عنوان :

پایان نامه اوضاع سیاسی و اجتماعی خراسان در عصر محمود غزنوی

تعداد صفحات : ۱۱۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده:

ترکان در شمال ایران زمین، به علت گستردگی جغرافیایی به شمال و جنوبی و از لحاظ سیاسی و حکومتی به شرقی و غربی تقسیم شده اند. ترکان غربی با همسایگان ایران به شمال رفته و از دو جانب شرقی و غربی دریای خزربا این کشور برخوردهایی داشته اند. با گسترش اسلام در خراسان و ماوراءالنهر، ترکان با اسلام کم و بیش آشنایی پیدا کرده اند و با روی کار آمدن سامانیان، به سبب حضور غلامیان ترک،‌اندک شرایط ورود آن ها به ناحیه شرقی دریای خزر فراهم شد.

نخستین سردار ترک در لشکر سامانیان الپتگین بود که به غزنه رفت و به حکومت پرداخت و پس از او دامادش سبگتین در سال ۳۶۶ ق جانشین او شد و سلسله غزنویان را پدید آورد و در سال ۳۸۷ ق . همزمان با حمکمرانی پسرش محمود در نیشابور،‌چشم از جهان فرو بست. محمود بعد از کنار گذاشتن برادرش اسماعیل با لقب « سلطان» و « یمین الدوله» بر اریکه قدرت نشست. و فتوحات زیادی را برای دولت غزنویان انجام داد که باعث بسط و گسترش دولت غزنوی شد در همه ی زمینه ها پیشرفت کرد و در دربار محمود به روی شعرا و دانشمندان باز بود.ظهور سلسله غزنویان را در پهنه ی تاریخ ایران باید نقطه ی عطفی در تاریخ شرق ایران بحساب آورد.

در این پایان نامه سعی و تلاش شده تا جایگاه این پدر و پسر « سبکتکین و محمود» در پهنه تاریخ اسلام بی طرفانه مورد داوری قرار گیرد.

چگونگی به حکومت رسیدن غزنویان و سیاست و دیوانسالاری محمود و برخورد او با سلجوقیان ، همچنین سیاست مسعود در برابر سلجوقیان و درگیری با آنها در نتیجه انقراض حکومت غزنوی و به حکومت رسیدن سلجوقیان در این پایان نامه در شش فصل به ترتیب زیر بحث شده است.

در فصل اول کلیات و علت انتخاب موضوع توضیح داده شده است. در فصل دوم نگری بر تاریخ سامانیان انجام شده و در فصل سوم خاستگاه غزنویان و چگونگی به سلطنت رسیدن آنها توضیح داده شده است. در فصل چهارم به اوضاع سیاسی خراسان در دوره غزنویان پرداخته شده است. در فصل پنجم نگرش بر اوضاع اجتماعی در این دوره انجام گرفته و نهایتاً به روابط غزنویان با سلجوقیان و درگیری های آنها پرداخته شده است.

واژه های کلیدی: تاریخ سامانیان، غزنویان، اوضاع سیاسی خراسان، اوضاع اجتماعی، سلجوقیان، سبکتکین، محمود غزنوی،

فهرست مطالب

چکیده
فصل اول کلیات:
مقدمه   ۱
۱-۱بیان مساله۲
۱-۲اهداف تحقیق۲
۱-۲-۲ اهداف کاربردی۲
۱-۳ضرورت های خاص تحقیق۲
۱-۴روش تحقیق ۲
۱-۵سوابق تحقیق۳
۱-۶نقد و بررسی منابع و مآخذ۳
۱-۶-۱ زین الاخبار( تاریخ گردیزی)۳
۱-۶-۲ طبقات ناصری۳
۱-۶-۳ درباره بیهقی۴
۱-۶-۴ تاریخ سیستان۴
سیر الملوک(سیاست نامه) ۵
ترجمه تاریخ یمینی۶
فصل دوم: نگرشی بر تاریخ سامانیان۷
۲-۱ یادی از سامانیان۸
۲-۲ تشکیل دولت ها و اختلاف آن ها با سامانیان۹
۲-۳ آمدن سلجوقیان به ماوراءالنهر۱۲
۲-۴ تشکیل دولت ها و تعارض آن ها با سامانیان۱۶
۲-۵ عوامل انحطاط سامانی۹
۲-۶ چگونگی افزایش قدرت ترکان و نارضایتی دهقانان و طبقات شهری۱۷
۲-۷ نبرد دندانقان۱۹
فصل سوم: خواستگاه غزنویان و چگونگی جلوس محمود بر تخت سلطنت۲۲
۳-۱ شرحی به شهر غزنه۲۳
۳-۲ اسماعیل بن سبکتکین و علت انتخاب او به جانشینی ۲۶
۳-۳ شخصیت سلطان محمود۲۷
۳-۴ جنگ ها و محاربات سلطان محمود۲۹
۳-۵ کشورگشایی محمود۳۰
۳-۶ غزوات محمود۳۰
۳-۷ جلوش محمود۳۱
۳-۸ سبکتکین در کنار الپتگین۳۲
۳-۹ محمود و چگونگی جلوس بر تخت سلطنت۳۲
۳-۱۰ چگونگی اعطای لقب سلطان به محمود۳۶
کشور گشایی محمود۳۷
فصل چهارم: اوضاع سیاسی خراسان در عصر سلطان محمود غزنوی۳۹
۴-۱ تاریخ سیاسی  خراسان۴۰
۴-۲ غارت خراسان به دست ترکمانان۴۱
۴-۳ حدود و موقعیت جغرافیایی خراسان۴۲
۴-۴ رابطه سیاسی با کشورهای اطراف۴۳
۴-۵ رابطه سیاسی محمود با امراء۴۵
۴-۶ وضعیت سیاسی غزنه در زمان محمود۴۵
۴-۷ آغاز افول حکومت مرکزی محمود۴۷
۴-۸ دستاورد های ناخوب حکومت محمود غزنوی۴۷
۴-۹ روابط خارجی محمود در رابطه با عباسیان۴۸
۴-۱۰ استفاده از فیل در جنگها۴۹
۴-۱۱ تویعه و تحکیم حکومت۴۹
۴-۱۲ سکوت و رضایت خلیفه و بزرگان دین۵۰
۴-۱۳ بنیانگذار حکومت غزنوی۵۰
۴-۱۴ حدود جغرافیایی خراسان۵۱
۴-۱۵ وضعیت خراسان در زمان محمود۵۲
۴-۱۶ وضعیت سیاسی و نظامی خراسان در عهد سلطان محمود و مسعود غزنوی۵۳
۴-۱۷ وضعیت مالیات در دوره ی غزنوی۵۴
۴-۱۸ رابطه سیاسی محمود با خلفا و یا جایگاه محمود در میان خلفا۵۴
۴-۱۹ اسماعیل بن سبکتکین و علت انتخاب او به جانشینی ۵۶
۴-۲۰ در تاریخ برگزیده آمده است۵۷
۴-۲۱ وضعیت خراسان در دوره اول غزنوی۵۸
فصل پنجم: اوضاع اجتماعی خراسان در عصر محمود غزنوی۵۹
۵-۱ اوضاع اجتماعی خراسان۶۰
۵-۲ طبقات مردم۶۰
۵-۳  خراسان و نقش آن در قرون نخستین اسلامی۶۲
۵-۴ وضعیت شهر و روستاهای خراسان۶۴
۵-۵ مال و دوستی محمود و ثبات خراسان۶۵
۵-۶ وضعیت علم و ادب در دوران سلطان محمود۶۶
۵-۷ هرات در زمان محمود۶۶
۵-۸ پایه های اقتصادی پیشرفت نیشابور: تجارت وصنعت۶۷
۵-۹ عصبیات خراسان۶۷
۵-۱۰ مذهب کرامیه خراسان۶۸
۵-۱۱ مذهب محمود غزنوی۶۹
۵-۱۲ بناهای غزنوی۷۱
فصل ششم:روابط غزنویان با سلجوقیان و چگونگی رویارویی سلطان  محمود ومسعود با ترکان مهاجم۷۴
۶-۱ وجه تسمیه و نژاد سلجوقیان۷۵
۶-۲ چالشهای سلجوقیان با دیگر اقوام در دستیابی به اقتدار۷۶
۶-۳ نبرد دندانقان و استقلال سیاسی سلجوقیان۸۱
۶-۴ روابط سیاسی طغرل با دولت های خارجی۸۳
۶-۵ امرای محلی و غزنویان۸۶
۶-۶ سلجوقیان در پهنه ی تاریخ ماوراءالنهر و خراسان۹۱
۶-۷ وضعیت خراسان در زمان مسعود و سلاجقه۹۳
نتیجه گیری۹۴
کتابنامه۹۶
چکیده انگلیسی

فهرست منابع و مآخذ

ابن حسول،‌۱۹۴۰ م، تفضیل الاتراک، نشر و ترجمه شرف الدین بالتقیه.

ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد، ۱۳۵۱ ش، الکامل فی التاریخ، ابوالقاسم حالت، ۲۱ جلد، تهران،‌انتشارات علمی فرهنگی.

ابن جوزی، ابوالفرج، ۱۳۵۹، المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم، جلد ۸، مطبعه المعارف العثمانیه، حیدرآباد کن.

ابن خلکان، شمس الدین احمد بن محمد، ۱۹۶۸ م، وفیات الان و انباع زمان،‌به اهتمام احسان عباس، بیروت.

اصفهانی، فتح بن بندری، ۱۳۵۶ ش، زبده المصر، محمد حسین جلیلی، تهران: انتشارات بنیاد و فرهنگ ایران.

ابن عبری، ابوالفرج، تاریخ المختصر الدول،‌۱۳۶۲، دکتر محمد علی تاج پور، تهران: انتشارات دنیای کتاب.

اقبال آشتیانی،‌عباس، ۱۳۴۷، تاریخ مفصل،‌به اهتمام دبیر سیاقی،‌تهران: انتشارات خیام.

-، ۱۳۷۸، تاریخ ایران پس از اسلام ( از صدور اسلام تا انقراض قاجاریه)، تهران: نشر نامک.

النرشخی،‌ ابوبکر محمد بن جعفر،‌۱۳۶۳، تاریخ بخارا، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، تهران: انتشارات توس.

اصطخری، مالک و ممالک.

اصطخری، ابواسحق ابراهیم، مالک و ممالک، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی ، ۱۳۶۸٫

-، ابوالفصل محمد، ۱۳۲۶، تاریخ مسعودی، ( تاریخ بیهقی)، تهران: انتشارات سنایی، جلد اول.

بار تولد ،‌و. و، ۱۳۵۳، ترکستان نامه، کریم کشاورز، جلد اول ، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

باسورت، ادموند کلیفورد، ۱۳۷۲، حسن انوشه، ج اول، تهران: انتشارات امیر کبیر

برتولد، اشپولر، تاریخ ایران، در قرون نخستین اسلامی ترجمه جواد فلاطوری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، سال ۱۳۶۴٫

برتولد، اشپولر، ۱۳۷۷، تاریخ ایران در قرون نخست اسلام، میر احمدی، ج دوم: انتشارات علمی و فرهنگی ایران.

بیهقی، ابوالفصل محمد بن حسین، ۱۳۸۱، تاریخ بیهقی، به کوشش خطیب رهبر، تهران: انتشارات مهتاب.

ابوالفضل محمد،۱۳۶۲، تاریخ مسعودی، ( تاریخ بیهقی) ، تهران: انتشارات سنایی، جلد اول .

بیهقی، خواجه ابوالفصل،‌محمد بن حسین ۱۳۶۸، چاپ اول، تاریخ بیهقی، به کوشش دکتر خطیب رهبر، تهران، انتشارات سعدی.

باسورت، تاریخ غزنویان و جداول.

مقدمه

همزمان با تأسیس حکومت هایی که زمینه را برای استقلال سیاسی ایران فراهم می کردند، در جهان اسلام به ویژه مرزهای شرقی تحولاتی در شرف وقوع بود. ادامه این تحولات بر وضع کشور ما تأثیر گذاشت، هنگامی که  مسلمانان در جریان پیش روی خود به ماوراءالنهر رسیدند؛ با اقوام ترک همسایه شدند . گروهی از ترکان با پذیرش اسلام یا به عنوان غلام وسپاهی یا به صورت قبایلی وارد شدند و سپس، با دست یابی به مراتب بالای نظامی به تدریج در جهان اسلام اهمیت یافتند؛ آنها به عنوان تازه واردان برای کسب قدرت سیاسی دست به عمل زدند. از اواخر قرن چهارم هجری قمری به مدت بیش از سه قرن ( تا آمدن مغولان) سلسله های حکومتی ترک نژاد یعنی غزنویان و سلجوقیان حکومت را در ایران به دست گرفتند؛ مورخان این دوره را عصر ترکان نامیده اند.

حضور ترکان به رغم پاره ای مشکلات ناشی از آن نتوانست ایران و تمدن آن را از تکاپو باز دارد. حتی ترکان خود را نیازمند میراث های این تمدن می دیدند و به همین دلیل، به ناچار مشوق آن شدند.

تأسیس سلطنت غزنوی در شرق ایران  نمایشگر نخستین سد شکنی بزرگ قدرت ترک در برابر سلایه‌های بومی آن نواحی است. غزنویان غیر مستقیم تحت تأثیر حال و هوای دولت سامانی که گرفتار تجزیه، انقلابات دربار و توطئه های ناگهانی بر سر جانشینی بودند ظهور کردند.

الپتگین سردار ترک در لشکر سامانی در غزنه به حکومت رسید و پس از او مادرش سبکتکین در سال ۳۶۶ .ق جانشین او شد و سلسله غزنویان را پدید آورد.از این تاریخ سبکتکین فرمانروایی بیست ساله ی خود را تحت عنوان ظاهری والی سامانیان آغاز کرد. در واقع بنیاد قدرت مستقل غزنوی که محمود، پسر سبکتکین از آن امپراطوری پر قدرتی ساخت، اساساً در لیام فرمانروایی سبکتکین پی ریزی شده بود.

هنگامی که سبکتکین در سال ۳۸۷٫ق در گذشت،‌محمود در خراسان سپهسالار بود به غزنه آمد و بعد از شکست برادرش اسماعیل بر تخت سلطنت نشست.

اما مهمترین هدف سیاسی دولت غزنوی زمان محمود کسب مشروعیت از القادرباا…، خلیفه عباسی بود. او خلعت و لقب معروف یمین الدوله را برای محمود فرستاد. غزنویان پیوسته دقت داشتند تا با گرفتن موافقت خلیفه و حمایت ظاهری از مذهب تسنن پایه های قدرت خود را تحکیم بخشند.

در سده ی چهارم هجری/ دهم میلادی دیلمیان اسماعیلی جمعیت های مسلمان سند را به سوی آرمان شیعه کشاندند. سلاطین غزنوی آثار و نشانه های اسماعیلیه را بشدت تمام در قلمرو خود قلع و قمع کردند و در سال ۴۰۳ ق. که الحاکم خلیفه فاطمی قاهر، مأمور سیاسی نزد خلیفه فرستاد، رسول نگون بخت را اعدام کرد.

ساختمان دولت غزنوی به آشکارا از روی نمونه دستگاه اداری دولت سامانی در بخارا بود. امپراطوری غزنوی پنج ادراه ی دولتی بزرگ داشت که عبارت بودند از: دیوان وزارت، دیوان رسالت، دیوان عرض، دیوان اشراف و دیوان وکالت.

شغل وزارت رشک بر انگیز نبود و از وزرای محمود، ابوالعباس اسفراینی، احمد بن میمندی (شمس الکفاء) و حسنک وزیر بود. فرهنگ سلاطین نخست غزنوی، فرهنگی عمیقاً ایرانی اسلامی و متأثر از تمدن ایرانی سرزمین هایی بود که بتصرف آنها درآمده بود. محمود سنی متعصبی بود، و دست به کشتار شیعیان اسماعیلی می زد، دربار واقعی غزنویان بر مبنای شیوه سنتی ایران سازمان یافته بود. سلاطین غزنوی در ساختن اهتمام می ورزیدند و در سراسر شهر های بزرگ امپراطوری قصرها و باغهای با شکوه برآورده بودند، طوری که محمود وصیت کرد که بعد از مرگش او را در یکی از باغ های معروفش به نام فیروز دفن کنند.

بیان مسأله:

همیشه در دوران تحصیلم سوالات گوناگونی در مورد غزنویان و خراسان در ذهنم وجود داشته است. اینکه غزنویان چگونه در پهنه ی تاریخ خراسان درخشیدند؟ فرهنگ و تمدن خراسان تا چه حد در تشکیلات محمود غزنوی رخنه کرده است؟

مردم خراسان چگونه موفق شدند در امپراطوری محمود غزنوی چه به لحاظ سیاسی و چه اجتماعی خدماتی بس گرانبها بکنند؟ برای اینکه جوابی به این سوالات و سوالات مشابهی که در ذهنم وجود دارد پاسخ پیدا کنم این عنوان را برای پایان نامه انتخاب کردم.

۱-۲- اهداف تحقیق:

اهداف علمی، پیدا کردن پاسخ به سؤالات مطرح شده در ذهنم، جمع آوری اطلاعات مربوط به اوضاع اجتماعی و سیاسی این دوران، و جمع آوری این اطلاعات در یک مجموعه منسجم از طریق بررسی تحلیلی و استدلالی ارزشی خدمات محمود غزنوی به پیشرفت  اوضاع سیاسی و اجتماعی خراسان.

۱-۲-۲- اهداف کاربردی:

هر تحقیق در تاریخ مانند یک اقدام پالایشی است که موجب می شود ابهاماتی که در در تاریخ موجود است بتدریج از بین بیرود و حقایق تاریخی از میان نوشته ها و مطالعات بیرون بیاید. اینجانب هم در نظر داشتم خدماتی هر چند کوچک بر تاریخ کشورمان انجام داده باشم.

۱-۳- ضرورت های خاص تحقیق:

تشکیلات اجتماعی و پیشرفت های علمی و فرهنگی در دولت محمود غزنوی و موفقیت دولت او در توسعه دیوانسالاری و ضرورت بررسی این پیشرفت ها که موجب تعجب همگان شده از محورهایی است که در این تحقیق مورد توجه بوده و سعی شده به این ضرورت ها پراخته شود.

۱-۴- روش تحقیق:

این پژوهش تحقیقی است که با استفاده و بهره گرفتن از منابع معتبر ایرانی و اسلامی و اسناد کتابخانه‌ای و همچنین بهره گرفتن از مقاله های منتشر شده در مجلات علمی قدیم و جدید و با استفاده از روشهای توصیفی،‌تشریحی و تحلیلی مطالب با تکیه بر اسناد، مدارک و منابع تاریخی معتبر صورت گرفته است.

۱-۵- سوابق تحقیق:

تا جایی که بررسی شده و در مورد این موضوع اطلاعاتی در کتابهای تاریخ غزنویان و تاریخ بیهقی به ما رسیده که اطلاعات خوبی هستند. برای اینکه برخی از شبهات و تناقضات از بین برود در این پایان نامه سعی شده  با بهره گیری از تحقیقات قبلی در تکمیل آن به بررسی و تحقیق بیشتری پرداخته شود.

۱-۶- نقد و بررسی منابع و مآخذ:

برای نگارش و پرداختن به هر تحقیقی در زمینه تاریخ بایستی نظر موافقان و مخالفان را مطالعه کرده و با دیدی انتقادی مطالعات را مورد بررسی قرار دهیم و بعد از آن به نتیجه گیری مطلوبی برسیم و این پایان نامه کوشش دارد نخست با تکیه بر منابع قدیمی و دست اول و در مرحله بعد با توجه به تحقیقات و پژوهشهای محققیق و نویسندگان متأخر،‌اقدامات سیاسی و اجتماعی محمود غزنوی را در خراسان مورد بررسی قرار دهد.

۱-۶-۱- زین الاخبار( تاریخ گردیزی):[۱]

تالیف عبدالحی بن ضحاک گردیزی،‌تاریخ عمومی ایران از روزگار افسانه ای تا زمان مؤلف است.گردیزی این کتاب را به فارسی نوشته و به سلطان عبدالرشید (۴- ۴۴۱ ه.ق) هدیه کرده است، تمام مطالب کتاب در دست نیست و به مرور زمان بخش هایی از آن کم شده است.

این کتاب در مورد غزنویان منبعی گرانبهاست، چون گردیزی از تاریخ سلامی سود جسته و تاریخ غزنویان تا جلوسی مودود(۴۳۲ ه.ق) را در اثر خود آورده است.

۱-۶-۲- طبقات ناصری:[۲]

منهاج الدین بن سراج جوزانی ( متوفای نیمه دوم قرن هفتم هجری) در خانواده ای متولد شد که با غزنویان از طریق سببی خویشی داشت.منهاج الدین اخلاف سلاطین غوری دهلی را که اصل و نسب غلامی داشت خدمت کرد. بخش اعظم طبقات ناصری که تألیف عمومی فارسی است به غوریان احتصاص دارد، اما کتاب جوزانی بواسطه گزارشی که از اسلاف سکنگین در غزنه  می دهد ارزش بسیاری دارد. زیرا غالب منابع از این فرمانروایان اطلاعی به دست نمی دهد. جوزانی در تألیفات خود از بخش های از میان رفته مجلدات بیهقی که شرح پادشاهی سکنگین بوده و از تاریخ مجدول تألیف ابوالقاسم امامی ( تألیف اوایل قرن ششم) که آن نیز از میان رفته و احتمالاً‌از قصص الثانی ابن الهیئم استفاده کرده است.

۱-۶-۳- درباره بیهقی:[۳]

بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین کاتب ( نجاری دبیر) مورخ معروف ایرانی در قرن پنجم و نهم متولد در ۳۸۵-۹۹۵ در ده حارث آباد در ناحیه بیهق ( ناحیه سبزه وار کنونی در خراسان) به دنیا آمده در آغاز جوانی برای کسب دانش به نیشابور رفت که در آن زمان مرکز علمی بسیار مهم بود. بزودی بخوان دبیر وارد از دیوان رسالت پادشاهان غزنوی در غزنین شد و قسمت عمده از زندگی خود را در این شهر گذراند در سلطنت عبدالرشید صاحب دیوان رسالت شد و بزودی معزول گشت بفرمان پادشاه غلام ترکی که نویان نام داشت همه ی دارای وی را به بهانه  اینکه مهریه زنش را نداده است مصادره کرد و در زندان ماند تا زمانیکه طغرل به تخت نشست و وی را با درباریان دیگر که زندانی بودند بیرون فرستاد .پس از رهایی در پی کار دیوانی نرفت و در ماه صفر ۴۷۰ = ۲۴ اوت در گذشت . بیهقی مؤلف کتاب بزرگی در تاریخ این سلسله است که به انشای کهن و گاهی پیچیده نوشته شده است و می گوید آن را از وقایع سال ۴۰۹ آغاز کرده است.

مؤلفان مختلف بنام جامع التواریخ،‌جامع فی تاریخ سکنگین، تاریخ آل محمود، تاریخ ناصری با تاریخ آل سکنگین خوانده اند.

۱-۶-۴- تاریخ سیستان:[۴]

این اثر جهت نقل دوره اول غزنوی از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا از ولایاتی سخن به میان می آورد که در اوایل تاسیس دولت غزنوی به آن ملحق شده است. تاریخ سیستان را مؤلف مجهولی در عصر طغرل بیگ سلجوقی به فارسی تألیف کرد. زیرا با نقل مشروحی از وقایع در سال ۴۴۸ ه.ق . پایان می گیرد، و در دنباله شرح وقایع را تا پایان قرن نهم هجری در بر می گیرد. وطن دوستی بر مؤلف تاریخ سیستان غلبه دارد. در ستایش‌هایی که از تاریخ یعقوب و عمروبن لیث می کند، آنچه را که مورخان غیر سیستانی پنهان داشته بودند آشکار میکند و تاریخ سیستان از این جهت بیانگر احساسات محلی است که مؤلف کتاب سخت با غزنویان مخالفت می ورزید و خلع امیر خلف و آمدن ترکان ( غزنویان) را محنتی عظیم برای سیستان می خواند.

۱-۶-۵- سیر الملوک(سیاست نامه):[۵]

تردیدی نیست که محمود غزنوی یکی از قهرمانان سیاست نامه وزیر سلطان ملک شاه سلجوقی یعنی ابوعلی حسن طوسی معروف به خواجه نظام الملک(۴۰۵-۴۸۵ ه.ق) است. بار تولد درباره سیاست نامه می گوید:
( بی شک تالیف نظام منبعی اصلی است برای سازمان سیاسی دولتهای مسلمان شرق). نظام الملک پیش از داخل شدن به دستگاه سلجوقی ایام خود را در خراسان تحت حکومت غزنویان به سر آورده بود، نمونه تمرکز یافته ای که در سیاست نامه به خاندان خام و بی تجربه اش توصیه می کند در اصل بر نمونه دولت محمود استوار است که در بسیاری از حکایات او ظاهر می شود، بنابر این سیاست نامه نقد شود ستد گرانبهایی برای محقق تاریخ غزنوی برای جنبه های اداری فرهنگی و نظامی آن.

 ترجمه تاریخ یمینی:

در سال ۴۲۷ ه. ابونصر محمد بن عبدالجبار عتبی از دانشمندان ری و از منشیان و کاتبان معروف روزگار خود که مدتها در دستگاه سمجوریان و سپس در خدمت امیر ناصرالدین سکنگین و امیر نصر برادر سلطان محمود غزنوی بوده، کتابی درباره ی روی کار آمدن ترکان غزنوی و شرح سلطان یمین الدوله محمود غزنوی که فردی اکمل و اشهر آن دودمان بود نوشت که به علت انشای محکم و زیبا عتبی  شهرت فراوان یافت، به علت لقب سلطان محمود یمین الدوله به تاریخ یمینی مشهور است و به علت انتساب به مؤلف به تاریخ عتیبی.

در این اثر کاملترین بازدید حوادث سالهای ۳۶۵ تا ۴۱۲ ه. مندرج است و مؤلف عتبی منبع اصلی،‌ این اثر و دیگر ناقلان اخبار بوده است. مؤلف در سرگذشتی که به قلم خود وی است اعتراف می کند که این کتاب را به منظور «تجلیل» محمود به رشته تحریر  آورده و به خاطر نوشتن آن عنایت سلطان را جلب نموده با این حال جوانب تاریک آن سلطنت پر زرق و برق و فقر مردم را بر اثر مالیاتهای توان فرسا از هستی ساقط شده بودند،‌پنهان نمی دارد.

ترجمه تاریخ یمینی که از آثار قرن ششم هجری است شامل وقایع تاریخ از اواخر سامانیان تا زمان سلطان محمود است، در اثنای ذکر تاریخ آن سلسله از بیان سلسله های دیگر این عهد نیز فروگذار نبوده است و درباره  امرای سیستان، آل زیاد، سمجوریان، دیلمیان، خوارزمشاهیان نیز شرحی آورده است. از این رو، این کتاب یکی از مآخذ مهم و شایان توجه به شمار می آید.[۶]

 فصل دوم:نگرشی بر تاریخچه سامانیان

۲-۱- یادی از سامانیان:

در قرن دهم میلادی (چهارم هجری) ماوراءالنهر و خراسان تحت حکومت سامانیان بود که پایتختشان بخارا و اصلشان سند بود. این دودمان که خود را از اعقاب بهرام چوبین سردار ساسانی می دانستند. در سده ی قبل ( قرن سوم هجری) دست نشاندگان فرمانروایان طاهری خراسان بودند و سپس به جانشینی آنان نشستند. مورخان اسلام نسبت به سامانیان نظر بسیار موافق دارند.

بار تولد خاطر نشان ساخته که این حسن توجه را می توان به این امر استناد داد که این دودمان ها مدافع نظم و قانون،‌شریعت عامه،‌حفظ سنن و سلسله مراتب اجتماعی بو ده اند.

ابن حوقل به هنگام امارت آل سامان استوارتر و عده شان بیشتر و ساز و برگشان کامل و منظم تر و عطایایشان وافرتر و جیره ی سربازانشان فراوان تر و بیستگانی شان مداوم تر است با آنکه خراجها و اموالشان در خزانه ها کمتر است.

گرچه عهد فرمانروایی خاندان سامانی کوتاه بود و بیش از یکصد سال قمری دوام نیافت اما چنان آثار سودمندی در تاریخ ایران و اسلام و جامعه اسلامی و ایرانی بر جا گذاشت که امروز تمام کتب علمی که در روزگار آنان و بعد از آنان  در قلمرو حکومت سامانی تالیف و تصنیف شد و نام دانشمندانی که در دستگاه آنان و بعد از آنان پرورش یافته اند را از تاریخ اسلام حذف کنیم قسمت عمده ای از فرهنگ و تمدن پر افتخار ایرانی و اسلامی حذف خواهد شد.[۷]

سامانیان بر ماوراءالنهر که شامل دره های جیهون وسطی، زرافشان و سیر دریای وسطی می شد با خراسان که وابستگی نزدیک با دولت سامانی داشت مستقیماً حکومت می کردند. اما در اواخر ایام آن دولت خراسان به دست رهبران قدرتمند نظامی افتاد.[۸]

بخارا، پایتخت سامانیان، در مقام مرکزی برای تسلط بر سغد و دسترسی سریع به جیهون و گذار از آن در محل آمل موقعیت بسیار خوبی داشت.

سلسله هایی که بعد از سامانیان مثلاً غزنویان و سلجوقیان بر سر کار آمدند که از خود مایه ای نداشتند و ناچار در راهی گام نهادند که قبلاً سامانیان ایجاد کرده بودند. غزنویان غلامان سامانیان بودند و سلجوقیان نیز از قبایل غزهای یبغو محسوب می شدند که به گله داری مشغول بودند و در زمان سرورشان که در واقع تربیت شدگان مکتب غزنویان به حساب می آمدند، که همان مکتب سامانیان باشد به حکومت آنان جاه و جلال بخشید.

[۱] – گردیزی، ابوسعید عبدالحی ضحاک، ۱۳۶۲، زرین الخیار،( تاریخ گردیزی)تصحیح و تحشید عبدالحی قندهاری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی .

[۲] – جوزانی،‌منهاج سراج، ۱۳۹۳، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی، تهران، انتشارات دنیای کتاب.

[۳]– نفیسی، سعید، ۱۳۴۲،‌ در پیرامون تاریخ بیهقی، تهران، جلد ۲٫

[۴]– مجهول، تاریخ سیستان، ۲۳۶۶، چاپ دوم، به تصحیح ملک الشعرا بهار، تهران: انتشارات پدیده( خاور)

[۵]– طوسی، ابو علی حسن( خواجه نظام الملک)، سیر الملوک،(سیاست نامه به اهتمام هیوبرت دراک).

[۶]– بر فارقانی ، ابوشرف ناصح بن ظفر، به اهتمام دکتر جعفر شعار، انتشارات علمی و فرهنگی،‌چاپ سوم، ۱۳۷۴

[۷]– باسورت، ادموند کپفورد، تاریخ غزنویان . حسن انوشه. ج اول و دوم- امیر کبیر – تهران ۱۳۷۲، ص ۲۵؛ ترکان نامه، صص ۱۳-۲۱۲،۲۲۵۶

-[۸] تاریخ غزنویان، ص ۲۸

110,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .