عنوان :

مقاله سلجوقیان

تعداد صفحات : ۳۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده:

در یک و نیم قرن حکومت ترک نژاد سلجوقیان بر ایران، گویا انقلابی جدید در ارکان سیاسی، اجتماعی خصوصا هنر ایران پدید آمده است که به قولی رنسانی در هنر ایران بوده است و آن اقتباس از هنر گذشته به اضافه هنر ملت غا لب و بقیه کشورها و نواحی اطراف می باشد.

در دوره سلجوقیان، سفالگری؛ فلزکاری مشغول شده و هنرمندان در نساجی به مهارت رسیده و در معماری هم عناصر جدیدی از ترکیبات قضایی به وجود آمد، دولت سلجوقیان، دولت متمرکز و سازمان یافته ای بود که در یک شرایط خاصی بوجود آمده که سبب شکوفایی هنر شد که البته این هماهنگی در یک زمان محدود  و در یک وقت معین رخ ننمود بلکه همگانی بود.معماری دوره سلجوقیان که شاهکار آجر کاری ایران نیز به شمار می آید، مهمترین مشخصه آن طاق بناهای چهار ایوانه است، اگر چه بعضی از مشخصین فن گفته اند که بناها یعنی مقابر و مساجد دوره سلجوقیان همان آتشکده یا اقتباسی از آتشکده دوره ساسانی است ولی به دو جهت بنای زیبا و درخور توجه پدید آورده اند، آن هم در اغلب مواقع نه به فقط به خاطر زیبایی که شاید برابری و مقابله با فرهنگ و تمدن دیگری (خلفای فاطمی در مصر) و هم رواج مذهب و اشاعه علوم و فرهنگ سنی گری می باشد.

سلجوقیان از دانش و فرهنگ ایرانی و دانشمندان و وزرای ایرانی استفاده کامل را جهت اعتلای تمدن و فرهنگ خود برده اند.  هنر مخصوصا معماری در سایه امنیت و ثروت پدید می آید و این امر در دوره سلجوقیان نیاز به درآمد خاص داشته است .

 واژه های کلیدی: سلجوقیان، معماری، آجرکاری، مسجد جامع اصفهان، رباط شرف

فهرست مطالب

معماری دوره سلجوقی:    ۱
چکیده:    ۲
عناصر تشکیل دهنده معماری:    ۱۶
رباط شرف:    ۲۰
مدرسه    ۲۳
مسجد جامع اصفهان:    ۲۵
مصالحی که در ایجاد بناها به کار رفته است:    ۲۷
نتیجه گیری :    ۲۹
منابع و مآخذ:    ۳۰

منابع و مآخذ:

زبده التواریخ: ابوالحسن علی حسینی —– دکتر جلیل نظری

تجارب السنف : مذرشاه نخجوانی —– اهتمام عباس اقبال

راحه الصدور و آیه السرور : راوندی —– تصحیح محمد اقبال

تاریخ تمدن اسلام : جرجی زیدان —- ترجمه علی جواهر کلان

روضه الصفا : میر خواند به تصحیح جمشید کیان فر

تاریخ گزیده : حمد الله مستوفی

تاریخ ایران کمبریج : جی . آ . بویل —- ترجمه حسن انوشه

زین الاخبار : گردیزی

غزال نامه : جلال الدین همایون

معماری ایران : آرتورپوپ —- غلامحسین صدری افشار

معماری و تزئینات اسلامی : درک هیل ، گرابر —- ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند

ادبیات ایران در زمان سلجوقیان و مغولان : پروفسور پیکا —- ترجمه دکتر یعقوب آژند

سیری در تاریخ یاران بعد از اسلام : آن . لمبتون —- ترجمه یعقوب آژند

هنر : تولستوی

تاریخ هنرهای معماری ایران در دوره اسلامی : محمد یوسف کیانی

سبک شناسی هنرهای معماری در سرزمین های اسلامی : ج . هوگ / هانری مارتین —- ترجمه دکتر پرویز و وجاوند

فضا، زمان، معماری : زیگفرید کیدین —- ترجمه مهندس منوچهر مزینی

آثار ایران : آندره گدار —- ترجمه ابوالحسن سرو قد مقدم

معماری اسلامی : پروفسور رابرت هیلن براند —- ترجمه دکتر ایرج اعتصام

معماری اسلامی ایران : دونالد ویلبر —- ترجمه دکتر عبدالله فریار

آشنایی با بناهای تاریخی : سید مهدی میردانش

معماری دوره سلجوقی:

الف- بناهای مذهبی: ۱- مسجد         ۲- آرامگاه        ۳- مدرسه

ب- بناهای غیر مذهبی: ۱- کاروانسرا یا رباط   ۲- آب انبار  ۳- مناره   ۴- بازار

عناصر تشکیل دهنده معماری: ۱- میان سرا یا حیاط   ۲- گنبد  ۳- شبستان  ۴- گنبد دو جداره  ۵- رواق  ۶- حجره  ۷- بازار   ۸- مناره  ۹- نورگیر  ۱۰- ازاره  ۱۱- پله  ۱۲-         ۱۳- آب انبار

مصالحی که در ایجاد بنا به کار رفته: آجر – گچ – سنگ – چوب – شیشه – کاشی – خشت

مهمترین ویژگی های معماری سلجوقی: آجرکاری – گچ بری – کاشی کاری

درآمدهای دولت سلجوقی برای معماری: مالیات ، هدیه و …

 سلجوقیان قومی ترک که در حدود ۱۵۰ سال بر قسمتهای وسیعی از ایران حکومت کرده و باعث تحولاتی در همه زمینه ها من الجمله هنر و به خصوص معماری در ایران گشتند، معماری دوره سلجوقی حاوی ظرافت های تمدن گذشته ایران و تلفیقی از هنر ملت هایی که به تصرف و تسلط قوم غالب یعنی سلاجقه در آمده بودند. معماری دوره سلجوقی را می توان از آجرکاری بسیار ماهرانه آنان را در اکثر بناها، مخصوصا در بناهای معروف سلجوقی یعنی مسجد جامع اصفهان، و رباط شرف به وضوح مشاهده کرد.

قبل از آغاز و شروع متن از جنابعالی به خاطر نارسایی ها و کاستی های طرح عذرخواهی می نمایم.

 هنر کاری می کند که هیچ یک از موالید فکر بشر نمی تواند جانشین آن شود، ما را از محدود به نامحدود می برد، از ماده منصرف و به معنی می کشاند به مکنونات خاموش و دلپذیر روح و احساسات راه می یابد و با آنها سخن می گوید، ما را از خود حقیرمان منتزع و به خودی عظیم و والاتر منعطف می کند.[۱]

آن لمبتون، نویسنده تاریخ ایران بعد از اسلام در فصل اول کتاب خود می آورد.[۲] « دوره سلجوقیان بزرگ را در ایران همانند قرون وسطای متقدم و یا مطابق با آن در غرب دانست.»

سلجوقیان ترکان غز بودند که برای تصرف زمینهای حاصل خیز از ماوراء النهر به ایران آمده و توانستند بر ایران، آسیای صغیر دست یابند، درک هیل در کتاب خود تحت عنوان معماری و تزئینات اسلامی در آغاز از سلسله سلجوقیان چنین می نویسد:[۳] سلجوق رئیس قبیله ای بود که قراخانیان او را همراه قبیله اش در مرزهای آسیای مرکزی اسکان داده بودند وی و قبیله اش در اواخر قرن دهم میلادی اسلام آورد. »

در مورد ورود ترکان به اسلام، در کتاب سرگذشت سلجوقیان چنین می خوانیم : «با سقوط سلسله ساسانی و حمله اعراب مسلمان فصل تازه ای در تاریخ ایران رقم خورد، زیرا در کنار هر عنصر عرب و بهم، عنصر تازه ای به نام ترک نیز مطرح گردید.[۴]

ابتدا از روزگار معتصم خلیفه عباسی به عنوان حافظین نظامی خلفا وارد عرصه سیاست شدند، از روزگار منتصر توانستند بر خلفا مسلط شده و به واسطه دلاوری و شجاعت خود مراتب ترقی را سریعا طی کنند، سلجوقیان که نسب شان به سلجوق می رسد ابتدا در خدمت یبغو (خان ترکان قرلت) بودند و چون اختلاف افتاد، به هند فرار کرده و در آن جا اقامت کردند و در واپسین دهه های سده چهارم به اسلام گرویدند و در سال ۴۳۱ هجری پس از شکست سلطان مسعودی غزنوی در نبرد دندانقان، امپراطوری عظیمی بوجود آوردند.»

امیران سلجوقی در سال ۴۲۶ هجری اواسط قرن پنجم از نور بخارا به جانب خراسان کوچ کردند و عبارت بودند از یبغو جغری بیک داود  طغرل بیک محمد، فرزندان میکائیل بن سلجوق و قتلمش بن اسرائیل بن اسرائیل بن سلجوق، در زبده التواریخ این چنین آمده:[۵] سلطان معظم رکن الدین ابوطالب طغرل بن میکائیل بن سلجوق در رمضان سال ۴۳۱ وفات یافت ولی فرزندی نداشت، آلپ ارسلان به قدرت رسید، بعد از قتل آلپ ارسلان فرزندش ملکشاه به پادشاهی رسید که وی سه فرزند داشت: برکیارق، محمد و سنجر که کارفرمان روایی عراق، خراسان، آذربایجان، فارس، کرمان، مازندران، دیاربکر و شام در دست بود، پس از مرگ سلطان سنجر خراسان ویران گشت و با قتل طغرل بن ارسلان شاه عراق به ویرانی رسید، در روزگار ایشان عدل محوری و آبادان و جواب آن مورد توجه و عنایت لکن ظلم، ساکن و زمین گیر و شکسته بال بود.

علی حسین مولف اخبار الدوله السلجوقیه در صفحه ۲۱۲ کتاب خود این چنین آورده است که در سال چهار صد وسی و یک در نبرد دندانقان، سلجوقیان، سلطان مسعود را شکست داد و به قدرت رسیدند.

اما در ادامه این فتح و پیروزی نصیب ترکان بیابان گرد ماوراء النهر شده بود، گردیزی در زین الاخبار نحوه به حکومت رسیدن آنان را این چنین در کتاب خود می آورد:[۶] «اما سلجوقیان در پی این پیروزی از اردوگاه مسعود چندان غنیمت به دست آوردند که به شمار نمی آمد و چغری بیک داود آنها را بین یاران خود تقسیم کرده و به دنبال این قضیه، طغرل بیک به نیشابور رفت و آن جا را دوباره متصرف شد و پادشاهی خاندان سلجوقی را آغاز نمود.» در غزال نامه تالیف استاد جلال الدین همایی اسامی پادشاهان سلجوق بدین ترتیب ذکر شده است: [۷]

« ۱- رکن الدین ابوطالب طغرل بک از ۴۵۵-۴۲۹ – ۱۰۶۳-۱۰۳۸

۲- عنصرالدین ابوشجاع آلپ ارسلان ۴۶۵-۴۵۵  ۱۰۷۲-۱۰۶۳

۳- جلال الدین ابوالفتح ملکشاه بن آلپ ارسلان ۴۸۵-۴۶۵  – ۱۰۹۲-۱۰۷۲

۴- ناصرالدین محمود بن ملکشاه ۴۸۶-۴۸۵   ۱۰۹۳-۱۰۹۲