عنوان :

مقاله بسته بندی

تعداد صفحات :۱۱۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

مقاله حاضر درباره تاریخچه بسته بندی، مبانی بسته بندی، گرافیک بسته بندی، مبانی گرافیک بسته‌بندی، طراحی دربسته بندی و چند نکته مهم در بسته بندی و نمونه‌های تصویری بسته‌بندی‌های موجود در بازار و …. مطرح می شود.
بسته بندی محصول عبارتند از هرگونه ظرف یا بسته ای که محصول در آن برای فروش به بازار عرضه می‌شود یا به وسیله آن اطلاعات لازم در مورد محصول به مصرف‌کنندگان منتقل می‌گردد. بسته بندی، هنر، علم و صنعت آماده کردن کالا در محیط، حمل و نقل و فروش است.
نقش گرافیک در طراحی بسته‌بندی: بسته بندی در دنیای امروز نقش‌های متنوع و مهمی برعهده دارد. در مورد نقش بسته بندی در دنیای مدرن کنونی طبقه‌بندی های گوناگونی صورت گرفته است که هر یک به نوبه خود کامل و جامع بوده اند. در ادامه چکیده ای از موارد کاربرد یا به عبارت دیگر نقش و عملکرد بسته‌بندی در دنیای امروز را آورده‌ایم:
۱-    معرفی نام و مارک کالا
۲-    ایجاد انگیزه خرید در مشتری (توسط جلوه‌های گرافیکی یا خصوصیات دیگر)
۳-    برقراری ارتباط مستقیم با مصرف کننده و راهنمایی چگونگی استفاده
۴-    برقراری ارتباط غیرمستقیم با استفاده از رنگ‌ها، شکل و یا جنس خاص که بیانگر کیفیت محصول باشد.
۵-    ایجاد بازارهای جدید (به عنوان مثال بسته بندی شامپو به شکل بالشتک یک بار مصرف)
۶-    معرفی سهولت استفاده مانند باز و بسته شدن ساده، امکان مشاهده دست‌خوردگی که هم برای مشتری و هم برای فروشندگان مفید است.
۷-    در نظر گرفتن مسایل مربوط به چیدن کالا روی هم و انبار کردن و توزیع و پخش.
۸-    معرفی نام و یا مارک یکسان برای چند نوع محصول (به عنوان مثال در صورت تولید چند شامپو تحت یک نام و با یک نوع بسته‌بندی)
درواقع امروزه برخلاف دوران گذشته بسته بندی عملکردی چندمنظوره دارد. در گذشته بسته بندی تنها برای حمل و محافظت محصول از خرابی یا شکسته شدن به کار می‌رفت. به عنوان مثال می‌توان از روش های سنتی بسته بندی مانند پیچیدن در کاغذ و نخ‌پیچ کردن نام برد.
از سوی دیگر علاوه بر نقش بسته بندی در نگهداری و محافظت کالا، بسته بندی چندین نقش خاص و منحصر به فرد دیگر دارد. از جمله این نقش‌ها می‌توان به ایجاد یک شکل مشخص محصولات بدون شکل و قالب خاص اشاره کرد. اما به طور کلی بسته بندی باید در سه مورد زیر به صورت کامل و بدون نقص عمل کند.
۱-    در انتخاب محصول توسط مشتری تاثیر داشته باشد.
۲-    به مصرف کننده بها و ارزش دهد و کارآیی محصول را در خود مستتر داشته باشد.
۳-    کنجکاوی و میل به خرید محصول را در مشتری تشدید کند.
واژه های کلیدی: بسته بندی، طراحی، مبانی گرافیک

فهرست مطالب

۱ -مقدمه    ۶
۲-تاریخچه بسته بندی    ۷
۲-۱- از رم تا رنسانس    ۷
۲-۲- انقلاب صنعتی    ۱۰
۲-۳- قرن بیستم    ۱۵
۳-مبانی بسته بندی    ۱۸
۳-۱- تعریف بسته‌بندی    ۱۸
۳-۲- بسته بندی چیست؟    ۲۰
۳-۳- انواع بسته بندی    ۲۵
۳-۳-۱- بسته بندی تجاری و صنعتی    ۲۵
۳-۳-۲- بسته بندی دستی    ۲۵
۳-۳-۴- جعبه های سینی شکل    ۲۶
۳-۳-۵- جعبه های لوله ای شکل    ۲۷
۳-۳-۶- لفاف پیچی کاهشی    ۲۷
۳-۳-۷- جعبه های انعطاف ناپذیر    ۲۸
۳-۳-۸- کیف‌های خرید    ۲۹
۴-گرافیک بسته بندی    ۳۰
۴-۱- نقش گرافیک در طراحی بسته‌بندی    ۳۰
۴-۱-۱- تاثیر در انتخاب    ۳۱
۴-۱-۲- نشانه و سمبل بها دادن به مشتری    ۳۲
۴-۱-۳- ایجاد میل به خرید و کنجکاوی و مشتری    ۳۳
۵- مبانی گرافیک بسته‌بندی    ۳۴
۵-۱- تعادل و یکپارچگی    ۳۴
۱-شکل    ۳۶
۲-اندازه    ۳۶
۳-رنگ    ۳۶
۴-بافت    ۳۶
۵-میزان روشنی    ۳۷
۶-خطوط    ۳۷
۷-نمادها    ۳۷
۵-۲- شکل ها و عکس ها    ۳۹
۵-۳- صفحه آرایی    ۴۰
۱- وحدت    ۴۰
۲- توازن    ۴۰
۳- تناسب    ۴۱
۴- تضاد(کنتراست)    ۴۱
۵- تأکید    ۴۱
۶- سادگی    ۴۲
۵-۴- ترکیب بندی حروف    ۴۲
۵-۵- رنگ در بسته‌بندی    ۴۵
۵-۵-۱- رنگ‌های سرد    ۴۸
۵-۵-۲- رنگ‌های گرم    ۴۸
۵-۵-۳- رنگ‌های خنثی    ۴۸
رنگ آبی    ۴۹
رنگ قرمز    ۵۰
رنگ زرد    ۵۰
رنگ سبز    ۵۰
رنگ بنفش    ۵۱
رنگ نارنجی:    ۵۱
رنگ سفید    ۵۱
رنگ سیاه    ۵۱
رنگ خاکستری    ۵۲
۵-۶- نمادها و تاثیر آن در محصول و بسته بندی    ۵۳
۵-۷- هندسه جعبه    ۵۷
۶-طراحی دربسته بندی    ۶۵
۶-۱-جاذبه طراحی دربسته بندی    ۶۵
۶-۲-طراحی بسته بندی با توجه به خصوصیات مصرف کننده    ۶۶
۶-۲-۱-ویژگی‌های بسته بندی مصرف کننده (ازلحاظ طراحی)    ۶۸
۶-۳-زن یا مرد    ۷۰
۶-۴-تفکر ها درصنعت بسته بندی تقلیدی و سنتی است    ۷۲
۷-چند نکته مهم در بسته بندی    ۷۴
۷-۱-نوشته های مندرج دربسته بندی    ۷۴
۷-۱-۱-زبان    ۷۴
۷-۱-۲-قوانین و مقررات    ۷۵
۷-۱-۳-اطلاعات مربوط به مصرف کننده    ۷۵
۷-۲-معرفی مشخصه های مهم دربسته بندی کالا    ۷۶
۷-۳-اطلاعات و علائم روی بسته بندی    ۷۸
۷-۴-انواع بسته بندی از نظر مظروف    ۷۹
۷-۵-طبقه بندی مواد اولیه بسته بندی از نظر جنس مصرفی    ۸۱
۷-۵-۱-شیشه و ظروف شیشه ای    ۸۱
۷-۵-۲-ظروف فلزی یا حلبی    ۸۱
۷-۵-۳-آلومینیم    ۸۲
۷-۵-۴-پلاستیک ها    ۸۲
۷-۵-۵-کاغذ و کارتن    ۸۳
۷-۶-کاغذ مناسب بسته بندی    ۸۳
۷-۷-انواع چاپ دربسته بندی    ۸۷
۷-۷-۱-چاپ افست شیت فد    ۸۷
۷-۷-۲-چاپ افست روزنامه    ۸۸
۷-۷-۳-چاپ روتوگراور    ۸۸
۷-۷-۴-چاپ سیلک اسکرین    ۸۹
۸-بسته بندی مواد غذایی    ۹۰
۸-۱-ویژگی های بسته بندی مواد غذایی    ۹۵
۸-۲-بسته بندی مواد غذایی و اطمینان    ۹۶
۸-۳- اهمیت بسته بندی مواد غذایی    ۹۷
۸-۴ –برچسب زدن مواد غذایی    ۹۹
۸-۵-بسته بندی خشکبار و شرینی جات    ۱۰۱
۸-۶-بسته بندی مناسب    ۱۰۳
۹-نقش بسته بندی در صادرات۱۰۰
۱-۹-تفاوت های بسته بندی صادراتی با بسته بندی های بازارهای داخلی    ۱۰۶
۹-۲-کارکرد اطلاع رسانی / فروش    ۱۰۸
۱۰-نمونه‌های تصویری بسته‌بندی‌های موجود در بازار    ۱۱۱
فهرست ، منابع و مواخذ    ۱۱۶

فهرست منابع

۱٫    میرنظامی ضیابری، سید حسین، اصول بسته بندی مواد غذایی، نشر آییژ، ۱۳۷۵،(ص ۹-۵، ۱۹، ۵۵، ۹۵، ۱۰۶، ۱۵۲،۲۶۸)
۲٫    اصلانی، مژگان، بسته بندی و تبلیغات درمراکز فروش، کانون تبلیغات پویا نما، ۱۳۸۱، (ص ۲۳،۳۲،۳۹،۴۰،۴۲)
۳٫    پاساک، هارش، ترجمه : مهدی رضایی، ساختار بسته بندی، کانون تبلیغات پویا نما، ۱۳۸۴،(ص ۳۰۰-۳۰۱)
۴٫    روستا، احمد،ونوس، داور، ابراهیمی، عبدالحمید، مدیریت بازاریابی، نشر سمت، ۱۳۷۵، (ص ۲۱۸-۲۱۷)
۵٫    اسماعیلی پور، حسن، مدیریت بازاریابی بین المللی، نگاه دانش، ۱۳۷۹،
(ص ۲۲۱-۲۲۶)
۶٫    کاتلر، فیلیپ، آرمسترانگ، گری، ترجمه : علی پارسائیان، اصول بازاریابی، نشر دبستان، ۱۳۷۹، (ص ۳۸۷-۳۸۶)
۷٫    صداقت، ناصر، تکنولوژی بسته بندی مواد غذایی، جلد اول، انتشارات بارثاوا، ۱۳۷۵، (ص ۴،۲۲،۲۶،۳۰،۳۲،۳۳،۲۹،۴۱،۴۲)
۸٫    ولز، ویلیام، ترجمه سینا قربانلو، تبلیغات تجاری، انتشارات مبلغان، ۱۳۸۳، (ص۶-۵)
۹٫    خاکبیز، سوسن، مقاله «روش تصمیم گیری درانتخاب بسته سیستم خبره» ماهنامه چاپ و بسته بندی، شماره ۳۱، ۱۳۸۰(ص ۱۳-۱۲-۲۱)
۱۰٫    ایرانمش ، محمد، مقاله «بسته بندی و صادرات» ماهنامه چاپ و بسته بندی شماره ۳۴، ۱۳۸۰، (ص ۱۴، ۱۵، ۳۵)
۱۱٫    Raju,vankatesh ترجمه : هومان خسروی و مانلی نورایی، مقاله «گرافیک بسته بندی»، ماهنامه چاپ و بسته بندی ، شماره ۳۴، ۱۳۸۰، (ص۶-۷)
۱۲٫    سورکا، والتر، ترجمه : مهندس هاشم حبیبی، مقاله «نگاهی به بسته بندی» ماهنامه چاپ و بسته بندی، شماره ۳۸، ۱۳۸۰،(ص ۳-۲)
۱۳٫    سورکا، والتر، ترجمه : مهندس هاشم حبیبی، مقاله «نگاهی به بسته بندی» ماهنامه چاپ و بسته بندی، شماره ۳۸، ۱۳۸۰، (ص ۱۳-۱۲)
۱۴٫    سورکا، والتر، ترجمه : مهندس هاشم حبیبی، مقاله «نگاهی به بسته بندی» ماهنامه چاپ و بسته بندی، شماره ۳۹، ۱۳۸۰، (ص ۳-۲)
۱۵٫    سلمانی، حجت، مقاله «بسته بندی شیرینی جات و خوراکی ها» ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۴۰، ۱۳۸۱ (ص۲۶)
۱۶٫    کحال زاده، داوود، مقاله «تفکر مادرصنعت بسته بندی تقلیدی و سنتی است» ، ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۴۵، ۱۳۸۱، (ص ۵)
۱۷٫    Richard, M.podhajay، ترجمه سهیل چهره ای، مقاله «بسته بندی مواد غذایی و اطمینان» ، ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۴۵، ۱۳۸۱،(ص ۲۶)
۱۸٫    س.م.الف، واژه شناسی بسته بندی، ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۴۸، ۱۳۸۲، (ص ۲۸-۲۶)
۱۹٫    سورکا، والتر، ترجمه : مهندس هاشم حبیبی، مقاله «کارکردهای بسته بندی» ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۴۹، ۱۳۸۲،(ص ۲۴)
۲۰٫    چهره ای، سهیل، مقاله «زن یا مرد؟» ماهنامه صنعت بسته بندی ، شماره ۵۰، ۱۳۸۲، (ص۵-۲۴)
۲۱٫    چهره ای، سهیل، مقاله «کاغذ مناسب: مقاوم و پایدار» ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۵۱، ۱۳۸۲،(ص ۱۳)
۲۲٫    لاهیجی، سید محسن، مقاله «تشریح بسته بندی ازلحاظ هنرگرافیک»، ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۵۱، ۱۳۸۲، (ص ۱۳-۱۲)
۲۳٫    خاکبیز ، سوسن، مقاله‌« تبلیغات بسته بندی» ، ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۵۹، ۱۳۸۳، (ص ۲۲)
۲۴٫    س.م.الف. مقاله «مبانی بسته بندی» ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۶۱، ۱۳۸۳، (ص ۲۳-۲۲)
۲۵٫    سورکا، والتر، ترجمه: مهندس هاشم حبیبی، مقاله «مبانی طراحی گرافیک» ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۶۴، ۱۳۸۳، (ص۹)
۲۶٫    سورکا، والتر، ترجمه: مهندس هاشم حبیبی، مقاله «طراحی گرافیک بسته بندی» ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۶۴، ۱۳۸۳، (ص ۴و۶)
۲۷٫    خاکبیز ، سوسن، مقاله‌« سیستم بسته بندی» ، ماهنامه چاپ بسته بندی، شماره ۶۵، ۱۳۸۳، (ص ۳۴-۳۳)
۲۸٫    بیات، نوشین، مقاله «مروری بربرخی عناصر در بسته بندی» ماهنامه صنعت بسته بندی ، شماره ۶۸، ۱۳۸۴، (ص۶)
۲۹٫    پال فی ور، جین، ترجمه شبنم فدایی، مقاله «رنگ دربسته بندی»، ماهنامه صنعت بسته بندی، شماره ۶۸ ، ۱۳۸۴(ص ۷)
۳۰٫    اسماعیلی پور، مجید، مقاله «نقش بسته بندی درموقعیت محصول»، ماهنامه پیام صادرات، شماره ۵۴، ۱۳۷۸، (ص ۵۵)
۳۱٫    موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، مقاله «بسته بندی موادغذایی» ماهنامه بررسی های بازرگانی، شماره ۱۱۱، ۱۳۷۵، (ص ۱۴و۱۲)
۳۲٫    بهبود بسته بندی مواد غذایی، کتاب اول. بسته بندی خشکبار، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، ۱۳۸۱،(ص۲).
۳۳٫    بهبود بسته بندی مواد غذایی، کتاب ششم، بسته بندی آبنبات و شکلات، موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، ۱۳۸۱، (ص۱۲)

مقدمه

قرن هاست که بسته بندی برای بهره‌گیری و حفاظت کالاها، عنصری ضروری به شمار می‌رود. امروزه به خصوص در بخش خرده فروشی تقریبا تمامی محصولات به صورت بسته بندی شده ارائه می گردند. به علاوه یکایک عناصر بسته بندی براساس هدفی که برای آن ها در هنگام نقل و انتقال، ذخیره‌سازی و توزیع در نظر گرفته می‌شود، مورد مطالعه دقیق قرار گرفته‌اند، بی تردید بسته بندی قادر است نمایی فنی‌تر و برتر به کالا ببخشد.

همچنین هر بسته ای نیز با دقت طراحی می‌شود، زیرا شکل و رنگ، اهمیت خاصی در میزان فروش محصول ایفا می‌کند این‌گونه نمونه های قابل رویت همراه با اطلاعات چاپ شده بروی محصول، راحت‌ترین وسیله ارتباطی بین تولید‌کننده و مصرف‌کننده می باشند.

تولید‌کنندگان محصولاتی هم‌چون شکلات، کیک و سایر شیرینی‌جات همواره به دنبال تولید محصولاتی مشخص و منحصر به فرد می‌باشند که مشتریان به راحتی بتوانند محصولات آنها را از سایر محصولات مشابه تشخیص دهد، در این راستا بسته‌بندی نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. زیرا اولین چیزی که نظر مشتری را جلب می‌کند ظاهر بسته‌بندی محصول می‌باشد و اغلب بسته‌بندی زیبا و جذاب، مورد انتخاب مشتری قرار می‌گیرد.

۲-تاریخچه بسته بندی

۲-۱- از رم تا رنسانس

با گذر زمان، شهرها پایه‌گذاری شدند. تجارت بین قاره های اروپا و آسیا رونق گرفت و هر از چندی سپاهیان فاتح برای دست‌یابی و ثروت منطقه ای دیگر صف‌آرایی می‌کردند. در حالی که جهان شاهد تغییرات اجتماعی بسیار زیادی بود، تغییرات مربوط به بسته بندی بیشتر به تغییر در کیفیت و کمیت روش های بسته‌بندی موجود محدود می‌شد.

یک واقعه مهم در بسته بندی، که به رومی ها و حدود ۵۰ قبل از میلاد نسبت داده می‌شود، اختراع لوله دمش شیشه‌ای بود. لوله دمش یک میله فلزی توخالی بود که در یک سر آن توده ای از شیشه قرار داده می شد. با دمیدن از انتهای دیگر لوله، فرد دمنده می توانست توده مذاب را به شکل یک ظرف توخالی در اندازه ها و شکل‌های متنوع باد کند. این ظرف را بدون دخالت دست و با تکرار پیاپی دمش و شکل‌دهی می‌شد ساخت و یا می‌شد حباب شیشه را به درون یک قالب فنجان که نقش های تزئینی قبلاً در آن ایجاد شده دمید.

اختراع لوله دمش، شیشه را از معابد و خانه اشراف خارج کرده و به آن استفاده عام داد. جام‌های شیشه ای رومی که با ارابه ها و جنگ گلادیاتورها تزئین شده و واضح است که به عنوان یادگاری و نشان رخدادهایی فروخته شده‌اند، به اندازه کافی فراوان هستند.

روشن نیست که چه کسی اولین بشکه چوبی را ساخت، ولی احتمالاً آن نیز در همین دوره ساخته شده و احتمالاً در منطقه آلپ اروپا، گویا مقدر شده بود که بشکه برای قرن ها، یکی از متداولترین اشکال بسته‌بندی باقی بماند.

با سقوط امپراتوری روم در حدود ۴۵۰ میلادی، اروپا به شکل دولت شهرهای کوچک تنزل یافت که در بهترین حالت بربریت مطلق بود. بسیاری از هنرها و حرفه‌های قوام یافته، یا فراموش شد و یا راکد ماند. طول مدت ۶۰۰ سال پس از سقوط رم چنان خالی از هرگونه تغییر قابل توجهی است که مورخان به آن «دوران سیاه» می‌گویند.

پیشرفت‌های ایجاد شده در این دوران از شرق دور و یا ملت های عربی که به تازگی از دین اسلام انگیزه و الهام گرفته بودند، می‌آمد. در چین، تسای‌لون به عنوان کسی که در حدود ۱۰۵ میلادی، اولین کاغذ واقعی را از مواد داخلی تنه درخت توت ساخت شناخته می‌شود. هنگامی که مسلمانان در حدود ۹۵۰ میلادی سمرقند را فتح کردند، راز این کار را با خود به اروپا آوردند. مصریان قبل از آن برگ های مشابهی را با بافتن ساقه های خرد شده نی پاپیروس ساخته بودند. آنها با کوبیدن، تحت فشار قرار دادن و خشک کردن این نوارهای بافته شده ماده ورقه ای مفیدی می‌ساختند. قرن ها بعد به اختراع چینی‌ها که از الیاف گیاهی تنیده ساخته شده بود اسم «paper» دادند (که از پاپیروس مصری گرفته شده).

چاپ از طریق بریده های چوب، که جد باستانی روش چاپی فلکسوگرافی است، نیز ریشه در شرق دارد. قدیمی ترین کارهای چاپی موجود نشان‌های بودیستی ژاپنی است که به سال ۷۶۸ میلادی برمی‌گردد. قدیمی‌ترین کتاب موجود، که در ترکستان پیدا شده و در سال ۸۶۸ چاپ شده، کتاب «الماس سوترا» است.

اروپا درحدود سال ۱۱۰۰ میلادی بیدار شد. حرفه های مهجور مانده دوباره احیاء شدند، آموزش و هنر زنده شد، تجارت رونق گرفت و تا سال های ۱۵۰۰، دوران بزرگ اکتشاف رو به آغاز نهاده بود. هنر چاپ در این زمان زاده شد.

ساختارهای بنیادی جامعه تغییر چندانی نیافته بود. بیشتر مردم وابسته به زمین بودند، گاهی به عنوان مالکان آزاد و در بیشتر مواقع به عنوان رعایائی که همه زندگی خود و بخشی از هرچه که خود تولید می‌کنند را به قدرت بالاتری مدیون بودند. اکثریت جامعه آن چیزی را می‌خوردند که خود عمل آورده، یافته و یا گرفته بود، در این سطح زندگی نیازمندی مشتری موجودیت نمی یابد.

مغازه و فروشگاه، از آن گونه که ما می شناسیم و در آن می‌توان کالایی خرید وجود نداشت. اگرچه پول به عنوان وسیله مبادله وجود داشت، ولی اکثریت جامعه هرگز پولی به چشم خود نمی دیدند. تولید صرفاً مشغله ای سفارشی بود و آنچه تاکنون بسته بندی خوانده ایم، بطور شخصی ساخته می شد. مثل بیشتر کالاهای دیگر. بسته‌بندی، اگر هم در مواردی وجود داشت، خود وسیله ای گرانبها بود و به ندرت مثل بسته بندی‌های امروزه می شد آن را دور ریخت.

از آنجایی که خرده فروشی وجود نداشت، ایده های بازاریابی، تبلیغ، ساختارهای قیمتی و توزیع اموری نامربوط بودند. جمعیت آنقدر زیاد نبود که تولید انبوه را، حتی در محدودترین معنی خود امکان‌پذیر سازد. (سورکا، ش ۳۸، ۱۳۸۰، صفحه ۱۲)

۲-۲- انقلاب صنعتی

دایره‌المعارف بریتانیکا[۱]، انقلاب صنعتی را چنین تعریف می‌کند، «تغییری که یک ملت با حرفه های مرتبط با زراعت و بازارهای محلی را به یک جامعه صنعتی با ارتباطات جهانی تبدیل کرد». این نوع جدید جامعه از ماشین آلات استفاده‌های متنوعی کرده و برای مصرف عمومی و در مقیاس بزرگ کالا تولید می‌کند.

انقلاب صنعتی در حدود سال ۱۷۰۰، در انگلستان آغاز شد و به سرعت در اروپا و آمریکای شمالی گسترش یافت. برخی از ویژگی‌ها و پی‌آمدهای این انقلاب عبارت بودند از:

        n کارگران کشاورزی روستایی به شهرها مهاجرت کرده و در کارخانه‌ها به کار گماشته شدند.

        n کالاهای تولید انبوه ارزان در دسترس بخش اعظم مردم قرار گرفت و طبقه مصرف‌کننده پدید آمد.

        n کارگران کارخانه به غذا و وسایلی نیاز داشتند که پیش از آن عمدتاً در خانه تولید می‌شدند.

        n مغازه‌ها و فروشگاه‌های جدید بسیاری برای فروش کالا به طبقه کارگر در حال تکامل ایجاد شدند.

   n بنا به ضرورت، برخی از صنایع در مناطق غیرکشاورزی شکل گرفتند که ناگزیر مواد غذایی باید به این مناطق حمل می‌شد.

نتیجه این تغییرات این بود که، برای حمل وسایل مصرفی جدید و غذای فراوان مورد نیاز شهرها، تقاضا برای بشکه، جعبه، ظرف، سبد و کیسه افزایش یافت، صنعت بسته‌بندی نوپای آن زمان مجبور بود برای همگامی با تقاضای روبرو شده خود را مکانیزه کند.

همان طور که جمعیت بیشتری دور از محل های تولید غذا استقرار می‌یافتند، تدبیر روش هایی برای حفظ موادغذایی فراتر از عمر طبیعی بیولوژیکی انسان، ضرورت بیشتری می‌یافت.

بسته‌بندی، درابتدا، تنها برای ظرف کردن و حفاظت از مواد به کار می‌رفت تا پیش از آن زمان که شهرها، متأثر از انقلاب صنعتی، رو به رشد نهادند، بسته بندی جداگانه کالا از اهمیت چندانی برخوردار نبود. کارگران صنعتی جدید نیازمند این بودند که از طرف یک سیستم کشاورزی جداگانه تغذیه شده و از نتیجه مهارت تولیدی دیگران نیازهای غیرخوراکی خود را برآورده سازند.

ساکنین شهرها امکانات ذخیره‌سازی موجود در یک مزرعه را در اختیار نداشتند درنتیجه مقدار کالای خریداری شده در هر نوبت کمتر شده و تعداد دفعات مراجعه به فروشگاه افزایش یافت. این بهترین فرصت بود تا بسته‌بندی‌های جداگانه به مقداری که مردم بیشتر مایل به خرید آنها بودند، ایجاد گردد. درعمل، سال‌ها طول کشید تا این امر جامعه عمل بپوشد و حتی امروزه نیز عمل تبدیل بطور کامل انجام نمی‌شود.

در ابتدا، مغازه‌ها، بسادگی، سیستم توزیع فله کالاها را به کار گرفتند. مغازه دار سیب و بیسکویت را به صورت بشکه‌ای، پنیر را در قالب‌های بزرگ و گیاهان و داروها را در ظرف های شیشه‌ای دریافت می‌کرد. سپس آنها را پیمانه کرده و اغلب درون ظرفی که مشتری با خود داشت، می‌ریخت. بیشتر آن چیزی که مغازه دار می‌فروخت محصول تکمیل نشده بود.

داروها، لوازم آرایشی، انواع چای، مشروبات و سایر کالاهای گران‌قیمت و همچنین کالاهای خطرناک مثل میخ و سنجاق اولین کالاهایی بودند که بسته بندی شدند. برای مثال سنجاق را اغلب در کاغذ می پیچیدند و عبارت «یک بسته سنجاق» کالا را بطور دقیق توصیف می کرد. در این زمان کالاهای زیادی در «بسته کاغذی» فروخته می‌شد.

با رو به رشد نهادن بسته‌بندی جداگانه کالا، تولید‌کنندگان کالاهای با کیفیت تصمیم گرفتند کالاهای خود را به دلیل وجود تضمین کیفیت یا تضمین ترکیب به کار رفته در آن، از دیگران متمایز سازند.

مارک جنس گذشته از بسته بندی فله در بسته بندی های واحد کالا یا برچسب نیز به کار گرفته شد و این شکل اولیه طبقه‌بندی کالا برحسب مارک جنس، آن بود و همین‌طور شروع به کارگیری عبارت «نام جنس» کالا.

اولین نام‌های استفاده شده برای جنس کالا ناگزیر به ساده ترین راه انتخاب می شدند یعنی نام سازنده آن کالا. برخی از این نام‌های شخصی که تاکنون نیز باقی مانده اند عبارتند از:

یاردلی[۲](۱۷۷۰)، شوئپس[۳] (۱۷۹۲)، پریر (۱۸۶۳)[۴]، برادران اسمیت[۵] (۱۸۹۶) و کلگیت[۶] (۱۸۷۳). (سورکا، ش ۳۸، ۱۳۸۰، ص ۱۳)

اغلب بسته‌بندی هایی که در اواسط قرن نوزدهم متداول بودند برای کالاهای گران‌قیمت استفاده می‌شدند، چاپ و هنرهای تزئینی در حال تکامل آن زمان، به تدریج برای این بسته‌بندی‌های اولیه «فخیم» به کار گرفته شدند. بطور مشابه، تولید‌کنندگان دریافتند که روی کاغذ به کار رفته برای پیچیدن کالا جهت فروش می‌توان مارک جنس کالا یا پیامی در رابطه با دستور مصرف و یا توضیحی از خاصیت کالا چاپ کرد. بسیاری از نقش های تزئینی اولیه براساس آثار هنری یا نشان‌ها و تصاویر ملی خلق شدند. برچسب ها با نوشته های مزین و پرداخت شده حلقه های گل و پیکرهای تمثیلی یا زنان بسیار زیبا و بدون نقص چاپ می شدند. این نقش ها، اغلب به چندین سبک مختلف برحسب نوع کالا به کار می‌رفتند.

برچسب های اولیه قوطی های محتوی مواد خوراکی باید مردم ساده روستایی را به خود جذب می‌کرد، بنابراین زندگی شبانی، انبار روستایی و انسانی که میوه با خود حمل می‌کرد، از نقش‌های متداولی بود که در آن زمان به کار گرفته می‌شد. گاهی اوقات گرافیک برچسب چندان ربطی به محتویات آن نداشت و گاهی نیز از یک گرافیک روی چند کالای غیرمرتبط به هم استفاده می‌شد.

اقدام دیگری که متداول بود، نشان دادن مدال های طلایی بود که در یکی از نمایشگاه‌های بزرگ ملی یا بین‌المللی که در آن زمان اغلب برپا می‌شد، اعطاء شده بود. بسیاری از برچسب‌های اولیه چنان جالب توجه بودند که به عنوان اشیاء تزئینی نگهداری می‌شدند.

سال ۱۸۷۷ نقطه عطفی در تاریخ بسته‌بندی است. در این سال، شرکت غله آمریکا، نمادی را برگزید که به عنوان «علامت تجاری» مشخص کننده کالایش بود. این نماد، تصویر یک شخصیت کویکر[۷] بود که خلوص، مردانگی، شرافت و درستی را نشان می‌داد. این شرکت موفق شد با تلاش زیاد، درصد زیادی از مردم را متقاعد سازد که به جای آرد جو دو سر، آرد جو دو سر «کویکر»مصرف کنند. احتمالاً موفقیت تصویر کویکر به عنوان علامت تجاری، سایر شرکت ها را بر آن داشت تا شخصیت‌هایی را به عنوان نماد کالایشان انتخاب کنند. از میان این شخصیت‌ها می‌توان به سرآشپز خندان «کرم گندم» (۱۸۹۳) و پسرک بارانی پوش «شرکت ملی بیسکویت» (۱۸۹۹) اشاره کرد.

تزئین بسته‌بندی دنباله‌رو سبک‌ها و گرایشات هنر ملی است. بین سال‌های ۱۸۹۰ و حدود ۱۹۲۰، تزئین بسته‌بندی از سبک هنری نو[۸] که در آن دوره متداول بود پیروی می‌کرد. پس از این دوره، دوره گرافیک ها و طرح‌های هنری دکو[۹] فرارسید.

۲-۳- قرن بیستم

دهه ۱۹۵۰ همچنین شاهد رشد بسته‌بندی‌های راحت و بسته‌بندی‌های مواد غذائی آماده بود، که از بین آنها می‌توان به مخلوط آماده کیک، شامهای تلویزیونی، خوراکی‌هائی که در بسته‌بندی خود قابلیت جوشیدن داشتند و مواد آماده گوشتی اشاره کرد. یک فن‌آوری فوق‌العاده رو به رشد، پلاستیک‌های مشتق از مواد پتروشیمی را به عنوان مصالح ساخت بسته‌بندی در اختیار طراحان بسته‌بندی قرار داد. در دهه ۱۹۷۰ و اوایل ۱۹۸۰ تغییرات متعددی رخ داد که بسیاری از آنها به‌صورت قانون درآمد.

در دهه دوم قرن بیستم، توسعه کالاها چنان زیاد بود که بسته‌بندی نقش کاملاً جدیدی یافت. یعنی بیشتر از آن چه بخواهد کالائی را فراهم آورد نقش آن ایجاد انگیزش برای خرید شد. بر روی قفسه یک فروشگاه که ۱۰ کالای رقیب که همگی از نظر عملکرد و کیفیت مشابهند قرار گرفته است تنها راه ایجاد تمایز، بسته‌بندی است. بازاریابان فراتر از خود کالا، روش زندگی، ارزش‌های احساسی، تصاویر، ویژگی‌ها و امتیازات نیمه خودآگاه و خلاصه هر آن چه که خریدار را به خرید کالای آنان ترغیب می‌کند به کار می‌گیرند. در بعضی موارد بسته‌بندی خود تبدیل به کالا شده است و گاهی نیز بسته‌بندی نوعی سرگرمی است. (سورکا، شماره ۳۹، ۱۳۸۰، ص ۳)

در سال ۱۰۳۵ بعد از میلاد گفته شده است که فردی ایرانی به نام انصاری خراسانی سفری به مصر نمود و او در آنجا مشاهده کرد که فروشندگان سبزیجات، چاشنی‌ها و . . . را در کاغذ می‌پیچید و به فروش می‌رساند. این قدیمی‌ترین سند تاریخی در زمینه بسته‌بندی مواد غذایی است. (صداقت، ۱۳۷۵، ص ۴)

بسته‌بندی در قرن ۱۹ میلادی بعنوان تکنولوژی جدید به تولیدکنندگان امکان عرضه محصولات خود را در بسته‌بندی‌های آماده شده ارائه نمود. برای اولین بار این تکنولوژی امکان نگهداری محصولات تازه جهت جوابگویی از فساد یا خرابی آنها و عرضه به فروشگاه‌ها را ایجاد نمود. در گذشته نقش عمده بسته‌بندی حفظ و نگهداری محصول تا زمان استفاده از آن توسط مصرف‌کننده بود. ولی امروزه از بسته‌بندی در جهت جذابتر کردن محصول ارائه شده، جلوه دادن اهمیت و کیفیت محصول و درنتیجه بالابردن سودآوری آن محصول استفاده نمود. (بیات، ش ۶۸، ۱۳۸۴، ص۶)

۳-مبانی بسته بندی

۳-۱- تعریف بسته‌بندی[۱۰]

بسته بندی عبارتند از محافظی که سلامت کالای محتوی خود را از مرحله پس از برداشت و تولید تا مرحله مصرف (نگهداری یا انبارهائی) حفظ کند.

بسته بندی به معنی ساخت یا تهیه و تعبیه ظرف یا محافظی است که سلامت کالای مظروف یا محتوی خود را در فاصله زمانی بعد از برداشت، تولید و در مرحله حمل و نقل، انبارداری و توزیع تا مصرف نهایی حفظ کند و از صدمات و خطرات احتمالی فیزیکی یا شیمیایی آن جلوگیری کند.

بسته به معنی تهیه ظروف، محافظ یا سیستمی است که سلامت کالای مظروف خود را در فاصله تولید تا مصرف حفظ نموده و آن را از ضربات، صدمات، لرزش، فشار و ارتعاش مصون نگه دارد. (میرنظامی ضیابری، ۱۳۸۱، ص ۵)

بسته بندی مکمل است به عنوان یک هنر یا علمی که در رابطه با توسعه و استفاده از مواد، روش ها و تجهیزات برای بکارگیری محصول در یک ظرف به منظور محافظت از محصول در برابر مراحل مختلف تعریف شود، یا در تعریف بسته‌بندی می‌توان گفت که بسته‌بندی عبارت است از هرگونه ظرف یا بسته ای که محصول در آن برای فروش به بازار عرضه می‌شود و به وسیله آن اطلاعات لازم در مورد محصول به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شوند. (اسماعیلی پور، ش ۵۴، ۱۳۷۸، ص ۵۵)

بسته بندی محصول عبارتند از هرگونه ظرف یا بسته ای که محصول در آن برای فروش به بازار عرضه می‌شود یا به وسیله آن اطلاعات لازم در مورد محصول به مصرف‌کنندگان منتقل می‌گردد. (روستا، ونوس، ابراهیمی، ۱۳۷۵)

بسته بندی، هنر، علم و صنعت آماده کردن کالا در محیط، حمل و نقل و فروش است. (خاکبیز، ش ۳۱، ۱۳۸۰، ص ۲۱)

مرحوم دهخدا در فرهنگ خود، بسته‌بندی را عبارتست از: بستن اشیاء متفرق در یک لفاف یا در یک صندوق بیان می‌کند. انستیتو بسته‌بندی آمریکا در کتاب لغت‌نامه خود، بسته‌بندی را چنین تعریف می‌کند: دربرگرفتن محصولات، اقلام و یا بسته‌ها در یک کیسه، جعبه، لیوان، سینی، قوطی، لوله و یا فرم دیگری از ظروف، که بتواند از اعمال عمده زیر انجام دهد:

۱-  در برگرفتن کالا برای حمل و نقل و استفاده از محصول، یعنی علت اصلی استفاده از یک بسته این است که بتوان محصول را از محلی به محل دیگر منتقل کرد.

۲-  محافظت، یعنی کالا را از شرایط محیط خارج آن حفظ نماید، از جمله عواملی نظیر فشار، رطوبت، نور و . . . که تأثیر هریک از این عوامل بستگی به ماهیت محصول و حساسیت آن دارد.

۳-  انتقال اطلاعات، بسته باید اطلاعات دقیقی از محتوی و محصول داخل خود را بیان کند، بنابراین اغلب اطلاعات واحد مصرف، ایمنی مصرف، تقسیم کردن محصول، پیچیدن محصول با هم، استفاده دوباره ازبسته و . . . (س. م. ا، ش ۴۸، ۱۳۸۲، ص ۲۸)

۳-۲- بسته بندی چیست؟

بسته بندی شخصیت محصول است و چهره کالا را مشخص می‌کند، زیرا خریدار از طریق بسته بندی، محصول را شناسایی می‌کند. درحقیقت بسته بندی پیام تولید کننده موادغذایی به خریدار است که بین آنها ارتباط برقرار کرده و اطلاع رسانی می‌کند. (میرنظامی، ضیابری، ۱۳۸۱، ص ۵-۶)

بسته بندی در بهترین حالت، به عنوان یک سیستم هماهنگ توصیف می‌شود که هدف از آن آماده سازی کالا جهت حمل و نقل، توزیع انبارکردن، فروش و مصرف می‌باشد.

بسته بندی یک عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری و بحث آفرین است که در بنیادی‌ترین شکل خود، کارکردهای محافظت، نگهداری، حمل و نقل، اطلاع رسانی و فروش را شامل می‌شود. بسته بندی نوعی عملکرد خدماتی است که به خودی خود نمی تواند وجود داشته باشد؛ زیرا به یک کالا نیازمند است. اگر کالایی وجود نداشت، هیچ نیازی به بسته بندی نبود.

بسته بندی کارکردهای بسیار متنوعی دارد، از کارکردهایی که ماهیت فنی دارد گرفته تا آنهایی که به بازاریابی مربوط می‌شوند

مشخصات فنی بسته بندی نیازمند مهارت های علمی و مهندسی می‌باشند، درحالی که متخصصان بازاریابی نیازمند مهارت‌هایی در زمینه درک هنری و انگیزشی هستند. مدیران بسته‌بندی نیازمند یک درک بنیادی هستند که هر دو مقوله بازاریابی و فنی را، همراه با شم تجاری خوب، شامل می‌شود. این دامنه غیرمعمول مهارتی، صنعت بسته‌بندی را بریک گزینه شغلی منحصر به فرد تبدیل می‌کند.

بسته بندی یک پدیده جدید نیست، فعالیتی است که ارتباط تنگاتنگی با تکامل جامعه دارد و از این دیدگاه می‌توان آن را تا دوره اولیه زندگی بشر ردگیری کرد. ماهیت درجه و کمیت بسته‌بندی در هر مرحله از رشد یک جامعه بازتاب نیازها، الگوهای فرهنگی، منابع، مواد و فن‌آوری آن جامعه می‌باشد.

مطالعه نقش‌ها و اشکال متغیر بسته بندی در طول قرون، به معنای واقعی، مطالعه ای است از رشد و تمدن. به نظر می رسد که تغییر، از نقطه نظر فردی، اغلب به آن چیزی اطلاق می‌شود که قبلا رخ داده است، ولی جامعه دارای تغییرات روزانه است: برخورد با چالش‌های جدید، آگاهی ترکیب یافته جدید، پاسخ به نیازهای جدید و رد سیستم‌هایی که عدم مقبولیت آنها به اثبات رسیده است. این تغییرات، ناگزیر در نحوه بسته‌بندی، توزیع، و مصرف کالاهای ما بازتاب می یابند.

از آنجایی که علم بسته‌بندی، با هرآنچه که به عنوان یک جامعه انجام می دهیم، رابطه تنگاتنگی دارد؛ پس تعجبی نخواهد داشت که صنعت بسته بندی نیز همواره در حال تغییر باشد.

ممکن است یک بخش کامل، بدون هیچ اعتنایی رها شود و صنایع جدید با کشف مواد، فرآیندها و یا نیازهای جدید ایجاد گردد. برای نمونه یک بخش جدید در بسته‌بندی پس از یک حادثه فاجعه‌آمیز دستکاری در کالا (دوره تیلول در اکتبر ۱۹۸۲) زاده شد. جامعه ناگهان سیستم های بسته بندی را طلبید که دستکاری در کالا را نشان می‌دهد.[۱۱]

تا دهه ۱۹۵۰، روغن موتور به صورت فله به مراکز سرویس تحویل می شد که خود آنرا در ظرف‌های شیشه ای یک لیتری پیمانه می کردند. امتیازات روغن موتوری که قبلاً در ظرف‌های فلزی پیمانه شده بود، بازارمربوطه را یکسره به استفاده از ظرف‌های فلزی سوق داد.

تا اواخر دهه ۱۹۶۰، ظرف‌های کمپوزیت فویل/ الیافی جایگزین ظرف‌های فلزی شده بود و تا اواخر دهه ۱۹۷۰، بطری‌های پلاستیکی جای ظروف الیافی را گرفتند.

به طور مشابه، نحوه توزیع شیر از بطری‌های شیشه‌ای قدیم تا انواع امروزی جعبه‌های کاغذی ساده و اسپیتیک، بطری‌های پلاستیکی و کیسه‌های انعطاف‌پذیر، تغییر کرده است که هر روش امتیازات خاص خود را دارد.

این که روغن و شیر در آینده چگونه توزیع خواهند شد، چیزی است که می‌توان در مورد آن گمانه‌زنی کرد. می‌توان گفت که انتخاب آینده با نیاز به فرآیند بسته‌بندی قابل قبول از نظر زیست محیطی و با تولید کمترین ضایعات تعیین می‌شود. همچنین قیمت‌های نسبی مواد پتروشیمی و فلزی نیز در این امر مؤثرند و نهایتاً، این که چگونه روغن و شیر را خریداری کرده و مصرف می کنیم نیز تأثیر به سزایی دارد. هیچ گونه گزینه‌ای را نمی توان نادیده گرفت؛ تصور این که زمانی شیر درظرف‌های آلومینیومی با قابلیت پرکردن دوباره توزیع شود، به هیچ وجه دشوار نیست. (سورکا، ش ۳۷، ۱۳۸۰، ص ۳)

بسته بندی محصول از عوامل پرهزینه و مهم استراتژی بازاریابی است و بویژه در مواد غذایی اهمیت خاصی دارد. طراحان بسته‌بندی محصولات با استفاده از چشم‌های الکترونیک در فروشگاه‌های مواد غذایی مشاهده کرده اند که خریداران فقط ۳/۲ ثانیه هربسته محصول غذایی را مشاهده می‌کنند. امروزه هزینه‌های مربوط به بسته بندی در کشورهای پیشرفته بسیار بالاست و چنین تخمین زده‌اند که ۱۰ درصد هزینه مربوط به خرید محصولات هزینه بسته بندی است. (روستا، ونوس، ابراهیمی، ۱۳۷۵، ص ۲۱۷)

بسته بندی دربرگیرنده فعالیت هایی چون طرح‌ریزی و تولید ظرف یا جعبه هر محصولی می‌شود. (کاتلر، آرمسترانگ، ۱۳۷۹، ص ۳۸۶ و ۳۸۷)

بسته بندی را می‌توان وسیله تعیین شده برای تحویل مطمئن محصول به مصرف‌کننده نهایی در شرایطی سالم و حداقل هزینه کلی دانست.

بسته‌بندی آنچه را که فروخته می‌شود را حفاظت می‌کند و آنچه را که حفاظت می‌شود به فروش می رساند.

چنانچه در تعاریف فوق ملاحظه می‌شود و هدف بسته بندی نگهداری کالا (حفاظت) در زمان پس از تولید در مدت حمل و نقل و در زمان نگهداری قبل از مصرف تا زمان مصرف می‌باشد.

در هر مرحله از مراحل فوق باید شرایط محیط و شرایط اختصاصی کالا را در انتخاب بسته مدنظر قرارداد و علاوه بر آن باید شرایط روانی و تبلیغاتی را در هنگام عرضه کالا به مصرف کننده نیز مورد توجه قرار داد. در نهایت بحث توجیه اقتصادی و هزینه اقتصادی و هزینه بسته بندی نیز موضوع تعیین کننده ای می باشد و به طور خلاصه معیارهای بسته بندی را می توان در ۵ گروه بسته بندی نمود‍:

۱-   نمود  ۲-حفاظت  ۳-عملکرد  ۴-هزینه  ۵-احیاناپذیر  (خاکبیز،ش۳۱،۱۳۸۰، ص۲۱)

۳-۳- انواع بسته بندی

۳-۳-۱- بسته بندی تجاری و صنعتی: