عنوان :

مقاله تعزیه در ایران

تعداد صفحات :۱۶

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

تعزیه نمایشی تبلیغی  و مذهبی است که طی قرنها مراحل تکوین  را از سر گذرانده و به شکل  امروزین خود دست یافته است . در این مقاله درباره تعزیه مهر پرستان ایرانی، سوگواری های ایرانی، سووشون، مقتل نویسی، سخنوری، خیا لی سازی (نقاشی قهوه خانه ای )، موسیقی ، تکیه دولت و تعزیه ناصرالدین شاه می پردازیم.

تکیه دولت

تکایا قدیمی ترین تماشاخانه های ایرانی محسوب می شوند که از قداست و ارج و قرب  خاص برخوردار بوده  و پس از ساخته شدن به اموال عمومی مبدل می شوند به نحوی که بانی یا بانیان حق تخریب یا تغییر کاربری آن را نداشتند و این تماشاخانه مذهبی  وقف مراسم و برگزاری تعزیه می شد و بانیان و وارثان حق تولیت  را به عهده داشتند ولاغیر . رو شن است که تکایا به تدریج معماری ویژه خود را یافتند . هر تکیه می بایستی  دارای این بخش ها باشد : جایگاه جداگانه زنان و مردان ، سکوی بازی ، محوطه اطراف سکو [ جایگاه  تاخت و تاز و سوارکاری ] ، یک ورودی مال رو  و یک خروجی مال رو به نحوی  که اسب ها ، شترها و در مواقعی فیل ها  و کالسکه ها به سهولت از این ورودی  و خروجی وارد و خارج بشوند  . در تکیه های مجلل آبدارخانه هایی برای پذیرایی ساخته می شد . همچنین در برخی از تکایا  نقب هایی برای ظاهر شدن اجنه در مرکز  صحنه [سکو] تعبیه مدی کردند  که مدخل  ورودی آن  در بیرون از ساختمان قرار داشت . در این نوع معماری  و بنا به شرایط دخل  و تصرف هایی صورت می گرفت به عنوان مثال در حبیب آباد اصفهان – حباد – و در تکیه پایین آن به جای  یک سکوی بزرگ ، چهار سکوی کوچک ساخته شده است  که گاه چهار اتفاق موازی بر آنها اجرا می شود اما در غالب تکایا یک سکوی بزرگ  در مرکز و جایگاه  دو طبقه تماشاگران ، تکیه را پدید می آورد .

متمولین ، امرا  و حکام  برای اثبات ارادت خود به خاندان علی (ع) و اثبات اعتقاداتشان کوشش می کردند که تکیه یا تکایایی بسازند . شاهان  و امرای قاجاریه نیز از این قاعده مستثنی نبودند  و هریک از آن ها تکایایی از خود به یادگار گذاشتند  که (تکیه دولت ) به عنوان اوج معماری  و عظمت تکایای ساخته شده  در اذهان باقی مانده است اما در این که تکیه حناج میرزا آقاسی  تکیه با شکوه تری بوده است  یا تکیه دولت ناصرالدین شاهی متأثر از تماشاخانه آلبرت هال لندن بودن  باشد ، تردید هایی وجود دارد .

یکی از تکایای مهم و بسیار مشهور تهران  در زمان محمد شاه و اوایل عهد ناصری ، تکیه حاج میرزا آقاسی معروف به تکیه صدر الاعظم یا تکیه دولت قدیم  بوده  که در شمنال غربی میدان ارگ  در کنار یا محل کاخ دادگستری کنونی  قرار داشته است .

واژه های کلیدی: تعزیه، سوگواری های ایرانی، تکیه، مقتل نویسی، خیالی سازی

فهرست مطالب

پیشگفتار   ۴
مهر پرستان ایرانی   ۴
سوگواری های ایرانی   ۵
سووشون   ۵
مقتل نویسی   ۶
سخنوری   ۷
خیالی سازی (نقاشی قهوه خانه ای )   ۸
موسیقی   ۱۰
تکیه دولت   ۱۳
تعزیه ناصرالدین شاه   ۱۶
نتیجه   ۱۶

پیشگفتار

تعزیه نمایشی تبلیغی  و مذهبی است که طی قرنها مراحل تکوین  را از سر گذرانده و به شکل  امروزین خود دست یافته است . سابقه نمایش  – آیین های تبلیغی – مذهبی در ایران  به دوره پیش از اسلام برمی گردد . معتقدان آیین  میترایی ، برای پذیرش  یک فرد جدید (نو آشنا ) به جمع پیروان میترا (مهر) مراسم خاصی  را بر پا می کردند  که برای سایر پیروان جنبه (تذکر ) و یاد آوری را داشت .

مهر پرستان ایرانی

مهر پرستان ایران ، سکویی  مرتفع بر پا می کردند ، صورتک هایی به افراد شرکت کننده می دادند که دارای معانی سمبلیک بود : ورتک کلاغ (سمبل پیام آوری )صورتک های سرباز ، شیر ، یک مرد عامی پارسی ، پدر ، صونرتک نیمفوس (نامزد ورود به آیین ) و صورتک خورشید . صورتک های هفتگانه توسط افراد خاصی  که توانایی برگزاری  مراسم را داشتند مورد استفاده  قرار می گرفت و از میان آن ها ، صورتک شیر  و کلاغ  بود که به تعداد زیاد به کار برده می شدند  . کلاغ ها  و شیرهابا قارقار  و غرش  خود فضای  دلهره آمیزی را بوجود می آورند  و نو آشنای آیین مهر پرستی می بایستی در این فضا آزمون های سخت گرسنگی ، تشنگی و مرگ را پشت سر بگذارد . چشمان نو آشنا  را با پارچه  و دستهایش  را با  با روده مرغ  می بستند  و پس  از آن او می بایستی از روی گودالی  پر آب  بپرد، در گوری  همچون سد بخوابد  و شمشیر  آغشته بیخون  و تاج طلایی  را پس زده ، بگوید : تنها تاج من میتراست . آنگاه  با ماده ای بر آمده از دل خاک – نفت – او را غسل می دادند  و سپس بر پیشانی اش داغی می نهادند به این نشان  که او در شمار معتقدان  و سربازان میترا قرار گرفته است . پس از آن نیز نوآشنای دینی سوگند وفاداری یاد می کرد  و مراسم  به پایان می رسید .

هنو ز معلوم نیست که آیا  در این مراسم  شعر و موسیقی  و رقص  نیز به کار گرقته می شده اند  یا نه اما اگر این آیین تشرف  و پذیرش (نوآشنا) از ویژگی های آیین – نمایش های هم نوع خود برخوردار بوده باشد  مطمئناً سه عنصر یاد شده دارای جایگاه ویژه ای بوده اند  زیرا که به تجربه ثابت  شده است که این عناصر در فراخواندند ، هم سو کردن  و همد ل کردن  مخاطبان  نقش اساسی  و کلیدی  ایفا می کنند .

سوگواری های ایرانی

طبع حساس ایرانی  در میان حوادث تاریخی  در جست و جوی قهرمانان ، شاهزادگان و بزرگانی بود  که خونشان به ناحق  ریخته شده و مظلومانه به قتل رسیده باشند .

سیاووش یکی از  این چهره های شاخص است که در اثر دسیسه دشمنانی  چون  گریسوزب ، به دست افراسیاب  به قتل رسید . بنا بر این یاد آوری خاطره این مظلومیت می توانست آیین سوگواری ویژه ای  پدید آورد  . در آیین  چمه ری دیده شد که ایرانیان با شبیه سازی ،  موسیقی و رقص مردگان  ارزشمند خود گرامی  می داشتند  و در بخشی از نقالی  هم دیده شد  که به باور ایرانیان از خون ریخته سیاووش درختی تناور –سرو – از زمین سر برآورد  تا سمبل حیات مظلومانه یک شخصیت تاریخی تبدیل شود . پس طبع ایرانی از آمیختن این عنار می توانست آیینی نمایشی پدید آورد قصه را از سایر منابع و خود ئشاهنامه ، موسیقی  را از آیین های باستانی نظیر  چمه ری ، حرکات موزون  رقص گونه را هم از همین نوع مراسم  گرفته  و به بازسازی  و یادآوری  خاطره مظلومانه سیاووش  بپردازد .

سووشون

با بررسی رمان هنرمندانه سیمین دانشور  به نام سووشون  و متون کهن که بیان کننده چگونگی  برگزاری  این آیین هستند ، می توان ادعا کرد  که پیش از اسلام آیین  سیاووشون  با شکوه  و عظمت  در کشور مان اجرا می شده  و پس  از آن مراسم باستانی  با عناصری اسلامی در آمیخته  و به  حیات خود ادامه داده است . این ادغام راه حلی هوشمندانه برای بقای مراسم باستانی و احترام به دین اسلام است .

مراسم زیردرختی مقد س به نام درخت گیسو  و هر سال بعد از فصل درو انجام می شده  و معلوم نیست  که آیا اکنون  نیز به اجرا در می آید  یا خیر  اما این ردپا خبر از مراسمی دیرین  و کهنسال می دهد  که برای  به نمایش گذاشتن  مظلومیت ((سیاوش )) برگزار شده است

آنچه که در این آیین – نمایش جلب توجه می کند به کار گیری شیوه های نمادین برای نمایش دادن فرشتگان خاک و باد و آتش است که بعد ها در تعزیه نیز به کار گرفته می شود . همین طور حضور تماشاگران ا ست که گرداگرد حنه نمایش حلقه زده و خود جزیی از نمایش بهحساب آمده بهتر از دکور  و صحنه آرایی ، ف ضای مطلوب واقعه را پدید می آورند . این شیوه اجرا در تعزیه نیز بکار گرفته می شود .

مقتل نویسی

در قرن دوم هجری ، یعنی زمانی که بخش عظیمی از مردم ایران دین اسلام را پذیرفته بودند  و می توان تصور کرد که ایرانیان در اندیشه حفاظت از باورهای قدیمی و ارزشمند و گرامی داشت د ین جدید شان بودند و از آنجا که در تمامی تمدن ها آیین – نمایش ها مدرسه اس برای باز آموزی عقاید بود در جست و جوی قصه های دراماتیک برای بوجود آوردمن نمایش های جدید بودند . مقتل ها کشف بدیع آن ها برای بوجود آوردن این نمایش جدید بود . مقتل نویسی  ، نوعی تاریخ نویسی  آمیخته با عواطف و احساسات بود که حدود سال ۵۶۰ هجری قمری مرسوم شد . در مقتل  ها مصائبی  که بر خاندان امام حسین (ع) رفته بود با آب و تاب توضیح داده می شد . درهمین سالها (قرن ششم ق ) کتابی به نام مقتل الحسین توسط خوارزمی  نوشته شد که چهارده موضوع آن مربوط به مصائب و فضایل حسین (ع) ازست .

واضح است که داستان نمایش از طریق گفت و گو (دیالوگ ) کفهمیده می شود . بنا بر این برای پدید آمدن نمایشنامه (متن تعزیه ) کسب مهارتی دیگر و جذ ب آن به درون متن اجرا ضرورت داشت . پیش از این ، تعزیه بدون گفت و گو اجرا می شد :

(( … دیلمیان که پادشاهان ایرانی  و شیعی مذهب بودند ، مظالم خلفا و داستان جانگداز کربلا را به صورت شبیه مجسم می ساختند اما این نمایش ها صامت بود  و افراد نمایش با لباس مناسب ، سوار و پیاده خود نمائی می کردند … ))

هر چند گفت و گو و قصه گویی منظوم ایراان سابقه بسیار طلانی دارد ام ، گفت و گویی که از نظر محتوا به تعزیه نزدیک باشد به احتمال قوی متأثر از سخنوریست . سخنوری خود در طول زمان دو شکل محتوایی متفاوت پدید آۀورد . مناقب  خوانی  و فضایل جوانی  و هنگامی که این گفت و گو بیانگر نقش های منفی  و مثبت شد : شقی (اشقیا خوانی = مخالف خوانی ) و نبی (انبیا خوانی = موافق خوانی ) نام گرفت .

سخنوری

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .