عنوان :

مقاله ترجمه های کهن؛ گنجواژه های زبان فارسی

تعداد صفحات :۲۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

از آنجا که متون کهن قرآنی بر حفظ امانت وجلوگیری از افزایش یا کاهش واژه ای در ترجمه تاکید داشته اند ،با واکاوی برابر نهاده های قرآنی میتوان بسیاری از واژه های منسوخ ومتروک زبان فارسی را از ابهام معنایی خارج ساخت و در دریافت دیگر متون از آنها بهره جست . ازاین رهگذر است که تفاسیر و ترجمه های کهن در بررسی سیر تاریخی و ویژگیهای سبکی زبان فارسی   جایگاه ارزشمندی می یابند .کاربرد چشمگیر واژه های فارسی نادر وزیبا در تفسیر قرآن مجید معروف به تفسیر کمبریج یکی از وجوه امتیاز آن بر بسیاری از متون کهن قرآنی است . ما در این جستار با مقایسه پاره ای از برابر نهاده های تفسیر کمبریج با تفسیر نسفی , قرآن پارس، تفسیر سور آبادی ,قرآن قدس ,برگردان کهن قرآن کریم  ,ترجمه تفسیر طبری ، تفسیر گازر و تفسیر کشف الاسرار به بررسی واژگان تفسیر قران کمبریج و مقایسه آن با تعدادی از ترجمه ها و تفاسیر کهن فارسی پرداخته ایم و بدین منظور از کهن ترین ترجمه قرآن تا تفسیری متعلق به قرن هشتم را مورد ارزیابی قرار داده ایم تا افزون بر تحلیل واژگان تفسیر قرآن کمبریج، به سیر تحول زبانی در این دوره زمانی و چگونگی تغییر طبع وتمایل مولفان به کاربرد لغات عربی به جای استفاده از واژگان فارسی نیم نگاهی داشته باشیم.

تفاسیر وترجمه های کهن قرآنی در بر دارنده انبوهی ار واژگان اصیل فارسی هستند که اغلب ریشه در زبانهای فارسی باستان ومیانه دارند .واکاوی وباز جست این لغات در زمینه شناخت بسیاری از واژه های متروک ونیز بررسی سیر تحول تاریخی زبان فارسی راهگشا و سود مند خواهد بود. در تفسیر قرآنی کمبریج تعداد زیادی از این کهن واژه های فارسی وجود دارد .

پاره ای از واژگان این کتاب بسامد بالایی در اغلب متون قرآنی داشته است.اما گروهی دیگر تنها در بعضی از تفاسیر وترجمه های قرآنی به کاررفته اند.تمایلات شخصی نویسندگان وزمان ومکان تالیف کتاب دراین امر دخیل بوده است .تفسیر گازر که در قرن هشتم به نگارش در آمده در مقایسه با متون قرآنی پیش از خود از واژه های عربی بیشتری استفاده کرده ونوع  نگارش وبه کارگیری واژگان در قرآن قدس  تا حد زیادی متاثر از زبان محلی نویسنده می باشد. برخی از ترجمه های کهن از واژه هایی با بار معنایی استعاری ومجازی در برگردان مفردات قرآنی استفاده کرده اند. گاهی برخی از واژگان تحت تاثیر فرآیند های واجی قرار گرفته وبه شکل های متفاوتی دراین کتابها به کار رفته اند.پاره ای از برابر نهاده های قرآنی در متون نظم ونثر و فرهنگ های فارسی وعربی به فارسی نیز کاربرد چشمگیری داشته در حالی که تعدادی دیگر تنهادر برگردان آیات قرآن ودر معدودی از تفاسیر وترجمه های کهن قرآن یافت می شوند.

 کلید واژگان: قرآن ، تفسیر کمبریج ،برابر نهاده های قرآنی ،تفاسیر و ترجمه های کهن قرآن

فهرست مطالب

ترجمه های کهن ؛گنجواژه های زبان فارسی   ۱
با نگاهی به تفسیر قرآن مجید معروف به تفسیر کمبریج   ۱
چکیده   ۱
مقدمه   ۲
تفسیر و ترجمه های مورد پژوهش   ۳
واژه های مشترک تفسیرکمبریج با دیگر تفاسیر و ترجمه های کهن   ۶
نتیجه گیری   ۱۸
منابع   ۱۹

منابع

– آریان پورکاشانی،منوچهر،ریشه های هند و اروپایی ، اصفهان :انتشارات جهاد دانشگاهی ،۱۳۸۸

– آل‌داود، سیدعلی(تحت نظر)، فرهنگ آثار ایرانی-اسلامی ،انتشارات سروش ، ۱۳۸۷

-ابوالقاسمی ، محسن ، ماده های فعلهای فارسی دری ، تهران : انتشارات ققنوس ، ۱۳۷۳

– پنج استاد( قریب و دیگران)،دستور زبان فارسی ، تهران: نشر جهان دانش، ۱۳۷۳

– تبریزی،محمد حسین بن خلف متخلص به برهان،برهان قاطع،به اهتمام محمد معین، تهران :انتشارات امیر کبیر، ۱۳۵۷

-تفلیسی  ،ابوالفضل حبیش بن ابراهیم بن محمد، قانون ادب ، به اهتمام غلامرضا طاهر ، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران،۱۳۵۰

-جرجانی ، سید شریف ، ترجمان القرآن ،تصحیح سید محمد دبیر سیاقی ، بنیاد قرآن ،۱۳۶۰

– جرجانی  ، ابوالمحاسن حسین بن حسن، مشهور به گازر، تفسیر گازر ، تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی محدث ، ۱۳۴۱

– دهخدا،علی اکبر، لغت نامه،زیر نظر محمد معین،سید جعفر شهیدی،مؤسسه لغت نامه دهخدا،۱۳۵۸

– رامپوری،غیاث الدین محمد ، غیاث اللغات،به کوشش منصور ثروت، تهران: انتشارات امیر کبیر،۱۳۶۳

– سروری،محمد قاسم بن حاجی محمد، مجمع الفرس،به کوشش محمد دبیر سیاقی،تهران: کتابفروشی علمی ،۱۳۳۸

– عریان،سعید ،واژه نامه پهلوی-پازند،چاپ اول،پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی،۱۳۷۷

– فره وشی ،بهرام ، فرهنگ زبان پهلوی( پهلوی به فارسی ) ، ۱۳۵۸

– ـــــــــــــــ،فرهنگ فارسی به پهلوی،انتشارات انجمن آثار علمی،۱۳۵۲

-فیضی سرهندی ، الله داد ، مدار الافاضل ، به اهتمام محمد باقر ، لاهور: انتشارات دانشکاه پنجاب ، ۱۳۳۷

– کردی نیشابوری،ادیب یعقوب ،کتاب البلغه،به اهتمام مجتبی مینویی و فیروز حریرچی،انتشارات بنیاد فرهنگ ایران،۱۳۵۵

– مولف ناشناس ، لسان التزیل ، به اهتمام مهدی محقق ، تهران ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، ۱۳۴۴

– مترجمانی ناشناس، ترجمه تفسیر طبری ، تصحیح حبیب یغمایی ،  تهران : انتشارات دانشگاه تهران ،۱۳۳۹

– مترجم ناشناس ، برگردان کهن قرآن کریم ، تصحیح علی رواقی، تهران : فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، ۱۳۸۳

– مترجم ناشناس ،ترجمه قرآن موزه پارس، به کوشش علی رواقی ، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران ، ۱۳۵۵

– مترجم ناشناس ،تفسیری‌ بر عشری‌ از قرآن‌ مجید، ‌ تصحیح‌ دکتر جلال‌ متینی‌، انتشارات بنیاد فرهنگ‌ ایران‌

– مترجم ناشناس ،قرآن قدس  ،تصحیح علی رواقی ، موسسه فرهنگی شهید محمد رواقی ،۱۳۶۴

– مترجم ناشناس ،گزاره ای از بخشی از قرآن کریم ، تفسیر شنقشی، تصحیح محمد جعغر یاحقی ،  انتشارات بنیاد فرهنگ ایران،۱۳۵۵

– مترجمی ناشناس ، نمونه ای  از قرآن مجید به خط ثلث با ترجمه پارسی کهن ، وقف شده بر روضه رضویه در سال ۹۲۱ ه.ق. ، مقدمه احمد علی رجائی ،آستان قدس رضوی ، سازمان امور فرهنگی و کتابخانه ها ، ۱۳۴۹

– معین،محمد ،فرهنگ معین، تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۱

– مکنزی،د.ن. فرهنگ کوچک زبان پهلوی،ترجمه مهشید میر فخرایی،چاپ اول، ،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران،۱۳۷۳

– منصوری،یدا…، بررسی ریشه شناختی فعلهای زبان پهلوی،چاپ اول، نشر آثار، تهران،۱۳۸۴

– میبدی، خواجه ابوالفضل رشیدالدین ،تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت ، تهران : انتشارات امیر کبیر ، ۱۳۷۱

– نخجوانی،محمد بن هندوشاه،صحاح الفرس،به اهتمام عبدالعلی طاعتی ، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۵

– نسفی، ابوحفص نجم الدین عمر ،  تفسیر نسفی ، تصحیح عزیزالله جوینی ، تهران :انتشارات سروش ، ۱۳۷۶

– نظام الملک ، حسن بن علی ، سیرالملوک (سیاست نامه) ، به اهتمام هیوبرت دارک ، تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ، ۱۳۷۲

– نیشابوری ،ابوبکر عتیق بن محمد معروف به سورآبادی ، تفسیر سورآبادی ، تصحیح سعیدی سیر جانی ، تهران: فرهنگ نشر نو  ، ۱۳۸۱

= هرن،پاول،هوبشمان ،هانیریش ،اساس اشتقاق فارسی،جلد اول،به کوشش و ترجمه جلال خالقی،انتشارات بنیاد فرهنگ ایران

مقدمه

ترجمه های قرآن از دید گاه زبان شناسی در مقایسه با دیگر متون فارسی ارزشی دو چندان دارند. بیشتر واژه های فارسی در این نوشته ها در برابر واژه ها ی قرآنی و عربی قرار گرفته اند؛ از این رودریافت معنی درست و دقیق آنها آسان تر می شود.همچنین گستردگی و تنوع کاربردی واژگان حوزه ها و دوره های گوناگون زبانی در این متون به اندازه ای است که بررسی و شناخت ساختار واژگان زبان فارسی از دیدگاه تاریخی بی مراجعه به آنها امکان پذیر نیست.باید دانست هر نوع پژوهشی در زبان فارسی چه در زمینه تاریخ زبان یا دستور تاریخی زبان فارسی و چه سبک شناسی ، بی در نظر گرفتن این گنجواژه های پر مایه ی قرآنی کاری ناتمام است .این ترجمه ها از نظر زبانی و بیانی نا هم خوانی های فراوانی دارند و آنها رااز نظر زبان فارسی می توان در سه گروه جای داد:

۱)ترجمه هایی از قرآن که تنها برای خوانندگان یک حوزه زبانی نوشته شده و برابر نهاده های آن بیشتر حوزه ای  و محلی است مانند قران قدس

۲)ترجمه- تفسیر هایی که در آنها ضمن به کار گیری یک گونه زبانی ویژه، از زبان ادبی و گاه معیار نیز بهره جویی شده است؛ مانند ترجمه تفسیر طبری

۳)ترجمه یا ترجمه- تفسیرهایی که از کاربرد واژه های حوزه ای پرهیزمی کنند ومترجم می کوشد تا متن را به زبان  رسمی یا معیار بنویسد.ترجمه های قرآن از قرن هشتم به بعد اغلب از این نوع هستند(رواقی، تعلیقات بر گردان کهن قرآن، ص ۵۴۳و۵۴۴)

تفسیر قران مجید معروف به تفسیر کمبریج از نوع دوم تفاسیر مورد بحث محسوب می شود.این کتاب در هفتم ربیع الاخر سال ۶۲۸ هجری کتابت شده است ،اما تاریخ تالیف آن مشخص نیست.  دکتر جلال متینی مصحح این کتاب تاریخ احتمالی تالیف آن را نیمه اول قرن پنجم دانسته است. (مقدمه تفسیر کمبریج ، ج ا ، ص بیست و پنج) این کتاب گر چه مانند اغلب تفاسیر کهن از قید تاثیر ساخت های نحوی رها نیست ؛اما استقلالی در کار ترجمه آن دیده می شود که در کمتر  ترجمه کهنی می توان یافت. شاید بتوان گفت که درمیان آثار آن روزگاران در هیچ تفسیری به اندازه ی این متن فارسی نویسی نشده است. (آذر تاش آذر نوش.ر.ک.فرهنگ آثار ایرانی-اسلامی،ص۴۱۶ و۴۱۷) در این کتاب انبوهی از واژه ها که اکنون مهجور و منسوخ گشته اند به کار رفته است که واکافت و شناخت آنها می تواند گامی موثر در بررسی سیر تاریخی زبان فارسی در حوزه لغات و اصطلاحات باشد.

تفسیر و ترجمه های مورد پژوهش

ما در این جستار به بررسی واژگان تفسیر قران کمبریج و مقایسه آن با تعدادی از ترجمه ها و تفاسیر کهن فارسی پرداخته ایم و بدین منظور از کهن ترین ترجمه قرآن تا تفسیری متعلق به قرن هشتم را مورد ارزیابی قرار داده ایم تا افزون بر تحلیل واژگان تفسیر قرآن کمبریج، به سیر تحول زبانی در این دوره زمانی و چگونگی تغییر طبع وتمایل مولفان به کاربرد لغات عربی به جای استفاده از واژگان فارسی نیم نگاهی داشته باشیم.ترجمه ها و تفاسیر مورد استفاده در این جستار عبارتنداز :

– قرآن قدس که کهن ترین ترجمه قرآن شمرده می شود. به احتمال زیاد مترجم این قرآن از حوزه سیستان – کرمان بوده ( رواقی، تعلیقات قرآن قدس ، ص ۳۵ ) و کاربرد واژگان محلی بارزترین ویژگی این قرآن است.

– ترجمه تفسیر طبری : این کتاب  که کهن ترین ترجمه و تفسیر فارسی و نیز کهن ترین ترجمه قرآن به زبانی دیگردانسته اند، ترجمه  جمعی از علمای ماوراءالنهر و خراسان در نیمه دوم قرن چهارم هجری است.  مفسر کتاب محمد بن جریر طبری ( وفات ۳۱۰ ) است که آن را به نام ” جامع البیان فی تفسیر القرآن ” به زبان عربی نگاشته است .  حضور انبوهی از واژه ها و ترکیبات و اصطلاحات نوظهور که تأثیری ژرف در ترجمه و تفسیرها و حتی متون بعد از خود داشته ، ویژگی عمده این تفسیر بزرگ قرآن است.

– برگردان کهن قرآن کریم : اثر مترجمی ناشناس   است. روزگار تألیف و کتابت آن معلوم نیست . گمان برده اند که زمان کتابت آن از قرن دهم باشد. در حقیقت ترجمه قرآن است اما در برخی از سوره ها تفسیر گونه ای هم در کنار ترجمه نشانده است ( که در این نوشتاربا حروف ریزتر مشخص شده اند) زبان آن با واژه های تفسیر سورآبادی هم خوانی زیادی دارد و احتمال داده اند ترجمه از همان حوزه زبانی و منطقه جغرافیایی باشد ( رواقی ، تعلیقات برگردان کهن قرآن کریم ، ص ۵۴۵ و ۵۴۶ )

– ترجمه قرآن موزه پارس : از مترجمی ناشناس که بنا بر قراین در قرن پنجم یا ششم هجری کتابت شده است. ترجمه آیات تحت اللفظی و متأثر از ترجمه تفسیر طبری است.

– تفسیر سورآبادی : از ابوبکر عتیق بن محمد نیشابوری معروف به سورآبادی از تفاسیر قرن پنجم هجری است. شیوه کار وی در این تفسیر مانند کمبریج مزجی است. یعنی ابتدا آیه یا بخشی از آن را آورده و آن گاه ترجمه آن را همراه با عبارات توضیحی فارسی ارائه می دهد. آثار زبان محلی در این تفسیر آشکار است.

– تفسیر نسفی : ترجمه ای موزون و مسجع از قرآن اثر ابوحفص نجم الدین عمر نسفی متعلق به قرن پنجم و ششم هجری است. این قرآن با ترجمه کهن ” پلی میان شعر هجایی و عروض فارسی ” قابل سنجش است. ترجمه نسفی لفظ به لفظ است اما بعضاَ عباراتی در توضیح واژگان و اصطلاحات قرآنی می افزاید و به همین جهت آن را تفسیر خوانده اند. در این کتاب نیز واژه های محلی یافت می شود.

– تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار: تالیف خواجه ابوالفضل رشیدالدین میبدی در قرن ششم هجری است.ترجمه آیات قرآنی به تصریح مولف به فارسی ظاهر است ( میبدی، ج ۱، ص۱ ) که از جهت کاربرد لغات متروک و کهن فارسی در برابر آیات قرآنی ارزش زیادی در حوزه زبان فارسی دارد.

– تفسیر گازر : تالیف ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی  مشهور به گازر عالم امامی مذهب قرن هشتم هجری است. نام اصلی کتاب “جِلاء الاذهان و جَلاء الاحزان “بوده است. این کتاب صرف نظر از دیباچه و شرح سبب تالیف آن ، تلخیصی از روض الجنان ابوالفتوح رازی ( وفات ۵۵۴) است و مصحح آن در پاورقی صفحات ، موارد مشترک با این تفسیر را ذکر کرده است. این کتاب در نوع خود از نخستین ترجمه های قرآن به زبان فارسی فارغ از التزام به برگرداندن لفظ به لفظ است (عمادی حائری ، ر . ک . فرهنگ آثار ایرانی – اسلامی ، ج ۲ ، ص ۴۲۲ )

لازم به ذکر است علاوه بر منابع مورد اشاره، گاهی به دیگر ترجمه ها و تفاسیر کهن قرآن نیز به فراخور بحث اشاراتی خواهد شد.

در این پژوهش و مقایسه واژگان تفاسیر مورداشاره  با تفسیر قرآن کمبریج باچهار گروه از لغات مواجه هستیم:

۱)گروهی از واژگان با کلمات به کار رفته در ترجمه های آیات قرآن در دیگر تفاسیر و ترجمه های قرآنی مطابقت  دارند؛  مانند “ستنبه ، افسوس ، کوشک……”

۲)واژه هایی که در تفاسیر و ترجمه های مورد اشاره یافت نمی شوند ، اما می توان ردپای بسیاری از آنها را در متون نظم و نثر قدیم یافت.مانند”نهنبن( سرپوش دیگ) ، پای مزد( مزد قاصد) ،آسیب زدن ( پهلو زدن)…”

۳)پاره ای از واژگان تفسیر کمبریج در برگردان فارسی آیات ترجمه های مورد اشاره در این تحقیق به کارگرفته نشده اند ؛ اما نمونه ای از آنها را می توان در دیگر تفسیر ها وترجمه های کهن قرآن کریم دید؛مانند” هوازی(ناگهان ) ،افگانه( بچه سقط شده)  ،فرخج(پلید)…”

۴) تعداد معدودی از واژگان بویژه در حوزه ترکیبات دست ساخت مولف، اختصاص به تفسیر کمبریج داشته و نمونه ای از آن در دیگر کتب یا فرهنگ های فارسی یافت نمی شود؛مانند” لب سپید کردن ( لبخند زدن )، چنگ آویز(عروه ، دست آویز ) ، بشلناک( چسبناک)….”

ما در این پژوهش با  هدف بازنمود اختصاصات واژگانی تعدادی از ترجمه های کهن  ، به بخش اول موضوعات  مورد اشاره می پردازیم :

واژه های مشترک تفسیرکمبریج با دیگر تفاسیر و ترجمه های کهن

20,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .