عنوان :

بررسی و شناخت علل و عوامل مرتبط با پیری اجتماعی جانبازان جنگ تحمیلی در شهر تهران

تعداد صفحات :۳۱۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

از دیگر صحنه‌های شکوهمند زندگی جانباز، احتجاج او با زخم‌ها و جراحت‌های خویش است. در دادگاه حشر، هر کس باید برای کارهای خویش دلیلی موجه بیاورد تا بتواند از حساب و کتاب آن روز سربلند بیرون آید. دادگاه حشر مانند محکمه‌های دنیا نیست که گهگاه با سندسازی و قصه‌پردازی می‌توان حق را باطل و باطل را حق جلوه داد. بینه‌های محکمه عدل خداوند، همین دست و پا و اعضای ما هستند و افتخار بزرگ جانباز این است که بینه‌ای افزون و اختصاصی دارد. بینه جانباز زخم و جراحتی است که در عرصه فداکاری و استقامت بر حق، رهاورد او شده است. این جراحت خون افشان برترین سندی است که او می‌تواند ارائه کند، زیرا در این سند چنین نهفته است که این جانباز به میدان آمد و دست و پا و پیکر خویش را آماج گلوله و تیر ساخت؛ به میدان آمد و دلش با زبانش یکی بود، که استقامت کرد و نگریخت؛ به میدان آمد و تا لحظه آخر بر سر پیمان خویش بود و به تردید نیفتاد، که این خون را دلیل و حجت خویش قرار داد ونه چیز دیگر را.
آری، جانباز با اخلاص دارای معرفت، همین نشانه گلگون را نه تنها مایه فخر و مباهات خویش می‌شمرد، بلکه در دادگاه حشر که عین عدل و راستی و صداقت است، راست‌ترین و صادق‌ترین دلیل و گواه خویش را همین نشانه می‌داند، به ویژه در عرصه‌هایی که ایمان و کفر به هم آمیخته باشند و تشخیص حق از باطل قدری دشوار جلوه کند، لزوم داشتن و اقامه چنین حجتی بسیار ضروری و حیاتی است. تحقیق حاضر با عنوان بررسی و شناخت علل و عوامل مرتبط با پیری اجتماعی جانبازان جنگ تحمیلی در شهر تهران ا هدف شناسایی بهتر و رفع مشکل یا دگرگونی در ارزش های حاکم مردم و مسئولین در قبال جانبازان شکل گرفته است.
جمعیت نمونه این تحقیق حدود ۱۵۰ نفر از جانبازانی است که از نواحی مختلف شهر تهران با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و  سیستماتیک به طور تلفیقی انتخاب شده اند.
روش پژوهش با توجه به معیارهای کلی از نوع مقطعی،  توصیفی و در برخی محورها بصورت تبیینی بوده و در چارچوب ابزارهای غالب از روش اسنادی وپیمایشی به صورت همزمان، بهره گرفته  هم چنین  فن پرسشنامه تؤام با مصاحبه  عمقی به عنوان ابزار تکمیلی استفاده شده است. پرسشنامه شامل ۳۰ سؤال باز و ۲ سوال بسته در دو بخش شناسایی و طیفی (لیکرت) تدوین گردیده است.  پس از جمع‌آوری اطلاعات با بهره‌گیری از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی همراه با آزمون‌های کای اسکوئر، وی کرامرز. دی‌سامرزو رواسپیرمن، یافته‌ها در قالب ۱۷ جدول یک‌بعدی و ۱۶ جدول دو بعدی ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ۶۰ درصد جمعیت نمونه دارای پیری اجتماعی زیادی بوده است.  جالب توجه آنکه موضوع مورد بررسی با متغیرهایی نظیر: میزان مزایا، امکانات هنگام جنگ یا قبل از آن، میزان ساعات تنهایی و قضاوت جامعه، رابطه معنادار و مستقیمی داشته است. یعنی با کاهش یا افزایش متغیرهای مذکور، پیری اجتماعی نیزهم جهت با آنها تغییر می یابد.
واژه های کلیدی: پیری اجتماعی، جانبازان، ارزش های جبهه و جنگ، اعتقادات مذهبی افراد

فهرست مطالب

چکیده    ۱۱
مقدمه    ۱۴
توجیه علمی مسئله    ۱۵
موضوع: پیران‌شناسی اجتماعی    ۱۵
اهداف پژوهش    ۱۹
هدف کلی    ۱۹
اهداف جزئی    ۱۹
ضرورت واهمیت پژوهش    ۲۰
الف- ضرورت نظری پژوهش    ۲۰
ب- ضرورت کاربردی پژوهش    ۲۱
فرضیات تحقیق    ۲۲
گروه دوم فرضیات    ۲۳
گروه چهارم فرضیات    ۲۴
محدوده مطالعاتی پژوهش    ۲۴
مقدمه    ۲۶
پیری اجتماعی از ابعاد و زوایای مختلف    ۲۶
الف- زیست‌شناسی و پیری اجتماعی    ۲۸
ب- پزشکی و پیری اجتماعی    ۲۹
ج) ریاضی و پیری اجتماعی    ۳۲
د- پیری اجتماعی    ۳۲
هـ- ادبیات و پیری اجتماعی    ۳۵
و – قانون و پیری اجتماعی    ۳۶
ز- پیری روانی و اجتماعی    ۳۷
بررسی عوامل و پیامدهای جامعه‌شناختی و روان‌شناختی مرتبط با پیری اجتماعی    ۳۹
۱- عوامل اجتماعی موثر بر پیری اجتماعی    ۴۰
۱-۱ تبعیض در فضاهای شهری و پیری اجتماعی    ۴۰
۲-۱ رهایی اجتماعی و پیری    ۴۲
۳-۱ قضاوت اقشار و گروهها و پیری اجتماعی    ۴۳
۴-۱ حمایت اجتماعی و پیری    ۴۶
۵-۱ طرد اجتماعی و پیری    ۴۸
۲- عوامل روانی موثر بر پیری اجتماعی    ۵۰
۱-۲- شرایط استرس‌زا و پیری اجتماعی    ۵۰
۲-۲ تنهایی و پیری اجتماعی    ۵۳
۳-۲ انگیزش و پیری اجتماعی    ۵۵
۴-۲ نا امیدی و پیری اجتماعی    ۵۶
۱- آثار و تبعات اجتماعی پیری    ۵۹
۱-۱ مشکلات اقتصادی و پیری اجتماعی    ۵۹
۲-۱ اقلیت و پیری اجتماعی    ۶۰
اقلیت‌های خوار انگاشته    ۶۱
اشخاص پیر به عنوان گروه اقلیت    ۶۲
۳-۱ بیگانگی و پیری اجتماعی    ۶۳
۴-۱محروم شدن از نقش‌های اجتماعی و پیری اجتماعی    ۶۵
۵-۱ انزوا (تک افتادگی) و پیری اجتماعی    ۶۸
۲- آثار و تبعات روانی پیری اجتماعی    ۷۱
۱-۲ افسردگی و پیری اجتماعی    ۷۱
۲-۲ تصویر ذهنی و پیری اجتماعی    ۷۴
۳-۲ تأثیر جسم بر روان و پیری اجتماعی    ۷۵
۴-۲ نوستالژی و پیری اجتماعی    ۷۷
۵-۲ عزت نفس و پیری اجتماعی    ۷۸
نتیجه گیری    ۸۰
مکاتب و بینش‌های جامعه شناختی و روان شناختی مرتبط با پیری اجتماعی    ۸۱
۱) نظریات جامعه‌شناختی    ۸۱
۱-۱-اصول موضوعه کارکردگرایی    ۸۱
۱-۱-۱-سالخوردگی از دیدگاه کارکردگرایی    ۸۳
۲-۱-۱- نگرش مرتن به پیری اجتماعی    ۸۵
۳-۱-۱- نگرش امیل دورکیم به پیری اجتماعی    ۸۷
۲-۱- ساخت گرایی و پیری اجتماعی    ۸۹
۱-۲-۱- نگرش مارکس به پیری اجتماعی    ۸۹
۲-۲-۱- نگرش پارسونز به پیری اجتماعی    ۸۹
۳-۱- نگرش میلز به پیری اجتماعی    ۹۰
۴-۱ دیدگاه سیمن و پیری اجتماعی    ۹۰
۵-۱- کنش متقابل نمادین و پیری اجتماعی    ۹۲
۱-۵-۱- نگرش چارلز هورتن کولی به پیری اجتماعی    ۹۲
۲-۵-۱- نگرش مید به پیری اجتماعی    ۹۳
۳-۵-۱- نگرش روزنبرگ به پیری اجتماعی    ۹۴
۶-۱- دیدگاه شیکاگو و پیری اجتماعی    ۹۵
۱-۶-۱- نگرش دیر- ایمرایی – ولز به پیری اجتماعی    ۹۵
۷-۱- نظریه محیط اجتماعی (گوبریوم) و پیری اجتماعی    ۹۷
۸-۱-نظریه تداوم و پیری اجتماعی    ۹۸
۹-۱-نظریه فرانوگرایی (پست‌مدرنیسم) و پیری اجتماعی    ۹۹
۱۰-۱- نظریه فارغ بودن از قید یا عدم تعهد و پیری اجتماعی    ۱۰۰
۱۱-۱ نظریه انفصال (انزوا) و پیری اجتماعی     ۱۰۲
۱۲-۱-نظریه فعالیت و پیری اجتماعی    ۱۰۳
۱۳-۱-نظریه نقش و پیری اجتماعی    ۱۰۴
۱۴-۱-نظریه تضاد و پیری اجتماعی    ۱۰۵
چارچوب نظری    ۱۰۶
مدل مطالعاتی پژوهش    ۱۰۷
۲- نظریات روان‌شناختی    ۱۰۸
۱-۲- نگرش فرانکل به پیری اجتماعی    ۱۰۸
۲-۲- نگذس پدیدارشناسان به پیری اجتماعی    ۱۱۰
۳-۲- نگرش نظریه پردازان مستقل به پیری اجتماعی    ۱۱۱
۴-۲- نظریات مربوط به افسردگی و ارتباط آن با پیری اجتماعی    ۱۱۲
۱-۴-۲- اریکسون    ۱۱۲
۲-۴-۲-بررسی افسردگی از دیدگاه  سایر نظریه پردازان    ۱۱۳
۳-۴-۲- افسردگی از دیدگاه روان‌کاوی:    ۱۱۴
۴-۴-۲- نگرش شناخت گرایان    ۱۱۵
۵-۴-۲- نگرش رفتارگرایان    ۱۱۶
۶-۴-۲- افسردگی از دیدگاه اجتماعی    ۱۱۷
۷-۴-۲- افسردگی از دیدگاه سلیگمن    ۱۱۸
۵-۲- دوگانگی عاطفی (لیونه- فروید) و پیری اجتماعی    ۱۱۸
۶-۲-یافته‌های بدست آمده از تأثیر گذشته بر رفتار کنونی وارتباط آن با پیری اجتماعی    ۱۲۰
۷-۲- نیاز (مازلو- گریوز- راجرز) و پیری اجتماعی    ۱۲۴
مقام و کرامت جانباز از دیدگاه اسلام    ۱۲۸
بررسی راجع به موضوع مورد پژوهش از دیدگاه ادیان آسمانی    ۱۳۱
اسلام و مبحث نیاز    ۱۳۷
آشنایی مختصری با جانبازان    ۱۴۲
معلولیت    ۱۴۳
معلول    ۱۴۳
علل معلولیتها    ۱۴۳
تعریف جانباز    ۱۴۴
درصد جانبازی    ۱۴۶
طبقه‌بندی جانبازان    ۱۴۹
ماهیت جانباز    ۱۵۱
علل ایجاد مشکل در جانباز    ۱۵۲
موانع عمده در اشتغال افراد [جانباز]    ۱۵۳
مشکلات کلی جانبازان    ۱۵۳
طبقه‌بندی‌های گوناگون مشکلات جانباز    ۱۵۴
راهکارهای حکومتی برای مقابله با پیری اجتماعی جانبازان    ۱۶۰
بنابر اصل ۲۲ اعلامیه حقوق بشر    ۱۶۰
توصیه نامه شماره ۹۹ سازمان بین المللی کار    ۱۶۰
«حکم حضرت امام خمینی (ره) در زمینه تشکیل بنیاد شهید و رسیدگی به شهدا و جانبازان»    ۱۶۱
قانون تسهیلات استخدامی و اجتماعی جانبازان مصوب ۳۱/۳/۱۳۷۴، مجلس شورای اسلامی    ۱۶۳
الف) اجرای قانون حالت اشتغال- تبصره یک    ۱۶۴
ب) اجرای قانون حالت اشتغال- تبصره شش    ۱۶۴
ماده (۱۳)    ۱۶۵
ماده (۱۸)    ۱۶۵
ماده (۱۹)    ۱۶۵
امتیازات استخدامی ایثارگران    ۱۶۶
قوانین و مقررات تسهیلات شغلی جانبازان (ایجاد شغل و حمایت های شغلی)    ۱۶۷
قوانین و مقررات آموزش    ۱۶۹
سهمیه دانشگاه‌ها    ۱۷۰
آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های داخلی بنیاد جهت اعطای تسهیلات به جانبازان    ۱۷۱
واگذاری خودرو    ۱۷۱
دستورالعمل توزیع آرم تسهیلات ترددی ویژه جانبازان، مورخ ۱/۱۲/۱۳۷۳    ۱۷۱
نحوه پرداخت وام    ۱۷۳
دستوالعمل واگذاری تلفن خارج از نوبت به جانبازان با بیش از ۲۵% از کارافتادگی    ۱۷۳
دستوالعمل اجرایی پرداخت حق پرستاری جانبازان    ۱۷۴
نحوه محاسبه حق پرستاری:    ۱۷۴
راهکارهای مقابله با پیری اجتماعی در سایر کشورها    ۱۷۸
رهیافت یا رسش تحقیق (روش پژوهش)    ۲۱۸
جامعه آماری     ۲۱۹
حجم نمونه    ۲۲۰
شیوه نمونه‌گیری    ۲۲۱
ابزار اندازه‌گیری (ابزار سازی)    ۲۲۲
۱)تحلیل اسناد    ۲۲۲
۲) پرسشنامه    ۲۲۲
۱-۲- نحوه طرح پرسش‌ها    ۲۲۲
۲-۲- تعداد پرسش‌ها    ۲۲۳
۳-۲- شکل پرسش‌ها    ۲۲۳
۴-۲- نوع پرسشنامه    ۲۲۴
۳) مصاحبه عمقی     ۲۲۴
اعتبار    ۲۲۹
روایی    ۲۲۹
پایایی    ۲۳۰
تعاریف مفاهیم و متغیرهای تحقیق    ۲۳۱
سطح تحصیلات    ۲۳۲
آشنایی با افراد ذی‌نفوذ در سازمان ها و ارگان های مختلف    ۲۳۲
وضعیت شغلی    ۲۳۳
اشتغال به کار همسر    ۲۳۳
فرزندان    ۲۳۳
مقبولیت از طرف مردم    ۲۳۴
ارزش های جبهه و جنگ    ۲۳۴
سالهای خدمت در جبهه    ۲۳۵
اعتقادات مذهبی افراد    ۲۳۵
درآمد    ۲۳۶
مزایای جنبی    ۲۳۶
امکانات قبل یا هنگام جنگ    ۲۳۷
نوع حضور در جبهه    ۲۳۷
وضعیت مسکن    ۲۳۷
دریافت کمک مالی    ۲۳۸
مشارکت سیاسی و حزبی    ۲۳۸
وضعیت تأهل    ۲۳۹
ساعات تنهایی    ۲۳۹
قضاوت جامعه    ۲۴۰
درصد جانبازی    ۲۴۰
دیاگرام روابط متغیرهای مستقل و وابسته    ۲۴۱
روش جمع‌آوری اطلاعات    ۲۴۱
روش‌های تجزیه و تحلیل (آماری) اطلاعات    ۲۴۲
۱) جداول یک بعدی    ۲۴۸
جدول (۱-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب میزان سن    ۲۴۸
جدول(۲-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب وضعیت تاهل و تعداد فرزندان    ۲۴۹
جدول (۳-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب سطح تحصیلات    ۲۴۹
جدول (۴-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب  درصد جانبازی    ۲۵۰
جدول (۵-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب امتیازات و مزایا با توجه به درصد جانبازی    ۲۵۱
جدول (۶-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب تعداد سالهای خدمت در جبهه    ۲۵۲
جدول (۷-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب وضعیت مسکن    ۲۵۳
جدول (۸-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب نوع شغل    ۲۵۴
جدول (۹-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب میزان درآمد    ۲۵۵
جدول (۱۰-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب دفعات دریافت کمک مالی از دیگران    ۲۵۶
جدول (۱۱-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب امکانات هنگام جنگ یا قبل از آن    ۲۵۷
جدول (۱۲-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب نوع رفتن به جبهه    ۲۵۸
جدول (۱۳-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب میزان ساعات تنهایی در طول هفته    ۲۵۹
جدول (۱۴-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب تعداد دفعات حضور در مسجد    ۲۶۰
جدول (۱۵-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب تعداد دفعات شرکت در راهپیمایی    ۲۶۱
جدول (۱۶-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب قضاوت جامعه    ۲۶۲
جدول (۱۷-۱): توزیع جمعیت نمونه بر حسب میزان گرایش به پیری اجتماعی    ۲۶۳
۲)  جداول دو بعدی    ۲۶۴
جدول (۱-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب میزان سن و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۶۴
جدول (۲-۲) : توزیع جمعیت نمونه بر حسب وضعیت تأهل و تعداد فرزند و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۶۶
جدول (۳-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب تحصیلات و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۶۸
جدول (۴-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب درصد جانبازی و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۶۹
جدول (۵-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب میزان مزایا و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۷۱
جدول (۶-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب تعداد سالهای خدمت در جبهه و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۷۳
جدول (۷-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب وضعیت مسکن و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۷۵
جدول (۸-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب نوع شغل و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۷۷
جدول (۹-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب میزان درآمد و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۷۹
جدول (۱۰-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب تعداد دفعات دریافت کمک مالی از دیگران و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۸۱
جدول (۱۱-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب امکانات هنگام جنگ یا قبل از آن و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۸۳
جدول (۱۲-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب نوع رفتن به جبهه و جنگ و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۸۴
جدول (۱۳-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب میزان ساعات تنهایی در طول هفته و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۸۷
جدول (۱۴-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب تعدا دفعات حضور در مسجد و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۸۹
جدول (۱۵-۲): توزیع جمعیت نمونه بر حسب تعدا دفعات شرکت در راهپیمایی و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۹۱
جدول (۱۶-۲): توزیع جمعیت نمونه قضاوت جامعه و پیری اجتماعی جانبازان    ۲۹۳
۳) جداول طیفی    ۲۹۵
جدول (۱-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان بی‌احترامی از جانب هم‌محلی‌ها»    ۲۹۵
جدول (۲-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان اعتقاد به مخفی ماندن مشکلات جانبازان »    ۲۹۶
جدول (۳-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان اعتقاد به بهادادن به جانبازان از سوی جامعه»    ۲۹۷
جدول (۴-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان اعتقاد به دخالت سیاستمداران در خارج شدن جانبازان از فعالیت‌های اجتماعی»    ۲۹۸
جدول (۵-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان درک احساسات جانبازان از جانب اعضای خانواده»    ۲۹۹
جدول (۶-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «اندازه وابستگی به دیگران»    ۳۰۰
جدول (۷-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان لذت بردن از انجام فعالیتهای روزمره »    ۳۰۱
جدول (۸-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان لذت بردن از بیان خاطرات دوران جنگ برای خود و دیگران»    ۳۰۲
جدول (۹-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان ناموفق بودن در وظایف شغلی بعلت نقص عضو»    ۳۰۳
جدول (۱۰-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان احساس نا امیدی»    ۳۰۴
جدول (۱۱-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «اعتقاد به ممانعت جنگ به ادامه تحصیل»    ۳۰۵
جدول (۱۲-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان اعتقاد به جاماندن از دیگران به جهت حضور در جبهه و جنگ»    ۳۰۶
جدول (۱۳-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب « میزان احساس ندامت مردم بعلت از حضور در جنگ»    ۳۰۷
جدول (۱۴-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب « میزان  پذیرش نظرات منطقی در رابطه با امور سیاسی کشور»    ۳۰۸
جدول (۱۵-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «اعتقاد به کنار گذاشته شدن از سوی جامعه»    ۳۰۹
جدول (۱۶-۳): توصیف سیمای جمعیت نمونه بر حسب «میزان عملکرد مؤسساتی که مواظبت از جانبازان را تقبل کرده‌اند.»    ۳۱۰

مقدمه

پیری پدیده ای است جسمانی اما عوامل اجتماعی می تواند در تسریع آن موثر افتد. بدین معنی که چیزی از خارج بر فرد تحمیل شده و ناراحتی های جسمانی و روانی را برای شخص در پی دارد. بدین ترتیب می توان اذعان نمود که پیری امری نسبی بوده و در آن علاوه بر شاخص جسمانی، عوامل روانی و اجتماعی نیز، موثر می باشند.

چنانچه پیری را مسامحتا با دید اجتماعی بررسی نمائیم، در اینصورت دریچه ای فراخناک به پهنای تاریخ زندگانی انسان بر روی کره زمین در پیش روی هر محققی گشوده خواهد شد.

با توجه به وسعت مفهوم پیری در نظرگاه اجتماعی، این پدیده  میتواند گربیان گر اقشار کثیری از جامعه گردد. یکی از گروههایی که این پدیده در مورد آنها به وقوع پیوسته، قشر جانباز می باشد. با عنایت به اینکه، جانبازان در کشورما گروهی هستند که به منظور دفاع از مرز و بوم کشور بذل جان نموده و در عین از دست دادن بخشی از سلامت جسمانی خود، از لحاظ ویژگی های روحی و روانی نیز دستخوش تغییراتی گشته اند، لذا در پژوهش حاضر این قشر ایثارگر که در معرض  آسیب بیشتری بوده اند مورد توجه قرار گرفته اند. بنابراین با توجه به مفهوم پیری اجتماعی می توان گفت: این پدیده در  قشر جانبازان، افرادی را شامل می شود که علی رغم از خودگذشتگی شان در دفاع و یا ارتقا کشور،جامعه آنها را به وادی فراموشی سپرده و مورد بی مهری قرار داده است که از عوارض آن : انزوا، گوشه نشینی، احساس تنهایی می باشد.

براین اساس به پیرامون اهداف تحقیق، اهمیت موضوع، فرضیات و محدوه مطالعه پژوهش پرداخته شده از آنجا که پژوهش حاضر، تجربه ای دو سویه است ،امیدواریم برای خوانندگان نیز متقابلا رضایت بخش باشد.

توجیه علمی مسئله

موضوع: پیران‌شناسی اجتماعی[۱]

عنوان: بررسی و شناخت علل و عوامل مرتبط با پیری اجتماعی  بین قشر جانبازان جنگ تحمیلی در شهر تهران، سال (۸۴-۱۳۸۳).

توجه به یک مسئله اجتماعی از آگاهی جامعه، پیرامون وجود آن موضوع در نظام اجتماعی سرچشمه می‌گیرد، از اینرو کلام آغازین مادر طرح مسئله تحقیق از رابطه فرد و جمع و جدایی‌های آنها شروع می‌شود و به ما اجازه می‌دهد که حداقل طرح کلی یک مشکل نظری اساسی را مشخص کنیم. بر این اساس پرسشی که به عنوان سوال پایه مدنظر می‌باشد عبارت است از اینکه: پیری اجتماعی چیست؟

پیری اجتماعی، اگر این تعبیر درست باشد در زمان‌های قدیم مشکل تلقی نمی‌شد یا وجود نداشت بلکه از فراورده‌های عصر حاضر است. به طوری که می‌دانیم واژه پیری تداعی کننده مفاهیم متعددی از قبیل پیری جسمی، پیری قانونی، پیری ریاضی وغیره است همینطور  فاکتورهای معینی من جمله ناتوانی‌جسمی، کاهش یادگیری و تغییرات فیزیولوژیک و مانند آن را به همراه دارد. به نظر می‌رسد امروزه واژه پیری وسعت، عمق و پیچیدگی بیشتری پیدا کرده است. به تبع آن مفهوم نوینی مطرح می‌شود که باید به عنوان یک پدیده اجتماعی ساختاری و بالاتر از آن مسئله اجتماعی مورد توجه قرار گیرد چرا که از یک طرف فرد تا زمانی وجود دارد و مطرح است که برای نظام اجتماعی کارکردی داشته باشد؛ در غیر اینصورت جامعه او را کنار می‌زند. از سوی دیگر این نگاه که با کاهش توانایی‌های فرد، پیران را از صحنه اجتماع حذف می‌کنند، در حد توانایی‌های بدنی و ذهنی‌شان در زندگی روزانه، اجتماعی و اقتصادی شرکت نمی‌دهند، فرصت‌های آنان را برای فعالیت در اجتماع کاهش می دهد. در عین حال گوبریوم نیز معتقد است که یکی دیگر از عوامل تاثیر گذار بر رفتار فرد در طول زندگی، عوامل محیطی، اعم از پشتیبانی و حمایت اجتماعی نظیر عضویت در گروه، تشکیل خانواده و … می‌باشد که موجبات پیوستگی و وابستگی به محیط را فراهم می‌آورد. فردی که به واسطه موانع موجود در اجتماع از داشتن پیوستگی با دیگران  محروم می‌ماند در برابر این  موانع و محدودیت‌ها تسلیم شده و کناره‌گیری از اجتماع را به مبارزه با آن ترجیح می‌دهد و در اثر گذشت زمان احساس تنهایی بر وی غلبه کرده  به عنوان یک پیر اجتماع محسوب می‌گردد. پس همانطوری که اجتماع فرد را به انزوا می‌کشاند فرد نیز از مداخله در اجتماع دوری می‌کند و این امر به یک رابطه متقابل تبدیل می شود.

سوال دیگری که در اینجا مطرح است این می‌باشد که آیا قشر جانبازان نیز در دسته پیروان اجتماعی قرار می‌گیرند؟

شاید اگر امروزه فقط از دوران جنگ صحبت کنیم جوانان آن را افسانه‌ و شخصیت‌های آن را اسطوره فرض ‌کنند اما واقعیت جنگ فراتر از افسانه و … بود. حقایق و اتفاقاتی در جنگ رخ داد که تمام دنیا را متعجب و شگفت‌زده کرد اما در داخل از جانب برخی از مردم و  مسئولین شاهد تعلل و سستی در جهت پاسداری از این ارزش‌ها بودیم. بنابراین لزوم پرداخت به شخصیت جانباز به عنوان پیر اجتماع ضروری  به نظر می رسد!

در فرهنگ واژه‌ها، جانباز به معنای جان باختن است. جان باختن در راه هدف معین و تعیین شده‌ای که مورد اعتماد جانباز است. اما در فرهنگ معنویات، این کلمه آغاز یک راه است، راهی که انتهای آن تکامل انسان است. جاده‌ی عشق و ایثاری که پر از مشکلات و سختی‌هاست. در این راه، جانباز نشانه‌ایست از ایثار و حماسه و دلیری و شجاعت و در پایان- مبارزه بی امان با  سختی‌ها و مشکلات  عظیمی است که تا پایان عمر  با صبر و اراده و قاطعیت آنان ادامه خواهد یافت. جامعه کوچک مورد بحث ما زیر مجموعه‌ای است از جامعه بزرگ اسلامی و اجتماعی که  درک مصائب و مشکلات این جامعه در راه رسیدن به هدف والایش، برای افراد دیگر جوامع تا حدودی قابل بحث است.

از آن جا که  محیط برخورد و زندگی جانبازان، کوچک و محدود است در عصر حاضر این محیط محدود بر زندگی جانبازان تأثیر گذاشته و خواهد گذاشت و مسائل و مشکلاتی را برای آنان فراهم می آورد.

در رابطه با مسائل و مشکلات پیری اجتماعی در جانبازان متغیرهای زیادی مطرح است  اعم از: خصوصیات زمینه ای، وضعیت اقتصادی، حالات فکری و روانشناختی و اجتماعی.

 در رابطه با بعد اجتماعی و پیری  چنین می‌توان بیان داشت که: نگرش های سیاسی ، دیدگاه های مردمی و برخوردهای اجتماعی با جانبازان بسیار حائز اهمیت می‌باشد. بطوریکه  قضاوت ارزشی جامعه در بعضی موارد، شکل منطقی و انسانی نداشته و غالباً در دو حد افراط و تفریط، دلسوزیهای ناخواسته، ترحم ، طرد، عدم پذیرش اجتماعی و بی‌توجهی به حقوق فردی آنان قرار می‌گیرد. و امکان برقراری ارتباطات اجتماعی را کاهش می‌دهد. در حالیکه ارتباط اجتماعی نه تنها برای فرد جانباز بلکه برای هر انسانی مهم می‌باشد، هر انسانی دوست دارد در محیط باز و فضای گسترده‌ای با آرامش خاطر زندگی کند، با جامعه بیشتر در ارتباط باشد تا بتواند نیاز اجتماعی خویش  را اغنا نماید. یا میل دارد با همه کس به گفتگو نشیند. بنابراین تمام این نیازها و تمایلات در مورد جانبازان نیز صدق پیدا کرده و باید گفت شوق و شور ایشان چندبرابر انسان سالم دیگری است. در حالیکه اگر جانبازی با تمام وجود، احتیاج به تحقیق و شناخت و بررسی داشته باشد و بخواهد به دنبال آنها برود همه‌ی راهها را بر خویش بسته می‌بیند. اگر هنری داشته باشد و بخواهد به معرض دید افراد جامعه قرار بدهد موانعی پیش‌پای  او قرار می‌گیرد همینطور نمی‌تواند به نقاط دور سفر کند و با دیگر مردم جامعه‌، تماس حاصل نماید. افرادی که به عللی دچار ضعف این برقراری ارتباط می‌شوند طبعاً نا امید و خسته بر جای می‌مانند. بدامان دردها و غم‌های خویش باز می‌گردند و غرق در دنیای تفکرات بی‌سرانجام می‌شوند. بدین ترتیب قضاوت ارزشی جامعه موجبات کاهش یا افزایش ارتباطات اجتماعی را فراهم می‌آورد و هر چه ارتباطات فرد با محیط تقلیل یابد بر پیری اجتماعی فرد افزون خواهد شد.

در عین حال عوامل بسیاری موجب از هم گسستگی پیوند این گروه با جامعه می‌شود و در نهایت تعامل اجتماعی و منطقی، چسب اجتماعی و ادغام آنها را در جامعه با مشکل مواجه می‌سازد. از طرفی اگر کسی در دریای پرتلاطم و سهمگین درد افتاده باشد، برای ما که در ساحل امن ایستاده‌ایم و واقعیت را نظاره‌گریم،  دردی که بر غریق عارض شده، قابل درک و احساس نیست و تنها خود را شاهد وناظر جریان یک تراژدی می‌یابیم، که در نهایت، قوه دلسوزی ما را تحریک کرده و بدنبال راه نجاتی برای او می‌گردیم. جانبازان در حال حاضر شرایط بسیار بدی را می‌گذرانند به طوری که حتی برای تأمین دارو و سایر نیازهای درمانی خود نیز با مشکلات بسیاری روبرو هستند. از آنجا که شخصیت جانباز در چهارچوب اعتقادات اسلامی و جانبازی‌هایی که اینان برای حفظ و حراست ناموس ملی داشته‌اند شایسته احترام وافر می‌باشد، به نظر می‌رسد جامعه وظیفه خود را در باب شناخت و شناسایی ابعاد اخلاقی و عملی جانبازان انجام نداده و دور نیست که مشکلات ناشناخته‌ای آشکار شده و رخ بنمایاند. و اثرات سوء بر عملکرد کلی فرد داشته باشد. چنانچه در بعد روانشناختی ابعاد گوناگون این تأثیرگذاری مشخص می‌باشد، به عنوان مثال بعد از اتمام جنگ تحمیلی و وجود معلولیت‌های ناشی از آن امکان افزایش مسائل و مشکلات روانی در رابطه با جانبازان به طور روشنی وجود دارد. این در حالی است که جامعه سبب شده نقص بدنی در تصویر ذهنی جانباز اثر منفی بگذارد و بالنتیجه ادارک وی را از خویش دستخوش دگرگونی می‌نماید.

در این رابطه توجه به ، بهبود وضعیت روانی این انسانهای مظلوم که حتی نزدیکترین افراد به آنها نیز، قادر به درک درستی از آنان نمی‌باشند، لازم می نماید.. ولی چنانچه مشاهده می‌شود جانبازان به عنوان جمعیت قابل توجهی از افراد جامعه از رسیدگی دولت و مردم به نیازهایشان  محروم مانده‌اند.

با توجه به مطالب ذکر شده سعی بر آن است که به بسط مفهوم پیری اجتماعی در روند کار بپردازیم.

اهداف پژوهش

برای روشن‌تر ساختن مسیر حرکت مطالعه و درک اسلوب حاکم بر سایر مراحل پژوهش، آگاهی  از اهداف اصلی و فرعی لازم می‌نماید. به بیان دیگر سخن گفتن از مقصود تحقیق در ابعاد کلان و خرد، روشنی‌بخش طریق جریان مطالعه می‌باشد:

هدف کلی:

بررسی و شناخت علل و عوامل مرتبط با پیری اجتماعی و دلایل بوجود آمدن آن به منظور شناسایی بهتر و رفع مشکلات ناشی از پیری اجتماعی جانبازان و از سوی دیگر دگرگونی  ارزش‌های حاکم مردم و مسئولین در قبال جانبازان.

 با دستیابی به این هدف، امکان طرح و توجه به اهداف ریزتری که در ذیل آمده است فراهم می گردد.

اهداف جزئی:

الف: بررسی وشناخت رابطه برخی از خصوصیات زمینه‌ای از قبیل: سن، سطح تحصیلات، تعداد فرزند، وضعیت تأهل، تعدادسالهای خدمت در جبهه و درصد جانبازی با پیری اجتماعی جانبازان.

ب: بررسی وشناخت رابطه برخی از خصوصیات فکری و روان شناختی  از قبیل: ساعات تنهایی و اعتقادات مذهبی با پیری اجتماعی جانبازان.

ج:  بررسی وشناخت رابطه برخی از خصوصیات اقتصادی از قبیل: درآمد، وضعیت مسکن، وضعیت شغلی، اشتغال به کار همسر، امتیازات و مزایا، دریافت کمک‌ مالی و امکانات قبل یا هنگام جنگ با پیری اجتماعی جانبازان.

د:  بررسی وشناخت رابطه برخی از خصوصیات اجتماعی از قبیل: مقبولیت از طرف مردم، قضاوت از طرف جامعه، مشارکت سیاسی و حزبی، ارزش‌های جبهه و جنگ، نوع حضور در جبهه و آشنایی با افراد ذی‌نفوذ در سازمان ها و ارگان های مختلف با پیری اجتماعی جانبازان.

با این وصف مشاهده می‌شود که روند پژوهش در قالبی کل نگرانه به سوی فهم و دریافت اطلاعات خردتری است که درون آن چار چوب کلی نهفته است. در واقع فراهم آوری داده‌هایی که پاسخ‌گویی اهداف فرعی تحقیق باشند راه وصول اساسی را هموار می‌نماید.

ضرورت واهمیت پژوهش

در بین مسائلی که جامعه به آن دچار است باید انتخاب و تلاش، برای بررسی موضوعاتی صورت پذیرد که از درجه اهمیت بالاتری برخوردار هستند. به عبارتی دیگر « … باید به اهمیت مسئله مورد نظر توجه داشت، تا اگر واجد ارزش و اهمیت کافی نیست برای آن انرژی و وقت و بودجه انسانی بدون جهت تلف نگردد.» (نبوی،(۱۳۷۱)/ ص: ۶۶)

ضرورت و اهمیت هر تحقیقی به فواید نظری و عملی آن بر می‌گردد یعنی باید از یک طرف به غنا و پیشرفت تفکر مربوط باشد و از طرف دیگر به شناخت واقعیت‌ها و بهبود وضع موجود کمک کند.

الف- ضرورت نظری پژوهش:

در پاسخ‌یابی پیرامون اهمیت موضوع تحقیق حاضر باید توجه داشت که از دوران قدیم نیز بسیاری از افراد سعی در برقراری رابطه انسان و جامعه داشته‌اند این امر در دنیای امروز ضرورت بیشتری یافته است زیرا پیشرفت‌های بسیار سریع ابزارهای زندگی انسانی بدون در نظر گرفتن عواقب آن موجب شخصی شدن هر چه بیشتر زندگی انسانها شده و انسانها را از هم دور کرده است.

این مسئله در کشورهای جهان سوم نظیر جامعه ایران به نحو بارزی خود را نشان داده است چرا که جامعه ایرانی از یک سو درگیر سنت‌های انعطاف‌ناپذیر و از طرف دیگر گرایش به پیشرفت دارد. مشکل مذکور به راحتی می‌تواند انگیزه تنهایی، طرد وحاشیه شدن اعضای جامعه را فراهم آورد. از آن جایی که هر فرد یک جزء از نظام اجتماعی  است و همانطور که اگر در بخشی از ارگانیسم یک فرد بیماری پدید آید سراسر ارگانیسم را بیماری فرا می‌گیرد و نه تنها همان قسمت را، بنابراین اگر یک فرد که جزئی از نظام اجتماعی می‌باشد و برای برقراری این نظام تلاش کرده و در این راه دچار مشکل جسمی شده است، ناچار به کناره‌گیری از جامعه خویش گردد احتمال وقوع این امر برای سایرین نیز می‌رود.

با توجه به رابطه تنگاتنگ فرد و جامعه، همچنین موقعیت خاص اجتماعی کشورمان، لزوم انجام تحقیقات گسترده در کشورما، بیش از سایر کشورها می باشد و این در حالی است که پژوهشهای بنیادی در این زمینه به منظور شکل گیری تئوری های قابل دفاع، صورت نگرفته و یا تحقیقات در سطح بسیار محدودی بوده است. لذا، ضعف در تئوری ها و وجود خلاهای بارز در چارچوب نظری این پدیده در جامعه ما، لزوم انجام پژوهشهایی از این دست را بیش از پیش آشکار می نماید.

ب- ضرورت کاربردی پژوهش:

پژوهش حاضر از طرفی در پی شناخت مشکلات جانبازان می‌باشد زیرا این افراد نباید بدلیل مشکلات جسمی در حاشیه قرار گیرند. آنان نه تنها دارای لیاقت انسانی و نیازمند دوست‌داشتن و محبت کردن می‌باشند بلکه باید افراد جامعه به جانبازان بیشتر بپردازند ، زیرا آنان نیازمند ترحم نیستند، بلکه باید از ظرفیت‌های باقی مانده ایشان حداکثر استفاده برای پیشرفت کشور به عمل آید و در کنار دیگر افراد جامعه فعالانه در کارها مشارکت کنند در این راستا هر گونه برنامه‌ریزی ضرورت دارد تا توانایی‌های جانبازان توسط دولت مورد حمایت قرار گیرد. چرا که به نظر می‌رسد علیرغم توجه لفظی به مسئله جانبازی دیدگاه علمی از ضعف فراوانی برخوردار است.

لذا به دلایل ذکر شده، موضوع پیری اجتماعی برای این رساله تحصیلی انتخاب گردید.

امید است که در سایه استعانت حضرت حق، مجموعه حاضر با همه نواقصی که در بر دارد قادر باشد گوشه‌ای از ابهامات موجود در چنین بحثی را برای خوانندگان بر طرف سازد و نتایج این تحقیق منبعی برای مراکز علمی قرار گیرد، هم چنین نقطه‌ای برای آغاز تلاش در جهت رفع تبعیض‌ها و اعطای فرصت‌های برابر به انسانها باشد.

فرضیات تحقیق

معادل لاتینی فرضیه[۲] از ریشه یونانی به معنای فرض و حدس گرفته شده است. در فارسی معادل‌هایی چون شرط و فرض یافته است. به طول کلی فرضیه پرسشی است جهت یافته که انسان در برابر یک امر واقع که از قبل برگزیده شده است مطرح می‌سازد. خواه به منظور بررسی این امر که آیا قوانین شناخته شده در مورد آنها قابل اعمال هستند یا خیر، خواه جهت دستیابی به قوانینی تازه، روابطی نو و یا پیشنهاد تجربه‌های جدید.

به طور کلی در تحقیقات علی، میدانی، اسنادی و … نقش فرضیه انکارناپذیر است و باید فرضیه را به حق موتور تحقیق دانست. تمامی فرایند تحقیق برای اثبات و یا رد فرضیه صورت می‌گیرد. هم اثبات و هم رد فرضیه حائز اهمیت است و نباید صرفاً به اثبات  فرضیه توجه داشت. (اتسلندر،(۱۳۷۱)/ ص: ۲۷)

فرضیه‌ها به اشکال متفاوت رشد می‌یابند و در همه آنها یک اصل مشترک است و آن اینکه فرضیه در هر صورت و  شکلی که باشد رابطه‌ای است حدسی یا فرضی که موقتاً محققین بین دو یا چند متغیر پیش‌بینی می‌کنند تا بعدا این رابطه‌ها را به یک محک تجربه بزنند و اگر تایید شد آن را در قالب علمی و یا تجربی بیان کنند و از تعمیم وجوه مشترک فرضیه‌های تایید شده به یک تئوری علمی برسند.

منابع اخذ فرضیات در مطالعات تجربی متعدد و متنوع است که عبارتند از:

الف- تجارب شخصی محقق

ب- تئوریها و نظریات مرتبط

ج- استفاده از تحقیقات پیشین.

د- فرهنگ (کاشانی/ ص : ۳۴)

بر خلاف پدیده‌های طبیعی، پدیده‌های اجتماعی تابع یک علت نیستند و در پی شناخت هر واقعیت اجتماعی و چگونگی شکل‌گیری آن باید بدنبال فهم سبب‌های متعدد برآمد. به سخن دیگر پدیده‌های اجتماعی (چند سبب) هستند. اصولاً یک بررسی جامعه‌شناختی همیشه به کمک تعدادی متغیر به شرح مجموعه‌ای از عناصر یا واحدهای مشابه می‌پردازد. (بودون،(۱۳۶۹)/ ص: ۷۸).

آنچه مهم است ارائه فرضیاتی با ریشه‌های نیرومند است که اگر ممکن گردد حرکت تحقیق در مسیر راست گونه بوده و از دقت علمی کافی برخوردار شود.

فرضیات تحقیق حاضر در قالب گروه فرضیات به شکل ترکیبی و چند متغیره ارائه شده است.

گروه نخست فرضیات:

– به نظر می‌رسد بین برخی از خصوصیات زمینه‌ای از قبیل: سن، تحصیلات، تأهل و تعداد فرزندان، تعداد سالهای خدمت در جبهه و درصد جانبازی با پیری اجتماعی جانبازان رابطه وجود داشته باشد.

گروه دوم فرضیات:

– به نظر می‌رسد بین برخی از خصوصیات اقتصادی از قبیل: درآمد، وضعیت مسکن، وضعیت شغلی، اشتغال به کار همسر، امتیازات و مزایا، دریافت کمک مالی و امکانات قبل یا هنگام جنگ با پیری اجتماعی جانبازان رابطه وجود داشته باشد.

گروه سوم فرضیات:

– به نظر می‌رسد بین برخی از خصوصیات اجتماعی از قبیل: مقبولیت از طرف مردم، قضاوت از طرف جامعه، مشارکت سیاسی و حزبی، ارزش‌های جبهه و جنگ، نوع حضور در جبهه و آشنایی با افرادی ذی نفوذ در سازمان ها و ارگان های مختلف با پیری اجتماعی جانبازان رابطه وجود داشته باشد.

گروه چهارم فرضیات:

– به نظر می‌رسد بین برخی از خصوصیات فکری و روان شناختی  از قبیل: ساعات تنهایی و اعتقادات مذهبی با پیری اجتماعی جانبازان رابطه وجود داشته باشد.

محدوده مطالعاتی پژوهش

بررسی‌هایی که در ارتباط با موضوع می‌باشند از دو بعد نظری و میدانی قابل تأمل است ولی با توجه به اهداف مطالعاتی به ناچار باید بعضی از عوامل و شرایط را در حوزه مطالعاتی جای داد.

 بر این اساس پدیده‌های اجتماعی با توجه به ویژگی‌های خاص خود و از طرف دیگر با توجه به وسعت و پیچیدگی دنیای انسانی و انبوه اطلاعات، محدوده مطالعاتی متناسب با خود را طلب می‌کنند تا از زاویه‌ای خاص به تبیین واقعیت بپردازند در این پژوهش به جهت وضعیت خاص پدیده مورد نظر از ترکیب دو روش عمده در علوم اجتماعی استفاده شده است. در بخش نخست کار به لحاظ نظری سعی در جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با موضوع کردیم.

این تحقیق سعی نموده است که موقعیت این پدیده را از زوایای دید و نظریات و دیدگاه های جامعه‌شناختی مورد بررسی قرار دهد و از آنجایی که به موضوع پیری اجتماعی در نظریات و تئوری های جامعه‌شناختی جایگاه کمرنگی تعلق یافته و پیرامون مسائل جانبازان دیدگاه‌های مبسوطی ارائه نشده است به ناگزیر جهت تکمیل مباحث از تئوری ها و مباحث و نظریات روان شناختی نیز استفاده کردیم. در عین اینکه مفهوم جامعه مورد نظر نیز ما را به یک بحث روان شناختی می‌کشاند. بنابراین تحقیق حاضر به تحلیل تئوری نظریه‌های جامعه شناسی و روان شناسی توأماً نیازمند است. از آن جایی که با موضوع بدیع و تازه‌ای روبرو بودیم بدست آوردن برخی مطالب از محدوده مطالعاتی منابع مذکور خارج بود. بدین جهت برای تکمیل اطلاعات خصوصاً در بخش آمار ناگزیر به مراکز مربوطه مراجعه نمودیم.

در بخش دوم کار با استناد به روش پیمایشی جهت جمع‌آوری اطلاعات به مراکز نگهداری و و مراقبت از جانبازان مراجعه نمودیم و در عین استفاده از پرسشنامه به عنوان ابزار اندازه‌گیری از پیش‌تعیین شده، با توجه به شرایط محیطی، لازم می‌نمود تا از مصاحبه نیز جهت تکمیل اطلاعات بهره گیریم. که در انتها اطلاعات بدست آمده جهت توصیف سیمای جمعیت نمونه با توجه به فرضیات تحقیق به صورت جداگانه‌ای مورد بررسی قرار گرفت.

مقدمه:

مسائل اجتماعی به علت تنوع جوامع و تعدد تمایلات، خواسته‌ها، ارزش‌ها و باورها در جوامع مختلف، نسبی هستند و بر حسب زمان و مکان و عوامل گوناگون دیگر، تغییر می‌کنند. با این حال دارای وجوه اشتراکی نیز می‌باشند که نتایج تحقیقات پیرامون آنها، از تحقیق قبلی به محقق بعدی یاری رسان خواهد بود. اگر تحقیق حاضر در ساخت فرضیات و روش مطالعه موفق به استفاده بهینه از بررسی‌های قبلی گردد، خود مبنایی برای پژوهش‌های آینده در مورد موضوعات مشابه خواهد شد.بنابراین اگر در جمع‌آوری و یا استفاده از نظریه‌ها و تحقیقات گذشته فاقد زیرساخت تئوریکی مناسبی باشد نه تنها به نتایج اشتباهی می‌رسیم بلکه موجبات گمراهی پژوهش گران بعدی را نیز فراهم کرده ایم. از این جهت است که در گردآوری اطلاعات این بخش باید به دقت به واکاوی تئوریها و تحقیقات قبلی پرداخت.

در این فصل قصد بر آن است ادبیات مسئله مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور در ابتدا به تعریف پیری اجتماعی می پردازیم  و در رابطه با موضوع تحقیق عوامل و آثار و تبعات پیری اجتماعی را مطرح می نماییم.

هدف اساسی این فصل بررسی برخی از نظریات و دیدگاه‌های جامعه‌شناختی و روان‌شناختی موثر درتبیین  با پیری اجتماعی می‌باشد.  که از بین آنها یک نظریه به عنوان چارچوب نظری مدل مطالعاتی انتخاب می‌شود.

هم چنین دیدگاه حاکم در اسلام در رابطه با موضوع تدوین می‌گردد. سپس مباحثی پیرامون جانبازان شرح داده شده است. در عین حال برای روشن‌تر شدن موضوع مورد بررسی به راهکارهای حکومتی برای جلوگیری از پیری اجتماعی، هم چنین راهکارهایی که سایر کشورها در رابطه با عدم پیری اجتماعی بازماندگان جنگ خویش  ارائه داده‌اند، می‌پردازیم.

پیری اجتماعی از ابعاد و زوایای مختلف

پیری چیست؟ شاید ظاهراً به نظر برسد که پیری مفهومی روشن و واضح است و تعریف کردن آن امری ساده می‌باشد. علت این تصور آن است که ما در افتراق افراد پیر از جوان مشکلی نداریم و به آسانی این دو گروه را از هم جدا می‌کنیم (میردامادی،(۱۳۷۸)/ ص: ۲۷) و تصوری که شاید هنوز هم بسیاری از ما از افراد سالمند در ذهن داریم، موجودی فرتوت، ضعیف، بیمار و فاقد توانایی است که در زندگی انتظار چیزی جز مرگ را ندارد. (بررسی مسائل سالمندی در ایران و جهان،(۱۳۸۱)/ صص: ۴-۳)

از نظر دایره المعارف ورلدبوگ پیری معمولاً اصطلاحی است که به آخرین دوره زندگی اطلاق می‌شود اما به دو دلیل عمده و محکم، پیری را نمی‌توانیم درست و صحیح، معین و مشخص کنیم: دلیل نخست این است که حادثه و جریان فعل و انفعال پیری در میان افراد کاملاً مختلف است مثلاً یک شخص سالمند و سالخورده ممکن است تن و بدن قوی‌تر و سالم‌تر و نیز مغز فعال تر از فرد جوان هم سن خود داشته باشد (عشقپور،(۱۳۷۴)/ ص: ۱۸)

بدین ترتیب در دوره موسوم به پیری- دوره‌ای که به آسانی یک سوم زندگی ما را تشکیل می‌دهد- به راحتی می‌توان دو گروه اشخاص مسن تشخیص داد: پیران جوان و پیرام واقعی (بریان- روبرت ج،(۱۳۶۵)/ ص: ۲۱)

دلیل دوم آن است که در بعضی از جامعه ها ممکن است سن و سالی را پیر در نظر بگیرند در صورتی که امکان دارد همان سن را در جوامع دیگر جوان به حساب بیاورند. (عشقپور،(۱۳۷۰) /ص: ۱۸) تازه‌ترین دانش امروزی، این است که افراد بشر به روش‌های بسیار مختلف و گسترده‌ای پیر می‌شوند، اگرچه مردم متولد می‌شوند، بزرگ می‌شوند و می‌میرند و در جامعه فراصنعتی غالباً قبل از مرگ دوره پیری خود را سپری می‌کنند، اما سالمندی یک الگوی واحد اجتماعی، روان‌شناختی یا زیستی ندارد. و اشخاص از این نظر متفاوت اند. (استورانت- آر. واندس بوس،(۱۳۷۳)/ص: ۲۱۲) پیری شناسی[۳] یعنی علمی که در باب فرآیند پیری تحقیق می‌نماید، هنوز علمی است که مرحله جنینی خود را می‌گذراند. و پیری نیز چون یک لغت کلی است می‌تواند از نظر فیزیولوژیک، رفتاری، اجتماعی، زمانی و …تعریف شود. (میردامادی،(۱۳۷۸)/ صص: ۲۸-۲۷)

در جهت شناخت پدیده پیری اجتماعی با استفاده از واقعیت‌های موجود تعریف‌هایی مربوط به پیری در حوزه‌های قانونی، اجتماعی، روانی و … بیان خواهیم کرد. که با استناد به این تعاریف سعی در تشریح و تعریف ابعاد پیری اجتماعی شده است

الف- زیست‌شناسی و پیری اجتماعی

از نظر زیست‌شناسی پیری مرحله‌ای است طبیعی و پیش‌پایانی در ادامه روند تولد و مرگ (بررسی مسائل سالمندی در ایران و جهان،(۱۳۸۱)/ ص: ۷۴) که در اثر تغییرات ساختمانی و عملی به وجود می‌آید ودر یک موجود زنده از زمان بلوغ به طور پیش رونده رخ می‌دهد و درنتیجه قدرت حیات را کاهش می‌دهد. در این تعریف از پیری این نکته مستتر است که احتمال مرگ موجود زنده بعد از بلوغ با زیاد شدن سن افزایش می‌یابد (میردامادی،(۱۳۷۸)/ ص: ۵۴)

سالمندی را می‌توان مرحله‌ای از سیر طبیعی زندگی انسان انگاشت. فرآیندی که برای همه افراد بشر پیش می‌آید و از آن گریزی نیست. (موسوی- قدسی،(۱۳۷۹)/ ص: ۱۳۱) این تغییرات زیست‌شناختی مشترک برای تمام موجودات زنده است. بنابراین پیری به عنوان یک پدیده زیست‌شناختی طبیعی و ناگزیر به شمار می‌آید. در این دوران بدن انسان، دستخوش تغییرات سوخت و سازی، ذهنی و عاطفی می‌شود. در واقع این تغییرات نه بیماری هستند و نه نتیجه بیماری، آنها تغییرات طبیعی هستند که از سالمندی ناشی می‌شود. این تغییرات بیماری نیستند اما آنها عملکرد کامل افراد را محدود می‌نمایند. از آن جا که سالمندی یک فرآیند مداوم در طول زندگی انسان است، این سؤال مطرح می‌شود که چه زمانی یک فرد، سالمند یا پیر تلقی می‌شود. تفاوتهای فردی در این زمینه وجود دارد، در واقع سن تقویمی، شاخص سالمندی  زیست‌شناختی نیست، در حقیقت ممکن شخصی به سن ۹۵ سالگی برسد و کاملاً سالم و فعال باشد در حالی که فردی دیگر در سن جوانی زندگی طبیعی نداشته باشد. در عین حال می‌توان جمعیت سالمند را به سه گروه تقسیم کرد: ۱- سالمندان جوان ۲- سالمندان پیر ۳- کهنسالان.( موسوی- قدسی،(۱۳۷۹)/ ص: ۲۰-۱۹) بدین ترتیب کهولت یکی از آخرین پله‌های مرحله پیری است. (عشقپور،(۱۳۷۰)/ ص: ۱۵) و سالمندی یک فرآیند تحول تدریجی است که با گذشت زمان صورت می‌گیرد. این روند دارای جنبه‌های مثبت ومنفی بوده و پویایی فرآیندهای زیستی، ادارک، رشد، تکامل و بلوغ را در بر می‌گیرد. یعنی این که سالمندی در طول زندگی ادامه دارد.

استرهلز (۱۹۶۲) چهار پیشنهاد در رابطه با پیری ارائه داده است:

۱-    پیری یک پدیده عمومی است.،یعنی در تمام موجودات زنده رخ می‌دهد.

۲-    پیری تدریجی است یعنی یک روند مستمر است که از ابتدای رشد صورت می‌گیرد.

۳-    پیری در هر موجودی ذاتی هست.

۴-    پیری فساد تدریجی است.

و تنها پیشنهاد آخر می‌تواند سبب تشخیص پیری از مراحل بلوغ در ارتباط با سن شود هم چنین در مطالعه پیری یک فرد، تغییر رو به زوال در نظر گرفته می‌شود. (دیویس،(۱۳۷۱)/ ص: ۲۹)

بنابر آنچه در مطلب فوق ذکر شد:

در تعریف زیست‌شناسی، پیری به عنوان مرحله‌ای از چرخه زندگی بیان شده است که در آن تغییر کارکردهای فیزیولوژیکی همراه با افزایش سن صورت می‌گیرد. از این منظر پیری فرایندی است که برای همه افراد بشر پیش می‌آید و عملکرد و توانایی‌های افراد را کاهش می‌دهد. به علاوه دارای جنبه‌های گوناگون اعم از مثبت و منفی می‌باشد ولی در عین حال در پیری ما به غیر از تغییرات جسمانی با عواملی که از محیط اجتماعی ناشی می‌شود نیز مواجه ایم. بدین صورت که پیری اجتماعی مرحله‌ای است که در زندگی بعضی از افراد بشر به صورت غیرطبیعی و ناگهانی بروز می‌نماید و لزوماً با افزایش سن همراه نمی‌باشد. و تنها وجه مشترک بین پیری زیست‌شناسی و پیری اجتماعی محدود شدن توانایی‌های افراد و پذیرش نقش‌های اجتماعی و عزلت گزینی اجتماعی می‌باشد.

ب- پزشکی و پیری اجتماعی

از نگاه پزشکی، پیری عبارت است از فرسودگی عضو یا مجموعه‌ای از اعضاء بدن در اثر کار به مرور زمان که نتیجه آن کم شدن نیروی فعالیت‌های عملی این اعضاء و ظرفیت حیاتی انسان است. (بررسی مسائل سالمندی در ایران و جهان،(۱۳۸۱)/ ص: ۷۴).  ازدیدگاه پزشکی، پیری به منزله افت جسمی و از بین رفتن سلول‌ها و ماهیچه‌هاست . (احدی و جمهری،(۱۳۷۸)/ ص: ۷۴) و این طور به نظر می‌رسد که سالخوردگی درارگانیسم با مرگ بعضی از سلول‌ها یا عدم کارایی مناسب آنها آغاز می‌گردد. (مجموعه مقالات سالمندی،(۱۳۷۹)، ج اول/ ص: ۴۴) بر این اساس کلمه پیر شدن معمولاً تصور تغییرات بدنی ناگواری را بر می‌انگیزد: افت نیروها، کاهش هماهنگی و تسلط بر بدن، اختلال در سلامتی (بریان- روبرت ج،(۱۳۶۵)/ ص: ۲۴) کاهش کارکردهای حسی و حرکتی و بیشتر مستعد شدن برای بیماری. (استورانت و آر. واندس بوس،(۱۳۷۳)/ ص: ۷۰) درگردهمایی جمعیت پیشرفت علوم آمریکا، که در سال ۱۹۷۴ برگزار شد در مورد «علل پیر شدن» چهار نظریه و ارائه و با هم دیگر مقایسه شد. این علل عبارتند از: ۱- اختلال در کنش دستگاه ایمنی بدن ۲- مکانیسم های پیر شدن سلولی ۳- اختلال در دستگاه غدد مترشحه داخلی ۴- عوامل توارثی. غیر از این چهار نظریه که به تکامل بدنی مربوط می‌شوند ما دو نظریه دیگر را ارائه می‌دهیم: ۵- نظریه فرسودگی و ۶- نظریه مواد زاید (بریان- روبرت ج،(۱۳۶۵)/ص: ۱۴۰)  همچنین در مورد تحول روندهای پیری، نظریه‌ای تحت عنوان بارژنتیکی وجود دارد . ادنی وگیل و سپس سوکال پیشنهاد کردند که پیری نتیجه ای از بروز تجمع جهش های  نامناسب و ترکیب مجدد آنها در اواخر چرخه زندگی است. اثرات مخرب چنین بار ژنتیکی باید کمترین اثر را در اوایل زندگی موجود داشته باشد. اما احتمالاً به بیهودگی در اواخر چرخه زندگی منجر می‌شود (دیویس،(۱۳۷۱)/ صص: ۲۷-۲۶) از تعاریف متعدد و متاخر درباره پیری و گذر عمر توسط دانشمندان و نویسندگان چنین استنباط می‌شود که پیری عبارت است از پشت سر گذاشتن ۶۰-۵۰ سال سن و بهار زندگی و سفید کردن موها و خم شدن قامت و سنگین شدن گوش‌ها و کم سو شدن چشم‌ها و بالاخره داشتن فراموشی و در مجموع  باطل شمردن و بی‌ثمر دانستن افراد می‌باشد. در عین حال کارشناسان پیری درمانی عقیده‌ دارند بر خلاف مطلب بالا پیری عبارت است از مرگ حیات جنسی و روحی یا پیری عبارت است از قبول کردن مرگ تدریجی. (شقاقی،(۱۳۷۰)/ ص: ۱۰۶) در عین حال دو عقیده متناوب به طور جامع درباره علت پیری وجود دارد. اول، آنکه پیری در نتیجه مقداری فساد تدریجی برنامه‌ریزی شده مربوط به زمان موجود زنده است، و دوم آنکه پیری نتیجه آسیب تصادفی به ساختارهای یاخته‌ای است که در نهایت سبب بی‌نظمی بافتها می‌شود (دیوس،(۱۳۷۱)/ ص: ۴۶)

آنچه که واضح است، پیری مرحله وحادث بطئی وتدریجی از عمر است که در آن همه قدرت و نیروی استعداد و کمال انسان دستخوش تحول و تغییرات فاحش می‌شود. در عین حال پیری شامل کاهش و ضعف و رو به زوال گذاشتن حجم یا قدرت قوای بدنی و حواس و استعداد تفکر و درک انسان است. با شروع پیری تمام حواس بدن انسان یکی یکی ضعیف شده و کاهش و سستی از خود نشان می‌دهند خیلی‌ها گمان می‌کنند که با زیاد شدن سن، شخص قابلیت یاد گرفتن و حافظه به یاد آوردن را از دست می‌دهد و نیز نمی‌تواند تصمیم بگیرد اما جز اینکه بیماری یا زخم به مغز صدمه و زیان برساند، یک شخص پیر سالم و تندرست که از لحاظ جسم و مغز فعال می‌ماند شاید از نقص و کاهش استعداد مغزی زیاد رنج نبرد. و این حالات بیشتر مخصوص دوران کهولت و بسیار سالخوردگی و پیری است. زیرا کهولت که در اصل به معنی سستی و تنبلی است وقتی بروز می‌کند که پیری سبب سستی و ضعف و ناتوانی اعضا و اختلال حافظه و معایب  و نواقص دیگری در مغز می‌شود و کهولت ممکن است در برخی از اشخاص دیرتر از برخی دیگر بروز کند. (عشقپور،(۱۳۷۰)/ ص: ۱۵-۱۲)

نتیجه آنکه:

بیشتر مردم فرایند پیری را بر حسب ظاهر تغییر یافته، کاهش توانایی فیزیکی و افزایش بروز بیماری می‌سنجند. بررسی واقعی و معقول این امر از دید آنان بر سفیدی و نازک شدن مو، چروکیدگی پوست، خمیدگی و حرکات آرام وناهنجار می‌باشد. از نگاه پزشکی بررسی پیری همان فرسودگی اعضاء بدن در اثر کار و به مرور زمان می‌باشد که باعث اختلال در سلامتی فرد می‌شود و وی را مستعد برای هر گونه بیماری می‌کند. و فرد بر اثر این روند، احساس وابستگی می‌کند. در بررسی سالمندی طبیعی و فرق آن با پیری اجتماعی باید گفت: پیری طبیعی همان تغییرات سلولی است که عواملی نظری تغذیه، استرس و … بر آن اثرگذار است مجموعه عوامل ذکر شده معیارهای تعیین شده‌ای است که می‌تواند در پیری هر فرد به کار رود. در حالیکه پیری اجتماعی از معیارهای فوق تأثیر کمتری می‌پذیرد و افرادی مستعد پیری اجتماعی می‌باشند که امکان هماهنگی بین وضعیت خویش و جامعه در آنها وجود ندارد. این عدم تطابق سبب سرخوردگی پیران اجتماع می‌شود از این رو تنها نمی‌توان به ظاهر تغییر یافته افراد در رابطه با پیری بسنده کرد ، بدین جهت که پیران اجتماع مشخصه بارزی برای شناسایی ندارند با این حال نمی‌توان وجوه اشتراک پیری طبیعی و پیری اجتماعی را انکار کرد. چرا که عکس‌العملهای فرد در پیری اجتماعی تشابه زیادی به بازتابهای فرد در پیری طبیعی دارد اعم از احساس وابستگی، سرخوردگی، بیهودگی وتنهایی.

ج) ریاضی و پیری اجتماعی

از نظر ریاضی، پیری به معنای بالا رفتن عددگاه شمار روزهای زندگی است. (بررسی مسائل سالمندی در ایران و جهان،(۱۳۸۱)/ ص: ۷۴) و اصطلاحاتی مانند سالخورده، سالمند، پیر، کهنسال و مسن، برای افرادی به کار می‌رود که بیش از ۶۰ سال دارند. (بررسی مسائل سالمندی در ایران و جهان،(۱۳۸۱)/ ص: ۱۰۵) البته پیری می‌تواند معانی زیادی را در بر گیرد. پیری جنبه‌های اجتماعی، روانی (رفتاری)، فیزیولوژیک، یافته‌ای و مولکولی دارد و احاطه شخص بر همه آنها ممکن به نظر نمی‌رسد. ولی آنچه که بدیهی است، پیری نقش زمان است. (دیویس،(۱۳۷۱)/ ص: ۹) و سن زمانی حداکثر کاری که انجام می‌دهد سن «عینی» را مشخص می‌کند. (بریان- روبرت،(۱۳۶۵)/ ج ص: ۲۳)

با توجه به مطلب فوق:

 در تعریف ریاضی از پیری، سن فرد برایمان عامل مشخص کننده‌ای است، که نقطه شروع پیری را برایمان معین می‌سازد. با دانستن سن فرد اطلاعاتی درباره وضعیت عمومی فرد پیر به دست می‌آوریم و این امر از آن جهت مفید است که یک سری سیاست گذاریهای عمومی در این راستا قابل اجرا می‌باشد. در مجموع درست است که سن می‌تواند نشانه و علامت پیری باشد ولی به تنهایی اطلاعات نسبتاً کمی را در اختیار ما می‌گذارد. اگر آغاز پیری را از سن ۶۰ سالگی در نظر بگیریم، به نظر می‌رسد در رابطه با پیری اجتماعی نمی‌توان شروع واحدی بیان نمود. چه بسا افرادی که در سنین جوانی دچار پیری اجتماعی می‌شوند. با این حال  می‌توان نقطه اشتراک پیری ریاضی و پیری اجتماعی را در کاهش توانائی ها دانست، چه با افزایش سن همراه گردد و چه به واسطه عوامل محیطی و اجتماعی صورت پذیرد.

د- پیری اجتماعی

از بعد اجتماعی، پیری دورانی از زندگی است که شخص قادر به ادامه زندگی خود به طور مستقل نبوده و محتاج به کمک دیگران می‌گردد.

(بررسی مسائل سالمندی در ایران و جهان،(۱۳۸۱)/ ص: ۷۴) البته انسانها در تمام مراحل یعنی از زمان انعقاد نطفه تا زمان مرگ نیازمند حمایت می باشند. (مجموعه مقالات اسلام و بهداشت روان،(۱۳۸۳)/ ص: ۱۳) به گفته بقراط، زندگی انسان به چهار فصل طبیعت می‌ماند، بهار که تا رسیدن به سن قانونی ادامه دارد و دوره شکوفایی، زیبایی و بالیدن است، فرد از کمترین مسئولیت و بیشترین حمایت برخوردار است. تابستان، ورود به زندگی اجتماعی، کسب آزادی و استقلال، پذیرفتن مسئولیت و تلاش برای رسیدن به خواسته هاست. پاییز، با پنجاه سالگی شروع می‌شود که خستگی، تحلیل رفتن تدریجی نیروها، محو یاران و دوستان از صفحه روزگار، انتظار فرو افتادن سریع و تصور واقعیت‌های خشن نظیر مرگ و ناتوانی را به همراه دارد. فصل سرما و سرد، کهنسالی است. در این مرحله، یاران با سرعت بیشتر محو می‌شوند، جامعه صریحاً به فرد اعلام بی‌نیازی می‌کند و فرد نه تنها از صحنه زندگی اجتماعی خارج می‌شود، بلکه تنهایی و ناتوانی نیز دامنگیر او خواهد شد. (مجموعه مقالات سالمندی،(۱۳۷۹) ج دوم/ ص: ۲۵۱). در این رابطه است که مولاعلی (ع) می‌فرمایند، کودکان و جوانان خود را دوست بدارید و پیران خود را ارج بگذارید. لذا وجود سیستم حمایتی مثبت و مستمر در سراسر زندگی این افراد مورد نیاز است. (مجموعه مقالات اسلام و بهداشت روان،(۱۳۸۲)/ ص: ۱۳) بنابراین نگرش طبیعی و فوری انسان « پیری است، زیرا کهنسالی معمولاً در عباراتی چون فرتوتی، زشتی و ناخوشی خلاصه می‌شود. پیری در دیگران نیز احساس دفع و از خود راندن سریعی را بر می‌انگیزد این واکنش ابتدایی همواره در وجود انسان باقی می‌ماند، اگرچه آداب و رسوم آن را سرکوب می‌کنند. در این امر ریشه تضادی که بروز آن را مکرر خواهیم دید نهفته است.(دوبوار، ج ۱، (۱۳۶۶)/ ص: ۵۸)

از آنجا که واژه «سالمندی» مانند بسیاری از واژه‌های دیگر مربوط به انسان مثل واژه فرهنگ تعریف مشخص، جامع و جهان شمولی ندارد. هر کس ممکن است برداشتی از آن داشته باشد و در هر جامعه تلقی خاصی از آن شود ومشخصات ویژه‌ای را در ذهن تداعی نماید. مثلاً در جامعه ما سالمندان افرادی شناخته می‌شوند که به علت کهولت توان انجام بسیاری از کارهایی که قبل از دوران پیری انجام می‌دادند، از دست داده‌اند. این تعریف ممکن است درباره عده‌ای از سالمندان صادق باشد و درباره عده‌ای دیگر نباشد. و یا ممکن است در شهرها برداشتی پذیرفته شده باشد ولی در روستا آن را نپذیرند، زیرا در روستاهای ما تا زمانی که فرد بتواند حرکت کند، احساس وجود می‌کند و کار می‌کند یا حداقل بعضی از فعالیت‌های سبک‌تر را بر عهده می‌گیرد و تا آخرین روز حیات بیکار نمی‌ماند و از کار افتاده به حساب نمی‌آید. (بابایی،(۱۳۶۶)/ صص: ۱۸۰-۱۷۹)

یکی از روش‌های دیگر برای نشان دادن اینکه سالمندان چگونه زندگی را می‌گذرانند، توصیف آنها بر طبق این است که ببینیم پیر جوان هستند یا پیر فرتوت، بر اساس آمارها گروه پیر جوان در اکثریت است.

اینها زنان و مردن توان مند و قابلی هستند که وقت خود را کمتر به کار و خانه‌داری تبدیل کرده‌اند از نظر مالی آسوده و در بین فامیل و جامعه یگانه هستند. برآورد می‌شود که اشخاص پیر جوان ۸۰ تا ۹۵ درصد کل افراد بالای ۶۵ سال را تشکیل می‌دهند. اینها سرمایه‌های تخصصی و فکری جامعه هستند نیروهایی که هر روز بیشتر شناخته شده ومورد استفاده قرار می‌گیرند. گروه پیر فرتوت در مقابل گروه فوق از افرادی تشکیل می‌شود که به کمبودهای عمده فیزیکی، روانی یا اجتماعی دچارند و نیازمند خدمات حمایتی، توانبخشی، بهداشتی و اجتماعی هستند. (استورانت و آر. و اندس بوس،(۱۳۷۳)/ ص: ۲۱۷)

جامعه‌شناسان در پیری به دوره‌های دگرگونی و زوال، تغییرات تاریخی مؤثر بر فرد و تغییر نقشهای خانوادگی، می‌نگرند (استورانت و آر.و اندس بوس،(۱۳۷۳) ص: ۷۰) زیرا در دوره پنجم زندگی غالباً دو نوع محرومیت به سراغ آدمی می‌آید: یکی محرومیت شغلی یا بازنشستگی، دیگری محرومیت از سلامت کامل و مطلوب در این دوره است که شخص را سالمند یا پیر یا مسن می‌کند که دیگر امیدی به بهره‌وری او وجود ندارد و غالباً، البته به غلط، او را انسان قابل ترحم تلقی می‌کنند، بدون توجه به این واقعیت روان‌شناختی که او باز هم می‌تواند منشاء اثر مثبت باشد، باز هم می‌تواند در حل بعضی از مشکلات، اطرافیان و جامعه را کمک کند. هر شخص، مادامی که حواس و ذهن سالم فعال دارد ودر هر سنی می‌تواند مؤثر و مفید واقع شود. (شعاری نژاد/ ص ۹) گوردون در یکی از تعابیر خود درباره سالمندی می‌گوید: سالمندی دوره محرومیت، رکود به سرای سالمندان سپرده شده است. (مجموعه مقالات سالمندی،  ج ۲،(۱۳۷۹)/ ص: ۱۱۲).

بنابر آنچه گفته شد:

سالمندی مرحله‌ای از زندگی است که در آن تغییرات ویژه فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی در انسان رخ می‌دهد. هر چند ۶۵ سالگی را عموماً به عنوان شروع پیری در نظر می‌گیرند، ولی زندگی در شرایط خاص، نوع ارتباطات اجتماعی، شغل، وضعیت سلامتی و … عامل‌های تعیین‌کننده‌ای هستند که می‌توانند در افراد مختلف، این مسیر را تغییر دهند. به گونه‌ای که اگر روابط جمعی فرد طیف گسترده‌ای نداشته باشد و فرد در مشاغل متناسب با وضعیت خویش جذب نشود و مشکلات اقتصادی و اجتماعی نیز گریبان گیر شخص گردد، هم چنین عدم شناخت صحیح سایر افراد جامعه که وابسته به طرز تلقیات فرهنگی خاص آن جامعه می‌باشد، می‌تواند افراد را با مشکلات زیادی مواجه سازد که از پیامدهای آن شروع سن پیری زودتر از ۶۵ سال می‌باشد که در واقع مترادف با مفهوم پیری اجتماعی است.

هـ- ادبیات و پیری اجتماعی

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .