عنوان :

مقاله صفویه و تشکیل حکومت شیعی در ایران

تعداد صفحات : ۳۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله پس از بیان اهم رویدادهای تاریخی در دوران صفویه، به بررسی تعامل دین و دولت و نقش سیاسی علمای شیعی در دوران صفویه می پردازیم.

مهم ترین اتفاقی که با پیدایش حکومت صفویه روی داد ، قدرت گیری مذهب جدیدی بود که پیش از آن در صحت آن نیز شک و تردید بود. وشاه اسماعیل صفوی پس از ورود به تبریز مذهب شیعه را مذهب رسمی دولت اعلام کرد. شواهد نشان می دهد اسماعیل صفوی این کار را ، نه به دلیل سیاسی و مصلحت اندیشی ، بلکه با ایمان مذهبی اتخاذ کرده است . ماهیت دقیق شیعی بودن اسماعیل مورد تردید است و میزان پای بندی وی به احکام و آداب دینی مشخص نیست اما باید توجه داشته باشیم که تمام تلاش اسماعیل برای امحای تسنن و تکریم خلفای راشدین و جایگزینی آن به امام علی (ع) و دوازده امام (ع) بوده است.

با سیرى اجمالى در حالات و اعتقادات فرقه‏هاى مذهبى موجود در ایران مى‏توان دریافت که علاوه بر اصول دین، محبت به اهل‏بیت پیامبر مهم‏ترین عامل مشترک میان آنها بود که بیشتر در مجالس عزادارى عاشورا متبلور مى‏شد. هنر شاه اسماعیل و مشاورانش این بود که از این عامل براى تحقق هدف خود به بهترین گونه استفاده کردند. دکتر على شریعتى که از منتقدان حکومت صفویه است در این باره مى‏نویسد:

«صفویه شاهکار عجیبى که کرد این بود که شیعه خون و شهادت و قیام، یعنى تشیع عاشورا را نگاه داشت و حسین را محور همه تبلیغاتش کرد و على را مظهر همه نهضتش معرفى کرد و کارى کرد که شدیدترین حالت تحریک و شور و حرکتش را شیعه حفظ کند و هر سال یک ماه و دو ماه محرم و صفر و حتى تمام سال را از عاشورا دم زند».

واژه های کلیدی: دولت صفویه، شاه اسماعیل، مذهب شیعه، عاشورا، نقش سیاسی

فهرست مطالب

۱٫ مقدمه    ۱
۲٫ خلاصه‌ی روند تاریخی صفویه    ۱
۳٫ اندیشه‌ی اسلامی در دوره‌ی صفوی    ۴
۴٫ تشیع صفوی از دیدگاه شریعتی    ۶
۵٫ نقد    ۷
شاه اسماعیل مخترع مذهب شیعه صفوی…    ۸
علت پذیرش آسان مذهب شیعه از سوی مردم در زمان شاه اسماعیل :    ۹
تاریخ مذهب شیعه    ۱۱
مذهب شیعه از صفویان تا پهلوی    ۱۱
شاه اسماعیل و مذهب شیعه در ایران    ۱۵
کارکرد مراسم سوگوارى عاشورا در رسمى شدن مذهب شیعه در زمان صفویه    ۲۰
مقدمه    ۲۰
کارکرد مراسم عاشورا در رسمى کردن مذهب تشیع    ۲۱
۶٫ جمع‌بندی    ۲۶
مراجع    ۲۷

مراجع

[۱] عباس قدیانی، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دوره‌ی صفویه، تهران، انتشارات فرهنگ مکتوب، ۱۳۸۴٫
[۲] راجر سیوری، ایران عصر صفوی، ترجمه‌ی کامبیز عزیزی، تهران، انتشارات مرکز، ۱۳۷۴، چاپ چهارم.
[۳] حسین نصر، سنت عقلانی اسلامی در ایران، تهران، انتشارات قصیده‌سرا، ۱۳۸۳

[۴] سید محمد علی حسینی‌زاده، اندیشه‌ی سیاسی محقق کرکی، قم، انتشارات بوستان کتاب قم، ۱۳۸۰٫

[۵] علی شریعتی، شیعه، دفتر تدوین و نشر آثار شهید شریعتی در اروپا، ۱۳۵۷، چاپ اول.

[۶] منصور صفت‌گل، ساختار نهاد و اندیشه‌ی دینی در ایران عصر صفوی، تهران، انتشارات رسا، ۱۳۸۱٫
[۷] ریولا جوردی، علمای جبل عامل در دولت صفویه (نقش حاشیه‌ای یا مهاجرت و تحول اجتماعی)، ترجمه‌ی مصطفی فضائلی، فصلنامه‌ی حکومت اسلامی، شماره‌ی پیاپی ۷، سال سوم، شماره‌ی اول، بهار ۱۳۷۷٫
[۸] نجف لک‌زایی، درآمدی بر طبقه بندیهای اندیشه سیاسی اسلامی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره‌ی پیاپی ۱۶، سال پنجم، شماره دوم، تابستان ۱۳۷۹٫

[۹] ابولفضل سلطان محمدی، همکاری با حاکم جائر در نگاه علامه مجلسی، فصلنامه‌ی حکومت اسلامی، شماره‌ی پیاپی ۲۰، سال ششم، شماره‌ی دوم، تابستان۱۳۸۰٫

[۱۰] عصمت رمضانی مشکانی، تأثیر مهاجرت علمای جبل عامل بر فرهنگ و اندیشه دینی ایرانیان، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، شماره ۱۶ الی ۱۹، پاییز ۱۳۸۳ الی تابستان ۱۳۸۴٫

[۱۱] سید محمد حسین طباطبایی، شیعه در اسلام، کتاب‌خانه‌ی آنلاین تبیان:

[۱۲] عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار، سایت:

[۱۳] علی شریعتی، نوار سخنرانی تشیع صفوی و تشیع علوی.

[۱۴] غلامرضا گلی زواره، بازخوانی تاریخی عملکرد بانوان در امور کشورداری ایران: زنان و زمامداران صفوی، مجله‌ی پیام زن، شماره‌ی ۱۶۸، اسفند ۱۳۸۴٫

[۱۵] Shapour Ghasemi, Safavid Empire 1502 – 1736, History of Iran,

[۱۶] Widipedia, the free encyclopedia, Safavid dynasty,

__ پ.ن :

(۱) انگیزه های سیاسی اسماعیل را در رسمی گردانیدن تشیع ، افندیف در Obrazovonice ، صفحه‌ی ۴۰ و ۵۱ و ای. وارنر در Die Geburt einer Grossmacht – Die Osmanan ص ۳۰۳ بررسی کرده‌اند.

(۲) البته اینگونه به قدرت رسیدن در تاریخ ایران بی سابقه نبوده. داریوش هخامنشی نخستین شاه ایرانی بود که مدعی بود منتخب اهورا مزدا ، خدای زردشتی است. همچنین اردشیر بابکان ، موسس سلسله ساسانی نیز مشابه چنین ادعایی را داشت.

(۳) کسروی ، شیخ صفی و تبارش

(۴) حتی صدرالدین موسی ، فرزند شیخ صفی در سفری به مکه به قصد حج ، خود را شریف مکه می خواند زیرا معتقد بود از ذریه خاندان علی است.

(۵) النهر الی و القرامانی ، مزاوی ، Shi`ism

۱٫ مقدمه

یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی تمدن ایران، حکومت صفویه (۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ م) است. از طرفی – به عقیده‌ی بسیاری – صفویه، اولین حکومت ملی در ایران پس از انقراض ساسانیان است و از طرف دیگر در این زمان تشیع – که همچنان مذهب غالب در ایران است – مذهب رسمی ایران شد. تشیع که تا قبل از این یک مذهب انحرافی و رافضی معرفی می‌شد و به علاوه نهاد رسمی دولتی پشتیبانی نداشت، با به قدرت رسیدن شاه اسماعیل به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام شد و عملاً برای اولین بار در ایران، حکومت یکپارچه‌ی شیعی تاسیس شد (۱).

در این نوشتار سعی داریم تا به اختصار پس از بیان اهم رویدادهای تاریخی در دوران صفویه، به بررسی تعامل دین و دولت و نقش سیاسی علمای شیعی در دوران صفویه بپردازیم. مسئله‌ی مورد مناقشه درباره‌ی صفویه که در این نوشتار مد نظر ماست، مباحثی پیرامون مفهمو «شیعه‌ی صفوی» و انحراف در اندیشه‌های بنیادین شیعه پس از به قدرت رسیدن است.

۲٫ خلاصه‌ی روند تاریخی صفویه

سلسله‌ی صفویه بدست اسماعیل فرزند شیخ حیدر صفوی با تاج گذاری او در سن ۱۵ سالگی تأسیس شد. وی علی‌رغم مخالفت علمای شیعه‌ی تبریز مذهب تشیع را رسمی کرد و دستور داد در نماز جماعت خطبه‌ی شیعه علنی خوانده شود: «… مرا به این کار واداشته‌اند و خدای عالم، با حضرات ائمه معصومین همراه من هستند و من از هیچ کسی باک ندارم. به توفیق الله تعالی اگر از رعیت حرفی بگویند، شمشیر می‌کشم و یک کس را زنده نمی‌گذارم…» [۱]

سیاست مذهبی اسماعیل بسیار سخت‌گیرانه بود و به علاوه پیروان او اعتقاد زیادی به وی داشتند. بسیاری معتقدند پیروزی‌های او در جنگ‌هایش به دلیل اعتقاد مذهبی قوی سرداران سپاهش بود. راجر سیوری معتقد است، بسیار پیش از آنکه توپ جنگی را برادران شرلی (یک قرن پس از اسماعیل) به ایران بیاورند، ایرانیان (به عنوان مثال شیخ حیدر) سال‌ها پیش از آن استفاده کرده بودند. لیکن به دلیل اعتقاد به جوانمردی، در جنگ‌ها از این سلاح استفاده نکردند. همین باعث شد تا اسماعیل در جنگ چالدران مغلوب سلطان سلیم شود. [۲]

اوج شکوه و قدرت صفویه در زمان عباس اول ملقب به «شاه عباس کبیر» است. وی در ابتدا با عثمانی قرارداد صلح امضا کرد و پس از دفع ازبکان، تبریز و بغداد را از عثمانی پس گرفت. [۲]

از زمان شاه عباس کبیر، تربیت افراد شاهزادگان نالایق در حرم دنبال شد، چرا که شاه از قدرت گرفتن اطرافیانش در هراس بود، تا جایی که گفته می‌شود سلیمان اول ۸ سال را مرتب در حرم گذراند و سلطان حسین مدت‌ها یک دائم‌الخمر بود. سر انجام محمود افغان در ۱۷۲۲ اصفهان را اشغال و سلطان حسین را به قتل رساند. ۱۵، ۱۶]

خلاصه تاریخ و وقایع دوران شاهان صفوی

۳٫ اندیشه‌ی اسلامی در دوره‌ی صفوی

سید حسین نصر، در مقالات خود به بررسی جایگاه علمی و سنن عقلی در زمان اوج شکوفایی صفویه پرداخته است. آوردن نام بزرگان «مکتب اصفهان»، خود بر شکوفایی اندیشه‌ها و سنن گوناگون عقلی (از فقهی گرفته تا عرفانی، کلامی فلسفی و حتی اخباری) کفایت می‌کند: محمد باقر داماد (میر داماد)، میر ابولقاسم فندرسکی، فیض کاشانی، صدرالدین محمد شیرازی (ملاصدرا)، بهاءالدین عاملی (شیخ بهایی)، محمد باقر مجلسی (مجلسی دوم/پسر). [۳]

در بیان شکوه فرهنگ این دوران همین بس که اشاره کنیم به بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب از شیخ بهایی:

در زمینه‌های فقه، اصول، ادبیات و علوم عربی، حدیث، ریاضیات، ستاره‌شناسی، حدیث، اصول اعتقادی، حکمت و فلسفه و علوم غریبه. [۱۲]

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .