عنوان :
پایان نامه زندگی نامه دکتر قیصر امین پور
تعداد صفحات : ۴۶۰
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
دکتر قیصر امین پور از شخصیّت آکادمی والایی برخوردار بوده است تا آن جا که شخصیّت این شاعر ، در اشعارش نمود پیدا کرده است و آرامش و وقار و دلسوزی و مهربانی این شاعر او را به عنوان شاعری مردمی و شاعر دفاع مقدّس معرّفی کرده است . معلومات و اطّلاعات والای او در همه ی زمینه های ادبی از او استادی تمام عیار ساخته است به گونه ای که تکنیک های شعری او و ساختار زبانی اش و فُرمالیسم اشعارش ، صحّت این مطالب را اثبات می کند .
او بر اساس واقعیّات می سرود و به آنها اعتقاد داشت و در هیچ شعری عدم تطابق بین گفتار و کردار در اشعار او مشاهده نشد .
بنابراین در بین شاعران معاصر ، دکتر قیصر امین پور با آرای فراوان ، شاعری ممتاز و ماندگار ، باقی می ماند و همیشه در قلب های عامّه ی مردم روشن است و روشنی بخش جوانان .
این مجموعه شامل مطالبی پیرامون زندگی دکتر قیصر امین پور و تحوّلات اجتماعی در سه دهه ی شعر ایشان ( ۱۳۶۴-۱۳۵۷ ) ، ( ۱۳۷۵-۱۳۶۴ ) ، ( ۱۳۸۵-۱۳۸۰ ) مورد بحث و برّرسی قرار گرفته است هدف از این تحقیق : شناخت افکار ایدئولوژیکی شاعر ، آشنایی با تعهّدات اخلاقی و اجتماعی ، مردم گرایی و انسان گرایی شاعر ، احتراز شاعر از گروه ها و دسته های دوره ای شناخت ، شخصیّت علمی و آکادمیک ایشان به عنوان استاد دانشگاه و نگاهی به بُعد روان شناسی شاعر در سرودن هر اثر می باشد .
مقاله شامل ۵ فصل که عبارتند از: تعریف نقد، معرّفی قیصر امین پور، ویژگی های سبکی شاعر، صور خیال در شعر قیصر و مقایسه ی شعر قیصر با سهراب می باشد.
واژه های کلیدی: قیصر امین پور، نقد ادبی، سهراب، تحولات اجتماعی
فهرست مطالب
مقدّمه ۱
اهمیّت تحقیق ۲
اهداف تحقیق ۲
روش تحقیق ۳
پیشینه ی تحقیق ۳
فصل اوّل : تعریف نقد
۱-۱ نقد چیست ؟ ۴
۲-۱ نقد ادبی ۷
۳-۱ نقد ادبی ایران و جهان ۹
پی نوشت های فصل اوّل ۱۹
فصل دوّم : معرّفی قیصر امین پور
۱-۲ زندگی نامه ی قیصر امین پور ۲۰
۲-۲ دوره ی اوّل شاعری قیصر ( دهه ی اوّل ) ۲۳
۳-۲ دوره ی دوّم شاعری قیصر ( دهه ی دوّم ) ۴۵
۴-۲ دوران سوّم شاعری قیصر ( دهه ی سوّم ) ۵۳
۵-۲ دوران کمال شاعر ۵۹
۶-۲ اوضاع سیاسی و اجتماعی در دهه ی اوّل ۶۶
۷-۲ تأثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی بر ادبیّات ۷۰
۸-۲ شعر مقاومت و ویژگی های آن ۷۴
۹-۲ قیصر و شعر مقاومت ۸۱
۱۰-۲شعر آیینی و ویژگی های آن ۸۷
۱۱-۲ قیصر و شعر آیینی ۹۱
۱۲-۲ تحوّل در شعر قیصر ۹۸
۱۳-۲ تحوّل در قالب و فرم ( فضای بیرونی شعر ) ۱۰۳
۱۴-۲ تحوّل در محتوا و مضمون ( فضای درونی شهر ) ۱۱۲
پی نوشت های فصل دوّم ۱۲۳
فصل سوّم : ویژگی های سبکی شاعر
۱-۳ لغات و ترکیبات ۱۲۴
۲-۳ کنایه ها و اصلاحات عامیانه در شعر ۱۸۲
