عنوان :

مقاله قدرت از دیدگاه امام خمینی (ره)

تعداد صفحات : ۳۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

از مهمترین پرسشهاى اندیشه سیاسى این است که چگونه مى‏توان جلو سؤ استفاده از قدرت را گرفت، بدون آنکه در انجام کارویژه‏هاى اصلى آن اخلال کرد. به طور کلى، مهار قدرت سیاسى از دو راه متصور است: درونى و بیرونى. نگرشى که قدرت را ذاتا خیر مى‏داند، بر این باور است که ساز و کار اصلى مهار قدرت درونى است. در مقابل، نگرشى که قدرت را شر و فساد آور مى‏داند، به استفاده از ساز و کارهاى بیرونى مهار قدرت مى‏گراید. پرسش اصلى این مقاله این است که در اندیشه سیاسى امام خمینى (ره) ساز و کار اصلى مهار قدرت چیست؟

از مجموع آنچه در این گفتار آمد مى‏توان چنین نتیجه گرفت که حضرت امام بر اساس نگرش خیراندیشانه و شخصى به قدرت، سلامت و صلاح حکومت را مشروط به آن مى‏داند که فقیهى عادل در راس آن قرار گیرد. “عدالت” فقیه مانعى بر سر راه سؤ استفاده او از قدرت است. اما از آنجایى که عدالت، منافاتى با اشتباه ندارد و شیطان و نفس اماره همواره در کمین انسانند، ولى فقیه مکلف است همواره با بهره‏گیرى از نصایح، مواعظ، مشورتها، و انتقادهاى دیگران خود را از در غلطیدن به ورطه گناه و اشتباه بر کنار دارد و حکومت و جامعه را به غایت‏حقیقى آن راهبرى کند.

واژه های کلیدی: اندیشه سیاسى، مهار قدرت، امام خمینى (ره)، عدالت

فهرست مطالب

مقدمه:    ۱
تعریف عدالت    ۲
۱٫ تعریف اخلاقى    ۲
۲٫ تعریف عرفانى    ۴
۳٫ تعریف فقهى    ۵
عدالت فقهى در شش شخص معتبر است:    ۷
۴٫ عدالت و غایت‏حقیقى قدرت سیاسى    ۹
راه تشخیص عدالت    ۱۱
راه تشخیص فقدان عدالت    ۱۶
چگونگى حفظ و تقویت ملکه عدالت    ۱۷
تملق آفتى است که به یکسان رئیس و مرووس را تهدید مى‏کند:    ۱۸
عدالت و اشتباه    ۱۹
ساز و کارهاى جلوگیرى از اشتباه    ۲۲
جمع‏بندى    ۲۶
منابع    ۲۸

منابع

۱٫ رک: محمد باوى. “قدرت از دیدگاه امام‏خمینى (ره) “، فصلنامه علوم سیاسى (پاییز ۱۳۷۷، ش ۲)

۲٫ روح الله خمینى. وعده دیدار، نامه‏هاى حضرت امام خمینى به حجت الاسلام والمسلمین حاج سیداحمد خمینى (تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ۱۳۷۴) ، ص ۸۳٫

۳٫ روح الله خمینى. شرح چهل حدیث (تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثا رامام خمینى، ۱۳۷۴) ، ص ۵۵۲٫

۴٫ همان; نیز رک: روح الله خمینى. جهاد اکبر یا مبارزه با نفس (تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ۱۳۷۲) ، ص ۴۹٫

۵٫ روح الله خمینى. کوثر، مجموعه سخنرانیهاى حضرت امام همراه با شرح وقایع انقلاب اسلامى (تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ۱۳۷۱) ، ج ۱، ص ۲۳۷٫

۶٫ شرح چهل حدیث، صص ۵۱۰ – ۵۱۱٫

۷٫ محسن کدیور. نظریه‏هاى دولت در فقه شیعه (تهران: نشر نى، ۱۳۷۶) ، ص ۱۴۰٫

۸٫ روح الله خمینى. ولایت فقیه (تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ۱۳۷۳) ، ص ۴۷٫

مقدمه:

از مهمترین پرسشهاى اندیشه سیاسى این است که چگونه مى‏توان جلو سؤ استفاده از قدرت را گرفت، بدون آنکه در انجام کارویژه‏هاى اصلى آن اخلال کرد. به طور کلى، مهار قدرت سیاسى از دو راه متصور است: درونى و بیرونى. ساز و کار درونى مهار قدرت، به معناى وجود ویژگى‏هاى خاصى در شخص حاکم است که جلو سؤ استفاده او را از قدرت مى‏گیرد. اما ساز و کار بیرونى مهار قدرت، به معناى ایجاد راه‏هایى براى نظارت بر عملکرد قدرت سیاسى و کنترل آن به وسیله نهادهاى بشرى است. این دو گونه ساز و کار با یکدیگر جمع پذیرند، اما غلبه آنها در اندیشه سیاسى این امکان را فراهم مى‏آورد که اندیشه‏هاى سیاسى را از نظر چگونگى مهار قدرت بررسى و طبقه‏بندى کنیم. پاسخ اندیشه‏وران سیاسى از چگونگى مهار قدرت مبتنى بر فهم هر یک از آنان از قدرت و ارزش اخلاقى آن است. نگرشى که قدرت را ذاتا خیر مى‏داند، بر این باور است که ساز و کار اصلى مهار قدرت درونى است. در مقابل، نگرشى که قدرت را شر و فساد آور مى‏داند، به استفاده از ساز و کارهاى بیرونى مهار قدرت مى‏گراید. پرسش اصلى این مقاله این است که در اندیشه سیاسى امام خمینى (ره) ساز و کار اصلى مهار قدرت چیست؟

در جایى دیگر به تفصیل گفته شده که قدرت از دیدگاه حضرت امام ذاتا خیر است (۱) و حق اعمال آن از سوى خداوند متعال در وهله نخست‏به انبیاء عظام و ائمه معصومین علیهم السلام واگذار شده است. آنان مصادیق تام و تمام”انسان کامل” هستند که در سفرى روحانى به بارگاه حضرت حق بار یافته‏اند، اما “اعتزال از خلق و انزوا اختیار” نکرده‏اند. آنان “مامور به آشنا نمودن و آشتى دادن گمراهان با این جلوه‏ها هستند. ” رسیدن به این مرحله “کمال مطلوب” آن سفر روحانى است. (۲)

 آنچه که در انبیاء علیهم السلام مانع از اشتباه و گناه مى‏گردد، “عصمت” است. حضرت امام در تعریف عصمت مى‏فرماید:

“حالتى است نفسانیه و نورى است‏باطنیه که از نور کامل یقین و اطمینان تام حاصل شود” (۳)

رهاورد این “مشاهده حضوریه” یقینى است که نمونه عالى آن را در حضرت على (ع) مى‏بینیم که مى‏فرماید: “اگر همه عالم را به من دهند که یک مورچه‏اى را در حبه‏اى که برداشته ظلم کنم، نخواهم کرد. ” (۴)

در نتیجه، در سایه حکومت امام معصوم (ع) ، نه تنها هیچ دغدغه‏اى درباره احتمال سؤ استفاده از قدرت به ذهن راه نمى‏یابد; بلکه با حضور امام معصوم در راس حکومت از سؤ استفاده دیگر کارگزاران حکومت از قدرت و تعدى اعضاى جامعه به یکدیگر جلوگیرى مى‏شود و در نتیجه جامعه آرمانى اسلامى و “مدینه فاضله” تحقق مى‏یابد. متاسفانه، در طول تاریخ، دوران برقرارى چنین حکومتى بسیار کوتاه بوده که آخرین نمونه آن، حکومت‏حضرت على (ع) است و “بالاترین مصیبتى که بر اسلام وارد شد، همین سلب حکومت از حضرت امیر، سلام الله علیه، بود. ” (۵)

در زمان غیبت امام معصوم علیه السلام، فقهاى جامع الشرایط عهده‏دار امر حکومت‏بر جامعه اسلامى هستند و شرط “عدالت” در آنان جایگزین شرط “عصمت” در امام معصوم است.

تعریف عدالت

عدالت را با سه رویکرد متفاوت مى‏توان مورد بررسى قرارداد: اخلاقى، عرفانى و فقهى. در آثار حضرت امام مى‏توان درباره این هر سه رویکرد اشارتى مجمل یا توضیحاتى مفصل یافت.

۱٫ تعریف اخلاقى

در کتاب شرح چهل حدیث‏به نظریه علماى اخلاق درباره عدالت اشاره شده است. بر طبق این نظریه، قواى نفس انسان عبارت است از: قوه نفس ناطقه، قوه غضبیه و قوه شهویه. مجموعه فضایل نیز در چهار فضیلت‏خلاصه مى‏شود: “حکمت، و عفت، و شجاعت، و عدالت. و ” حکمت” را فضیلت نفس ناطقه ممیزه دانسته‏اند; و “شجاعت” را از فضایل نفس غضبیه و ” عفت” را از فضایل نفس شهویه; و “عدالت” را تعدیل فضایل ثلاث شمرده‏اند. ” (۶) البته در جایى دیگر عدالت همان “حد وسط” دانسته شده که به معناى “خروج از حد افراط و تفریط” و ملاک فضیلت‏یا “خلق حسن” است. مثلا شجاعت که حد وسط بین افراط تهور و تفریط جبن در قوه غضبیه است; بنابراین با وجود “شجاعت” مى‏توان گفت که قوه غضبیه داراى “عدالت” است. (۷) براى بیان چنین مقصودى از “عدالت”، علماى اخلاق غالبا کلمه “اعتدال” را به کار مى‏برند و از عدالت همان معناى نخست را اراده مى‏کنند; حضرت امام نیز “عدالت” را غالبا در همان معناى نخست‏به کار مى‏برد.

انسان در صورتى که از نعمت دو مربى عقل و شرع بهره‏مند نگردد، زمام اختیارش به دست قواى سرکش غضب و شهوت مى‏افتد و رو به حیوانیت مى‏گذارد. اما “اگر به واسطه تعلیم انبیاء و تربیت علما و مربیان، مملکت انسانیت این انسان کذایى، [. . . ] در تحت تاثیر تربیت واقع شد، و کم کم تسلیم قوه مربیه انبیا و اولیا علیهم السلام، گردید، ممکن است چیزى بر او نگذرد جز آنکه قوه کامله انسانیه، که در او به طریق استعداد و قابلیت‏به ودیعه گذاشته شده بود، فعلیت پیدا کند و ظهور نماید و تمام شئون و قواى مملکت‏برگردد به شان انسانیت‏شیطان ایمان آورده به دستش; چنانچه در دست رسول اکرم، ء ایمان آورد، فرمود: ان شیطانى آمن بیدى. (۸) “شیطان من به دست من ایمان آورد. “و مقام حیوانیت او تسلیم مقام انسانیتش شود، به طورى که مرکب مرتاض راهوار عالم کمال و ترقى و براق آسمان پیماى راه آخرت شود و ابدا سرخودى نکند و چموشى ننماید. و بعد از تسلیم شدن شهوت و غضب به مقام عدل و شرع، عدالت در مملکت‏بروز کند و حکومت عادله حقه تشکیل شود که کار کن در آن و حکمفرماى در آن حق و قوانین حقه باشد و قدمى برخلاف حق در آن برگذاشته نشود و بکلى از باطل و جور عارى و برى گردد. ” (۹) (تاکید از نگارنده است. )

سیرى که انسان با گذراندن آن در سایه تبعیت از عقل و شرع، به تحصیل ملکه عدالت توفیق مى‏یابد “تهذیب نفس” نام دارد و غایت نهایى علم اخلاق است. حضرت امام، در تعریف تهذیب نفس مى‏فرماید:

“غلبه کردن انسان بر قواى ظاهره خود، و آنها را در تحت فرمان خالق قرار دادن، و مملکت را از لوث وجود قواى شیطان و جنود آن خالى نمودن” (۱۰)

۲٫ تعریف عرفانى

براى دریافت درک عرفانى حضرت امام از مفهوم عدالت، على رغم آنکه به عبارات صریحى در این باره دسترسى حاصل نشد، مى‏توان به نامه عرفانى ایشان به فرزندشان اشاره کرد که در آن آیه هجدهم از سوره حشر تفسیر شده است:

یا ایها الذین امنوا اتقوا الله ولتنظر نفس ما قدمت لغد واتقوا اللهان اللهخبیر بما تعملون (اى مومنان از خداوند پروا کنید و هر کس بنگرد که براى فردا چه پیش اندیشى کرده است; و از خداوند پروا کنید، چرا که خداوند به آنچه مى‏کنید آگاه است. )

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .