عنوان :

مقاله شهرستان اردکان

تعداد صفحات :۵۸

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

 چکیده

بافت تاریخی اردکان یکی از سالمترین بافتهای قدیمی ایران می‌باشد و به علت قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی تا حد زیادی از حوادث روزگار مصون مانده است. این بافت از ویژگیهای کامل شهرهای کویری برخوردار ودر از بعضی خصوصیات منحصر به فرد می‌باشد. باروی زیبا ، دروازه‌های متناسب ، ساختمانهای موزون ، آب انبارهای متعدد ، کوچه‌های تنگ و باریک ، محلات منسجم ، در بندهای انحصاری و مساجد بزرگ و جالب از ویژگی‌های این بافت تاریخی محسوب می‌گردد.

در این مقاله به بررسی شهرستان اردکان پرداخته شده است .  در ابتدا به تاریخچه ،عوامل مؤثر در تأسیس اردکان، نحوه و شکل گیری بافت قدیم پرداخته شده است. از آثار موجود چنان بر می‌آید که احداث بافت قدیم اردکان حداقل در سه مرحله انجام شده و قسمت اصلی آن که همان مرکزیت و بخش اولیه بافت می‌باشد در محلی که امروز به میدان قلعه مشهور است بنا گردیده در حقیقت قلعه اصلی یا اولین بنا در اردکان در این منطقه بوده و تاریخ دقیق بنای آن مشخص نیست اما آثار موجود نشان می‌دهد که این قلعه حداقل در قرن ششم هجری قمری موجود بوده است. سپس محلات بالا ده و زیرده به آن اضافه شده است و محدوده اولیه اردکان عبارت بوده از محله زیرده در شمال ، میدان بالاده در جنوب ، رباط و آب انبار رباط در شرق، ولی غرب آن درست مشخص نیست ، طول محدوده تقریباً ۴۵۰ متر و عرض آن در حدود ۲۵۰ متر بوده است.
این محدوده کوچک دارای دو مسجد جالب و بزرگ و زیبا می‌باشد. مسجد جامع در جنوب و مسجد زیر ده در شمال و فاصله میدان قلعه تا مسجد جامع درست برابر است با فاصله مسجد زیر ده تا میدان قلعه ، در این بخش کوچک مدرسه علمیه با وسعت بسیار زیاد و حمام زنانه و مردانه ، بازار ، آب انبار و رباط نیز وجود داشته است.
حصار و خندق اولیه بطور کلی از بین رفته و تا اوائل قرن اخیر بخش کوچکی از خندق در ضلع جنوب شرقی در نزدیکی میدان بالا ده هنوز باقی بود که متاسفانه به مغازه تبدیل گردید.

سپس در ادامه به موقعیت جغرافیایی شهر اردکان، ویژگی های فرهنگی مردم اردکان، مذهب و رسومات مذهبی، جاذبه‌های فرهنگی، پیرانگاه های زرتشتیان ، گروه‌های شغلی، اقتصاد و موزه و آثار تاریخی شهرستان اردکان اشاره می کند.

واژه های کلیدی: شهرستان اردکان، اثار تاریخی، موزه، موقعیت جغرافیایی

 فهرست مطالب

سابقه تاریخی شهر اردکان   ۵
بافت قدیم   ۷
ویژگی‌های بافت قدیم اردکان   ۸
چکیده   ۸
مقدمه   ۹
موقعیت جغرافیایی   ۹
وجه تسمیه    ۱۰
تاریخچه   ۱۰
عوامل مؤثر در تأسیس اردکان   ۱۱
نحوه و شکل گیری بافت قدیم   ۱۱
حصار دوم   ۱۲
حصار سوم    ۱۲
بارو   ۱۳
خندق   ۱۴
منابع تامین آب   ۱۷
مراکز اقتصادی   ۱۹
حسینیه یا میدان   ۲۰
کاروانسرا   ۲۱
اماکن رفاهی   ۲۲
آب انبار   ۲۲
مسجد   ۲۳
آسیاب   ۲۴
دربند   ۲۴
بادگیر   ۲۵
ویژگیهای ساخت و ساز   ۲۶
موقعیت جغرافیایی شهر اردکان   ۲۷
توپوگرافی   ۲۸
ارتفاعات   ۲۹
جمعیت   ۳۰
جمعیت سال ۱۳۷۵   ۳۰
مهاجرت   ۳۱
گروه های مهاجر وارد شده به شهر اردکان   ۳۱
سواد   ۳۲
ویژگی های فرهنگی مردم اردکان   ۳۳
مذهب و رسومات مذهبی   ۳۴
جاذبه‌های فرهنگی   ۳۵
پیرانگاه‌های زرتشتیان   ۳۵
ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی بافت قدیم   ۳۶
مسائل اجتماعی و فرهنگی در بافت   ۳۸
اقتصاد   ۳۹
گروه‌های شغلی   ۳۹
سهم گروههای عمده شغلی   ۴۰
صنایع خانگی   ۴۱
موزه   ۴۲
گنجینه  اردکان   ۴۲
بخش مردم شناسی   ۴۲
بخش گیاه شناسی   ۴۳
بخش جانور شناسی   ۴۳
بخش فرهنگی   ۴۳
بخش باستان شناسی   ۴۴
بخش اسناد   ۴۴
موزه کودک   ۴۵
پیر سبز چک چک    ۵۲
پیر سبز هریشت    ۵۴
پارس بانو    ۵۵
قلعه خرگوشی    ۵۵
آثار تاریخی عقدا    ۵۵
مشهدک   ۵۶
بافت قدیم    ۵۶
مسجد جامع   ۵۶
مسجد زیر ده   ۵۷
مسجد کچیب   ۵۸
مسجد زردگ    ۵۸

سابقه تاریخی شهر اردکان:

در کتاب یزد نامه به اردکان اشاره شده و ازآن به محل توطن علما و حکما در قدیم الایام(حدود قرن هفتم هـ . ق) یاد شده که به یونان کوچک اشتهار داشته و دارای مساجد ، خوانق ، عمارات ، باغات ، بیوتات بوده و محل زندگی علما و فضلا بوده که هریک منازل دلگشا و بساتین روح افزا در آن  ساخته اند. در گذشته دور نیمه شمالی یزد محل دریاچه ای بزرگ بوده که از منطقه حوض سلطان در جنوب ری تا شمال دشت یزد ادامه داشته (دریاچه ساوه) که امروزه اثری از آن باقی نمانده است. خشکیدن این دریاچه را از وقایع هنگام میلاد پیامبر اسلام می دانند و سه دیه ی بیده ، عقدا ومیبد در کنار این دریا بودند و محل کنونی شهر اردکان زیرآبهای دریای ساوه قرار داشته است.
اردکان از دو کلمه (ارد)به معنی مقدس و (کان) به معنی معدن تشکیل شده که جایگاه مقدس معنای اردکان خواهد شد.

مقارن با حمله مسلمانان به ایران و فرار ایرانیان از شهرهای بزرگ خراسان به طرف مرکز ایران ، آنها در میبد ، یزد و سایر مناطق مرکزی ایران ساکن شده‌اند. مردم نواحی اردکان چون این خطه را برای کشاورزی مساعد دیدند به احداث قنوات و بنا این شهر (اردکان)اقدام نمودند. بنابراین ممکن است بانیان اردکان زرتشتیان بوده باشند. در این صورت ممکن است نام اردکان از کلمه ( ارتاکان) به معنی راستی و درستی آمده باشد که در آیین زرتشتی یکی از ایزدان است.

آنطور که از منابع و مآخذ بر می‌آید ، اردکان در گذشته محلی در ۱۰ کیلومتری شمال اردکان واقع شده و اکنون زردک Zardok نامیده می‌شود و به رغم گذشت زمان می‌توان خرابه‌های خانه‌های مسکونی ، مسجد و بازار و قلعه و حسینیه قدیمی اردکان را در آن مشاهده کرد. علت تغییر محل شهر را بعضی جاری شدن آب شیرین در محل فعلی اردکان ذکر کرده‌اند.

اولین هسته شهر فعلی اردکان از قرن هشتم هجری پایه گذاری شده ، بطوریکه محلات اطراف میدان قلعه و محله چرخاب از محلات قدیمی و نسبتاً سالم این شهر محسوب می شوند.

از شواهد بر می‌آید که پس از تعیین محل جدید شهر اردکان ، اولین بنا در محل میدان قلعه فعلی بنا شده است. پس از گذشت مدتی بر اثر ازدیاد جمعیت میدان بالاده را در جنوب و مسجد زیرده از این میدان است. سپس در کنار مسجد جامع ، بازار بزرگ وچهار سوق و حمام بازار را بنا کردند. اردکان تا عصر صفوی بصورت قریه و از توابع ولایت میبد بوده است.

بافت قدیم:

بافت قدیم شهر (بافت حصار) شامل ۱۲ محله با وسعتهای مختلف بوده که وجه تسمیه هر کدام نیز از نام مکانهای مهم اعم از امامزاده، حسینیه ، بازار ، در بند و…… نشأت گرفته است. بعنوان مثال حرکت آب در قناتهای زیر زمینی و چرخش آن به دور نقطه ای مشخص از بافت ، باعث ایجاد محله چرخاب شده و یا حسنیه بازار نو دلیل نامگذاری محله اطرافش به نام محله بازار نو بوده است.

در گذشته در پیرامون بافت حصار تعداد ۱۰ دروازه قرار داشت که مسیرهای اصلی ورود به حصار را مشخص می کردند و امروزه غیر از ۳-۲ دروازه بقیه از بین رفته اند , البته محورهایی که در راستای این دروازه وجود داشته اند تا حدود زیادی دست نخورده باقی مانده اند.

ورود و خروج به داخل قصبه از طریق این دروازه ها صورت می گرفته و هر دروازه دارای یک جفت در بزرگ بوده که دو طرف آن دو برج قرار داشته و نگهبانان بالای آنها قرار داشتند و دروازه بانان هم در اتاق کوچکی در زیر برج تعبیه شده بود سکونت داشته و ورود و خروج به داخل قصبه را کنترل می نمود و این امر تا اوایل قرن چهاردهم هجری شمسی نیز ادامه داشته است. دور تا دور قصبه نیز خندقی حفر شده بود که هنوز قسمتهایی از آن همراه با آثار برجها و دروازه های قدیمی در بعضی از محلات به چشم می خورد.

نکته آخر آنکه بافت تاریخی اردکان از دست نخورده ترین و ارزشمندترین بافتهای تاریخی ایران است.

ویژگی‌های بافت قدیم اردکان:

مقدمه:

بافت تاریخی اردکان به علت قرار گرفتن در منطقه کویری دارای ساختمانهای خشتی و گلی خاص مناطق کویری می‌باشد.کمی نزولات آسمانی ، عدم رخداد طبیعی خاص ، دور بودن از مرزهای جغرافیایی کشور و قرار نگرفتن در معرض هجوم بیگانگان باعث گردیده علی رغم گذشت زمان ، بافت تاریخی اردکان تا این اواخر سالم و دست نخورده باقی بماند. با روی کار آمدن رضاخان همراه سیاست به اصطلاح امنیت ملی وی تخریب بافت آغاز گردید و تا امروز نیز ادامه دارد؛ ولی هنوز بخش باقی مانده آن که زیباترین قسمت بافت محسوب می‌گردد دست نخورده و سالم می‌باشد. خوشبختانه اقدامات پیشگیرانه چند سال اخیر موثر واقع شده و در بعضی موارد نه تنها از تخریب بافت جلوگیری کرده بلکه بازسازی و مرمت موجبات احیا و رونق دوباره آن را فراهم آورده است.

موقعیت جغرافیایی:

بافت تاریخی اردکان در ساحل کویر مرکزی ایران و ۶۰ کیلومتری شمال شهر یزد و ۱۱۰ کیلومتری شهر نائین قرار گرفته و موقعیت جغرافیایی آن ۵۳ درجه و ۴۸ دقیقه طول شرقی و ۳۲ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ می‌باشد.
ارتفاع شهر اردکان از سطح دریا ۱۰۳۵ متر است و شیب ملایم زمین در داخل بافت بصورت ملایم از جنوب به شمال می‌باشد و همین امر باعث گردیده تا آب قنوات بتواند به راحتی از داخل بافت عبور نمایند.

وجه تسمیه :

اردکان از دو کلمه «ارد» و«کان» تشکیل شده که « ارد» به معنی مقدس و «کان» یعنی معدن می‌باشد و با این ترکیب واژه اردکان به معنای سرزمین مقدس می‌شود، اما در جامع مفیدی «ارد» را به کسر الف به معنی دور معنی کرده و نوشته است چون اطراف اردکان معادن زیاد وجود دارد ، در نزد مردم این منطقه به اردکان معروف گشته است.

تاریخچه:

تاریخ دقیق بنای بافت مشخص نیست طبق گفته اکثر مورخین محل فعلی بافت تاریخی اردکان در قدیم بستر دریای ساوه  بوده که پس از خشک شدن برای سکونت مناسب گردیده است. همچنین اکثر مورخین معتقدند که بنای اولیه اردکان بعد از اسلام صورت گرفته است و آثار موجود در بافت قدیم نیز مؤید همین مطلب می‌باشد.

عوامل مؤثر در تأسیس اردکان:

از متون تاریخی قدیم چنین مستفاد می‌شود که رودخانه بزرگی از زابلستان تا کرمان و یزد و نزدیکی نائین ادامه داشته است و همچنین دهها رودخانه فصلی و آبهای سطحی از جنوب به شمال در جریان بوده که اینها همه می تواند منشاء تجمع مردم در این منطقه باشد. از طرفی دیگر شیب ملایم زمین از جنوب به شمال موقعیت را برای احداث قنات مناسب می‌نموده به همین جهت عامل اقتصادی یا آب و زمین مناسب برای کشاورزی باعث بوجود آمدن این شهر کویری گردیده است.

نحوه و شکل گیری بافت قدیم:

از آثار موجود چنان بر می‌آید که احداث بافت قدیم اردکان حداقل در سه مرحله انجام شده و قسمت اصلی آن که همان مرکزیت و بخش اولیه بافت می‌باشد در محلی که امروز به میدان قلعه مشهور است بنا گردیده در حقیقت قلعه اصلی یا اولین بنا در اردکان در این منطقه بوده و تاریخ دقیق بنای آن مشخص نیست اما آثار موجود نشان می‌دهد که این قلعه حداقل در قرن ششم هجری قمری موجود بوده است. سپس محلات بالا ده و زیرده به آن اضافه شده است و محدوده اولیه اردکان عبارت بوده از محله زیرده در شمال ، میدان بالاده در جنوب ، رباط و آب انبار رباط در شرق، ولی غرب آن درست مشخص نیست ، طول محدوده تقریباً ۴۵۰ متر و عرض آن در حدود ۲۵۰ متر بوده است.
این محدوده کوچک دارای دو مسجد جالب و بزرگ و زیبا می‌باشد. مسجد جامع در جنوب و مسجد زیر ده در شمال و فاصله میدان قلعه تا مسجد جامع درست برابر است با فاصله مسجد زیر ده تا میدان قلعه ، در این بخش کوچک مدرسه علمیه با وسعت بسیار زیاد و حمام زنانه و مردانه ، بازار ، آب انبار و رباط نیز وجود داشته است.
حصار و خندق اولیه بطور کلی از بین رفته و تا اوائل قرن اخیر بخش کوچکی از خندق در ضلع جنوب شرقی در نزدیکی میدان بالا ده هنوز باقی بود که متاسفانه به مغازه تبدیل گردید.

حصار دوم:

توسعه بافت قدیم در سالهای بعد بیشتر مربوط به شرق بوده است و خانه‌های دوره ایلخانی در شرق اردکان نشانگر این واقعیت است که در قرن هفتم این منطقه جزئی از بافت بوده است و حدود آن در شمال تا نزدیکی حسینیه کوشکنو و در جنوب تا نزدیکی حسینیه بازار نو امتداد داشته و طول و عرض آن درست مشخص نیست.

حصار سوم :

حصار سوم که در واقع آخرین حصار و باروی بافت قدیم اردکان می‌باشدنشانگر توسعه از چهار طرف است: زیرا در شمال و جنوب محلات کوشکنو و بازار نو به بافت افزوده گردیده و در شرق محلات زین الدین و تیران و عرب محلات چرخاب و امیری به بافت اضافه گردیده است. توضیح اینکه قلعه سیف و دروازه سیف نیز در این توسعه در ضلع جنوب و جنوب غربی احداث شده است. در این توسعه طول بافت به ۸۵۰ متر و عرض آن به ۶۵۰۰ متر رسیده است تاریخ دقیق این توسعه مشخص نیست ولی شواهد و قرائن نشان می‌دهد که در قرن دهم این توسعه صورت گرفته بوده است.

بارو:

یکی از ویژگیهای بافت قدیم اردکان وجود باروی بلند و زیبای آن می باشد.این بارو که به طول بیش از سه هزارمتراست، تمام اماکن داخل بافت رادربرمی گرفته است.ارتفاع دیوار۷ الی ۸ متروضخامت آن در قسمت پایین ۵/۱ و در بالاترین نقطه ۲۰الی۳۰ سانتیمتربوده است، دورتا دوراین بارو بیش از ۵۰ برج تعبیه شده بوده که از آنها برای حفاظت و نگهبانی استفاده می کرده اند.

مصالح به کار رفته دربارو کلا ازخشت و گل بوده وفقط دربعضی موارد درپای برجها ازچند ردیف آجراستفاده شده است.در قسمت فوقانی باروکنگره هایی ازخشت و گل ساخته شده که به آن زیبایی خاصی می داده ودرپای کنگره ها تیرکش هایی برای تیراندازی و منفذهای متعددی برای ریختن سرب مذاب و غیره تعبیه شده بوده ;برای حفاظت ازاین بارو در قسمت جنوب حصار کوتاه تری به فاصله دومتری بنا گردیده بوده ودربعضی از قسمتها برجهای منفردی که به وسیله یک پل چوبی به بارو متصل می شده وجود داشته که از آن برای دیده بانی استفاده می شده است.

خندق:

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .