴۶
فصل دوم    ۴۹
پیشینه تحقیق    ۴۹
ادبیات پژوهش    ۵۰
تاریخچه ای کوتاه از بهزیستی در ایران    ۵۱
مجموع بررسی ها و برداشتهای اولیه و کلی و دستورالعمل اجرایی    ۵۸
فصل سوم    ۶۳
روش تحقیق    ۶۳
توصیف نوع و روش تحقیق    ۶۴
توصیف جامعه آماری    ۶۴
تعداد افراد نمونه و روش نمونه گیری    ۶۵
روش جمع آوری اطلاعات    ۶۵
روش آماری    ۶۶
فصل چهارم    ۶۹
جمع آوری یافته های تحقیق و تجزیه و تحلیل داده ها    ۶۹
مقدمه    ۷۰
فصل پنجم    ۸۱
اثبات فرضیه و خلاصه گزارش تحقیق    ۸۱
اثبات فرضیه ها    ۸۲
نتیجه گیری کلی    ۸۴
توصیف نوع روش تحقیق    ۸۷
پیشنهادات    ۹۰
ضمائم    ۹۲
منابع و مآخذ    ۹۷

منابع و مآخذ

استیوارت جونز، مگن مایلر زبلر، ترجمه: شاپوریان ، رضا، روان شناسی نوجوانی برای مربیان، انتشارات سپهر ۸ تهران ۱۳۵۳
انتحی ، سیمین، بررسی سیستم حمایتی دولت از محرومان و مشاهدات کیفی درباره شرایط زندگی در شبانه روزیهای تحت پوشش سازمان بهزیستی ، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی ۱۳۷۰
سرشکی، مرضیه، نگرش اجمالی به سازمان بهزیستی، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی ۷۰-۱۳۶۹
سنجر، منصور، رفتار معلم و مشکلات روانی کودکان و نوجوانان ، ماهنامه آموزش و پرورش، آبان ۱۳۵۱٫
حیدری، اکرم (گیتی)، بلوغ و مشکلات روانی جوانان و نوجوانان، نشر سعید محبی، تابستان ۱۳۷۴٫
خدایاری فرد، محمد، مسائل نوجوانان و جوانان، واحد انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، بهار ۱۳۷۱٫
گروس فرشی، میرتقی ، هدایت در دوره نوجوانی ، دانشگاه تبریز، مجله معلم ، اسفند ۷۱-۱۳۷۰٫
گیتو، ح – ترجمه : وهابزاده ، هایده، نوجوانان و خانواده (بررسی مشکلات روابط والدین با نوجوانان ) انتشارات معین، تهران ۱۳۷۰٫
مرتضوی، شهرناز، بررسی وضعیت روانی – رفتاری، فرزندان شبانه روزیهای سازمان بهزیستی استان، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی، ۱۳۷۳٫

۱۰ واتیزمن، الیس ، ترجمه: ع، نظیری، سیما، رشد اجتماعی برای جوانان و خانواده ها ، انتشارات اتحادیه انجمن های تحقیقات علمی.

مقدمه

دوران پرتلاطم نوجوانی و مرحله گذر از این دوران گذرگاهی است برای هر چه زودتر رسیدن به دنیال جذاب جوانی، که از دور های ظریف و حساس زندگی آدمی و شاید هم حساسترین این دوران است. در این دوره نوجوان که به تازگی از دنیای شیرین و شاد پر از امنیت کودکی گذر کرده است ، گام در دنیای پرنشیب و فرازی می گذراد که دیگر به اندازه عالم کودکی طلایی و دریایی نیست.

واقعیتهای زندگی اندک، اندک چهره نشان می دهند و نوجوان اغلب نخستین سختیهای دوران بزرگسالی را تجربه میکند. این دنیا واقعی تر است؛ دنیایی نزدیکتر به دنیای بزرگترها ، پر کشش ، پر ماجرا و سرشار از تجربه های نو و بیشتر و مهمتر از همه دنیایی آکنده از رشد تحول نوجوان در این مرحله از زندگی با شتابی که گاه مهار نشدنی به نظر می آید، دگرگون می شود و رشد می کند. رشدی پر دامنه و گسترده که جسم و جان او را شامل می شود، این رشد و تحولات مثل رشد عضلانی، پدیدار شدن سائقه تولید مثل، ظهور عواطف و عادت به جنس مقابل، گستردگی هوش نظری، شکل گرفتن اندیشه های آرمانی، استقلال طلبی، تحولات عقلی و عاطفی و بالاتر از همه میل به سبک هویت، آن چنان سریع و یکباره اتفاق می افتد که گویی فردی با او دوباره به دنیا آمده است و در برابر جامعه والدین خود اعلام وجود می کند. این تولد دوباره، برای اطرافیانش بیگانه و ناشناخته نیست ، اما شتاب و دامنه گسترده این دگرگونیها و تغییرات به حدی است که نوجوان دیگر «خود» را نمی شناسد و برای کنار آمدن با این تازه وارد بیگانه «خود» و خواسته هایش ندارد و هنوز با خود آشنا نیست.

در این دگرگونی همه جانبه، نوجوان به تنهایی توان و یاری رویارویی و توافق با این همه تفسیر و رشد و تحول را ندارد. اگر شرایط مطلوب اجتماعی یاریش نکند، اگر مادر و پدر به راستی مسائل و مشکلات او را نفهمند، گر جامعه برای آشتی دادن او با تضادهایش و گذر از این رویدادها همراهیش نکند، و اگر وی خود را تنها و بی یاور بیابد و احساس امنیت و همراهی نکند، نوجوان در برابر کوهی از تغییرات و مشکلات دچار اختلالات رفتاری می شود ، استغدادها و توانمندهایش هرز می رود یا دست کم بخش مهمی از آن صرف ناموفق حل مشکلاتش می شوند، نتایج اختلالات رفتاری نوجوانان عیناً به جامعه منتقل می شود و در واقع جامعه را بیمار می کند و این در حالی است که پیشگیری یا معالجه موارد بسیاری از این اختلالات هم دشوار نیست.

…«هر کس در زندگی تصویری از خویشتن «خود» ارائه می دهد . هر چند مطابق با واقع نباشد، در افراد بهنجار این تصویر براساس ارزیابی واقعی از تواناییها و قابلیت ها، اهداف و روابط دیگران است.

این تصویر حس وحدت و یگانگی را در شخصیت آدمی بوجود می‌آورد و مبنای داوری رفتارهای آدمی می شود. تصویر واقعی از «خود» همواره انعطاف پذیر است و به سوی هدف حرکت می کند.»

شرح موضوع تحقیق

زمانی که دوران کودکی به پایان می رسد، در واقع دوران آرامش و دوره خفتگی غرایز به پایان خود نزدیک می شود و دو دوران پر فراز و نوجوانی مرحله گذر از این دوران، برای هر چه زودتر رسیدن به دنیای جذاب جوانی، از دوره های ظریف وحساس زندگی آدمی و شاید هم حساسترین این دوران است. در این دوران نوجوان که به تازگی از دنیای شیرین و شاد و پر از امنیت کودکی گذر کرده است، گام در دنیای پر نشیب و فرازی می گذرد که دیگر به اندازه عالم کودکی طلایی و رؤیایی نیست . واقعیتهای زندگی اندک اندک چهره نشان می دهند و نوجوان اغلب نخستین سختیهای دوران بزرگسالی را تجربه می کند، این دنیای واقعی تر است و نوجوان به تدریج با تغییرات بیولوژیکی ، جسمانی که در وضع ظاهر وی پدید می آید، از نظر حالات روانی و تحرک نیز وارد مرحله دیگری از عمر یا بلوغ می شود.

اگر نوجوان به طور طبیعی رشد خود را سپری کرده باشد، در دوره بلوغ رشد سریع جسمی و روانی او آغاز می شود. روشن است همان طور که سرعت رشد در همه دوره های زندگی انسان یکسان نیست، در این دوره نیز متفاوت است. در دوره بلوغ همزمان با دگرگونیهای جسمی حالات تشویش و نگرانی در نوجوانی نمایان می شود و گاهی در برخی از آنان تمام اندیشه و ذهن و پندارشان را به خود مشغول می دارد که با اندک توجهی این تغییرات برای هر ماد، پدر و مربی قابل فهم و درک خواهد بود. بنابراین جا دارد که به چگونگی این دگرگونیهای نوجوانان پی ببریم و ریشه های سازگاری و ناسازگاری وی را با خانواده، مدرسه و اجتماع بشناسیم تا بتوانیم در این دوران حساس زندگی، با آنان برخورد آگاهانه داشته باشیم. ژان ژاک روسو[۱] فیلسوف نامدار فرانسوی می گوید: بلوغ یک تولد دوباره است. در این دوره چون در نوجوان از لحاظ جسمی و عاطفی تغییرات بزرگ و زیادی پیدا می شود انتظار دارد که اطرافیان وی در تمام زمینه ها او را درک کنند و در هر مورد با او همدلی و همدردی نشان دهند. همچنین در این دوره نوجنان با دیدن پاره ای از دگرگونیها در خیوش که به نظرش نوعی برتری خوش آیند و دلپذیر می آید، میل دارد آنها را به رخ دیگران بکشد تا مورد ستایش قرار گیرد.[۲]

مجموعه این حالات و هجوم افکار و پندارهای قدرتمند گوناگون باعث سرگشتگی نوجوان می شود و در این جاست که می کوشد با تضادهای درونی خود که اینک او را آشفته و بیمناک کرده است دست و پنجه نرم کند تا از سرگشتگی و پریشانی که بدان گرفتار آمده است رهایی یابد. در همین بحرانهای  روانی است که هر یک از آنان به ترتیبی واکنشها و رفتارها و کردارهای خاصی از خود نشان می دهند که می توان گفت چگونگی تربیت سالهای نخستین نوجوان و آموخته ها و دیدگاه های فکری، اجتماعی، و مذهبی او را در تندی یا کندی و یا مثبت و منفی بودن حالاتش تأثیر زیادی دارد و حداقل در بازگردانیدن حالت تعادل و حس اعتماد به خود و ایجاد ابزار روحیه سازگاری نوجوان عامل بزرگی شناخته می شود. در این دوره باید با بحرانهای روانی و عاطفی نوجوانان در هر زمینه با آگاهی و شکیبایی برخورد شود و از هر نوع اقدام نسنجیده و رفتار تند با آنان جلوگیری به عمل آید و به ویژه از کوچک شمردن و جدی نگرفتن و ریشخند آنها خودداری شود. در غیر این صورت چه بسا آنان را به سرکشی و نافرمانی بیشتر و بدبینی و بی‌اعتمادی نسبت به اطرافیان واداشته ایم و یا اینکه آنان را بدون پشتیبان دلسوز و راهنمای آگاه در حساسترین دوره عمرشان با کوهی از مشکلات عاطفی گوناگون یکه و تنها رها کرده ایم. این دوره سرکشی و نافرمانی نوجانان، که در روان شناسی به آن حالت و مرحله از «شیر گرفتن روانی» می گویند، از اهمیت بسیار برخوردار و مرحله سرنوشت سازی است.

ویژگیهای رشد جسمی و دگرگونیهای روانی در دوران بلوغ که با آشکار شدن رشد و شروع تغییرات جسمی در نوجوانان آغاز می شود، سبب آشفتگی ها و دلواپسی ها در آنان می شود . سن بلوغ جنسی دختران دو سال بیشتر از پسران است. در این دوره فعالیتهای غدد تعادل خود را از دست می دهند و استخوانها به آخرین بخش رشد خود نزدیک می شوند. قد بلند می شود و هم آهنگی لازم بین اندامها و عضلات نمایان می شود . قلب به اندازه کافی رشد می کند و به سبب اشتهای زیاد، میل به خورد و خوراک افزون می شود. به همین نوجوان به علت نیاز به کالری بیشتر باید هر روز به قدر کافی از مواد کلسیم دار و پروتئینی استفاده کند. دختران از لحاظ وزن و پسران از حیث قد رشد بیشتری می کند.

اگر چه رشد وزن و قد درختان و پسران بستگی به چگونگی شرایط اقلیمی ، جغرافیایی کشور و محل تولد و نشو و نمای آنان دارد. همه این موارد نکاتی است که نوجوان را متوجه تغییرات ناگهانی در خودش می کند و باعث توجه بیشتر او به خویش می شود. این توجه به خود به هر حال تا مدت زمانی به درازا می کشد که این حالت را در روان شناسی نارسیسیسم یا خود شیفتگی می گویند. این مرحله به هر حال نباید بیشتر از مدت معمول طول بکشد تا که پسندیده و پذیرفتنی نیست و خود نوعی عدم تعادل روانی محسوب می شود.

دختران نوجوان در این دوره بیشتر جلوی آینه قرار می گیرند و از وجود خویش احساس شادی و رضایت می کنند و بعضی از آنان نیز ترتیبی می دهند تا دیگران را متوجه دگرگونیهای خود کنند و به هر حال از نوعی خودنمایی و مورد ستایش قرار گرفتن ارضاء می شوند. این حالت خودشیفتگی در دختران مدت زمان بیشتری دیده می شود و تا پیوند زناشویی آنان به چشم می خورد. به همین جهت نوعروسان حتی اگر دیر هم ازدواج کرده باشند از شوهر خویش انتظار توجه و ستایش دارند و اگر این نیاز آنان برآورده نشود، چه بسا که موجب سستی رشته های پیوند خانوادگی شود و در پاره ای از موارد نیز گسیختگی زندگی مشترک را در بر خواهد داشت.

پسران نوجوان این دوره را بیشتر در خارج از خانه به سر می برند و اکثر اوقات خود را در گوجه و برزن و خیابان با دوستان باب و ناباب می گذرانند و با آنان همگام و چه بسا همدل و همراز می شوند و گاه نیز از مدرسه و درس کناره می گیرند که این خود خطری است جدی تر و بزرگتر که در پیش پای آینده آنان دهان باز می کند. کمترین بی توجهی و سستی مادران و پدران و مربیان می تواند این عزیزان گرانقدر را که سرمایه های واقعی کشورند به گرداب و ژرفنای بدنامی و نیستی رهنمون شود. در این دوره افزون بر تأمین خوراک، پوشاک ، بهداشت و تفریحات سالم ، باید به رشد جسمی نوجوانان پرداخت. پیوسته به روان او که خود مسأله ظریف و باریکتری است دقت سرشاری معمول داشت و برخی از چشم داشتها و نقطه نظرهایش را که معمول و مقدور است برآورده کرد و در موارد غیر عملی و غیر اصولی هم با کمال بردباری و مهربانی با او گفت و شنود پرداخت تا با فهم و درک حال و هوایی نوجوان حساسی و جلب اعتماد هر چه بیشتر او مانع کشانیده شدن او به سوی هر سرابی و یا مکان ناپاکی شد.[۳]

نقش خانواده در چگونگی حالات روانی و رفتاری در دوران بلوغ:

هر یک از ما از نخستین روزهای زندگی، دارای خانواده هستیم و در آن کم کم رشد می کنیم و افزون بر زمینه های ارثی که پس از تولد از پدر و مادر خود به همراه داریم هر گونه شناخت و چگونگی برخورد با مسائل ومشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه را نخست از خانواده می آموزیم. روشن است که خانواده ها در هر یک از کشورهای جهانی، حتی در شهرهای مختلف یک کشور، نه فقط از جهت دیدگاه های فرهنگی و اجتماعی و باورهای دینی ، بلکه از حیث اقتصادی و سیاسی نیز یکسان نیستند. در یک شهر هم رفتار تمام والدین با کودکانشان یک جور نیست و هر یک از آنها فرزندانشان را برابر با برداشتهای فکری و با روشهای ویژه خود تربیت می کنند. نیازمندیهایشان را برآورده می سازند و خواسته هایشان را تا سالهای دراز و چه بسا تا پایان عمر، الگوی رفتاری و معیار سنجشهای بد و خوب قرار می‌دهند . تمام روان شناسان و استادان تعلیم و تربیت اعتقاد راسخ دارند که به هر حال ، طرز رفتار و نحوه تربیت و واکنشهای عاطفی خانواده و والدین و اطرافیان ، در چگونگی منش و شخصیت کودک و نوجوان در بزرگی نقش بسزا و تأثیر برجسته ای دارد.

خانه و خانواده کانونی است که کودک را با دنیای ناشناخته بیرون آشنا می‌کند. در رفت و آمدهای خانوادگی کودک طرز گفت و شنودها و نشست و برخاستها را فرا می گیرد و بایدها و نبایدهای زندگی را که اخلاق نامیده می‌شود می آموزد و به خاطر می سپرد، به ارزش کار و پشتکار پی می برد و با پرداختن به کارهای گروهی خانوادگی ، میل اجتماعی بودن آدمیان و سودهای حاصله از آن را در می یابد . محبت خانواده را می چشند و از لذت شیرین آن برخوردار می شود و به صحبت کردن با دیگران تشویق می شود. تلاش پدر و دلسوزیهای بدون چشم داشت مادر را درک می کند، و می آموزد که خود با تلاش و دلسوزی بیشتر برای اطرافیان سودبخش شود. مفهوم کلمه فداکاری، گذشت و دوست داشتن را از مادر و پدر یاد می گیرد و با کششهای عاطفی و واکنشهای فردی و گروهی افراد خانواده و بزرگتران خویش خود می گیرد و جایگاه والدین و مقام خانوادگی و اجتماعی سایر بزرگترهای خود را کم و بیش می فهمد. با نگرش و تیزبینی خاص سنی خویش، خصایص پسندیده را از خصوصیات ناپسند برخی از افراد خانواده و اطرافیانش باز می شناسد و از آنان در کل رفتار و واکنشهای خود تقلید و پیروی می کند. تا آن جا که به تدریج محیط و جامعه و به طور کلی دنیای بیرون از خانه و خانواده اش را با دیدی که خانواده در نظرش ترسیم و تجسم و تجسم کرده است نگاه می‌می‌کند، و با تعمیم آن می اندیشد و باور می کند که همه آن طور زندگی می‌کنند و باید همانطور زندگی کند که خانواده اش زندگی می کنند و به او آن چنان آموخته اند.[۴]

خانواده در هر شرایط می تواند شخصیت کودک را رشد دهد و شکوفا سازد و از لحاظ تحصیل دانش و کسب هنر، به نسبت بهایی که بزرگترهای خانواده به علم و هنر می دهند موجبات پیشرفت و ترقی وی را فراهم کنند. چه همان طور که در پیش اشاره شد، در تمام موارد و کلیه مراحل پدرو مادر و بزرگتهای خانواده نخستین الگوی رفتاری و ملاک اولیه اعتباری کودکان و نوجوانان هستند و هر گونه ابزار تمایل والدین به مطالعه و کسب دانش و یا پرداختن به هنر و ورزش چه بسا ذوق فطری کودکان و نوجوانان را بیدار، شکوفا و بارور می کند همان طور که هر گونه نکوهش و یا بی میلی پدران و مادران می تواند عامل کندی، توقف و یا پس رفتگی آنان را در زمینه استعدادهای سرشتی باشد. اسپیرمن[۵] عقیده دارد که هر یک از افراد با ضریب هوش مشخصی نسبت به خانواده (اعم از هوش عمومی و تخصصی) متولد می شود که می تواند هر یک از آنها را شکوفا و پربار سازد، یا آنها را به کندی و حتی به صفر برساند.

نوجوانانی که در خانواده های دقیق ا لحاظ رفتاری و متعادل به سر می برند، بهتر می توانند در برابر فراز و نشیبهای زندگی قرار بگیرند وگرههای خویش را بگشایند و بحرانهای نوجوانی و بلوغ را سپری کنند، زیار تعادل روحی خانواده پایه های اصلی بهداشت روانی فرزندان را پی ریزی و کم کم استوار می کند و چنین فرزندانی به سبب داشتن بهداشت روانی مناسب به درس و یادگیری خود بیشتر توجه دارند.

کوتاه سخن اینکه هر چه خانواده ها و نوجوانشان را بهتر درک کنند و با آنان دوست باشند، آرامش و اعتماد به نفس در فرزندانشان بیشتر می شود و نوجوانان در سایه بهره وری از آرامش و اعتماد به دست آمده و با برخورداری از بهداشت روانی مناسب توانایی خواهند یافت که به سادگی از این مرحله حساس بگذرند و به زندگی پرتلاش خود بپردازند.

پاشیدگی خانواده وفاجعه انحلال آن که با از هم گسسته شدن پیوند زناشویی و پاشیدگی خانوادگی و مرگ و میر والدین، آثاری بسیار زیان بار و عمیق بر ذهن و روان بچه ها باقی می گذارد . روان شناسان کودک با مطالعه همه جانبه و بررسی هایی که به عمل آورده اند به این نتیجه رسیدند که کودکانی که پدر و مادرشان از یکدیگر جدا شده و یا والدین خویش را از دست داده اند معمولاًٌ به عوارض زیر دچار می شوند:

۱٫ ترس بدون دلیل ۲٫ بی خوابی ۳٫ بی اشتهایی و اختلال در تغذیه ۴٫ لکنت زبان ۵٫ پرخاشگری و تجاوز به دیگران

فرزندان بزرگتر غالباً علاوه بر عقب ماندگی تحصیلی و احساس درماندگی و نومیدی و پناه بردن به سرگرمیهای مضر، آمادگی بیشتر برای سقوط در دام مواد مخدر و کشانیده شدن به انجام کارهای ناشایست دارند. حتی مرگ و میر یکی از والدین هم در جای خود می تواند ضربات سهمگین بر روح و روان بچه های بزرگتر وارد و رفتار آنان را دگرگون کند و مانع پیشرفت تحصیلی آنها شود. در این مورد شدت و ضعف ضربات وارده، به شرایط سنی بچه و چگونگی رفتار سایر اعضای خانواده با وی بستگی خواهد داشت. اگر کودک در سالهای اولیه عمرش باشد، به علت  عدم شناخت عمق فاجعه، اگر دیگر اعضای خانواده اش او را از جهت مهر و محبت سیراب کنند، کمبودهایی را احساس نخواهد کرد. اما اگر سن او از چهار سالگی به بالا باشد، از دست دادن مادر یا پدر نگرانیها و تشویش هایی را در ذهن کودک ایجاد می کند، که در برخی از کودکان به صورت مکیدن شست تظاهر می کند. مگر اینکه سایر افراد خانواده محبتهای پدر یا مادر از دست رفته اش را به قدر کافی و به اندازه مورد نیاز روح بسیار حساس کودک تأمین کنند که در این صورت کم کم این آثار بدکمرنگ و سرانجام پاک خواهد شد. در بعضی از موارد هم نوجوان با از دست دادن پدر و مادر ناگزیر است که سرپرستی خواهران و برادران خود را به عهده گیرد و وظایف سنگین والدین حقیقی را بپذیرد و بار دشوار خانواده را تحمل و محبتی را که خود بدان نیاز مبرم دارد به سایرین ببخشد و چه بسا آینده اش را فدای دیگر افراد خانواده کند. مجموعه این مسئولیتها سبب می‌شود که بیشتر چنین نوجوانانی، افرادی خشن اضطرابی و یا اندوهگین بار آیند.