۳-۳ طنزهای با محتوا ۱۹۹
۴-۳ گوناگونی موضوعات ۲۱۰
۵-۳ مضمون بکر ۲۷۳
۶-۳ وزن ریتمیک در شعر ۲۷۹
۷-۳ استفاده از قالب های مُدرن ۲۸۳
۸-۳ استفاده از آیات و روایات ۲۹۰
۹-۳ نحوه ی نگرش ۲۹۹
۱۰-۳ نوستالوژی در شعر قیصر ۳۰۶
۱۱-۳ اگزیستانسیالیستی دینی در شعر قیصر ۳۱۵
۱۲-۳ عینیّت و ذهنیّت در شعر قیصر ۳۲۲
پی نوشت های فصل سوّم ۳۲۸
فصل چهارم : صور خیال در شعر قیصر
۱-۴ استعاره و تشبیه در شعر قیصر ۳۲۹
۲-۴ تکرار در شعر قیصر ۳۳۸
۳-۴ تکرار در مجموعه ی تنفّس صبح و در کوچه آفتاب ۳۳۸
۴-۴ تکرار در مجموعه ی آینه های ناگهان ۳۴۲
۵-۴ تکرار در مجموعه ی گلهای ۳۵۳
۶-۴- تکرار در مجموعه ی دستور زبان عشق ۳۵۸
۷-۴ تکرار آوایی در شعر قیصر ۳۶۱
۸-۴ ایهام و لکنت آرایی ایهام در شعر قیصر ۳۷۹
۹-۴ تضمین در شعر قیصر ۳۸۹
۱۰-۴ عنصر رنگ آمیزی در شعر قیصر ۳۹۷
پی نوشت های فصل چهارم ۴۱۸
فصل پنجم : مقایسه ی شعر قیصر با سهراب
۱-۵ سهراب سپهری ۴۱۹
۲-۵ اختلاف اساسی در محتوای شعر قیصر و سهراب ۴۲۶
۳-۵ اشتراک اساسی در محتوای شعر قیصر و سهراب ۴۳۷
۴-۵ مقایسه ی کاربرد وزن در اشعار سهراب و قیصر ۴۴۱
۵- ۵ مشترکات در حوزه ی زبان قیصر و سهراب ۴۴۹
۶-۵ اشتراک مضامین در اشعار قیصر و معاصرانش ۴۵۳
پی نوشت های فصل پنجم ۴۶۴
نتیجه گیری ۴۶۵
فهرست منابع ۴۶۶
فهرست مقاله ها ۴۶۸
فهرست منابع
۱- اکبری ، چاووش ، انتشارات زوّار ، ۱۳۸۲ .
۲- اکبرپور ، حمید ، نوآوری و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت ، روزنامه ی حیات ، ۱۳۸۷ .
۳- افلاطون ، دوره ی آثار ، جلد ۱ ، ص ۱۷ .
۴- ابن قتیبه ی ادیب ، الشّعر و الشّعرا ، مقدمه ی کتاب .
۵- امیر قاسم خانی ، پریسا ،زندگی سهراب سپهری ، انتشارات شرکت توسعه کتابخانه های ایران ، ۱۳۸۵ .
۶- امین پور ، قیصر ، آینه های ناگهان ، انتشارات افق ، ۱۳۷۲ .
۷- امین پور ، قیصر ، تنفّس صبح ، انتشارات سروش ، تهران ، ۱۳۷۹ .
۸- امین پور ، قیصر ، در کوچه آفتاب ، انتشارات سروش ، ۱۳۶۳ .
۹- امین پور ، قیصر ، گلها همه آفتاب گردانند ، انتشارات مروارید ، ۱۳۸۶ .
۱۰-امین پور ، قیصر ، دستور زبان عشق ، انتشارات مروارید ، ۱۳۸۵ .
۱۱- امین پور ، قیصر ، به قول پرستو ، انتشارات افق ، تهران ، ۱۳۸۶ .
۱۲- پابلونرودا ، آینه ، ص ۱۷ .
۱۳- ترنج ، تیمور ، خاک و خون و حماسه ، ص ۳۲ .
۱۴- ترمذی ، شهاب الدّین ، دیوان اشعار .
۱۵- توکّلی ، حمید ، رنگ در تصویر سینمایی ، ۱۳۷۱ .
۱۶- دکتر خانلری ، پرویز ، وزن شعر فارسی .
۱۷- زرّین کوب ، عبد الحسین ، ترجمه ی رساله ی فن شعر ، ۱۳۶۹ .
۱۸- سپهری ، سهراب ، هشت کتاب ، انتشارات طهوری ، ۱۳۸۵ .
۱۹- سپهری ، سهراب ، اتاق آبی ، انتشارات سروش ، ۱۳۷۱ .
۲۰- شفیعی کدکنی ، محمّد رضا ، صور خیال در شعر فارسی ، انتشارات نگاه ، ۱۳۷۷ .
۲۱- شمیسا ، سیروس ، انواع ادبی ، انتشارات فردوس ، ۱۳۸۳ .
۲۲- شمیسا ، سیروس ، نقدی بر شعر سهراب سپهری ، ۱۳۷۰ .
۲۳- شمس لنگرودی ، تاریخ تحلیل شعر نو ، نشر مرکز ، ۱۳۷۰ .
۲۴- دکتر صادقیان ، محمّد علی ، زیور سخن در بدیع فارسی ، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران ، ۱۳۷۹ .
۲۵- عبدالملکیان ، محمّد رضا ، یادنامه ی سلمان هراتی ، انتشارات اشجع ، ۱۳۸۳ .
۲۶- علی اکبرزاده ، مهدی ، رنگ و تربیّت ، انتشارات میشا ، ۱۳۷۸ .
۲۷- قاسم زاده ، سیّد علی ، روانشناسی رنگ در شعر سهراب .
۲۸- کارکیا ، فرزانه ، رنگ و نوآوری ، انتشارات تهران ، ۱۳۷۵ .
۲۹- لوشر ، ماکس ، روانشناسی رنگ ها ، انتشارات دُرسا ، ۱۳۸۶ .
۳۰- ویلز ، پاولین ، رنگ درمانی ، مترجم مرجان فرجی ، انتشارات دُرسا ، ۱۳۷۵ .
۳۱- یوشیج ، نیما ، نامه های نیما .
فهرست مقاله ها
۱-امینی ، اسماعیل ، اعجاز ما همین است ، ماهنامه ی الفبا ، شماره ی ۲۰ ، مهر و آبان ، ۱۳۸۶ .
۲- باقری ، ساعد ، کمال یافته و راهگشاترین شعر ، مجله ی شعر ، ویژه نامه ی قیصر .
۳- پور نامداریان ، تقی ، اکنون صندلی او خالی است ، ماهنامه ی الفبا ، شماره ی ۲۰ .
۴-پویان ، مجید ، چون پر پروانه ، مجله شعر ، ویژه نامه .
۵-تقی زاده ، صفدر ، عزیمتی که ناگزیر بود ، ماهنامه ی الفبا ، شماره ی ۲۰ .
۶- حسینی ، سیّد حسین ، نزدیکترین شعر نزدیکترین شاعر ، مجله ی شعر ، ص ۲۰ .
۷-روزبه ، محّمد رضا ، همزاد آب و آیینه ، ماهنامه ی الفبا ، شماره ی ۲۰ .
۸- سنجری ، محمود ، فلسفه ی سادّه ، مجله ی شعر ، ویژه نامه .
۹-سنگری ، محمّد رضا ، کاشف فروتن اندیشه و مضمون ، مجلّه ی شعر ، شماره ی ۲۰ .
۱۰-شکار سری ، حمید رضا ، دغدغه ی بی تخفیف ، ماهنامه ی ادبی الفبا ، شماره ی ۲۰ .
۱۱- شکار سری ، حمید رضا ، شعر اندیشه و تکنیک ، مجله ی شعر ، ویژه نامه .
۱۲- صالحی ، جواد ، آینه ها همه آفتاب گردانند ، مجله ی شعر ، ویژه نامه .
۱۳- کاظمی ، محمّد کاظم ، شعر در فرآیند کنش شاعر و واکنش مخاطب ، مجلّه ی شعر .
۱۴- کاظمی ، محمّد کاظم ، پرنده در پنجره ، مجله ی شعر ، ویژه نامه .
۱۵- کاکائی ، عبدالجبار ، مسیح زیر نام قیصر ، مجله ی شعر ، ویژه نامه .
۱۶- مجاهدی ، محمّد علی ، سیری در گشایش شعر آیینی ، ۱۳۸۶ .
۱۷- محقق ، جواد ، نخستین گفتگو ، مجلّه ی شعر .
۱۸- مردانی نوکنده ، محمّد حسین ، کیهان فرهنگی ، دی ماه ۱۳۸۱ .
۱۹- نظافت یزدی ، مجید ، شعر بی دروغ شعر بی نقاب ، مجله ی شعر ، ویژه نامه .
۲۰ – یاسمی ، بهروز ، صبح بی تو رنگ بعدازظهر یک آدینه دارد ، مجله ی شعر .
۲۱- یوسف نیا ، سعید ، دستی به سوی نور ، مجله ی شعر ویژه نامه .
مقدّمه
به نام آن خدائی که شعور را در وجود انسان نهاد تا گوهر شعر را بیابد و آویزه ی وجود خویش نماید . هر آینه شعر و شاعری در میان جوامع مختلف مایه ی آرامش روح و روان است تا آنجا که شعرا را دنباله رو انبیاء معرّفی نموده اند .
اینک نیز با استعانت از خداوند متعال ، دستی از آستین بیرون آورده و گذری بر کوچه های شعر معاصر زده ایم ، کوچه هایی که چندی است با آب و جاروی احساسات و عواطف آراستگی خاصّی پیدا کرده است .
یکی از آراستگان ادبیّات معاصر دکتر قیصر امین پور است که سرآمد شاعران معاصر و نماینده ی ادبیّات دفاع مقدّس است در این کتاب سعی بر این است طبق ضرورت، چشم اندازی بر زیبایی شناسی ، روان شناسی ، جنبه های اخلاقی و اجتماعی شعر داشته باشیم تا پاسخی باشد برای نیازمندان شعر و ادب تا طَرفی بربندند و در راه نمانند .
طرحنامه ی تحقیق
الف ) اهمیّت تحقیق
تحقیقات انجام شده درباره ی دکتر قیصر امین پور آن اندازه حائز اهمیّت است که در ثبت وقایع اجتماعی و تاریخی سهم بزرگی را بر عهده می گیرد و تعهّدات شاعر را در موارد اشعار دفاع مقدّس و اشعار آیینی به اثبات می رساند و کمکی است برای دانش جویانی که در رشته ادبیّات به تدریس مشغولند تا شاید فضای سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی شاعر را بهتر درک کرده ودانش آموزان نیز با این شاعر شهیر که کم و بیش در کتب دبیرستانی معرّفی می شود آشنایی لازم را پیدا نمایند و به درک بیشتر مضامین و محتوای شعری این شاعر پی ببرند .
ب ) هدف از تحقیق
شعر و ادبیّات از دیرباز در ممالک شرقی از اهمیّت والایی برخوردار بوده است امّآ آن شاعری ماندگار است که افکار والایی داشته باشد و برای دفاع از میهن و آرمان های اسلامی ، مایه گذاشته باشد . برخلاف اعتقادات گروهی از روشنفکران که قیصر را جزو گروههای خاصّی معرّفی کرده بودند ، با این تحقیق گرد و غبار این اتّهامات از دامن این شاعر پاک می گردد و مردمی تر نمود پیدا می کند .
زیرا او هم شاعر کودکان و نوجوانان است ، هم شاعر ولایی و آیینی و هم شاعر جبهه و جنگ بنابراین یکی از ماندگارترین چهره های شعر و ادبیّات معاصر می باشد .
ج ) روش شناسی تحقیق :
روش تحقیق بر اساس : گردآوری فیش های اطّلاعاتی از منابع و مآخذ ، مجلّات علمی استفاده از کتابخانه ها ، کمک از اینترنت و بانک های اطّلاعاتی و درآخر روش توصیفی و کاربردی می باشد .
د ) پیشینه ی تحقیق :
تا آن جا که اطّلاعات و معلومات من اجازه می دهد این مقوله با کم و کیف و شیوه های خاصّی که در پیش گرفته شده است سابقه ندارد . هر چند مقاله های مختلفی درست بعد از درگذشت مرحوم قیصر امین پور ارائه شد امّا هر یک به بُعدی از ابعاد شخصیّتی ، افکاری ، محتوایی و فرمالیستی شعر او پرداخته بودند و همین اواخر دانشجوی مصری ، خانم امیره عبدالحکیم مصطفی ، عنوان پایان نامه ی خود را « جمالیّات الاداء الغوی فی شعر قیصر امین پور » و ترجمه المجموعه الشعریه ( یا نگاهی به گل ها همه آفتاب گردانند ) انتخاب کرده است که در دانشگاه منوفیه مصر مراحل پایانی تدوین را می گذراند .
در ضمن رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مصر اخیراً در حال تمهید مقدّمات سفر علمی برای نویسنده ی این پایان نامه به ایران بودند تا از نزدیک با شخصیّت ادبی این شاعر گرانمایه و آثار ادبی او آشنا شود و بر غنای علمی رساله اش بیفزاید امّا متأسّفانه با در گذشت دکتر قیصر امین پور ، این نویسنده باید در آثار گرانقدر ایشان تفحّص نماید .
یکی دیگر از پژوهندگان این موضوع دانشجویی به نام شایسته دستخط گشتی می باشد که بر روی عنوان« اصالت زیبایی شناسی در اشعار قیصر » در مهر ماه ۱۳۸۳ کار کرده است امّا تا کنون بر روی جنبه های مختلف این شاعر تحقیقی صورت نگرفته است .
نقد چیست ؟
نقد در نزد قدما با آن چه امروزه از آن استنباط می شود متفاوت است . در نزد قدما مراد از نقد معمولاً این بوده است که معایب اثری را بیان کنند و مثلاً در این که الفاظ آن چه وضعی دارند یا معنی آن بر گرفته از اثر دیگری است و به طور کلی از فراز و فرود لفط و معنی سخن می گفتند و این معنی از خود لغت نقد فهمیده می شود زیرا نقد جدا کردن سره از ناسره است . توضیح این که در ایّام باستان کلّاً دو نوع پول بود . پول نقره ( درم ) و پول طلا ( دینار ) گاهی در دنیا تقلّب می کردند و به آن مس می آمیختند و در این صورت عیار طلا پایین می آمد . در روزهای نخست تشخیص مس مخروج با طلا با چشم میسّر نبود . البتّه بعد از گذشت مدّتی ، مس اندک اندک سیاه می شد ۱ چنان که حافظ فرموده است :
خوش بود گر محک تجربه آید به میان تا سیه روی شود هر که در اوغِش باشد
به سکّه ی تقلبی زر مغشوش و ناسره و امثال این می گفتند . چنانکه حافظ فرموده است :
یار مفروش به دنیا که بسی سود نکرد آن که یوسف به زر ناسره بفروخته بود
لذا در معامله های کلان ، زر را به صرّاف عرضه می کردند تا درجه ی خلوص زر را مشخص کند . در بازار صرّاف با محکی که به سکّه می زد درستی یا نادرستی آن را مشخص می کرد و عیار آن را می سنجید . لذا در مقام تشبیه آثار ادبی را هم به طلا مانند کرده اند که ممکن است مغشوش باشد و نقّاد آن خالصی ها را با محک نقد ادبی مشخص می کند . بدین ترتیب چنان که اشاره شد کار منتقدان باستان بیشتر نشان دادن نقاط ضعف بوده است . جامی در سجه الابرار به منتقدان می گوید :
عیب جویی هنر خَود کردی عیب نادیده یکی صد کردی
گاه بر راست کشی خط گزاف گاه بر وزن زنی طعن رخاف
گاه بر قافیه کان معلول است گاه بر لفظ که نامقبول است
گاه نابرده سوی معنی پی خرده گیری ز تعصّب بروی
در غرب باستان هم چنین بوده است « فرهنگ وبستر »ذیلِ «criticism» می نویسد عمل نقّادی که معمولاً عیب جویی است . جالب این است که این واژه نیز در ارتباط criterion ( از اصل یونانی krinein به معنی سنجش است ) که به معنی محک است اما در دوران جدید نقد نقاط قوّت مطرح است . لذا منتقد ادبی می کوشد با تجزیه و تحلیل آن اثر ادبی ، اولّاً ساختار و معنی آن را برای خوانندگان روشن کنند و ثانیاً قوانینی را که باعث اعتلای آن اثر ادبی شده است توضیح دهد . لذا نقد ادبی از یک سو به کار گرفتن قوانین ادبی در توضیح اثر ادبی است و از سوی دیگر کشف آیین های تازه ی ممتازی است که در آن اثر مستقر است . (الیوت) نقد شناس معروف در مقاله ی سنّت و استعداد فردی می گوید : قوانین ادبی مجموعه ی بسته ای نیستند و تعبیر و تفسیر ما از آثار کهن ، مدام آن ها را دگرگون می کند . ۲
نقد ادبی کاری خلّاق است و گاه منتقد ادبی به اندازه ی صاحب اثر باید دارای ذوق و خلّاقیت باشد در حالی که نویسنده و شاعر ضرورتاً اهل فضل و آشنا به همه ی فوت و فن های علوم ادبی نیست حال آن که منتقد ادبی باید دقیقاً به علوم ادبی آشنا باشد تا از آن ها به عنوان ابزاری در تجزیه و تحلیل عوامل علّو آن اثر ادبی بهره گیرد .بدین ترتیب می توان به اهمیّت نقد ادبی در گسترش ادبیات و متعلّقات آن پی برد زیرا با نقد ادبی اوّلاً همواره ادبیات و علوم ادبی متحوّل و زنده می ماند زیرا منتقد در بررسی آثار والا از آن بخش از ابزارهای ادبی استفاده می کند که کار آمد است و خود به خود برخی از ابزارهای علمی و فنّی فرسوده از دور خارج می شوند و ثانیاً با بررسی آثار والا معاییر و ابزارهای جدیدی را کشف می کند و به ادبیّات کشور خود ارزانی می دارد . خوانندگان به کمک منتقدان ادبی معاییری به دست می آورند که آثار والا را بشناسند و بدین ترتیب به آثار سطحی وقعی ننهند و این باعث می شود که جریان فرهنگی و هنری و ادبی در مسیر درست خود حرکت کنند و صاحبان رأی و اندیشه و ذوق و نبوغ ، مقام شایسته ی خود را باز یابند .
منتقد در تجزیه و تحلیل های خود علل برجستگی این آثار را برای مردم توضیح می دهد و در این صورت گویی غیر مستقیم به مردم می فهماند که چه آثاری فاقد ارزشند .
در کشورهایی که نقد ادبی رواج و اهمیّت بیشتری دارد ، وضع نویسنده و شاعر و نشر و مطبوعات و جریانات فرهنگی معمولاً بسامان است و معمولاً حق به حقدار می رسد و متعلّقات فرهنگی کمتر مجال سوء استفاده می یابند .
امروزه نقد ادبی چنان به سرعت در حال تغییر است که هر آینه بیم آن می رود که جای و نام خود را به نظام دیگری به نام « نظریه های ادبی » بدهد .
درباره ی نقد ادبی آن قدر سخن گفته اند که امروزه یکی از شاخه های مطالعات ادبی ، نقد شناسی و بحث در مورد خود نقد است . بنابراین می توان از نقد ادبی با توجه به تاریخچه اش انتظارات متعددی داشت : عیب اثری را گفتن ، اثری را وصف کردن ، تجزیه و تحلیل ادبی ، دیگر گونه خواندن اثری ، تأثیر خود را از اثری بیان کردن ، این انتظارات اوّلاً در هر دوره ای فرق می کند و ثانیاً بستگی به فلسفه یا سلیقه ی منتقد دارد .
مثلاً « میشل فوکو » در مقاله ی معروف « مؤلف چیست ؟ » نقد را چنین تعریف می کند :
« کار نقد ، آشکار ساختن مناسبات اثر با مؤلف نیست و نیز قصد ندارد تا از راه متون ، اندیشه یا تجربه ای را باز سازی کند بلکه می خواهد اثر را در ساختار ، معماری ، شکل ذوقی و بازی مناسبات درونی اش تحلیل کند.۳
در این جا ، مسئله ای پیش می آید : اثر چیست ؟
نقد متغیّر ادبی انواعی دارد . کلام ادبی شبکه ای از روابط معنایی و لفظی بین کلمات و جملات است چه آگاهانه به وجود آمده باشد و چه ناآگاهانه . تفسیر ادبی در معنای قدیم توضیح این روابط لفظی و معنایی بین کلمات و جملات است امّا تفسیر ادبی جدید ( با عنایت به ساختار شکلی ) از هم گسیختن این روابط و ایجاد روابط دیگری است . لذا یک بار متن از حالت انجماد و تشکّل خارج و سیّال و ذوب می شود و بار دیگر دوباره شکل می گیرد و منجمد می شود این شکل دوم که فهم دیگری است ممکن است با فهم اوّل یعنی تشکّلی که نویسنده ایجاد کرده است متفاوت باشد .
نقد ادبی
تعریف نقد : نقد در لغت به معنی « جدا کردن دینار و درهم سره از ناسره و تمیز دادن خوب از بد و بِهین چیزی برگزیدن است .
در اصطلاح ادب ، تشخیص محاسن و معایب سخن و نشان دادن بد و خوب اثر ادبی است .
اهمیّت و فایده ی نقد ادبی
۱- نقد ادبی امکان درک نکته های بدیع و لطیف آثار را فراهم می کند در نتیجه خواننده می تواند از مطالعه ی آثار ادبی بهره و لذّت ببرد .
۲- ارزش واقعی آثار ادبی را آشکار می کند و مشخص می کند که رعایت چه قواعد و اصولی سبب شده تا اثری مورد قبول واقع شود و یا وجود چه عواملی سبب شده تا اثری مورد بی اعتنایی قرار گیرد
۳- نقد ادبی مانع از آن می شود که گزافه گویان و مدّعیان دروغین بتوانند آثار بی ارزش خود را به جویندگان و طالبان هنر عرضه کنند .
۴- نقد ادبی ، وقتی مفید خواهد بود و ارزش و اهمیّت دارد که دور از شایبه ی اغراض باشد .
۵- نقد ادبی ، گذشته از این که سازنده و دارای اهمّیت فراوان است گاهی خود نوعی آفرینش هنری نیز محسوب می شود ۴٫
حدود و امکان نقد ادبی
نقد ادبی ، بررسی همه جانبه و کامل یک اثر ادبی است . گذشته از این اکتفا کردن به شکل ظاهری اثر یعنی توجه به نقد لغوی کافی نیست و منتقد می باید به بحث در باب جوهر و معنی و مضمون یک اثر ادبی نیز بپردازد ( نقد معنی ) و هدف و غرض خاص شاعر یا نویسنده را بازگو کند .
اغلب مردم ذوق را ملاک سنجش آثار ادبی دانسته اند و به همین دلیل است که غالباً در میان مردم در تعیین بهترین شاعر یا نویسنده اختلاف هست .
– منتقد باید با دید و وجدان علمی و دور از هر نظر شخصی و با میزان های منطقی و علمی به کار نقد و نقّادی بپردازد .
کامل ترین نوع نقد آن است که بر کامل ترین شناخت و جامع ترین دیده ها مبتنی باشد .
انواع نقد :۵
نقد ظاهری : نقدهایی که مربوط به شکل ظاهر و صورت های عینی یک اثر ادبی است مثل : نقد لغوی ، نقد فنی ، نقد زیبایی شناسی .
نقد لغوی : برّرسی و ارزیابی کاربرد زبان و اصول و قواعد آن در یک اثر ادبی و مربوط به همه ی آثار ادبی است چه نظم و چه نثر .
نقد فنی : برّرسی و چگونگی کاربرد فنون بلاغی در شعر و نثر و میزان ارزش و اعتبار آن هاست .
نقد زیبایی شناسی : برّرسی جوهر هنر به دور از محتوای خاص آن است . ریشه و اساس این شیوه را در اروپا می توان در نظریه های « کالبریج » انگلیسی و « ادگار آلن پو » آمریکایی باید جستجو کرد .
نقد معنایی : نقدهایی که با محتوا و درون مایه اثر ادبی ارتباط دارد . مانند نقد اخلاقی ، نقد تاریخی ، نقد اجتماعی ، نقد روان شناسی .
نقد اخلاقی : که در آن ارزش های اخلاقی را اصل و ملاک نقّادی شمرده اند شاید از قدیمی ترین شیوه های نقد ادبی است . افلاطون در شعر و درام به تأثیر اخلاقی و اجتماعی اثر توجه می کند . ارسطو نیز معتقد است که هدف شعر ، خاصه تراژدی باید تصفیه و تزکیه ی نفس باشد . در اروپا ، اهل کلیسا در قرون وسطی شعر را به واسطه ی آنکه در خدمت اخلاق نبوده است غذای شیطان و مایه فساد و ظلالت می دانند .
نقد اجتماعی : عبارت است از نشان دادن ارتباط ادبیات با جامعه و تأثیر جامعه در ادبیّات و همچنین تأثیر ادبیات بر جامعه « میپولیت تن » از منتقدان مشهور نقد اجتماعی است و ادبیات را محصول سه عامل می داند : ۱- زمان ۲- محیط اجتماعی ۳- نژاد .۶
آثار شاعران زیر را می توان با شیوه ی نقد اجتماعی نقد کرد . فردوسی ، مولوی ، سنایی ، عطار که هر کدام به طرح مشکلات اجتماعی و اخلاقی زمان خود پرداخته اند .
نقد اجتماعی در دوره ی بیداری یعنی از اوان مشروطیت چه در شعر و چه در نثر رواج می یابد از شاعران و نویسندگان معروف این دوره می توان به ادیب الممالک فراهانی ، علّامه دهخدا ، ملک الشعرای بهار ، زین العابدین مراغه ای و … اشاره کرد امروزه غالباً شعر و داستان و نمایش نامه را از دیدگاه نقد اجتماعی مورد برّرسی قرار می دهند و آن را از معتبرترین انواع نقد به شمار می آورند .
نقد ادبی ایران و جهان
سقراط نخستین منتقد ادبی است که اندیشه هایی از او در عرصه ی نقد ادبی به صورت مکتوب به جا مانده است . البته همانند سایر اندیشه های فلسفی و حکیمانه ی سقراط اندیشه های او در زمینه ی نقد ادبی نیز به صورت مستقیم بلکه از طریق آثار افلاطون و تنگاتنگ در هم آمیخته و با افکار و اندیشه های او به ما رسیده است و برای ما به یادگار مانده است .
سه رساله ی دفاع سقراط ( آپولوژی ) ، عشق و زیبایی ( فاید روس ) و هنر راوی ( ایون ) مهم ترین آثار در زمینه ی نقد آرای ادبی و نقد آمیز سقراط هستند .
در رساله ی (آپولوژی) که شرح و دفاعیات سقراط در دادگاهی است که او را به مرگ محکوم کرد از قول سقراط چنین می خوانیم :
« پس از آن که از آزمودن مردان سیاسی فراغت یافتم به شاعران روی آوردم تا برخود روشن کنم که من از آنان نادان ترم . از اشعارشان قطعه هایی برگزیدم که با کوشش فراوان ساخته بودند و بهترین آثارشان به شمار می رفت خواستم تا معنی این شعرها را توضیح دهند تامن نیز چیزی بیاموزم . شرم دارم پاسخ آنان را بازگو کنم . همین قدر می گویم که همه ی حاضران بهتر از خود شاعر درباره ی آن شعرها سخن گفتند . بدین سان دریافتم که شاعران در شعر سرورن از دانایی مایه نمی گیرند بلکه آثارشان زاده ی استعداد طبیعی و جذبه ای است که گاه به گاه به آنان روی می آورد . درست مانند پیشگویان و سرودخوانان پرستشگاه ها ، که سخنان زیبا به زبان می آورند . بی آنکه معنی گفته های خود را بدانند . گذشته از این ، بدین نکته نیز پی بردم که شاعران چون شعر می سرایند ، گمان می برند که همه چیز را می دانند و حال آنکه هیچ چیز نمی دانند . ۷
از این گفته ی منسوب به سقراط چنین بر می آید که اولین نیروی فهم ، نقد ، تفسیر شعر ، و قریحه ی آفرینش شعر و به نظم در آوردن کلام ، تفاوت اساسی قائل بوده و بر این عقیده بوده که منتقد شعر می تواند از سراینده ی آن ، شعر را بهتر درک و نقد و تفسیر کند . و به دلیل اهمیّت تاریخی این نظر ، باید آن را سرچشمه و منشأ نقد ادبی در تاریخ ادبیات جهان دانست .
در یک نگاه کلّی باید گفت که از دید سقراط ، شعر و ادبیات حاصل نوعی حالت جذبه ، وجد ، خلسه و از خویش بی خویشی است . در چنین لحظاتی است که سروش غیبی شعر و تخیّلات شاعرانه را به شاعر ، سخنور ، یا ادیب که در حالت ناهشیاری بیدار – خواب است . گویی دارد در بیدرای رؤیا می بیند ، الهام می کند و او در دریافت این حالات و آفات ، اختیاری از خود ندارد . از این دیدگاه سقراط شاعری را نوعی دیوانگی و جنون می پندارد .
( البتّه جنونی شریف که هدیه ی خدایان به انسان است ) ۸
به نظر سقراط شعر و سخنوری و نقّادی را نباید با لفاظّی و زیاده گویی اشتباه گرفت و باید مهار و لگام کلام را در اختیار داشت و به اندازه و هنجار آن تازاند. همچنین باید کلام در شعر یا خطابه دارای نظم و نسقی باشند و طوری نباشند که جا به جا کردن اجزای شعر یا خطابه تأثیری در معنا و مفهوم آن نداشته باشد و فرقی نکند که کدام جزء را اوّل را بخوانیم کدام را بعد .
« هر خطابه و گفتار چون موجود زنده ای است که سر و تن و پا و به عبارت دیگر آغاز و میان و پایانی دارد و از این رو اجزای آن باید چنان به هم پیوسته باشند که با یکدیگر و با تمام خطابه سازگار باشند . ۹
بنابراین اثر ادبی از دید سقراط باید متناسب و دارای ساختار موجود زنده باشد و اجزای آن با هم در هماهنگی و ترکیب ارگانیک باشد و کل واحد و منسجمی را تشکیل دهند .
– از دیدگاه سقراط یکی دیگر از ویژگی های لازم برای هر اثر ادبی ، اخلاقی بودن آن است . هنر باید پاک و نیک و شریف باشد و به پستی ها آلوده نشده باشد .
چون سقراط شعر و سخنوری را از منظر اخلاق می نگریسته و درباره ی ارزش آن ها بر مبنای ملاک ها و معیارهای اخلاقی حکم و داوری می کرده است . به همین دلیل ، هنری را که هدف نهایی آن فقط ایجاد لذّت و خوش آمدن باشد و در آن نشان از خیرخواهی و نیک خویی نباشد ، هنری بی فایده و نازیبا می شمرده است . سقراط شعر یا خطابه ای را که در آن ها سخنان کفرآمیز ، شرارت آمیز ، وقیحانه ، دور از شرم و گناه آلود به کار رفته باشد هنری مُضر ، زشت ، ننگین می شمرده و خالق آن را مستحقّ عقوبت و مجازات می دانسته است .
سقراط در رساله ی « فاید روس » بحث مفصّلی دارد درباره ی جاودانگی روح و مشاهده ی « حقیقت و زیبایی مطلق » در مسیر و سفر هزاران ساله خود ، پیش از ورود به کالبد انسانی و بر این باور است که از میان ارواحی که به دیدار حقیقت نائل می شوند ، گروهی کوچک که بیش از دیگران توفیق تماشا یافته اند در تن کسانی جای می گیرند که دوستداران دانش و جویندگان زیبایی خواهند شد و یا کمر به خدمت فرشتگان دانش و هنر خواهند بست و خدمتگزاران عشق خواهند گردید . ۱۰
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
