عنوان :

پایان نامه مبانی فقهی و حقوقی اعتبار شهادت زنان در اثبات دعاوی

تعداد صفحات : ۶۱

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله به این سوالات پاسخ داده می شود. که اولاً ـ  جنسیت در خلقت باعث فضل و عدم فضل نمی‌شود؛ و ثانیاً ـ مراد از ارزش شهادت بیان نقش جنسیت در اعتبار شهادت نیست. یعنی این مسأله بررسی می‌شود که آیا زن و مرد بودن تأثیری بر اعتبار شهادت دارد یا خیر؟ امروزه در مقررات اغلب کشورها شرط مرد بودن در زمره شرایط لازم برای اعتبار شهادت نیست، ولی در مقررات قانون جمهوری اسلامی ایران، تفاوت‌هایی در اعتبار شهادت زن، نسبت به شهادت مرد وجود دارد که به بررسی آن می‌پردازیم.

 کرامت و شرافت انسانی عنصر اصلی شخصیت انسان را تشکیل می‌دهد زن و مرد از این حیث، هیچ‌ گونه تفاوتی با هم ندارند. اما لازمه این امر آن نیست که ایشان از حقوق مشابه برخوردار شوند. برای اینکه بین زن و مرد از جهات مختلف تفاوت وجود دارد و تفاوت در حقوق و تکالیف و مجازات‌ها آنها را از همدیگر متمایز می‌کند. این تفاوت ناشی از مقتضیات جسمی و روحی آن دو بوده، نه تنها ظلم و تبعیض در حق آنان نیست، بلکه عین عدالت و مطابق با مقتضیات جسمی و روحی آنان می‌باشد. بنابراین تفاوت بین آن دو مقبول و پذیرفتنی است، ولی تبعیض بین آنها مطرود و مردود است.

اسلام با تساوی حقوق زن و مرد مخالف نیست، با تشابه حقوق آن دو مخالف است. زن و مرد در همه جا از حقوق مشابهی برخوردار نیستند. ولی این به منزله آن نیست که مجموع حقوقی که برای زن قرار داده شده از ارزش کمتری برخوردار است.

عادلانه‌ترین قضاوت بین زن و مرد این است که هر یک از موارد تفاوت حقوق بین آن دو به طور علی‌حده مورد ارزیابی و قضاوت قرار گیرد. قضاوت کلی درباره احکام اسلام یا قوانین موضوعه، قضاوت یک جانبه و به دور از عقل و منطق است و نمی‌توان با نگاه کلان این ادعا را پذیرفت که احکام و قوانین ارث یا دیه یا شهادت یک طرفه می‌باشد. زیرا با دقت در هر یک از احکام و مواد قانونی به خوبی می‌توان دریافت که در همه مقررات چنین حکمی صادق نیست و در مواردی هم که به ظاهر تفاوتی مشاهده می‌شود، یا علت و فلسفه آن معلوم نیست و باید علت و فلسفه آن را جستجو کرد، یا یک امر مسلم اسلامی نیست و ناشی از برداشت متفاوت فقها از آن می‌باشد، یا برداشت ناصحیحی است که در میان احکام و قوانین رسوخ یافته است.

همچنین با توجه به مباحثی که گذشت ادای شهادت تکلیف است نه حق، برداشتن تکلیف از عهده زنان به نفع آنان می‌باشد، پس نقص زن یا پایمال شدن حقوق زنان محسوب نمی‌گردد.

واژه های کلیدی: شهادت زنان،تکلیف، آیین دادرسی کیفری، آیین دادرسی مدنی، مبانی فقهی، حقوق موضوعه ایران

فهرست مطالب

چکیده    ۱
بررسی واژه شهادت    ۵
الف ـ معنی لغوی شهادت    ۵
شهادت، حق است یا تکلیف؟    ۸
الف ـ از منظر فقه    ۹
ب ـ از منظر قانون    ۹
۱ـ مواد قانون آیین دادرسی کیفری    ۹
۲ـ مواد قانون آیین دادرسی مدنی    ۱۰
۳ـ قانون اصلاح قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص محاکمه جنایی    ۱۰
۴ـ قانون امور حسبی    ۱۰
۵ ـ آیین نامه دادسراها و دادگاه‌ها ویژه روحانیت    ۱۰
اهمیت شهادت    ۱۱
دلایل وجوب شهادت    ۱۱
کیفیت شهادت    ۱۲
مبانی فقهی و اعتبار شهادت زنان و احکام آن    ۱۴
شهادت زن در نظریه رایج فقها    ۱۴
گواهی زنان    ۱۹
نصاب شهادت زنان در میان مذاهب اسلامی    ۲۲
شهادت بر شهادت زنان    ۲۳
اعتبار شهادت زنان در حقوق موضوعه ایران    ۲۴
بررسی ارزش شهادت زن در قوانین موضوعه ایران و مبانی فقهی آن    ۲۴
چگونگی شهادت زن در قوانین امروزه ایران    ۲۵
انطباق با کنوانسیون    ۲۷
فلسفه تفاوت اعتبار شهادت زن و مرد  در حقوق اسلامی    ۲۸
۱ـ دو شاهد مرد ـ یک مرد و دو زن    ۳۱
۲ـ یک شاهد مرد و قسم مدعی    ۳۲
چگونگی شهادت زن  از منظر قرآن و سنت    ۳۶
الف ـ قرآن    ۳۶
چگونگی استنباط فقهاء از آیات قرآن در مورد اعتبار شهادت زن    ۴۰
ب ـ نحوه اثبات از روایات    ۴۲
حکمت نابرابر بودن شهادت زن و مرد    ۴۵
الف ـ ممنوع بودن کنکاش در فلسفه احکام    ۴۵
ب ـ نقصان زن    ۴۶
ج ـ دور بودن زن از مسائل مالی و اجتماعی    ۴۸
د ـ مقطعی بودن حکم    ۵۰
نتیجه گیری    ۵۴
منابع و مآخذ    ۵۶

منابع و مآخذ

قرآن الکریم

ابن عربی، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، بیروت، دارالمعرفه، دارالجیل،   ۱۴۰۷ه‍

اصفهانی، بانو امین، مخزن العرفان در علوم قرآن، بی‌جا، انتشارات نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱

بروجردی، سید ابراهیم، تفسیر جامع، تهران، انتشارات کتابخانه صدر، چاپ سوم، بی‌تا

بشیر، سید عبدالله، تفسیر قرآن کریم، تهران، انتشارات اسوه، چاپ اول، ۱۴۱۴ه‍

حر عاملی، محمد بن حسین، وسایل الشیعه، بی‌جا، المکتبه الاسلامیه، چاپ ششم ۱۳۶۷

حلی، ابوالقاسم، شرایع الاسلام فی مسائل حلال و الحرام، ترجمه: ابوالقاسم ابن احمد یزدی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم و پنجم، ۱۳۷۲

حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الامامیه، قم، انتشارات باقر‌العلوم، چاپ اول، ۱۳۷۳

همو، قواعد الاحکام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه النشر الاسلامی،  ۱۴۱۳ه‍

حلی، حسن بن یوسف مطهر، مختلف الشیعه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۸ه‍

جبعی‌العاملی، زین الدین، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۵

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، النجف الاشرف، مطبعه الادب، بی‌تا

رشید رضا، السید محمد، تفسیر المنار، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ، بی‌تا

الزحیلی، ‌وهبه، الفقه الاسلامیه و ادله، دمشق، دارالفکر المعاصر، چاپ چهارم، ۱۴۱۸ه‍

طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات دارالعلم، چاپ دهم، ۱۳۷۴

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ترجمه: احمد بهشتی، بی‌جا، انتشارات فراهانی، چاپ اول، ۱۳۵۰

طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ه‍

همو، المبسوط فی فقه الامامیه، بی‌جا، المکتبه المرتضویه، چاپ حیدری، ۱۳۵۱

علم الهدی، سید المرتضی، الانتصار، بیروت، الدار الاسلامیه مؤسسه‌الشیعه،۱۴۱۰هـ

الفراهیدی، الخلیل بن احمد، العین، بی‌جا، انتشارات اسوه، چاپ اول، ۱۴۱۴ه‍

کاظم زاده، علی، تفاوت حقوق زن و مرد در نظام حقوقی ایران، تهران، نشر میزان، چاپ اول، ۱۳۸۲

مروارید، علی‌اصغر، سلسله الینابیع الفقهیه، بیروت، الدار‌الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۰‍ هـ

مشهدی، محمد، کنز الدقائق، قم، مؤسسه نشر الاسلامی، چاپ هفتم، ۱۴۱۴ه‍

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۶،

موسوی الخمینی، روح الله، تحریر الوسیله، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، ۱۴۱۰هـ‍

بررسی واژه شهادت

الف ـ معنی لغوی شهادت

شهادت، در لغت معانی مختلفی دارد از جمله کلمه شهادت در لغت از فعل ثلاثی مجرد شهد، یشهد، شهوداً‌ و شهاد گرفته شده است. گفته شده این کلمه اگر بدون حرف اضافه استعمال شود به معنای ادراک و حضور است و با حرف اضافه «علی» به معنای اخبار قاطع بوده و استعمال آن با حرف «باء» مانند «شهد عند الحاکم لفلان علی فلان بکذا»[۲] به معنای ادای شهادت یا قسم است. معنای اخیر مترادف جمله حلف بکذا؛ «قسم خورد به کذا» است.[۳]

در کتاب «قاموس قرآن» چنین آمده است که شهود و شهادت به معنای حضور و معاینه است و در صحاح مشاهده را معاینه گویند راغب در «مفردات» آورده است شهود به معنای حضور و شهادت در معنی دیدن و معاینه اولی است. شهادت که به معنی حضور و دیدن است گاهی به معنی خبر قاطع می‌آید. چنان که در «صحاح» و «قاموس» گفته شده است: ظاهراً مراد از آیه «و من اظلم ممن کتم شهاده عنده من الله» (بقره ۱۴۰)، به همین معنی به کار رفته است و نیز به معنی ادای شهادت و اظهار خبر قاطع می‌باشد (قریشی، ۱۳۵۴، ج‌‌۴، ص‌‌۷۴).

«شهادت» هم دارای معنی اسمی است و هم دارای معنی مصدری. معنی اسمی آن مانند استعمال این کلمه در آیه «عالم الغیب و الشهاده» (انعام، ۳) می‌باشد. در آیه مزبور کلمه شهادت در مقابل کلمه غیب آمده است. علاوه بر آن، این کلمه در معنی خبر قاطع نیز استعمال می‌شود و معنی مصدری آن «حضور داشتن»، «درک نمودن» و «اطلاع داشتن» و همچنین «اخبار قاطع دادن»‌ است.

شهادت در اصطلاح عبارت است از اخبار از وقوع امور محسوس به یکی از حواس، اگر اخبار به حقی به ضرر خود و به نفع دیگری باشد آن را اقرار می‌گویند. گواهی گاهی به معنای تصدیق است که در این صورت با مفهوم شهادت فرق دارد. در فقه غالباً شرط می‌کنند که مشهودٌ به باید از دیدنی‌ها (مبصرات) یا شنیدنی‌ها (مسموعات) باشد. مانند عقد و ایقاع که شنیدنی است و قتل و دزدی که دیدنی است (لنگرودی، ۱۳۸۱، ج ۷، ص ۳۹۷).

و نیز شهادت اخبار توأم با قطع و جزم است از وجود حقی برای غیر که از سوی غیر قاضی به عمل می‌آید. و به معنی علم و آگاهی و مشاهده به معنی معاینه است که از طریق علم و آگاهی است.

در «اقرب الموارد» گوید «شهد المجلس شهوداً: حضره» ولی قید مشاهده که راغب گفته است بهتر است و در آیه اول ظاهراً صرف حضور مراد است.

ایضاً به معنی اقرار حکم و علم آیه که همه از شعبه‌های حضور و دیدن می‌باشند «شاهدین علی انفسهم بالکفر» (توبه، ۱۷)، گفته‌اند و در این آیات به معنی اقرار است «و شهد شاهداً من اهلها ان کان قمیصه» (یوسف، ۲۶). راغب آن را در آیه به معنی حکم گفته است در آیه «و شهدوا ان الرسول حقَ و جاءهم البینات» (آل عمران، ۸۶). ظاهراً به معنی علم است.

شهود جمع شاهد نیز آمده «لا تعلمون من … عَمَل إلاّ کُنَّا عَلیکُم شُهَوداً …» (یونس،۶۱) ایضاً جمع آن اشهاد «… و یقول الاشْهادَ هولاء….» (هود، ۱۸) «وَ یَومَ یَقُوم الأشهادً …» (غافر، ۵۱)، دقت در آیات نشان می‌دهد که شهود جمع شاهد به معنی حاضر و بیننده و اشهاد جمع شهاد به معنی شهادت کننده است (لنگرودی، ۱۳۸۲، ص ۷۸۹؛ فیروزآبادی شیرازی، ج ۱، ص ۲۰۶؛ فیومی،    ج ۱، ص ۲۸۴).

معادل فارسی «شهادت» را کلمه «گـواهی» دانـسته‌اند و فاعل آنکه کلمه «شاهد» است

معادل «گواه» ذکر شده است (لنگرودی، ۱۳۸۱، ذیل واژه شهادت). گفته شده «گواهی گاهی به معنای تصدیق است که در این صورت با مفهوم شهادت فرق دارد[۴]».

در قوانین ما تعریفی از شهادت نشده اما حقوقدانان برای شهادت تعاریف متعددی بیان کرده‌اند. بعضی معتقدند «شهادت (گواهی) عبارت است از اخبار شخص از امری به نفع یکی از طرفین و به زیان دیگری (امامی، ۱۳۷۷،  ج ۶، ص ۱۸۹). برخی دیگر گفته‌اند «شهادت یا گواهی عبارت از بیان اطلاعاتی است که شخص به طور مستقیم از واقعه‌ای دارد» (لنگرودی، ۱۳۸۰، ص ۲۴۳). همچنین آمده است «در اصطلاح (شهادت) اخبار از وقوع امور محسوس به یکی از حواس است در غیر مورد اخبار به حقی به ضرر خود و به نفع غیر (زیرا در این صورت اسم آن اقرار است نه شهادت)» (همو، ۱۳۸۱، ص ۳۹۶).

با توجه به عدم وجود تعریف در ارتباط با شهادت در قانون باید برای روشن شدن آن، مرجع را اصل ۱۶۷ قانون اساسی و ماده ۳ آیین دادرسی مدنی قرار داد. ماده ۳ آ.د.م مقرر می‌دارد قضات دادگاه‌ها موظفند موافق قوانین به دعاوی رسیدگی کرده، حکم مقتضی صادر و یا فصل خصومت نمایند. در صورتی که قوانین موضوعه کامل یا صریح نبوده یا متعارض باشند یا اصلاً قانونی در قضیه مطروحه وجود نداشته باشد، با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر و اصول حقوقی که مغایر با موازین شرعی نباشد، حکم قضیه را صادر نمایند و نمی‌توانند به بهانه سکوت یا نقض یا اجمال یا تعارض قوانین از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزند و الا مستنکف از احقاق حق شناخته شده، به مجازات آن محکوم خواهند شد. همچنین در اصل ۱۶۷ ق.ا.س آمده است: «قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر، حکم قضیه را صادر نماید و نمی‌تواند به بهانه سکوت یا نقض یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوی و صدور حکم امتناع ورزد.» ناگفته پیداست که ماده ۳ آ.د.م و اصل ۱۶۷ ق.ا.س مربوط به حکم و دعاوی است اما با توجه به ملاک مطروحه در‌ آنها می‌توان فقدان تعریف شهادت را با تمسک به تعاریف فقها

جبران نمود. (قاسمی حامد، ۱۳۸۰، ص ۱۵).

  شهادت، حق است یا تکلیف؟

یکی از سؤال‌هایی که درباره شهادت به ذهن خطور می کند، این است که شهادت حق است یا تکلیف؟

بدیهی است که پاسخ، هر چه باشد، بارزترین اثر، این خواهد بود که در صورت «حق بودن» شهادت، شاهد می‌تواند از ادای شهادت خودداری کند و در مقابل، دادگاه نمی‌تواند او را ملزم به ادای شهادت نماید، زیرا افراد، مخیر هستند که حق خود را اعمال بکنند یا نکنند. اما در صورتی که «شهادت تکلیف باشد»، شاهد تابع نظر دادگاه خواهد بود و هر گاه دادگاه خواسته باشد، می‌تواند شاهد را برای ادای شهادت، جلب و احضار نماید و شاهد، مکلف به ادای شهادت می‌باشد.

این مورد از چند منظر قابل بحث و بررسی می باشد:

 الف ـ از منظر فقه

فقهای شیعه، شهادت را «تکلیف» دانسته، ادای شهادت را واجب شمرده‌اند (محقق حلی، ۱۳۷۲، ج۴، ص۱۳۸) و اجماع علما بر این است که ادای شهادت واجب کفایی است[۵] اما بعضی آن را واجب عینی دانسته‌اند (خویی، بی‌‌‌‌‌تا، ج ۱، ص ۱۳۹). عده‌ای در مقابل قول مشهور، قائل به تفصیل شده‌ و فرموده‌اند «در صورتی که شاهد به تحمل شهادت فرا خوانده شده باشد، ادای آن واجب است، اما در صورتی که از او برای تحمل شهادت،  درخواست نشده باشد، ادای شهادت واجب نیست» (نجفی، ۱۳۶۸، ج۱، ص۱۸۳).

 ب ـ از منظر قانون

در قوانین جمهوری اسلامی ایران، هرگاه صحبت از شهادت و بینه است، بر احضار یا جلب شاهد نیز تأکید شده است. موارد ذیل به عنوان نمونه ذکر می‌گردد:

۱ـ مواد قانون آیین دادرسی کیفری

ماده ۲۲۴- «مطلعین یا شهود تحقیق را اگر طرفین خودشان نیاورده‌اند، توسط محکمه احضار می‌شوند…».

ماده ۲۲۵- «هرگاه شهود بدون عذر موجه در روز مقرر حاضر نشدند و محل اقامت آنان در جایی است که بیش از دو فرسخ از محکمه مسافت ندارد، به حکم محکمه جلب خواهند شد».

۲ـ مواد قانون آیین دادرسی مدنی

ماده ۳۹۵- «گواه‌هایی که در سند گواهی نوشته‌اند… احضار شده و پس از التزام آنها به صحت گواهی، اظهاراتشان استماع می‌شود».

ماده ۴۰۷- «هر یک از طرفین دعوی که متمسک به گواهی گواه شده‌اند، باید گواه‌های خود را در موقعی که دادگاه معین کرده، حاضر نمایند و در صورت اقتضاء دادگاه گواه‌ها را به درخواست اصحاب دعوی یا یکی از آنها احضار می‌کند».

ماده ۴۰۹- «هر گواهی که مطابق قانون احضار شده، ولی در روز جلسه حاضر نشود، مجدداً احضار خواهد شد و اگر در دفعه دوم حاضر نگردید، دادگاه می‌تواند او را جلب نماید».

60,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .