عنوان :

پایان نامه اتحاد و اختلاف افق ها در ثبوت رؤیت هلال

تعداد صفحات : ۹۸

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله به بررسی اتحاد و اختلاف افقها در ثبوت رؤیت هلال، معیار در اختلاف افق، معیار در نزدیکی و دوری شهرها، اختلاف در طلوع و غروب خورشید، اختلاف اقالیم و تفاوت مناظر، دلایل قائلان به عدم تعمیم، نتیجه دلایل قائلان به عدم تعمیم، ادله قائلان به تعمیم ثبوت هلال، اختلاف حرکت ماه با خورشید، وحدت خسوف،  و مؤیدات نظریه تعمیم می پردازد.

سیر طبیعى ماه و پیدایش شکلهاى گوناگون در جرم آن, سبب تقسیم زمان به برهه هاى کوچک و بزرگ مى گردد: ماه و سال. ماه, در حقیقت تقویمى است در صفحه طبیعت.

رؤیت هلال ماه, از راههاى ثبوت آغاز ماه, بلکه مهمترین و طبیعى ترین و ساده ترین راه است. مردم مسلمان, با هلال ماه رمضان روزه مى گیرند و چون هلال شوال را دیدند, روزه مى گشایند و نماز عید به پا مى دارند. ولى آیا ثبوت رؤیت هلال, در شهرى براى مردمان همان شهر حجّت است یا براى مسلمانان خارج شهر نیز, حجیت دارد؟ در صورت حجیّت, آیا براى همه مسلمانان, در هر شهر و مملکتى که باشند, چه دور و چه نزدیک, یا تنها براى شهرهاى مجاور و هم افق محل رؤیت کار ساز است؟

آیا در شهرهاى دور نیز, بین شهرهایى که در جانب شرقى محل رؤیت قرار دارند و شهرهایى که در جانب غربى, فرقى نیست, یا این که در شهرهاى غربى محل رؤیت, حکم به ثبوت هلال مى شود, ولى در شهرهاى شرقى آن ثابت نیست.

در مسأله جواز تعمیم رؤیت هلال به دیگر شهرهاى اسلامى, بین فقهاى اسلام اختلاف است و دو قول عمده در مسأله ابراز شده:

* قول مشهور. اعتقاد به ثبوت رؤیت هلال در شهر محل رؤیت و شهرهاى مجاور و هم افق, نه دیگر شهرها.

* قول غیر مشهور. اعتقاد به تعمیم ثبوت رؤیت هلال به تمامى شهرهاى اسلامى, چه دور و چه نزدیک, چه هم افق و چه غیر هم افق.

 در میان فقهاى عامه نیز اختلاف است. مشهور معتقد به تعمیم هستند. ابوحنیفه و برخى از شافعیه همچون مشهور فقهاى شیعه نظر دارند.

 در منابع روایى, سخنى از پیامبر و ائمه (ع) در مورد شهرهاى نزدیک و دور و مسأله تعمیم و یا عدم تعمیم رؤیت هلال, وجود ندارد. آنچه هست, در مورد بیان راههاى ثبوت هلال و طرق معتبر شرعى است.

 نظریه تعمیم, در میان فقهاى شیعه بیشتر از زمان مرحوم علامه به بعد پیدا شده و در میان معاصرین, طرفداران بیشترى پیدا کرده است.

 مسأله نزدیکى و دورى شهرها, که مبناى قول به عدم تعمیم است, ضابطه و تعریف مشخصى ندارد و در مورد میزان نزدیکى و دورى شهرها, آراء و نظریه هاى گوناگونى ابراز شده است.

در مسأله جواز تعمیم رؤیت هلال به دیگر شهرهاى اسلامى, بین فقهاى اسلام اختلاف است و دو قول عمده در مسأله ابراز شده:

* قول مشهور. اعتقاد به ثبوت رؤیت هلال در شهر محل رؤیت و شهرهاى مجاور و هم افق, نه دیگر شهرها.

* قول غیر مشهور. اعتقاد به تعمیم ثبوت رؤیت هلال به تمامى شهرهاى اسلامى, چه دور و چه نزدیک, چه هم افق و چه غیر هم افق.

۲٫ در میان فقهاى عامه نیز اختلاف است. مشهور معتقد به تعمیم هستند. ابوحنیفه و برخى از شافعیه همچون مشهور فقهاى شیعه نظر دارند.

۳٫ در منابع روایى, سخنى از پیامبر و ائمه (ع) در مورد شهرهاى نزدیک و دور و مسأله تعمیم و یا عدم تعمیم رؤیت هلال, وجود ندارد. آنچه هست, در مورد بیان راههاى ثبوت هلال و طرق معتبر شرعى است.

۴٫ نظریه تعمیم, در میان فقهاى شیعه بیشتر از زمان مرحوم علامه به بعد پیدا شده و در میان معاصرین, طرفداران بیشترى پیدا کرده است.

۵٫ مسأله نزدیکى و دورى شهرها, که مبناى قول به عدم تعمیم است, ضابطه و تعریف مشخصى ندارد و در مورد میزان نزدیکى و دورى شهرها, آراء و نظریه هاى گوناگونى ابراز شده است.

۶٫ براى نظریه مشهور, دلایلى اقامه شده که مهمترین آن, قیاس طلوع و غروب قمر, به طلوع و غروب خورشید و مسأله اختلاف افقهاست.

۷٫ وضعیت تکوینى ماه و حرکت آن با حرکت زمین و طلوع و غروب خورشید, تفاوت دارد و قیاس رؤیت هلال, به طلوع و غروب خورشید, قیاس مع الفارق است.

۸٫ خروج ماه از محاق, امر واحدى بیش نیست و تا فاصله اى که اختلاف افق بین شهرها به اندازه اى نباشد که شب و روز با هم فرق کند, براى همه, با اندک تفاوتى قابل رؤیت و براى همه آن شهرها اول ماه است.

۹٫ طرفداران نظریه عدم تعمیم, در میان اهل سنت نیز, براى اثبات نظر خویش دلایلى اقامه کرده اند که مهم ترین آن, روایت کریب است که از نظر سند و دلالت, نمى شود به آن اعتماد کرد.

۱۰٫ طرفداران نظریه تعمیم, علاوه بر بهره گیرى از وضعیت تکوینى ماه و نیز مسأله وحدت خسوف, به اطلاق روایات و آیه شریفه استدلال کرده اند.

۱۱٫ افزون بر دلایلى که براى قول به تعمیم اقامه شد, به دلایلى تبرعى و مستنداتى که بر نظریه تعمیم تأکید مى کند نیز, استناد شده است.

 واژه های کلیدی: اختلاف افقها ،ر ثبوت رؤیت هلال، نزدیکی و دوری شهرها، طلوع و غروب خورشید، اقالیم و تفاوت مناظر، قائلان به عدم تعمیم، قائلان به تعمیم ثبوت هلال، حرکت ماه با خورشید،  وحدت خسوف، 

فهرست مطالب

اتحاد و اختلاف افقها در ثبوت رؤیت هلال    ۱
معیار در اختلاف افق چیست؟    ۲
پیشینه بحث    ۳
نظریه مشهور    ۴
نظر فقهاى عامه    ۱۶
خلاصه دیدگاهها    ۱۸
معیار در نزدیکى و دورى شهرها    ۱۹
اختلاف در طلوع و غروب خورشید    ۲۰
امکان رؤیت, با نبود مانع    ۲۳
اختلاف اقالیم و تفاوت مناظر    ۲۴
منزله و مرحله    ۲۵
دلایل قائلان به عدم تعمیم    ۲۶
۱٫ ظاهر آیه شریفه:    ۲۷
۲٫ روایات:    ۲۸
الف . روایات رؤیت هلال.    ۲۹
ب . روایات شهادت به رؤیت    ۳۰
۳٫ قیاس رؤیت هلال به طلوع و غروب خورشید.    ۳۲
۴٫ عقل.    ۳۶
۵٫ سیره مسلمانان:    ۳۸
۶٫ اجماع    ۳۹
۷٫ شهرت:    ۳۹
۸٫ روایت کُرَیب:    ۴۰
نتیجه دلایل قائلان به عدم تعمیم    ۴۴
ادله قائلان به تعمیم ثبوت هلال    ۴۴
وضعیت تکوینى ماه    ۴۵
اختلاف حرکت ماه با خورشید    ۴۷
وحدت خسوف (ماه گرفتگى)    ۵۱
۱٫ از ظاهر کتاب    ۵۳
۲٫ اطلاق روایات    ۵۵
۳٫ روایات خاصّه.    ۵۹
۴٫ رؤیت طریق است نه موضوع    ۶۲
مؤیدات نظریه تعمیم    ۶۶
۱٫ وحدت لیله القدر    ۶۶
۲٫ وحدت عید فطر و قربان    ۶۷
۳٫ دعاى سمات    ۶۸
۴٫ سیره پیامبر (ص)    ۶۹
۵٫ علم    ۷۰
۶٫ مذاق شرع    ۷۱
۷٫ عدم معیار براى دورى ونزدیکى    ۷۲
۸٫ حرمت روزه در روز عید فطر و قربان    ۷۳
۹٫ پیامدها    ۷۳
نتیجه:    ۷۴
منابع    ۷۷

منابع

۱٫ (سوره یونس), آیه ۵٫
۲٫ (تحریرالوسیله), امام خمینى ج۱/۴۴۰ ـ ۴۵۵, دارالتعارف, بیروت.
۳٫ (سوره بقره), آیه ۱۸۹٫
۴ و۵٫ (سوره احقاف), آیه ۵٫
۶٫ (تحریرالوسیله), ج۲/۳۳۵٫
۷٫ (سوره بقره), آیه ۲۲۸; (تهذیب الأحکام), محمدبن حسن طوسى, ج۴/۱۷۳, دارالتعارف, بیروت.
۸٫ (وسائل الشیعه), شیخ حر عاملى, ج۱۵/۴۴٫ داراحیاءالتراث العربى, بیروت.
۹٫ (همان مدرک), ج۱۸/۵۲۶; ج۱۳/۱۴۳; ج۱۵/۴۵۱٫
۱۰٫ (همان مدرک), ج۱۸/۵۲۶; ج۶/۸۲٫
۱۱٫ (المقصود من الجمل والعقود), نجم الدین جعفر بن حسن, معروف به محقق حلى, تحقیق رضا استادى, چاپ شده در (الرسائل التسع)/۳۵۰, کتابخانه آیت اللّه مرعشى نجفى, قم; (نهایه الأحکام فى معرفه الأحکام), علامه حلى, تحقیق سیدمهدى رجائى, ج۲/۴۴۰, مؤسسه اسماعیلیان, قم.
۱۲٫ (بحارالأنوار), محمدباقر مجلسى, ج۵۵/۱۲۴, مؤسسه الوفاء, بیروت.
۱۳٫ (فقه الأمام جعفرالصادق), محمدجواد مغنیه, ج۲/۷۲, دارالتعارف للمطبوعات, بیروت.
۱۴٫ در همین راستا, اختلاف و ناهماهنگى در تعیین روز دهم ذیحجه و برگزارى اعمال روز عید قربان در مراسم حج براى برخى از قائلان به عدم تعمیم و نیز گروهى از مسلمانان, مشکلات فراوانى را ایجاد مى کند. همه ساله, گرفتن مراسم جداگانه, در روزهاى قبل و یا بعد از آن, از سوى برخى از علماء علاوه بر دردسرها و مشقتهاى فراوان براى خود آنان, اسباب اختلاف و تشتت مسلمانان و بدبینى گروهى از آنان را پدید مى آورد.
۱۵٫ (فتح البارى فى شرح صحیح البخارى), ابن حجر عسقلانى, ج۴/۱۲۳٫
۱۶٫ (مقنعه), شیخ مفید/۲۹۶, کنگره جهانى شیخ مفید.
۱۷٫ (شرایع الأسلام), نجم الدین جعفر بن حسن, محقق حلى, ج۱/۲۰۰, دارالأضواء, بیروت.
۱۸٫ (المبسوط فى فقه الأمامیه), شیخ طوسى, ج۱/۲۶۸, المرتضویه لأحیاء الآثار الجعفریه, قم.
۱۹٫ (النهایه, فى مجرد الفقه والفتاوى) شیخ طوسى/۱۵۱, دارالکتاب العربى, بیروت.
۲۰٫ (المهذب), عبدالعزیز بن البراج الطرابلسى, ج۱/۱۹۰, مؤسسه انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین, قم.
۲۱٫ (قیروان) نام شهر و ولایتى است در لیبى, از توابع بنغازى. ر. ک. (مراصد الأطلاع, على اسماء الأمکنه والبقاع مختصر معجم البلدان لیاقوت), صفى الدین عبدالمؤمن بغدادى, تحقیق على محد البجاوى, ج۳/۱۱۳۹, دارالمعرفه, بیروت; (فرهنگ معین), ج۶/۱۴۸۴ امیرکبیر, تهران.
۲۲٫ (الوسیله الى نیل الفضیله), ابن حمزه, چاپ شده در (سلسله الینابیع الفقهیه), على اصغر مروارید, ج۶/۲۴۰٫
۲۳٫ (ایضاح الفوائد فى شرح اشکالات القواعد), محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر حلى, ج۱/۲۵۱, اسماعیلیان, قم.
۲۴٫ (جامع المقاصد فى شرح القواعد), محقق کرکى, ج۳/۹۳, مؤسسه آل البیت, قم.
۲۵٫ (مجمع الفایده والبرهان) مولى احمد المقدس اردبیلى, ج۵/۲۹۴ انتشارات اسلامى, قم.
۲۶٫ (مدارک الأحکام فى شرح شرایع الأسلام), محمد بن على الموسوى العاملى, ج۶/۱۷۱, مؤسسه آل البیت, قم.
۲۷٫ (ذخیره المعاد فى شرح الأرشاد), ملامحمد باقر سبزوارى/۵۳۲, مؤسسه آل البیت, قم.
۲۸٫ (تهذیب الأحکام), شیخ طوسى, ج۴/۱۵۴, دارالتعارف, بیروت; صعب, (وسایل الشیعه), شیخ حر عاملى, ج۷/۲۱۰٫
۲۹٫ (المسائل الطبریه) محقق حلى, چاپ شده در (الرسائل التسع)/۳۲۱٫
۳۰٫ (همان مدرک)/۳۲۲٫
۳۱٫ (مبسوط), ج۱/۲۶۸٫
۳۲٫ (الدروس الشرعیه فى فقه الأمامیه), شهید اول, ج۱/۲۸۵, انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین, قم.
۳۳٫ (رساله اثنى عشریه فى الصوم), شیخ بهایى, چاپ شده در مجله (تراثنا), شماره۲/۲۰۷, سال سوم, جمادى الأولى والثانى ۱۴۰۸٫
۳۴٫ (دروس), ج۱/۲۸۵٫
۳۵٫ (مبسوط), ج۱/۲۶۸٫
۳۶٫ (تذکره الفقهاء), علامه حلى, ج۱/۲۶۹, مکتبه المرتضویه لأحیاء الآثار الجعفریه.
۳۷٫ (منتهى المطلب), علامه حلى, ج۲/۵۹۳٫
۳۸٫ (تحریرالأحکام), علامه حلى, ج۱/۸۲, مؤسسه آل البیت, مشهد.
۳۹٫ (ارشاد الأذهان الى أحکام الأیمان), علامه حلى, ج۱/۳۰۳, انتشارات اسلامى, قم.
۴۰٫ (قواعدالأحکام), علامه حلى, ج۱/۶۹, منشورات رضى, قم.

اتحاد و اختلاف افقها در ثبوت رؤیت هلال

سیر طبیعى ماه و پیدایش شکلهاى گوناگون در جرم آن, سبب تقسیم زمان به برهه هاى کوچک و بزرگ مى گردد: ماه و سال. ماه, در حقیقت تقویمى است در صفحه طبیعت. خطوط برجسته این تقویم طبیعى, چنان خوانا و گویاست که هر کسى مى تواند آن را بنگرد و اعمال و افعال خویش را مطابق آن تنظیم نماید.

(و قدرّه منازل لتعلموا عدد السنین والحساب …۱).

بسیارى از تکالیف فردى و اجتماعى, چه واجب و چه مستحب, بستگى به رؤیت هلال ماه و ثبوت آغاز و پایان آن دارد: روزه ماه مبارک رمضان, عید فطر, وقوف به عرفات در روز نهم ذى حجه, وقوف در مشعر, در شب دهم ذى حجه, بیتوته در سرزمین منى۲, در شبهاى یازدهم و دوازدهم ذى حجه, اعمال روز عید قربان و …

(قل هى مواقیت للناس والحج …۳).

علاوه بر این, ماههاى قمرى, نقش بنیادى در تنظیم و تعیین امورى چون: مدت۴ حمل, مدت شیردهى کودکان۵, زمان یائسگى۶ , عده زنان در طلاق۷ و وفات۸, اجراى حدود الهى۹, آغاز بلوغ شرعى, زمان تعلق زکات۱۰ و …۱۱ دارند.

همین نقش کار ساز و اساسى ماه در امور معاش و معاد۱۲ و دین و دنیاى مردم, سبب گردیده مسأله رؤیت هلال, در حوزه تفکر اسلامى جایگاه ویژه اى بیابد. فقها, مسائل و فروعى را بر آن مترتب ساخته اند, راههایى را فرا روى مردم قرار داده اند و در کتابهاى صوم و حج و یا در رساله هاى مستقل, به کند و کاو در این باره پرداخته اند.

بسیارى از اعمال و سنت هاى اسلامى, از جمله فریضه عظیم حج و روزه ماه رمضان, افزون بر جنبه عبادى, جنبه هاى سیاسى و اجتماعى نیز دارند. امت اسلامى, با برگزارى این عبادات, شکوه و اقتدار اسلام و نیز وحدت و همدلى و همگامى میلیونها انسان مسلمان خاضع در برابر اراده خداوند را به نمایش مى گذارند.

ملیتهاى مختلف, با ویژگیهاى فرهنگى و قومى و نژادى و زبانى گونه گون, در زمان و مکان واحدى گرد مى آیند و عظمت و شکوه اسلام را به بهترین و زیباترین وجه مى نمایانند. ولى متأسفانه, گه گاهى, به خاطر ناهماهنگى در ثبوت رؤیت هلال, بر این مراسم ارزشمند و والا, خدشه وارد مى آید و آثار و پیامدهاى نامطلوبى در بین ملل اسلامى, به بار مى آورد و نوعى سر در گمى و بلاتکلیفى براى مسلمانان, به وجود مى آورد. مثلاً, در سال ۱۳۵۸ هـ . ق/۱۹۳۹ م. عید قربان در مصر, دوشنبه, در حجاز سه شنبه و در بمبئى, چهارشنبه (با فاصله سه روز اختلاف) برگزار شد.

در سال ۱۳۹۱ هـ . ق/۱۹۷۱ م. یکى از مراجع بزرگ تقلید, روز جمعه را عید اعلام کرد و در همان سال, از سوى مراجع دیگر, روز شنبه, عید فطر اعلام شد۱۳٫

همین گوناگونى رؤیتها و اعلامها, گه گاهى, در مراسم حج و عید قربان رخ مى دهد و مشکلات جبران ناپذیرى براى حج گزاران به وجود مى آورد۱۴٫

اکنون باید به بررسى پرداخت و منشأ این ناهماهنگى را جُست. گوناگونى افقهاى شهرهاى اسلامى موجب این ناهماهنگیها شده اند, یا فاصله طولانى شهرهاى مسلمان نشین از یکدیگر؟

معیار در اختلاف افق چیست؟

مرز و حد کشورها, افقها را تقسیم و از یکدیگر ممتاز مى سازد, یا نزدیکى و دورى شهرهاى اسلامى؟ مثلاً: اگر در یکى از شهرهاى اسلامى, هلال ماه در رؤیت شد, آیا مردم دیگر شهرها و کشورهاى اسلامى, بویژه آنهایى, که در فاصله چند صد کیلومترى آن قرار دارند, حدود یک ساعت اختلاف افق در طلوع و غروب خورشید, مى توانند به ثبوت هلال ماه آن جا, استناد جویند و هماهنگ با مردمان آن کشور به وظایف عبادى خویش قیام نمایند؟ یا این که مردم هر منطقه و یا کشورى وظایف خاص خویش را دارند و ثبوت رویت در شهر و منطقه اى براى غیر اهالى آنها حجیت ندارد. (لکل بلد رؤیتهم۱۵) پاسخ به این پرسشها, بررسیهاى عمیقى را مى طلبد که امید مى رود پژوهشگران و فقیهان به این مهم بپردازند. اینک ما, به مقدار توان خویش, در ادله و مبانى فقهى رؤیت هلال به کند و کاو مى پردازیم.

پیشینه بحث

رؤیت هلال ماه, از راههاى ثبوت آغاز ماه, بلکه مهمترین و طبیعى ترین و ساده ترین راه است. مردم مسلمان, با هلال ماه رمضان روزه مى گیرند و چون هلال شوال را دیدند, روزه مى گشایند و نماز عید به پا مى دارند. ولى آیا ثبوت رؤیت هلال, در شهرى براى مردمان همان شهر حجّت است یا براى مسلمانان خارج شهر نیز, حجیت دارد؟ در صورت حجیّت, آیا براى همه مسلمانان, در هر شهر و مملکتى که باشند, چه دور و چه نزدیک, یا تنها براى شهرهاى مجاور و هم افق محل رؤیت کار ساز است؟

آیا در شهرهاى دور نیز, بین شهرهایى که در جانب شرقى محل رؤیت قرار دارند و شهرهایى که در جانب غربى, فرقى نیست, یا این که در شهرهاى غربى محل رؤیت, حکم به ثبوت هلال مى شود, ولى در شهرهاى شرقى آن ثابت نیست.

در این مسأله, فقیهان اسلام, دیدگاههاى گوناگونى دارند. مشهور فقهاى عامه, به تعمیم حکم ثبوت هلال به همه بلاد اسلامى نظر داده اند. منتهى برخى از شافعیان و عکرمه, قاسم و اسحاق نظر گاهى غیر از این دارند. دیدگاه مشهور در بین فقهاى شیعه, اعتبار رؤیت هلال در شهرهاى نزدیک و شهرهاى هم افق محل رؤیت است و شهرهاى دور, باید به وظایف خاص خویش, در این باره عمل کنند. ولى برخى از فقیهان شیعه, از جمله: علامه حلى, شیخ یوسف بحرانى و مولى احمد نراقى رؤیت هلال را براى غیر از شهر و مکان محلّ رؤیت, چه دور و چه نزدیک, معتبر شمرده اند.

نظریه مشهور

گفتیم: بیشتر فقها, رؤیت هلال ماه را در هر شهرى, تنها براى مردمان همان شهر و ساکنان روستاها و شهرهاى نزدیک به آن معتبر مى دانند.

شیخ مفید (م: ۳۳۶ـ ۴۱۳ هـ . ق) مى نویسد:

(و ربّما خفى لعارض اَو استتر عن اهل مصر لعله و ظهر لغیر ذلک المصر, ولکن الفرض انّما یتعلّق على العباد به, اذ هو العلم دون غیره۱۶)

و چه بسا به جهت عارضه اى ماه از دیدگان مخفى بماند و یا بر اهل شهرى, به خاطر علتى (مانند: ابر و غبار) پوشیده گردد, ولى براى غیر آن شهر آشکار شود ولکن, وجوب روزه بر مردمان همان شهر است, زیرا به ثبوت هلال در همان شهر علم داریم و نسبت به شهرهاى دیگر چنین علمى نداریم.

شیخ مفید, در این سخن تصریح مى کند که رؤیت هلال ماه در هر شهرى, تنها براى مردمان همان شهر حجیت دارد. زیرا قدر متیقن, ثبوت هلال ماه در همین شهر است. محقق حلى (م: ۶۰۲ـ ۶۷۶ هـ . ق) مى نویسد:

(و اذا رؤى فى البلاد المتقاربه کالکوفه و بغداد, وجب الصوم على ساکنیهما اجمع, دون المتباعده کالعراق و خراسان, بل یلزم حیث رؤى۱۷)

هرگاه هلال ماه در شهرهاى نزدیک به هم, مانند: کوفه و بغداد, دیده شود, بر ساکنان آن شهرها, روزه واجب است, ولى در شهرهاى دور, چون: خراسان و عراق, خیر. بلکه هنگامى که هلال ماه در آن جا دیده شد, باید روزه بگیرند.

محقق, بر این نظر است که اگر براى مردمان شهرى, رؤیت هلال ثابت شود, براى مردمان شهرهاى مجاور, حجیت دارد و باید بر تکالیفى که به خاطر این ثبوت, برعهده آنان مى آید جامه عمل بپوشند, ولى در شهرهاى دور, نظر او, همچون شیخ مفید بر عدم تعمیم مى باشد.

شیخ طوسى (م ۴۶۰ـ ۳۸۵ هـ . ق.) در مبسوط, بر همین نظر تصریح دارد. وى در علت این که چرا شهرهاى همجوار, یک حکم دارند, مى نگارد:

(و متى لم یرالهلال فى البلد و رأى خارج البلد على ما بیّناه وجب العمل به اذا کان البلدان التى رأى فیه متقاربه بحیث لو کانت السماء مصحیّه, والموانع مرتفعه لرأى فى ذلک البلد ایضاً, لأتفاق عروضها و تقاربها مثل بغداد و واسط والکوفه و تکریت والموصل, فامّا اذا بعدت البلاد مثل بغداد و خراسان و بغداد و مصر, فانّ لکل بلد حکم نفسه, ولا یجب على اهل بلد العمل بما رآه أهل البلد الآخر۱۸)

هنگامى که هلال ماه در داخل شهر دیده نشود و در بیرون شهر, مطابق آنچه قبلاً روشن ساختیم, رؤیت گردد, عمل بر طبق آن واجب است, در صورتى که شهرهایى که ماه در آنها رؤیت شده, نزدیک هم باشند, به گونه اى که اگر آسمان صاف و مانعى در کار نبود, قطعاً در آنها نیز دیده مى شد, زیرا عرض آنها یکى است و نزدیک به یکدیگرند مانند: بغداد و واسط و کوفه و تکریت و موصل. ولى اگر شهرها از یکدیگر دور باشند, مثل: خراسان و بغداد و مصر و بغداد, پس هر شهرى حکم خاص خویش را دارد و بر اهل شهر واجب نیست به آنچه دیگر شهرها دیده اند, عمل کنند.

شیخ, در نهایه, از شهرهاى دور و نزدیک, سخنى به میان نمى آورد, ولى تصریح مى کند: اگر از خارج شهر, دو شاهد عادل, رؤیت هلال ماه را گواهى دهند, کفایت مى کند:

(علامه الشهور رؤیته الهلال, … و متى کان فى السماء عله, و لم یر فى البلد الهلال اصلاً و رآه خارج البلد شاهدان عدلان, وجب ایضاً الصوم۱۹)

علامت ماهها, دیدن هلال است و هرگاه به خاطر علتى در آسمان, هلال ماه اصلاً رؤیت نشود و دو شاهد عادل, در بیرون شهر آن را ببینند و بدان گواهى دهند, روزه واجب است.

نظیر این سخن را قاضى ابن براج طرابلسى (م: ۴۰۰ـ ۴۸۱ هـ . ق) از معاصران شیخ طوسى دارد. وى, پس از اشاره به راههاى ثبوت هلال, رؤیت در خارج شهر و یا شهرهاى نزدیک و همجوار را در صورت شهادت دو شاهد عادل کافى مى داند و در مورد شهرهاى دور مى نویسد:

(و امّا اذا کانت البلدان متباعده مثل طرابلس و بغداد و خراسان و مصر و بغداد و فلسطین و قیروان و ماجرى هذا المجرى, فان لکل بلد حکم سقعه و نفسه و لا یجب على اهل بلد مما ذکرناه العمل بما رآه اهل البلد الآخر۲۰)

و امّا اگر شهرها دور از یکدیگر باشند, همچون: طرابلس و بغداد و خراسان و مصر و بغداد و فلسطین و قیروان۲۱ و آنچه بر این ضابطه جارى است, هر کدام حکم خاص خویش را دارد و بر مردمان شهرهایى که یاد کردیم, عمل بر اساس رؤیت ماه در شهر دیگر واجب نیست.

ابن براج, با ملاک دورى و نزدیکى و ذکر نمونه هایى از شهرهاى دور و نزدیک, بر این نکته تأکید مى ورزد که رؤیت هلال ماه, در هر شهرى, تنها براى مردمان همان شهر و شهرهاى نزدیک بدان کار ساز است و ساکنان شهرهاى دیگر نمى توانند بر این اساس عمل کنند.

علاوه بر این, ابن حمزه۲۲ از شاگردان شیخ طوسى, فخرالمعقفین۲۳, (م: ۶۸۲ ـ ۷۷۱ هـ . ق.), محقق کرکى۲۴ (م: ۹۴۰ هـ .ق.), محقق اردبیلى۲۵ (م: ۹۹۳ هـ. ق.), صاحب مدارک۲۶ (م: ۱۰۰۹ هـ . ق.), صاحب ذخیره۲۷ و … بر همین نظرند.

محقق در شرایع, بین شهرهاى مشرق و شهرهاى مغرب, به دور از یکدیگر فرق نگذاشته است, لکن از رساله (المسائل الطبریه) وى استفاده مى شود که: اگر هلال ماه در شهرهاى شرقى رؤیت شود, ثبوت آن براى شهرهاى غربى, هر چند دور از یکدیگر باشند, کافى خواهد بود.

در این رساله, از محقق سؤال شده است:

این که گفته مى شود: شهرهاى دور, هر کدام, حکم خاص خویش را دارد, اگر ماه در یکى از شهرهاى شرقى دیده شد و آن شهر از نظر طول و عرض جغرافیایى به گونه اى بود که غروب خورشید در آن نسبت به شهرهاى دور, در جانب غربى, با حدود یک ساعت اختلاف, به وقوع مى پیوندد, در این صورت به طور مسلّم, ماه به فاصله سى دقیقه و یا کمى بیشتر و کمتر, در جانب شرقى ظاهر مى شود, حال اگر ماه در شهر واقع در جانب شرقى دیده شد, قطعاً باید در شهر واقع در جانب غربى در صورت نبود مانع, دیده شود, پس چگونه مى توان گفت هر شهرى حکم خاص خویش را دارد: (فکیف أطلقوا القول بأنّ لکل بلد حکم نفسه.)

90,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .