عنوان :

مقاله نگرشی بر اقلیم کشاورزی سیب زمینی

تعداد صفحات :۲۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

اقلیم کشاورزی (اگروکلیماتولوژی) از جمله مهم‌ترین شاخه‌های اقلیم کاربردی است که رابطه متقابل آب و هواشناسی و هیدرولوژی و نیز کشاورزی را دربر می‌گیرد.

در ایران در نواحی سرد و معتدل رشد سیب‌زمینی با موفقیت همراه بوده است. بالاترین میزان عملکرد در مقایسه با سایر پهنه‌های کشت سیب‌زمینی در ایران، شمالغربی و زاگرس مرکزی است. این دو پهنه حدود نیمی از تولید کشور را به خود اختصاص می‌دهد. دامنه‌های جنوبی البرز (از جمله دماوند.‌..) یکی از مراکز کشت مهم این محصول است که دارای تابستانهای نسبتاً معتدل می‌باشد.

این گیاه در پهنه‌های گرمسیری بهتر است به عنوان یک محصول زمستانی مورد کشت قرار گیرد. به هر حال رژیم دمایی مناسب، میزان بارش، خاک مناسب (سبک و متوسط)، شرایط مساعدی برای کشت آن به شمار می‌رود.

سیب‌زمینی در خوزستان که خطر یخبندان کمتر وجود دارد، در پاییز و در قسمت‌های توأم با آب و هوای معتدل استان اصفهان، در اواخر زمستان و در نواحی سرد مانند داران، همدان و بویژه دماوند در بهار کشت می‌شود.

سیب‌زمینی در شرایطی که قابلیت دسترسی به آب زیاد و یکنواخت باشد و روزهای گرم و شبهای خنک داشته باشد، بهترین رشد را دارد.

آب و هوای نیمه مرطوب قسمت اعظم شهرستان دماوند، از جمله بهترین شرایط را برای کشاورزی مطلوب و منحصر به فرد از جمله سیب‌زمینی (بویژه در فصل‌های بهار و تابستان) فراهم ساخته است.

سیب‌زمینی از جمله تولیدات کشاورزی است که رشد آن در چند دهه پیش به این سوی با موفقیت‌های چشمگیری در ایران و بویژه در شهرستان دماوند همراه بوده است. ایران با تولید ۲/۳ میلیون تن سیزدهمین کشور تولید کننده این محصول در جهان است.

فنولوژی، رابطه عناصر اقلیمی از جمله فتوپریودیسم، دما، بارش، دوره حساس رطوبتی با سیب‌زمینی و نیز انتخاب صحیح واریته‌ها و موقع کشت.‌.. در افزایش کمیت و کیفیت این محصول نقش تعیین کننده‌ای را ایفا می‌کند.

واژگان کلیدی: اقلیم کشاورزی، سیب‌زمینی، دماوند، فنولوژی

فهرست مطالب

چکیده   ۰
سرآغاز   ۱
مواد و روش‌ها   ۲
اهداف تحقیق   ۲
موقعیت جغرافیایی پهنه مورد مطالعه   ۳
آب و هوای دماوند   ۳
جدول ۱٫ رژیم دمای ایستگاه آبعلی (۷۸۱-۱۳۶۱)   ۴
جدول شماره ۲٫ میانگین بارش ماهانه و سالانه در ایستگاه آبعلی طی سالهای ۱۳۷۹-۱۳۶۱   ۴
فنولوژی   ۵
سیب‌زمینی   ۵
ارقام سیب‌زمینی   ۷
ارزش اقتصادی سیب‌زمینی   ۸
سیب‌زمینی در ایران   ۹
کشت سیب‌زمینی در دماوند   ۱۰
اثر عناصر آب و هوایی بر سیب‌زمینی   ۱۱
افزایش عملکرد سیب‌زمینی   ۱۴
نتیجه‌گیری   ۱۵
منابع و مآخذ   ۱۷

منابع و مآخذ

۱٫         خالدی، شهریار، آب و هواشناسی کاربردی، نشر قومس، ص‌ص ۱۰۰-۸۷، ۱۳۷۴٫
۲٫         رمضانی، بهمن، مقدمه‌ای بر آب و هواشناسی کشاورزی، رشت، ص‌ص ۴۷-۴۰، ۱۳۷۶٫
۳٫         سازمان هواشناسی کشور، راهنمای نیازها و محدودیت‌های هواشناسی کشاورزی ۱۵ گیاه اساسی ایران، کوانتا، ۱۳۵۴٫
۴٫         سازمان هواشناسی کشور، مطالعات هواشناسی کشاورزی، کوانتا، جلد اول و دوم، ۱۳۵۳٫
۵٫         سازمان هواشناسی کشور، پایگاه اینترنتی.
۶٫         سرمدنیا، غلامحسین، کوچکی، عوض، فیزیولوژی گیاهان زراعی، چاپ سوم، ص‌ص ۵۴-۴۷، ۱۳۷۴٫
۷٫         علیزاده، امین، کوچکی، عوض، کشاورزی و آب و هوا، مشهد، ص‌ص ۲۰-۱۸، ۱۳۷۴٫
۸٫         قنبری، مصطفی، گزارش سیب زمینی، وزارت کشاورزی، خرداد، ص‌ص ۲۷-۲۵، ۱۳۷۴٫
۹٫         کوچکی، عوض، حسینی، محمد، نصیری، مهدی، رابطه آب و خاک در گیاهان زراعی، ص‌ص ۱۳،۶۱، ۳۹و ۳۵، ۱۳۷۴٫
۱۰٫       مظفری، غلامعلی، اصول و مبانی هواشناسی کشاورزی، انتشارات دانشگاه یزد، صص۱۵و۱۶، ۱۳۶۸٫
۱۱٫    مهاجر میلانی، پرویز، تأثیر عوامل هواشناسی در تولید محصولات کشاورزی، سازمان هواشناسی کشور، ص‌ص ۷۸-۷۴، ۱۳۶۳٫
۱۲٫       وزارت جهاد کشاورزی، گزارش عملکرد و نحوه تولید سیب‌زمینی در دماوند، ۱۳۸۴٫
۱۳٫    وزارت کشاورزی، سیب‌زمینی، ارزش غذایی، فرآورده‌ها و روش‌های نگه‌داری، شماره ۱۴۴، واحد انتشارات سازمان کشاورزی آذربایجان شرقی، ص۸۷، ۱۳۷۶٫
۱۵٫       Chang, Jen-Hu, Agroclimatology, Encyclopedia of Climatology, pp 16-21.
۱۶٫       Harris P.M., 1982. The potato crop Chapman and Hall.
۱۷٫       Wieringa, J. and J. Loman, 1993. Lecture notes for training agricultural meteorological Personnel WMO, No 511.
۱۸٫       WMO, 1985, Agrometeorology, Proceeding of The International training course.
۱۹٫       Pal et al, 1996, Heat-unit requirement for phenological development of wheat under different levels of irrigation, seeding data and fertilizer. Indian journal of Agriculture Science. 66(7): PP 397-400.

۱۴٫    وزرات کشاورزی، شناسنامه تصویری سیب‌زمینی، معاونت برنامه‌ریزی و پشتیبانی اداره کل آمار و اطلاعات، نشریه شماره ۱۷/۷۶، شهریور ۱۳۷۶٫

سرآغاز

اقلیم کاربردی، ارتباط و تأثیر آن در بخش‌های مختلف اقتصادی مورد مطالعه قرار گرفته است. اگروکلیماتولوژی از جمله مهم‌ترین شاخه‌های اقلیم کاربردی است که مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است و مطالعات ارزشمندی در این چارچوب را به انجام رسانده‌اند.

برخی از دانشمندان نظیر والسون معتقدند که نوع تولید کشاورزی و یا نوسان محصول به آب و هوا بستگی دارد. در مطالعات آب و هوایی در ارتباط با برنامه‌ریزیهای کشاورزی، اطلاعات دقیق از میزان بارندگی، دما و نحوه توزیع آن به دست می‌آید. نقش آب و هوا در تعیین نوع عملکرد گونه‌های زراعی و ارقام مناسب کشت بسیار مهم است. شناخت رابطه آب و هوا و نوع رویش گیاهان توسط انسان موفقیت مهمی محسوب شده است. آب و هوا بر ساختمان گیاهان تأثیر بسزایی دارد.

اقلیم کشاورزی با رابطه متقابل بین عوامل آب و هواشناسی و هیدرولوژیکی از یک سو و کشاورزی در یک جهت کلی و حتی جنگلداری از سوی دیگر مطابقت دارد.

هدف آن کاربرد اطلاعات آب و هواشناسی به منظور بهبود عملیات کشاورزی و افزایش قابلیت تولید چه در کمیت و چه در کیفیت است.

روند مطالعات اقلیم کشاورزی در چهار طبقه‌بندی قرار دارد:

۱ـ برنامه‌ریزی در کاربری اراضی (انتخاب گیاهان مناسب هر پهنه و سیستم‌های کشاورزی.‌..)، ۲ـ عملیات کشاورزی (تقویم زراعی، کشت و برداشت، آبیاری، عملیات کود دهی، مالچ پاشی، شخم، کشت مخلوط و استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی)، ۳ـ رابطه هوا و گیاه (فنولوژی: از مرحله جوانه زدن تا رسیدن محصول) و ۴ـ اقدامات حفاظتی (در برابر یخبندان، تگرگ، سیل، خشکسالی، فرسایش خاک، زیان ناشی از باد و حتی رابطه وضعیت هوا و بیماریها و آفات گیاهی). (جن ـ هو چانگ، ص۱۶).

 

سؤال تحقیق: کدامیک از پارامترهای آب و هوایی در رشد و عملکرد سیب‌زمینی تأثیرگذار است؟

مواد و روش‌ها

در این مطالعه از دو روش کتابخانه‌ای و گردآوری منابع و میدانی تحقیقات ناحیه‌ای و تجربی استفاده شده است. آمارهای مورد نیاز چندین ایستگاه هواشناسی از سازمان هواشناسی کشور تهیه شد و به تجزیه و تحلیل داده‌های آماری با رسم نمودارها مبادرت گردید.

اهداف تحقیق

تعیین اقلیم پهنه مورد مطالعه

تعیین دمای پایه رشد و طول دوره رشد سیب‌زمینی

تعیین مراحل فنولوژیکی رشد سیب زمینی

بررسی تأثیر پارامترهای اقلیمی بر رشد سیب‌زمینی

 

 

موقعیت جغرافیایی پهنه مورد مطالعه

شهرستان دماوند با وسعتی معادل ۷۶/۲۰۵۶ کیلومتر مربع در دره حاصلخیز و باصفایی در ۲۵ کیلومتری جنوب قله دماوند، در ۷۰ کیلومتری شرق تهران واقع شده است.

ارتفاع پهنه مورد مطالعه بین ۱۵۰۰ تا ۴۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریای آزاد است. پهنه دماوند حاشیه خاوری دشت تهران تا سرگردنه کدوک را دربر می‌گیرد و به عنوان یکی از مناسب‌ترین پهنه‌های میانبند دامنه‌های جنوبی رشته کوههای البرز به حساب می‌آید.

آب و هوای دماوند

دماوند دارای زمستان سرد و طولانی و تابستان خنک است، به طوری که ۵ ماه آخر سال یخبندان همراه وزش شدید باد و ۴ ماه اول سال در روز هوای نسبتاً گرم و در شب هوای خنک حاکم است. سه ماه دیگر هوا معتدل و مطبوع است.

میانگین بارش سالانه ایستگاه آبعلی در سالهای ۸۱-۱۳۶۱ برابر ۵۲۵ میلیمتر است (جدول شماره ۲).

مطالعه میانگین ماهانه دمای دماوند در طی سال بیانگر آن است که شهرستان دماوند با شروع فصل بهار تا اواخر مهرماه از شرایط مساعد دمایی برخوردار است و از نظر فعالیت‌های کشاورزی با محدودیت خاصی مواجه نیست (جدول ۱).

جدول ۱٫ رژیم دمای ایستگاه آبعلی (۷۸۱-۱۳۶۱)

مأخذ: پایگاه اینترنتی سازمان هواشناسی کشور

 

جدول شماره ۲٫ میانگین بارش ماهانه و سالانه در ایستگاه آبعلی طی سالهای ۱۳۷۹-۱۳۶۱

براساس فرمول آمبرژه، هر یک از زیر اقلیم‌های آمبرژه دارای تیپ رستنیهای ویژه‌ای است که این دانشمند آنها را اشکوب‌های زیست اقلیم نام نهاد:

ـ آب و هوای ارتفاعات ۱۷۰۰ متر به پایین        : نیمه خشک سرد

ـ آب و هوای ارتفاعات ۲۱۰۰-۱۷۰۰ متر          : نیمه مرطوب سرد

ـ آب و هوای ارتفاعات ۲۱۰۰ متر به بالا           : اقلیم ارتفاعات

روش آمبرژه برای پهنه دماوند مناسب است.

فنولوژی

فنولوژی، دانش مطالعات تغییرات فصلی ارتباط بین ماهیت و شرایط آب و هوایی یک پهنه است. جوانه زدن، تولید برگ، پنجه‌زایی، ساقه‌دهی، تشکیل جوانه گل، گلدهی، تولید دانه در نهایت رسیدن دانه مراحل فنولوژی را مشخص می‌کند.

دانستن مدت زمان واقعی هر یک از مراحل فنولوژی رشد گیاه در هر محیط و مکان ویژه و نیز ایجاد ارتباط این مؤلفه با عملکرد نهایی گیاه، امکان دستیابی به عملکردهای بالا را برای گیاهان مختلف میسر می‌سازد (Pal et al, 1996).

به طور کلی فنولوژی، رشد و تولید ماده خشک در گیاهان زراعی به مجموعه عناصر آب و هوایی نظیر انرژی خورشیدی، نور، طول روز، دما، باران.‌.. بستگی دارد. بنابراین، شناخت نحوه تأثیر این عناصر بر گیاهان زراعی ضروری به نظر می‌رسد (کوچکی، حسینی، نصیری، ۱۹۷۴).

سیب‌زمینی[۱]

امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته قسمت اعظم سیب‌زمینی فرایندسازی می‌شود و بقیه آن به صورت تازه به مصرف می‌رسد. گاه مصرف زیاد سیب‌زمینی در جیره غذایی را نشانه پیشرفتگی و تمدن می‌دانند.

در ایران حدود ۲۰۰ سال پیش سرجان ملکم در زمان فتحعلی شاه تعدادی بذر سیب‌زمینی را به دربار شاه قاجار هدیه کرد. در آغاز در روستای پشند، سپس فریدن اصفهان و اطراف دماوند و دیگر نقاط کشور کاشته شد (مظفری، ۱۳۶۸).

سیب‌زمینی از لحاظ اکولوژی خاصیت انعطاف بسیار دارد و از حدود دایره قطبی تا نواحی استوایی کاشته می‌شود و پس از گندم، ذرت و برنج از مهم‌ترین محصولات کشاورزی جهان به شمار می‌رود. سیب‌زمینی گیاه علفی یکساله و دو لپه‌ای با میلوتاکسی مارپیچی است و متعلق به خانواده سیب‌زمینی است و خویشاوندی نزدیکی با دیگر گیاهان زراعی مانند توتون، گوجه‌فرنگی، بادنجان و فلفل دارد.

منشأ اصلی سیب‌زمینی سرزمین‌های مرتفع آمریکای جنوبی است. به عبارت دیگر در پهنه‌هایی رشد می‌کند که روزهای بلند، آب و هوای معتدل توأم با رطوبت فراوان داشته باشد. این گیاه، از جمله گیاهان سرما دوست به حساب می‌آید.

در حال حاضر، اروپا حدود ۸۵% سطوح زیر کشت سیب‌زمینی را به خود اختصاص داده است. آنگاه آسیا و آمریکا به ترتیب ۸ و ۵/۶ درصد سطوح زیرکشت سیب‌زمینی را داراست. در آفریقا و اقیانوسیه کشت سیب‌زمینی اهمیت چندانی ندارد (۱۵ گیاه اساسی ایران، سازمان هواشناسی کشور.‌..). بنابراین، در اغلب کشورهای پیشرفته، مصرف سرانه سیب‌زمینی ۲۵۰ کیلوگرم است (این مقدار در ایران به ۴۲ کیلوگرم می‌رسد).

سیب‌زمینی بویژه نسبت به غلات انرژی بیشتری در واحد سطح از زمین می‌گیرد. اگر متوسط عملکرد گندم و سیب‌زمینی به ترتیب ۴ و ۲۵ تن باشد، با توجه به اینکه ۷۵% وزن سیب‌زمینی آب و ۲۵% مواد خشک است، باز هم سیب‌زمینی ۲۵/۶ تن مواد غذایی خشک در هکتار (یعنی ۵۰% بیشتر از عملکرد گندم) تولید می‌کند.

---