عنوان :

مقاله مشورت از دیدگاه قرآن و روایات

تعداد صفحات : ۳۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

مشورت، ریشه قرآنی دارد. خداوند خطاب به رسول گرامی (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «در انجام دادن امور با مؤمنان مشورت و تبادل نظر کن.» نیز در وصف بندگان شایسته خود می فرماید: «بندگان شایسته، کارشان شور و مشورت کردن است.» از مهم ترین کارهای پیامبران، هدایت و ارشاد مردم بود. پیامبران در سایه مشورت با دیگران، سعی می کردند مشکلات آنان را برطرف کنند، اصلاً در معنا و مفهوم دین مشورت و ارشاد، نهفته است.
اصولاً مردمی که کارهای مهم خود را با مشورت و صلاح اندیشی یکدیگر انجام می‌دهند، کمتر گرفتار لغزش می‌شوند به عکس، افرادی که گرفتار استبداد رأی هستند و خود را بی‌نیاز از افکار دیگران می‌دانند، هر چند از نظر فکری فوق العاده باشند، باز هم غالباً گرفتار اشتباهات خطرناک و دردآگین می‌شوند، از این گذشته استبداد رأی، شخصیت را در توده‌ی مردم می‌کشد و افکار را متوقف می‌سازد و استعدادهای آماده را نابود می‌کند و به این ترتیب بزرگ‌ترین سرمایه‌های انسانی یک ملت از دست می‌رود.
به علاوه کسی که در انجام کارهای خود با دیگران مشورت می‌کند، اگر مواجه با پیروزی شود کمتر مورد حسد واقع می‌گردد، زیرا دیگران، پیروزی وی را از آن خودشان می‌دانند و معمولاً انسان نسبت به کارهایی که خودش انجام داده، حسد نمی‌روزد و اگر احیاناً با شکست مواجه گردد،‌زبان اعتراض و ملامت و شماتت بر او بسته است، زیرا کسی به نتیجه‌ی کار خودش اعتراض نمی‌کند، و نه تنها اعتراض نخواهد کرد بلکه دلسوزی و غمخواری نیز می‌کند.
از فوائد مشورت این است که انسان ارزش شخصیت افراد و میزان دوستی و دشمنی آنها را با خود درک خواهد کرد و این شناسائی راه را برای پیروزی او هموار می‌کند
همان طوری که در اسلام، درباره‌ی مشورت کردن دستور مؤکّد داده شده، به افرادی که مورد مشورت قرار می‌گیرند نیز تأکید شده که از هیچگونه خیرخواهی‌ای فروگذار نکنند و خیانت در مشورت یکی از گناهان بزرگ محسوب می‌شود، حتی این حکم درباره‌ی غیر مسلمانان نیز ثابت است، یعنی اگر انسان، پیشنهاد مشورت را از غیر مسلمانی بپذیرد، حق ندارد در مشورت نسبت به او خیانت کند و غیر از آنچه تشخیص می‌دهد به او اظهار نماید.
مشورت کردن ، نتایج مثبت و ارزشمندی از نظر فردی و اجتماعی دارد. مهمتر از همه، پیشگیری از استبداد رأی است. خود رأیی و خودسری از بزرگترین آفت هاست که وقتی در جامعه ای حاکم شود ، شخصیت مردم نادیده گرفته می شود و جامعه سیر انحطاط را می پیماید . درواقع ، فردی که خود محور و بی توجه به آرای دیگران است ، مانند چوبی خشک و بدون انعطاف است که با خم شدن می شکند . ولی کسی که به نظر دیگران احترام می گذارد ، انعطاف پذیر است و می تواند با استفاده از افکار و آراء دیگران ، متناسب باشرایط ، از خود نرمش نشان دهد و راه درست را اختیار کند.
رواج مشورت در هر جامعه ای ، سبب می شود که نظرات و افکار رشد و نمو یابد و از میان ایده های مختلف ، گزینه های قوی تر و بهتر انتخاب شود .
مشورت ، افراد جامعه را برای تصمیم گیری در شرایط سخت و دشوار آماده می‌سازد و زمینه را برای بروز خلاقیتها فراهم می کند . درواقع با مشورت ، افکار و ایده ها پخته تر می شود . در سطح اجتماعی نیز مردم با شرکت در شوراها و مشاوره ها ، می توانند در سرنوشت خود سهیم شوند .
واژه های کلیدی: مشورت، آیات، روایات، فواید مشورت، اصول مشورت

فهرست مطالب

مقدمه    ۱
مفهوم مشورت    ۲
حدود مشورت    ۳
جایگاه مشورت در آیات    ۴
۱- اهمیّت مشورت    ۴
۲- مفهوم مشورت    ۵
۳- آیه مشورت    ۸
جایگاه مشورت در روایات    ۱۱
۱- اهمیت مشورت    ۱۱
۲- لزوم مشورت    ۱۳
۳- نشانه مشورت صحیح    ۱۴
اصول مشورت در اسلام    ۱۶
۱٫ اصل فطرت    ۱۷
۲٫ اصل کرامت    ۱۸
۳٫ اصل اختیار    ۱۹
۴٫ اصل تغییرپذیرى    ۲۰
۵٫ اصل مسئولیت    ۲۱
۶٫ اصل کمال جویى    ۲۲
فواید مشاوره    ۲۴
۱٫استفاده از نظر دیگران    ۲۴
۲٫پشت گرمی در اقدام کارها    ۲۶
۳٫ پیدا کردن راه صحیح ارشاد    ۲۶
۴٫ برطرف شدن عیوب    ۲۷
۵٫ نجات از هلاکت    ۲۷
۶٫ استنباط راه حلهاى دقیق    ۲۹
۷٫ نظریات به دور از خواهش های نفسانی    ۲۹
۸٫ مشورت، عامل تکامل عقل    ۳۰
۹٫ رهایى از پشیمانى    ۳۱
۱۰٫ شناسایى خطاها    ۳۲
نتیجه‌گیری    ۳۲
منابع و مآخذ    ۳۵

فهرست منابع

* قرآن
* نهج البلاغه
۱- امینى، ابراهیم: اسلام و تعلیم و تربیت، ت‍ه‍ران‌: س‍ازم‍ان‌ ان‍ج‍م‍ن‌ اول‍ی‍ا و م‍رب‍ی‍ان‌ ج‍م‍ه‍وری‌ اس‍لام‍ی‌ ای‍ران‌، ۱۳۸۰
۲- استادى، رضا:  شورا در قرآن و حدیث، ق‍م، ب‍ن‍ی‍اد ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ ام‍ام‌ رض‍ا (ع‌)، ۱۳۶۰
۳-آقاپیروز، على و دیگران: مدیریت در اسلام، ق‍م‌، پ‍ژوه‍ش‍گاه ح‍وزه‌ و دان‍ش‍گ‍اه‌‏‫، ۱۳۸۴.‬
۴- باقرى، خسرو: نگاهى دوباره به تربیت اسلامى، تهران، مدرسه‏‫ ، ۱۳۸۶‏
۵- بهشتی، محمد: اهداف مشاوره از دیدگاه اسلام، فصلنامه دانشگاه اسلامی،۱۳۷۸،  شماره۸
۶- تمیمی آمدی، عبدالواحد: غرر الحکم و دررالحکم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات قم،۱۳۶۰
۷- ثنایى، باقر: روان درمانى خانواده، ت‍ه‍ران‌، چ‍ه‍ره، ۱۳۶۲
۸- جوادى آملى، عبداللَّه: تفسیر موضوعى قرآن مجید، ت‍ه‍ران، م‍رک‍ز ن‍ش‍ر ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ رج‍ا،  ۱۳۶۳
۹- هاشمی رفسنجانی، علی اکبر و جمعی از محققان: تفسیر راهنما، انتشارات دفتر تبیلغات اسلامی، قم،‌۱۳۷۱
۱۰- هندی، علامه علاءالدین المتقی بن حسام الدین: کنزالعمال، مؤسسه الرساله،‌ بیروت، ۱۴۰۹ه‍ .ق
۱۱- یثربی، میرمحمد: سیری در رسالۀ حقوق امام سجاد، تنظیم قاسم نصیرزاده، قم، انتشارات فرهنگ آفتاب، ۱۳۸۵

 مفهوم مشورت

«مشورت» به معناى استخراج رأى صحیح است؛ یعنى این که آدمى در مواقعى که درباره کارى رأى صحیح از خود ندارد، به دیگرى مراجعه کند و از او رأى صحیح بخواهد و در قرآن کریم نیز سخن از مشاوره آمده است که می فرماید: «وَشاوِرهُم فِى الأَمرِ» کلمه شورا به معناى اشاره کردن و یا موضوعى که پیرامون آن به مشاوره مى نشینند به کار مى رود.[۱] این کلمه نیز در قرآن آمده که فرمود: «و امَرهُمْ شُورى بَینَهُم».

بنابراین معناى آیه مى شود: «مؤمنان آن هایند که هر کارى مى خواهند بکنند، آن کار در بینشان شورایى مى شود که پیرامونش مشورت مى کنند.»

در این معنا اشاره اى است به این که مؤمنان اهل رشدند، و کارى مى کنند که در واقع هم باید بکنند، و در به دست آوردن و استخراج رأى صحیح دقت به عمل مى آورند و به این منظور به صاحبان عقل مراجعه مى کنند و در نتیجه آیه شریفه قریب المعانى با این آیه شریفه که مى فرماید: « الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَه.»[۲]، خواهد شد.[۳]

پیامبر(ص) مى فرماید: «مَن شاوَر ذَوی العقولِ اِستَضاءَ بانوارِ العُقول؛[۴] هر که با خردمندان مشورت کند با انوار خردهاى آنان روشنى یابد»

مشورت نیروى فکر و اندیشه را در افراد پرورش مى دهد؛ مشورت نعمت بزرگ خداوندى براى انسان هاست که آنان را به خودمتکى مى سازد و از داشتن استعدادها و نیروهاى سازنده آگاه مى سازد، وآنان را به اصل تفاهم و به وجود آوردن هم آهنگى در زندگى مطلع مى نماید؛آسایش و راحت شدن کارها، پشیمان نگشتن، عدم هلاکت و عجز، کسب تجربه، تشخیص راه هاى خطا، روشن شدن رأى و تدبیر، نزدیک شدن راه دشوار و  … .[۵]

حدود مشورت

طبیعت مشورت ایجاب مى‏کند که هاله‏اى از ابهام دور موضوع را گرفته باشد، و فرد                  «مشورت گر» مى‏خواهد که در پرتو اصطکاک افکار، حجاب جهل را پاره کند تا سیماى حقیقت را مشاهده نماید .

اگر در باره موضوعى از نظر عقل کوچکترین ابهامى وجود نداشته باشد، و فرد به صورت قاطع نظر خود را بیان کند، و یا حکم موضوع مشورت از نظرروشن باشد، دیگر براى مراجعه به شورى و افکار عمومى، موضوعى باقى نمى‏ماند از نظر عقلی این مورد از بدیهیات است و نیازی به توضیح نیست چنانچه هر جا صحبت از مشورت و مشاوره می شود در جایی است که انسان به تنهایی قادر به تصمیم گیری صحیح نیست یا این که در صحت تصمیم خود شک دارد.[۶]

قرآن مجید، حدود مشورت را به روشن‏ترین وجه بیان مى‏کند و مى‏فرماید:« وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَهٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ من امرهم و مَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالًا مُبِیناً؛[۷]هرگز براى مرد و زن با ایمان، چنین اختیارى نیست که در موردى که خداوند و یا پیامبر نظر داده‏اند مخالفت کنند، هر کس با خدا و پیامبر او مخالفت کند، آشکارا گمراه شده است.»

در یکى از نبردها، فرماندهان سپاه، نقطه‏اى را براى ستاد فرماندهى انتخاب نمودند. در این موقع یکى از یاران پیامبر بنام «حباب» به رسول خدا گفت: «یا رسولَ اللّهِ اَرَأَیتَ هذا المَنزِلِ، أَ مَنزِلاً اَنزَلَهُ اللّهُ لَیسَ لَنا اَن نَتقدّمَهُ و لا نَتَأَخّر عَنهُ، اَم هُو الحربِ و الرّاى و المکیده قال: بَل هُو الرّأى و الحرب و الرّاى و المکیده . فَقال: یا رَسُولَ اللّهِ فإِنَّ هذا لَیسَ بِمَنزلِ فَانهَض بِالنّاسِ حتّى نَأتی اَدنى ماءَ من القوم؛[۸] اى پیامبر خدا آیا به فرمان خدا در این نقطه فرود آمدید که دیگر براى ما حق اظهار نظر نباشد، یا این که این نقطه را براى نبرد با دشمنان صلاح دیدید پیامبر فرمود: موضوع قابل رأى و اظهار نظر است. وى گفت: به نظر من بهتر است که سپاه را حرکت دهید که در کنار آب فرود آییم.» از این بیان به خوبى استفاده مى‏شود که مسلمانان دستورات پیامبر را بر دو نوع تلقى مى‏کردند:

۱٫ دستورى که نمى‏توان آن را تغییر داد، در اینجا باید تسلیم شوند . ۲٫ دستورى که مى‏توان آنرا در شورى قرار داد.[۹]

جایگاه مشورت در آیات

۱- اهمیّت مشورت

با توجه به اهمیّت مسئله مشورت، در قرآن، چند جا به این موضوع اشاره شده است:

« فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنْ اللّه‏ِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الاْءَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّه‏ِ إِنَّ اللّه‏َ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ؛[۱۰]اى پیامبر! رحمت خدا تو را با خلق مهربان و خوش خوى گردانید، و اگر تندخو و سخت دل بودى، مردم از گرد تو متفرق مى شدند پس چون امت به نادانى درباره تو بد کنند، از آنان درگذر و از خدا بر آن ها طلب آمرزش کن و در کارها با آنان مشورت کن… .»

وقتى این آیه نازل شد، پیامبر(ص) فرمود: «آگاه باشید که خدا و رسولش از مشورت بى نیاز هستند، لکن خداوند آن را رحمت براى امت اسلام قرار داد». پس کسى که مشورت نماید از ترقى و به راه راست شدن باز نمى ماند و کسى که مشورت نمودن را ترک کند، از گمراهى و ضلالتش کاسته  نمى شود.»[۱۱]

۲- مفهوم مشورت

در مجموع در قرآن سه بار کلمات هم خانواده مشورت آمده است موارد مذکور به ترتیب عبارتند از:

الف)«فَإِنْ أَرَادَا فِصَالاً عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِمَا…؛[۱۲] اگر پدر و مادر با رضایت و مشورت یکدیگر تصمیم گرفتند کودک را از شیر بگیرند اشکالی به رأی آنان نیست.» آیه فوق درباره چگونگی شیر دادن و از شیر گرفتن نوزادان و حقوق گوناگون و متقابلی که مادر، فرزند و پدر در این زمینه دارند، نازل شده و وظایف و حقوق هریک را مشخص می‏کند. یکی از این وظایف همفکری و توافق والدین با یکدیگر و مشورت با صاحب‏نظران برای از شیر گرفتن پیش از موعد طفل است.[۱۳]

در این آیه مشاوره به معنای توافق و تراضی والدین است.

ب)«فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنْ اللّه‏ِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الاْءَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّه‏ِ إِنَّ اللّه‏َ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ؛ پس در سایه لطف و رحمت پروردگارت با آنان نرمخویی کردی و اگر تندخو و سختدل بودی قطعا از پیرامون تو پراکنده می‏شدند، پس از ایشان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در امور با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن که خدا توکل‏کنندگان را دوست دارد.»[۱۴]

این آیه ناظر به حوادث جنگ احد است که در آن افرادی که از جبهه جنگ گریخته بودند تقاضای بخشش داشتند و خداوند پس از اشاره به یکی از ویژگیهای اخلاقی پیامبر (نرم‏خویی) و ضمن فرمان به عفو و طلب رحمت برای آنان از پیامبر می‏خواهد که باز هم با آنها مشورت کند و رأی و نظر آنان را نادیده نگیرد. مفسران درباره علت امر به مشورت با وجود کمال عقل پیامبر(ص) و وحی آسمانی وجوه مختلفی را بیان داشته‏اند. از آن‏جمله فخر رازی در تفسیر کبیر یکی از وجوه ضرورت امر به مشورت را چنین توجیه می‏کند که گرچه عقل پیامبر از عقل همه مردم کامل‏تر است و علوم بشری نیز محدود است ولی بعید نیست که وجوهی از مصلحت به نظر کسی برسد و به نظر پیامبر(ص) نرسیده باشد.[۱۵]

هریک از توجیهات مفسران در باب امر به مشورت در آیه فوق را که بپذیریم، به هرحال مشورت در این آیه یک دستور حکومتی است. از این رو می‏بینیم پس از انجام مشورت و روشن شدن نتیجه هرگونه دودلی و پراکندگی باید کنار گذاشته شود و قاطعیت و تصمیم جانشین آن گردد.

ج)« وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلاَهَ وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ؛[۱۶] [مؤمنان کسانی هستند] که ندای پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را برپا می‏دارند و امورشان با مشورت سامان می‏پذیرد و از آنچه داده‏ایم انفاق می‏کنند.»

قرآن مجید، حدود مشورت را به روشن‏ترین وجه بیان مى‏کند و مى‏فرماید:«وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَهٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ من امرهم و مَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالًا مُبِیناً؛[۱۷]هرگز براى مرد و زن با ایمان، چنین اختیارى نیست که در موردى که خداوند و یا پیامبر نظر داده‏اند مخالفت کنند، هر کس با خدا و پیامبر او مخالفت کند، آشکارا گمراه شده است.»

پیامبر اسلام، براى کوبیدن سنتهاى غلط از جانب خدا مأمور شد که دختر عمه خود، «زینب بنت جحش» را به عقد غلام و پسر خوانده خود در آورده، هنگامى که پسر خوانده وى همسر خویش را طلاق داد، باز پیامبر مأمور شد که او را بگیرد، تا یکى دیگر از سنتهاى دوران جاهلیت را بکوبد .

مسلمانان دستورات پیامبر را بر دو نوع تلقى مى‏کردند:

۱٫ دستورى که نمى‏توان آن را تغییر داد، در اینجا باید تسلیم شوند . ۲٫ دستورى که مى‏توان آنرا در شورى قرار داد.[۱۸]

قرآن مجید، حدود مشورت را به روشن‏ترین وجه بیان مى‏کند و مى‏فرماید:«وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَهٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَهُ من امرهم و مَنْ یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالًا مُبِیناً؛[۱۹]هرگز براى مرد و زن با ایمان، چنین اختیارى نیست که در موردى که خداوند و یا پیامبر نظر داده‏اند مخالفت کنند، هر کس با خدا و پیامبر او مخالفت کند، آشکارا گمراه شده است.»

پیامبر اسلام، براى کوبیدن سنتهاى غلط از جانب خدا مأمور شد که دختر عمه خود، «زینب بنت جحش» را به عقد غلام و پسر خوانده خود در آورده، هنگامى که پسر خوانده وى همسر خویش را طلاق داد، باز پیامبر مأمور شد که او را بگیرد، تا یکى دیگر از سنتهاى دوران جاهلیت را بکوبد .

۳- آیه مشورت

در این آیه مسئله مشورت در کنار مسائلی چون نماز، انفاق و اطاعت خداوند ذکر شده است که خود می تواند بیانگر میزان اهمیت آن باشد.

علامه طباطبایی (ره) متذکر شده اند که در جملۀ «امرهم شوری بینهم» اشاره شده است که (مومنان) اهل رشد و عمل به واقع هستند که در بدست آوردن و استخراج رأی و نظر صحیح دقت ی کنند و به صاحبان خرد مراجعه می کنند در نتیجه آیۀ شریفه از نظر معنی نزدیک به : «الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ.»[۲۰] است.

خداوند در این آیه می فرماید: آنان که گفتار را بشنوند و نیکوترش را پیروی کنند آنانند که خداوند هدایتشان فرموده و آنان خردمندان عالمند.[۲۱]

در واقع طبق نظر علامه طباطبائی (ره) مسلمانان برای رشد و پیشرفت باید نظرات دیگران را هم بپرسند و بعد از بین آنها بهترین ها را برگزینند. بنابراین می توان گفت مفاد آیه هم نتیجۀ کار             مشورت کنندگان است.

طبرسی می نویسد: «فی هذا دلالهٌ علَی فضلِ المشاوِرِه فِی الاُمُورِ؛ این آیه دلالت دارد بر فضیلت مشورت در کارها.»[۲۲]

« وَامرهُم شوری بینهم ولا ینفردون بِرأی حتی یتشاور و او یجتمعوا علیه و ذلک من فرط تدبرهم و تیقظهم فی الامور؛ [۲۳] کارهای آنان با مشورت و تشاور انجام  می گیرد و به هیچ کاری اقدام نمی کنند مگر اینکه ابتدا مشورت کنند و این از شدت تدبیر و بیداری و آگاهی آنان است.»

«وَ امرهُم شُوری بَینَهُم ای لا یَنفردون بِامرٍ حتی یَتَشاوِروا غیرَهُم لِاَنَّهُ قیلَ: ما تشاورُ قوم اِلّا وفقوا لِاحسنِ ما یحضرهُم؛[۲۴]  به هیچ کاری پیش از اینکه با دیگران مشورت کنند اقدام نمی کنند زیرا گفته شده است : هیچ قومی در امورشان با یکدیگر مشاوره نمی کنند مگر اینکه به بهترین نظریه های موجود موفق می شوند و دست می یابند.»

« کانُوا قَبلَ الاِسلامِ و قَبلَ مقدم رسولِ اللهِ (ص) المدینه اذا کانَ بِهِم امر اجتَمعوا و تَشاوِروا فَاثنی الله عَلَیهِم؛[۲۵] مردم آن سامان پیش از اسلام و پیش از آمدن رسول خدا (ص) به مدینه اسمشان این بود که هر گاه مطلبی (مهم) پیش می آمد گرد می آمدند و دربارۀ آن مطلب با هم مشورت می کردند پس خدای متعال در این آیه آنان را با این رسم نیکو ستود.»

از اینکه در آیه کریمه شوری در ردیف ایمان به خدا و به پا داشتن نماز قرار گرفته می فهمیم که مشورت تا چه اندازه اهمیت دارد و نیز از آیه استفاده می شود که همه مسلمانان موظفند در امورشان شور و مشورت کنند.

در آیه دیگر خداوند مى فرماید:

«وَ الَّذِینَ استَجَابُوا لِرَبهِمْ وَ أَقَامُوا الصلَوهَ وَ أَمْرُهُمْ شورَی بَیْنهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ؛[۲۶] وکسانى که نداى خدا را اجابت نموده و نماز را به پا مى دارند و کارهاى آنان در میان خود براساس مشورت است. »

خداوند پس از مسئله ایمان و نماز، شورا را قرار داده است که این خود دلیل بر اهمیّت مسئله است که مؤمنان باید در کارهاى شان با یک دیگر مشاوره نمایند و این که این آیه در مکه نازل شده، و در مکه حکومت اسلامى تشکیل نشده بود، استفاده مى شود که لزوم مشاوره مخصوص حکومت و اداره مملکت نیست و همه امور از فردى، اجتماعى، حکومتى و… را در برمى گیرد.[۲۷]

و آیه دیگرى در این باره است که مى فرماید:« …لا تُکلَّف نَفْسٌ إِلا وُسعَهَا لا تُضارَّ وَالِدَهُ بِوَلَدِهَا وَ لا مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلی الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِک فَإِنْ أَرَادَا فِصالاً عَن تَرَاض مِّنهُمَا وَ تَشاوُر فَلا جُنَاحَ عَلَیهِمَا وَ إِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسترْضِعُوا أَوْلَادَکمْ فَلا جُنَاحَ عَلَیْکمْ إِذَا سلَّمْتُم مَّا ءَاتَیْتُم بِالمَْعْرُوفِ …؛[۲۸] هیچ کس موظف به بیش از مقدار توانایى خود نیست، هیچ مادری به سبب طفلش زیان نبیند و نه صاحب فرزند به سبب فرزندش، و بر وارث او نیز لازم است که این کار را انجام دهد (هزینه مادر را در دوران شیرخوارگى تأمین نماید) و اگر آن دو با رضایت یک دیگر و پس از مشورت بخواهند کودک را از شیر باز گیرند، گناهى بر آن ها نیست… . »

در حقیقت مى توان گفت: پدر و مادر در پرورش، تربیت، تحصیل و…فرزند باید مشورت نمایند، تا مبادا با روش و عمل کج، فرزندانشان از راه صحیح منحرف شوند.

اهمیّت مشورت به قدرى است که پیامبر(ص) مى فرماید:

«إِذا کانَ اُمرائُکم وَ اَغنیاءُکم سَمحاءکُم و اُمرُکُم شوری بَینکم فَظَهَرَ الارضَ خیرٌ لکَ مِن بَطنِها و اِذا کانَ اُمراءُکُم شَرارکُم و اَغنیاءُ کُم بِخَلاءِ کُم و لَم یَکُن اَمرِکُم شُوری بینکُم فَبطنُ الاَرضِ خَیرٌ لَکُم مِن ظَهرها؛[۲۹] اگر فرمانروایان شما از نیکان و ثروتمندان بخشنده باشند و کارهاى تان با مشورت انجام گیرد، پس روى زمین زیستن براى شما بهتر از درون آن است و هرگاه فرمان روایانتان اشراف شما و ثروتمندانتان بخیل بوده، امورتان با شورا انجام نگیرد، در چنین وضعى، درون خاک و مردن براى شما برتر از زندگى روى خاک است.» و در سخنى دیگر مى فرماید: «لا مُظاهرهَ اَوثقُ مِنَ المشاوره؛[۳۰] هیچ پشتوانه اى با وثوق تر و استوارتر از مشورت کردن نیست.»

جایگاه مشورت در روایات

۱- اهمیت مشورت

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .