عنوان :

پایان نامه مقایسه مشکلات روانشناختی والدین کودکان ناتوان هوشی و والدین کودکان عادی

تعداد صفحات :۱۵۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

با مطالعه متون عقب ماندگی شاهد تحول بزرگی در خصوص توجه و مراقبت از عقب ماندگان ذهنی هستیم در جوامع مختلف چگونگی برخورد و نگرش انسانها نسبت به مسئله کودکان که دچار اشکالات مشخص شده ذهنی و جسمی هستند ، بستگی به شرایط و آگاهیهای اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی ، مذهبی و اخلاقی مردم آن جامعه دارد اما بطور کلی از نقطه نظر تاریخی ، بشر از سه مرحله فکری متفاوت نسبت به کودکان گذشته است.در مرحله اول این قبیل کودکان یا به طرق مختلف از بین برده می شدند یا از اجتماع طرد می گشتند.در مرحله دوم به این گروه با دید ترحم و حمایت نگریستند.و در مرحله سوم یعنی در سالهای اخیر، پذیرفتن کودکان عقب مانده در جامعه در کنار دیگر کودکان و استفاده از تواناییهای آنان تا  آنجا که امکان پذیر باشد مطرح گردیده است .

از آن جا که والدین نقش اساسی در تعلیم و تربیت کودک دارند و می توانند در خانواده با ایجاد جو عاطفی مناسب زمینه را برای تعلیم و تربیت موفق فراهم کنند.بویژه در سالهای اولیه زندگی کودک که فقط والدین واعضای دیگر خانواده با کودک بسر می برند.تلاش و کوشش بیشتر والدین در خصوص تعلیم وتربیت کودکان موجب پیشرفت و سرعت یادگیری آنها در سنین بعدی می شود و هر چقدر والدین توجه بیشتری به کودک داشته باشد و امکانات بیشتری را برای او صرف کنند یادگیری بهتر خواهد بود.این مسئله در مورد والدین با کودکان ناتوان هوشی نیز صادق است.

والدین با کودک ناتوان هوشی پس از آگاهی از ناتوانی هوشی فرزند شان دچار شوک شده و این شوک موجب بوجود آمدن بحرانهایی در والدین می شود.اگر والدین نتوانند ناتوانی هوشی فرزند خود را بپذیرند و در این زمینه مقاومت نشان دهند موجب می شود به تعلیم و تربیت کودک توجهی نکنند.عدم توجه به تعلیم و تربیت کودک منجر به این مسئله میشود که توانایی و استعداد شکوفا نشده و نتواند به یادگیری بپردازد.

به منظور بررسی مشکلات روانشناختی والدین کودکان ناتوان هوشی تعداد ۱۰۰ نفر از والدین کودکان ناتوان هوشی با ۱۰۰ نفر والدین کودکان عادی مورد مقایسه قرار گرفتند . افراد مورد نظر ازوالدین دانش آموزانی بودند که در مدارس استثنایی و عادی شهر اراک در پایه های دوم تا پنجم ابتدایی مشغول به تحصیل بودند .وبا روش نمونه گیری  تصادفی ساده انتخاب شدند از تعداد کل نمونه ۱۰۰ نفر را مادران و ۱۰۰ نفر را پدران تشکیل می دهند به این ترتیب که والدین کودکان ناتوان هوشی را ۵۰ مادر و ۵۰ پدر و والدین با کودکان عادی نیز شامل ۵۰ پدر و ۵۰ مادر می باشد.

همچنین وجود مشکلات روانشناختی در پدران و مادران با کودکان ناتوان هوشی مورد مقایسه قرار گرفت . نتایج آزمون t مستقل برای دو گروه از والدین  نشان داد که والدین با کودکان ناتوان هوشی مشکلات روانشناختی بیشتری را در مقایسه با والدین کودکان عادی تجربه می کنند . تفاوت بین آنها در زمینه های شکایات جسمنانی ، حساسیت فردی ، افسردگی ، اضطراب ، پرخاشگری ، روان پریشی و حالات وسواسی معنا دار بوده و در زمینه های ترس مرضی حالت پارانوئیدی تفاوت معناداری بین والدین دو گروه وجود ندارد ، نتایج آزمون t وابسته برای بررسی وجود یا عدم وجود تفاوت بین پدران و مادران با کودکان ناتوان هوشی نشان می دهد که مادران مشکلات روانشناختی بیشتری را در مقایسه با پدران تجربه می کنند و تفاوت بین پدران و مادران در زمینه های شکایات جسمانی، حساسیت بین فردی ، افسردگی ، پرخاشگری ، اضطراب ، حالات وسواسی تفاوت معنی داری وجود دارد ودر زمینه های ترس مرضی ، روان پریشی و حالات پارانوئیدی تفاوت معناداری بین پدران و مادران کودکان با ناتوانی هوشی وجود ندارد .

واژه های کلیدی: شکایات جسمانی، حساسیت بین فردی ، افسردگی ، پرخاشگری ، اضطراب ، حالات وسواسی

فهرست مطالب

چکیده :   ۱
مقایسه مشکلات روانشناختی والدین کودکان ناتوان هوشی و والدین کودکان عادی شهر اراک   ۱
مقدمه   ۲
فصل اول   ۴
کلیات   ۴
بیان مسئله   ۵
سوالات پژوهش   ۶
اهمیت پژوهش   ۷
اهداف تحقیق:   ۸
متغیرهای پژوهش   ۹
فرضیه های پژوهش   ۹
تعریف واژه ها و اصطلاحات   ۱۰
تعریف متغیرهای پژوهش:   ۱۰
مشکلات روان شناختی:   ۱۰
عقب ماندگی ذهنی   ۱۰
دانش آموزان ناتوان ذهنی آموزش پذیر :   ۱۰
دانش آموزان عادی :   ۱۱
فصل دوم   ۱۲
پیشینه تحقیق   ۱۲
تاریخچه ناتوانی هوشی:   ۱۳
تعریف ناتوانی هوشی   ۱۴
طبقه بندی کودکان ناتوان هوشی:   ۱۶
طبقه بندی بر اساس شدت ناتوانی هوشی   ۱۶
ناتوانی هوشی  خفیف   ۱۶
ناتوانی هوشی متوسط   ۱۶
ناتوانی هوشی شدید   ۱۷
طبقه بندی برای هدفهای آموزشی :   ۱۷
کودکان ناتوان هوشی  آموزش پذیر :   ۱۹
کودکان ناتوان هوشی تربیت پذیر:   ۱۹
کودکان ناتوان هوشی حمایت پذیر   ۲۱
علل ناتوانی هوشی   ۲۱
خانواده   ۲۳
خصوصیات  خانواده   ۲۳
ترکیب خانواده   ۲۳
خانواده تک والد و خانواده طبیعی   ۲۴
سن والدین   ۲۵
ترتیب تولد کودکان   ۲۵
واکنش های والدین نسبت به کودک ناتوان هوشی :   ۲۶
۱٫واکنش اضطرابی :   ۲۸
۲٫تمایل به طرد کودک :   ۲۹
۳٫احساس گناه والدین :   ۲۹
۴٫افسردگی :   ۳۲
۵٫خشم :   ۳۲
۶٫مشکلات زناشویی :   ۳۳
مراحلی که والدین کودکان ناتوان هوشی در سازگاری طی می کنند.   ۳۵
۱٫   مرحله آگاهی از خطر :   ۳۵
۲٫   مرحله مقاومت    ۳۷
مکانیزمهای دفاعی والدین با کودک ناتوان هوشی   ۳۹
فشار روانی بر روی والدین کودکان ناتوان هوشی   ۴۳
تاثیر کودک ناتوان هوشی  بر خانواده   ۴۳
تاثیر کودک ناتوان هوشی بر تعاملات خانوادگی   ۴۴
تاثیرکودک ناتوان هوشی بر رابطه بین پدر و مادر   ۴۴
تاثیر کودک ناتوان هوشی  بر پدر :   ۴۶
تاثیر کودک ناتوان هوشی  بر مادر:   ۴۷
موقعیت اقتصادی – اجتماعی والدین با کودکان ناتوان هوشی   ۴۷
تاثیر میزان تحصیلات والدین در سازگاری با کودک ناتوان هوشی   ۴۸
تاثیر مذهب در خانواده دارای کودک ناتوان هوشی   ۴۸
«تحقیقات انجام شده در خصوص والدین کودکان ناتوان هوشی»   ۵۰
تحقیقات انجام گرفته بر روی مادران کودک ناتوان هوشی :   ۵۴
تحقیقات انجام شده در خصوص پدران با کودک ناتوان هوشی :   ۵۹
تحقیقات انجام گرفته در ارتباط با مقایسه بین پدر و مادر دارای فرزند ناتوان هوشی:   ۶۰
تحقیقات انجام شده در مورد تاثیر کودک ناتوان هوشی بر زندگی زناشویی والدین :   ۶۷
تحقیقات انجام شده در رابطه با سازگاری والدین با کودک ناتوان هوشی :   ۶۸
تحقیات انجام شده در خصوص جنسیت کودکان ناتوان هوشی و تاثیر آن بر والدین   ۷۰
تحقیقات انجام شده در خصوص سن کودکان ناتوان هوشی و تاثیر آن بر روی والدین   ۷۱
فصل سوم   ۷۳
روش تحقیق   ۷۳
روش تحقیق:   ۷۴
جامعه آماری:   ۷۴
نمونه :   ۷۴
روش نمونه گیری:   ۷۵
روش جمع آوری اطلاعات :   ۷۵
ابزار پژوهش   ۷۶
ابعاد این آزمون شامل:   ۷۷
اعتبار آزمون:   ۸۰
پایایی آزمون :   ۸۱
پایایی آزمون در ایران   ۸۲
اعتبار آزمون۹۰  ScL  در ایران   ۸۲
روشهای تحلیل آماری داده های پژوهش :   ۸۲
فصل چهارم   ۸۳
تحلیل داده ها   ۸۳
مقدمه   ۸۴
بخش اول ) تجزیه و تحلیل توصیفی   ۸۵
الف ) توصیف ویژگی های نمونه مورد بررسی   ۸۵
ب) توصیف مقایسه ای نمرات والدین کودکان عادی و ناتوان هوشی   ۹۱
ج) توصیف مقایسه ای نمرات پدر و مادر  کودک ناتوان هوشی   ۱۰۰
توصیف نمرات شکایت جسمانی پدر و مادر کودکان ناتوان هوشی   ۱۰۰
توصیف نمرات وسواس اجباری پدر و مادر کودکان ناتوان هوشی   ۱۰۱
توصیف نمرات حساسیت در روابط متقابل پدر و مادر کودکان ناتوان هوشی   ۱۰۲
بخش دوم ) تجزیه و تحلیل استنباطی   ۱۰۹
بررسی فرضیه های پژوهشی :   ۱۰۹
بررسی فرضیه اول   ۱۰۹
فصل پنجم   ۱۱۷
نتیجه گیری   ۱۱۷
بررسی نتایج   ۱۱۸
الف :بررسی نتایج مربوط به فرضیه اول در عوامل نه گانه  پرسشنامهSCl 90   ۱۱۸
۱٫شکایات جسمانی   ۱۱۸
۲٫حالات وسواسی – اضطراری   ۱۱۹
۳٫حساسیت در روابط متقابل   ۱۱۹
۴٫افسردگی   ۱۱۹
۵٫اضطراب   ۱۲۰
۶٫پرخاشگری   ۱۲۱
۷٫ترس مرضی   ۱۲۲
۸٫افکار پارانوئیدی   ۱۲۲
۹٫ روان پریشی   ۱۲۲
ب: بررسی نتایج مربوط به فرضیه دوم درعوامل نه گانه پرسشنامه  SCL90   ۱۲۲
۱: شکایات جسمانی   ۱۲۲
۲٫ حالات وسواسی –  اضطراری   ۱۲۳
۳٫حساسیت در روابط متقابل   ۱۲۳
۴٫افسردگی   ۱۲۴
۵٫اضطراب   ۱۲۴
۶٫ خصومت(پرخاشگری)   ۱۲۴
۷٫ترس مرضی   ۱۲۵
۸٫ حالات پارانوئیدی   ۱۲۵
۹٫ روان پریشی   ۱۲۵
محدودیت های پژوهش   ۱۲۶
پیشنهادات   ۱۲۷
الف:نظری   ۱۲۷
ب) کاربردی   ۱۲۷
سوالات پرسشنامه  SCL90   ۱۲۹
پاسخنامه  پرسشنامه SCL90   ۱۳۵
منابع فارسی   ۱۳۶

منابع فارسی

– افروز غلامعلی (۱۳۸۵) «مقدمه ای بر روانشناسی و آموزش وپرورش کودکان استثنایی »چاپ  بیست وچهارم

 – افروز غلامعلی (۱۳۸۰)«کودکان عقب مانده ذهنی »چاپ دوازدهم انتشارات دانشگاه تهران

– البرزی ، شهلا،بشاش لعیا(۱۳۷۵) «تاثیر کودک عقب مانده ذهنی برخانواده» فصلنامه پژوهشهای روان شناختی، دروه ها ،شماره ۱و۲

– بانی ،حسین( ۱۳۸۰)«ویژگیهای عاطفی مادران کودکان ناتوان هوشی با مادران کودکان عادی »پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد تهران مرکز

– بنی جمالی ،شکوه السادات ،احدی، حسن(۱۳۸۳)«بهداشت روانی در کودک عقب مانده ذهنی» چاپ پنجم نشرنی

– بنیامین سادوک، برجینیا سادوک(۱۳۸۲)« خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری» ،ترجمه پورافکاری،انتشارات شهرآب – آینه سازان

– بهادرخان ، جواد(۱۳۷۲) هنجاریابی ،آزمون ۹۰SCL پایان نامه کارشناسی ارشد انستیتو روان پزشک تهران

– ترغیبی ،شهربانو( ۱۳۷۵)«بررسی مسائل و مشکلات آموزشی ،خانوادگی واجتماعی کودکان عقب مانده ذهنی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی

–  دانیل بی هالاحال و جیزام کافمن ( ۱۳۸۵)»کودکان استثنایی »چاپ سوم ،ترجمه فرهاد ماهر انتشارات رشد

– داورمنش،عباسی (۱۳۷۸)«آموزش وتوان بخشی کودکان معلول ذهنی»

– دلاور- علی (۱۳۸۱) .«روشهای آماری در روان شناسی وعلوم رفتاری »تهران ،انتشارات دانشگاه پیام نور

– رابینسون ،نانسی ام ،رابینسون ،هالبرت (۱۳۷۷)«کودک عقب مانده ذهنی » چاپ پنجم، ترجمه فرهاد ماهر انتشارات آستان قدس رضوی

– روت لاکامون ، دیوید کوتلر ،( ۱۳۸۰ )کودک عقب مانده ذهنی ، چاپ اول ، ترجمه فرهاد ماهر ، انتشارات رشد .

– رضاپور،محمد(۱۳۷۰)«هنجیاریابی آزمون ۹۰SCL بر روی دانشجویان  دانشگاه شهیدچمران  اهواز»پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه شهید چمران اهواز

– ساموئل، کرک ،چی ارویل جانسون (۱۳۸۰).آموزش وپرورش کودکان عقب مانده ذهنی ترجمه مهدی زاده،مجید، چاپ پنجم ، انتشارات آستان قدس

-سعیدی ،ابوالفضل(  ۱۳۶۷ )«آموزش وتوان بخشی کودکان دچار نقص شنوایی چاپ  اول ،نشر قرن

-سیف نراقی ، مریم ونادری ،عزت الله ( ۱۳۸۵) روانشناسی کودکان عقب مانده ذهنی چاپ سوم انتشارات فرهنگ وارشاداسلامی

– علیزاده ،حمید(۱۳۸۱)«تاثیر کودک عقب مانده ذهنی بر خانواده» . فصلنامه تعلیم وتربیت استثنایی شماره ۱۴

– قائمی ،علی(۱۳۸۴) «نظام حیات خانواده در اسلام» انجمن اولیاء ومربیان جمهوری اسلامی ایران  چاپ نهم .

– مسجدی فلاح خشت، مهناز (۱۳۸۲)«هنجاریابی آزمون ۹۰SCL برروی  دانش آموزان شهررودبار»،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه آزاداسلامی ،واحدتهران مرکز

– ملک پور ،مختار(۱۳۷۶)،«بهداشت خانواده کودکان عقب مانده ذهنی» چاپ پنجم ،انتشارات دفتر مرکزی جهاددانشگاهی

– میلانی فر،بهروز (۱۳۸۴) «روان شناسی کودکان ونوجوانان استثنایی» چاپ شانزدهم نشرقوس

-میرزایی ،رقیه (۱۳۵۹)»هنجاریابی آزمون ۹۰SCL ،پایان نامه کارشناسی ارشد«،دانشگاه علوم پزشکی ایران – تهران

-نلسون ، ریتا ویکس ، ایزرائیل .آلن ،سی (۱۳۷۸)«اختلالهای رفتار کودکان» چاپ ششم  ترجمه محمد تقی منشی طوسی انتشارات آستان قدس رضوی

– هومن، حیدر علی (۱۳۸۳) «شناخت روش علمی در علوم رفتاری» چاپ پنجم ، تهران نشرپارسا

References

۱-Adell,j.Hickey . (1999). Stress   and  Needcs  of parents   with  a Young  children  with   Development   Disability

۲_ Bruns – Neumanne(2006) . How do parents experience premature birth of their child. 19(3):164-55

۳-Barker, B:landen . s: and kashima, K.(1991). Effect of parent traning on families of children with mental retardation increased Burden or generalized benefit ? American journal on mental retardation . vol 96 No2. 127.136.

۴-Beckman, P.J.(1983). Influence of selected child characteristics on stress in families of handicalled infants. American journal on Mental retardation . vol .95.No.585- 515.

۵-Beckman , p. j.and Callagher, J.J.(1983). Family of handicapped children , American journal on mental retardation . vol. 96. No6 10-22.

۶-Beckman,p. j.(1991).Compresion of mother’s and father’s perceptions of the effect of young children with and without disabilities . American journal on mental retardation . vol, 95.No5. 585-599.

۷-Berkowitz,P.H.(1960). The disturabed child: recognition and Psychoeducatipnal therapy in the classroom. New York.

۸-Boyce, G. and Barnett, W,s.(1995). Effects of children with down syndrome on parent’s activities. . American journal on mental retardation.vol 100No2.115-127.

۹-Crnic, K.A. Greenberg M.T.(1985). Transational relationship between perceived family style, risk status and mother- child interactions in two- year olds. Journal of pediatric psychology 12.343-361.

۱۰- Dergatis, L.R. and cleary , P,, A..(1977). Factorial invariance across gender for the primry symptom 10. 347-356printed in greate Britain.

۱۱-Dyson, L.L.(1991). Familes of young handicapped children : Parental stress and family functiong. . American journal on mental retardation.vol 14: No 5 623- 363.

۱۲-Dyson, L.L.(1992). Response to the presence of a child with disabilities : parental stress and faily functiong overtime. American journal on mental retardation.vol 98,No.2,207-278.

۱۳-ED201161 _ Eric(2007) _ psy chological Effect on the family of a mentally refarded child .

۱۴-Ehlers, W.H.(1997) . An introduction to mental retardation. Charles E.merill.

۱۵-Foster  M, & Berger , M . (1985). Research  with   family   with  handicapped  children : A multilevel  systematic perpeective, in  the   Handbook  Of    family psychology and   Therapy , Dorsey , Homewood, III ,741-780

۱۶-Floyd, F.j. and phillipe, K.A.(1990). Parental interaction. Eith chidren and without mental retardation – behavior management : Correctivness, and positive exchange. American journal on mental retardation.vol96, No. 4 111-118.

۱۷-Glidden, L.M.(1993) . what we do not know aboyt families with developmentally disabled children : The questionnaire on resoyrces and stress as a case study.

American Journal on Mental Retardation. Vol 97 . 481_ 495

۱۸-Gordon  (۱۹۹۶).Feeding  child ren .,the   impact  on  Family  system from  paternd  perspective.

Un published   master  ,s.  theesiss ball statc   university

۱۹-Gams , E.G.(1972). Comparative prental perceptionas of a Mental Retarded child . vol. 77,No. 2, 175-180.

۲۰-Gallinore. R: Weisnet . T: Jennifer .c: carnier. H: Guthrie. D. (1996).

Family responses to children with early developmental delays II. Accommodation intensity and activity in early and middle childhood. American journal on mental retardation.vol 101,No 3,215-232.

۲۱-Hant- N & Marshall. K (1994). “Exceptonal Children and toutn. By HoughtonMifflin Company. PP. 80 – ۱۲۸٫

۲۲-Haller,t.marrkwardh,R.Rowitz,L.farber,B.(1994)Hispanic adaptionof Hispanic families to a member with mental retardation American Joyrnal on Mental Retardation. Vol.99,No.3,289-306.

۲۳-_ HazelR(2006). The psychosochial impact on parents of tube feeding their childe.18(4):19-22

۲۴-Holroyd.J,Mcarthur, D.(1976). Mental retardation and stress on the Parents: A contrast between down syndrome and childhood autism. American Journal of Mental deficiency. Vol 80.43-436.

۲۵-Jerome, H.R(1971). Mental retardation, reading and resourser New York.

۲۶-Jordan,T.E.(1972). Mental retardation , reading and resorser New York.

۲۷-Jordan, T.E.(1972) The mentally retarded. Columbus, Ohio: charies E.Merrill.

۲۸_ jan Grey(2006) _ coping and positiv  preseptions in irish mothers of children with intellectual disabilities. Vol 10(3)201-248

۲۹-Kelman,R.H.(1956) .Mental retardation and their families. American journal of Mental Defieiency,vol 61,No.3,34-49.

۳۰-Kathryn,B.A.(1976).The Mentally retarded. An educational Psycilogy. New Jersy.

۳۱-Kassari   ,C :&   sigman, M,(1997) . Linkins parental perspections  to   Interaction in  Young   children   With   Autism .

University  of California , 27(i):39-57.

۳۲-Kogan,K.L, tyler,n.(1973).Mother-Child interaction in young physically handicapped children.American Journal of mental deficiency .vol 77.No 5. 492- 496.

۳۳-Krass, J: wyngarden, M(1993) child-related and parenting stress: similarities and differences between mother and fathers of children with disabilities. American journal on Mental Retardation. Vo.1 97,No4.393-404.

۳۴_ lewisp, Abbedutol , marphym, richmonol E , Gilesn.(2006).Psychoical well- being of mothers of youth with fragile x syndrome : specifity and within – syndrome vrariability. 50(pt12):894-904

۳۵-M.R.Ali,A AL – shatti/A: KHaleoue/ A.Rahman CRawit university & Dhaka niversity(1994). Banglandesh institute for the montally retarded Parents  of mentally Retarted children : Personality characteristics and psychological Problems 41-52

۳۶-Marshall, N,R:and hegrenes, j,R.(1993). Verbal interaction: Mother and their retarded children vs mother and their non retarded children. American Journal on Mental  Retadation vol 96,No7.242-257.

۳۷-Mccubbin, H. and Paterson j.(1983). Family stress adaptation to cricies: A double ABCX model of family behavior in. family stress theory and research New York. 38-38-Nancy, Z.and Bod F.(1979). Mental handicapped-Care. New York.

۳۹-Petterson , N., &Albers  A.M.(2007)  Effect of   poverty and   Maternal     depression    on  childhood  development     Child  Development  , ۷۷(۶).,  ۱۷۹-۱۸۱۳٫

۴۰-Pisula  , E.(2002) parents   of    children autism .

Psychitrpol., 36(i)95-108.

۴۱_ pierrehambort B.nicole(2003) A: nuller – nid . parental post – traumatic reactions after premafure birth : impalications for sleeping and eating. Problems in the in fant .

۴۲-Ratten,R.Berne,j.Smith , M(1991) Mental retardation. (2^nd edition)charls E.Merill Publishing company.

۴۳-Robert,R. Cameron,j.and David.M.(1991). Coping with stress in fmilies with children who have Mental Retatdation. An evalution of the Double ABCX model. American journal on Mental Retardation, vol. 95, No 4.444-459.

۴۴-Rousey, A: Sherwood , B and blacher j(1992) mother’s and father’s perceptions of coping with children who have severe disabilities.

American journal on mental Retardation. Vol.97,No.1,99-109.

۴۵_ Sun ay Firat, Rasim somer Dialer(2002). Com parsion of Dsychopathology in the mothers of Autistic and mentally Retarded children, 17:679-85

۴۶-Smith, G,C.Tobin , S.Fuller,e,M.(1995). Elderly mother’s caring at home for offspring with Mental retardation. A model of Bailey. D, B: Blasco , P. M, and-simeonsson, R.J.(1992). Needs expressed by mothers and fathers of young children with

۴۷-Salisbury,C,1(1989). Stressors of Pavents with You ry handicapped and nonhandi copped children”. Journal of the Division for early child hood, 11, American journal of orthi Psyshiatry, April 1976. 159-160.

۴۸-Tunali, B & Power.t (1993). “Creating Sotisfaction: Apsyscho _ Logical Perspective Stress a and Coping in Families of handi copped children “. Jornal of child Psyshology and Psyschiutry, vol, 34, do, PP, 943-466,1993.

۴۹-Whithman , T.L.(1990). Self –regulation and mental retardation.

American jornal of mental deficiency . vol 94,343-362.

۵۰-Willcox . m . r Nadine .l  and , cleason ,P.(1979).The    educationally retarded child . comprehensive assessment and planning for slow learners and the educable mental retarded. New York.

Disabilities . American journal on mental retardation . vol 97. No 1. 1-10.

مقدمه

انسانها برای تامین  نیازهای مادی ، معنوی و عاطفی خویش گروه تشکیل می دهند. یکی از
طبیعی  ترین  گروه هایی که می تواند نیازهای انسان را ارضاء کند خانواده است. فلاسفه و متفکران  از دیرباز مدعی این نظریه بوده اند  که خانواده نهادکلیدی در ساختار اجتماعی هر جامعه است وهرچه سلامت ورشدخانواده بیشتر باشد، بالندگی جامعه نیز افزون ترخواهد بود . برهمین اساس در فرهنگهای مختلف همواره تمهیداتی برای رشد هر چه بیشتر خانواده تدبیر شده است. با شروع تحولات نوین میل  محققان به ارزشیابی عملی نظریه های موجود شدت گرفت وبه تبع آن ، نظریه مذکور نیز به محک آزمایش گذاشته شد. از جمله شاپ و یندتفلت [۱] (۱۹۹۴)نشان دادند که  بین تعامل های خانواده وآسیب شناسی روانی آنان ارتباط وجود دارد. (حسینی فر ،۱۳۸۴)

خانواده یک نظام اجتماعی واز ارکان جامعه می باشد که ازطریق تفاهم بین زن وشوهر تشکیل می گردد. وظیفه خانواده مراقبت از فرزندان وتربیت انها،برقراری ارتباط سالم اعضاء با هم و کمک به استقلال کودکان است حتی اگر کودک کم توان ذهنی باشددر هر صورت کودک یکی از اعضاء نظام خانواده  است.  کودک کم توان ذهنی و والدین نه تنها بریکدیگر تاثیر متقابل دارند ، بلکه سایر اعضای خانواده یعنی دیگر فرزندان را تحت تاثیر قرار می دهند در این زمان آرامش خانواده از بین می رود و تمام نگاههای خانواده به سوی  کودک معلول معطوف می شود، به بیان دیگر معلولیت یکی از فرزندان مانع آن می شود که خانواده بتواند کارکردهای متعارف  خود را به نحوئ مطلوب داشته باشد(دیسون[۲]۲۰۰۰)از جمله این کارکردهاتامین محیطی دلپذیربرای اعضاء و ایجاد پایگاهی برای برقراری روابط اجتماعی اعضاءبا دیگران است. زن وشوهر هر کدام خودیا دیگری را مسئول تولد فرزند معلول می دانند ومشاجرات خانوادگی از همین جاشروع می شودودر نهایت ممکن است به طلاق وجدایی ،مشکلات روحی، روانی وبرهم خوردن سازگاری اعضای خانواده منجر شود.

وجود کودک معلول می تواند ضایعات واثرات جبران ناپذیری بر وضعیت  بهداشت روانی خانواده داشته باشد. پدرومادرممکن است از داشتن چنین فرزندی به شدت رنج ببرندودچار حالاتی همچون افسردگی، اضطراب پرخاشگری ،ترس وخجالت شوند وآروزی مرگ داشته باشند. (ملک پور ، ۱۳۷۶).

تولد کودک معلول در روابط خانوادگی تغییراتی را ایجاد می کند به خصوص اگر معلولیتی شدید باشد یا کودک دارای معلولیتهای چندگانه باشد این تغییرها شدید خواهد بود.

معمولاً مادر بیشترین ضربه روحی  را متحمل می شود و شاید بسیاری از مهارتهای مربوط به مراقبت از کودک را از دست بدهد و از طرف دیگر توجهش به دیگر اعضای خانواده کاهش پیدا کند.در چنین مواقعی نقش دیگر اعضای خانواده حساس تر و سنگین تر می شود.

واکنش اعضای خانواده تا حد زیادی به میزان سابقه فرهنگی ، باورها و ارزش های آنان بستگی دارد.همچنین تولد فرزند معلول یا ناتوان ذهنی در خانواده ای که دارای مشکلات مالی و ارتباطی است چه بسا موجب انحلال و از هم پاشیدن خانواده بشود.به تدریج کودک بزرگ می شود و والدین دل مشغولی استقلال کودک می شوند.

به راستی آیا او می تواند مستقل زندگی کند؟ بسیاری از مادران شیوه بیش حمایتی پیش
می گیرند که ممکن است برای مدت طولانی ادامه پیدا کند و متاسفانه نمی توان به راحتی بر آن غلبه کرد.این موضوع به خصوص از سال های نوجوانی به بعد اهمیت ویژه ای می یابد و ممکن است مشکلاتی را به دنبال داشته باشد.(علیزاه ، ۱۳۸۴).

  بیان مسئله

فرآیند تربیت کودک برای والدین لذت آور است و این در حالی است که این فرآیند با مشکلات و ناراحتی هایی نیز همراه می باشد.از والدین انتظار می رود صبور ،فهیم ، زیرک ، خوش خلق و قدرتمند باشند.حتی در مورد والدینی که دارای کودکان باهوش و سالمی هستند نیز شکیبایی ، خلوص و توانایی تفاهم زیادی لازم است . با وجود این چنین موقعیتی برای خانواده یک کودک ناتوان ذهنی پیچیده تر و مخاطره آمیز بوده و پاداش «والدین بودن» احتمالاً بسیار ناچیز است.

بررسی ها نشان داده است که بسیاری از خانواده هایی که فرزند معلول دارند معمولاً محدود
می شوند و برای این خانواده ها محدودیت هایی در زمینه فعالیت های اوقات فراغت، شرکت در ورزش ها و بهره گیری از تسهیلات اجتماعی ، استفاده از وسایل حمل و نقل وجود دارد و این خانواده ها متحمل هزینه های پزشکی زیادی می شوند.

اما گروهی دیگر از پژوهشگران به نتایج متضادی دست یافته اند آنها گزارش کرده اند که این خانواده ها با خانواده های دارای کودک عادی از نظر استرس و کنش خانوادگی تفاوتی ندارند (هانت[۳]و مارشال ،۱۹۹۴).

کازاک[۴] و ماروین معتقدند که این خانواده ها در مقایسه با والدین کودکان عادی رضایت زناشویی یکسانی دارند.روشن است که برخی از این تناقضات ناشی از ضعف های روش  شناختی از قبیل طرحهای تحقیقی ناقص ، نداشتن گروه های مقایسه یا نمونه های تحقیقی کوچک می باشد ؛ بخش دیگر به عواملی از قبیل شرایط فرهنگی ، مذهبی و محیطی مربوط می شود ،همچنین مسائل شناختی و چگونگی ارزیابی خانواده ها از وقایع، تفاوتهای فردی ،وسایل فرهنگی ، اجتماعی و اعتقادات مذهبی و سبک مقابله فردی مربوط می شود محققین در تلاشند به این مساله پی ببرند که چه عواملی در سازگاری خانواده تاثیر می گذارد و حضور و وجود کودک ناتوان ذهنی در خانواده چه مسائل و مشکلاتی را بوجود می آورد.

در کشورهای دیگر تحقیقاتی انجام شده به نتایجی دست یافته اند این تحقیقات نه جامع است و نه می توان نتایج را به همه فرهنگها تعمیم داد.

بنابراین با توجه به منابع تحقیقی کم در زمینه خانواده های دارای فرزند مبتلا به عقب ماندگی ذهنی در ایران و با توجه به شرایط فرهنگی، مذهبی و صنعتی منطقه مورد پژوهش شهر (اراک ) سوال اصلی در پژوهش حاضر این است.

سوالات پژوهش

۱)       آیا والدین کودک ناتوان هوشی در مقایسه با والدین کودک عادی مشکلات روان شناختی بیشتری را تجربه می کنند؟

۲)       آیا مادران کودک ناتوان هوشی در مقایسه با پدران کودک ناتوان هوشی مشکلات روان شناختی بیشتری را تجربه می کنند؟

اهمیت پژوهش

اهمیت این تحقیق شناخت هرچه بیشتر و عمیق از خصوصیات خانواده یک کودک ناتوان هوشی و به خصوص ویژگیهای والدین آنان به  عنوان یک عامل موثر در رشد کودک ناتوان هوشی و یک منبع مهم اطلاعات برای مربی در جهت ارائه هرچه بهتر برنامه های آموزشی برای والدین و کودکان ناتوان هوشی است.یکی از مهمترین شرایط لازم برای سلامتی روانی وجود محیط سالم خانوادگی است این محیط در دسترس آدمی است که می توان آن را طوری تنظیم کرد که هر آینه در بهبود وضع افراد اگر موثر نباشد لااقل موجب تخریب آن نگردد.در جامعه ما اعتقاد بر این است که حمایت از نظام اجتماعی – حمایت از جامعه انسانی است .

بنابراین حجم قابل توجهی از خانواده ها در جامعه ایرانی از اثرات منفی داشتن یک کودک ناتوان هوشی و همچنین از بار مراقبتی بسیار زیاد فشارهای روانی و اجتماعی و مالی و عاطفی ناشی از داشتن یک کودک معلول رنج می برند ، این عمل می تواند ثبات خانوادگی را بهم زده و باعث بر هم ریختگی سازمان خانواده شوند.

از طرفی دیگر بسیاری از محققانی که با افراد معلول و ناتوان هوشی کار می کنند به نیت خانواده واقف هستند و همچنین اثر شگرف یک کودک معلول را بر پویایی های یک خانواده را درک میکنند.متخصصان کودکان ناتوان هوشی از تاثیرات منفی و مثبت یک کودک معلول بر خانواده با خبرند و از سوی دیگر متخصصان تعلیم و تربیت در می یابند که خانواده یک کودک معلول و ناتوان می تواند سر چشمه لایزال حمایتی برای کودکان و یک منبع گرانقدر اطلاعات برای معلم است (ماهر ،۱۳۸۵).

اهداف تحقیق:

از آن جا که والدین نقش اساسی در تعلیم و تربیت کودک دارند و می توانند در خانواده با ایجاد جو عاطفی مناسب زمینه را برای تعلیم و تربیت موفق فراهم کنند.بویژه در سالهای اولیه زندگی کودک که فقط والدین واعضای دیگر خانواده با کودک بسر می برند.تلاش و کوشش بیشتر والدین در خصوص تعلیم وتربیت کودکان موجب پیشرفت و سرعت یادگیری آنها در سنین بعدی می شود و هر چقدر والدین توجه بیشتری به کودک داشته باشد و امکانات بیشتری را برای او صرف کنند یادگیری بهتر خواهد بود.این مسئله در مورد والدین با کودکان ناتوان هوشی نیز صادق است.

والدین با کودک ناتوان هوشی پس از آگاهی از ناتوانی هوشی فرزند شان دچار شوک شده و این شوک موجب بوجود آمدن بحرانهایی در والدین می شود.اگر والدین نتوانند ناتوانی هوشی فرزند خود را بپذیرند و در این زمینه مقاومت نشان دهند موجب می شود به تعلیم و تربیت کودک توجهی نکنند.عدم توجه به تعلیم و تربیت کودک منجر به این مسئله میشود که توانایی و استعداد شکوفا نشده و نتواند به یادگیری بپردازد.

هدف از پژوهش حاضر این است که مشکلات روان شناختی گروهی از والدین کودک ناتوان هوشی و والدین کودک عادی مقایسه  شود تا مشخص شود که آیا والدین با کودک ناتوانی هوشی مشکلات روان شناختی بیشتری را تجربه می کنند یا خیر؟

متغیرهای پژوهش

در پژوهش حاضر به شیوه پس رویدادی مشکلات روان شناختی ناشی از حضور کودک ناتوان هوشی در خانواده  مورد بررسی قرار گرفت ، متغیرهای مورد مطالعه در این پژوهش به شرح زیر است:

متغیر مستقل : متغیر مستقل در این پژوهش عبارتست از داشتن فرزند ناتوان هوشی- نداشتن فرزند ناتوان هوشی

متغیر وابسته : در این پژوهش متغیر وابسته عبارتست از مشکلات روان شناختی والدین کودکان ناتوان هوشی و والدین کودکان عادی که شاخص آن نمراتی است که والدین در پرسشنامه ScL90  بدست می آورند.

فرضیه های پژوهش

۱)       والدین کودک ناتوان هوشی مشکلات روان شناختی بیشتری را در عوامل نه گانه پرسشنامه ۹۰ ScL   در مقایسه با والدین کودک عادی تجربه می کنند.

۲)  مادران کودک ناتوان هوشی مشکلات روان شناختی بیشتری را در عوامل نه گانه پرسشنامه ۹۰ ScL   در مقایسه با پدران کودک ناتوان هوشی تجربه کنند.

تعریف واژه ها و اصطلاحات

از واژه ها و اصطلاحات در جاهای مختلف معانی گوناگونی می توان استنباط کرد از این رو در هر متن و یا  هر کار پژوهش لازم است واژه ها و اصطلاحات طوری تعریف شوند تا دقیقاً همان منظوری که پژوهشگر از آن داشته است توسط خواننده استنباط گردد (هومن ،۱۳۸۳).

تعریف متغیرهای پژوهش:

مشکلات روان شناختی[۵]:

مشکلات روان شناختی در این پژوهش مشکلاتی است که از طریق پرسشنامه SCL90مشخص می شود که شامل پرخاشگری، اضطراب ، افسردگی ،حساسیت بین فردی ، روان پریشی تصورات پارانوئیدی ، وسواس و شکایات جسمانی و ترس مرضی می باشد

عقب ماندگی ذهنی[۶]

عقب ماندگی ذهنی ناظر است بر محدودیت های اساسی در عملکرد . ویژگی آن عبارت است از :

۱) عملکرد هوشی که به طور معنی دار زیر میانگین باشد و ۲) به طور همزمان با محدودیت هایی در دو یا چند مهار سازشی زیر همراه باشد : ارتباط ، مراقبت از خود ، زندگی در خانه ، مهارت های اجتماعی ، استفاده اجتماعی ،خود راهبری ، بهداشت و ایمنی ، تحصیلات کارکردی ،اوقات فراغت و کار ، ۳) عقب ماندگی ذهنی قبل از ۱۸ سالگی ظاهر میشود (روت لاکامون ،،ترجمه ماهر ، ۱۳۸۰)

دانش آموزان ناتوان ذهنی آموزش پذیر :

در این پژوهش افرادی که عملکرد هوشی آنها بین (۷۰ تا ۵۵)  و در مدارس کودکان استثنایی مشغول به آموزش هستند و در رفتار انطباقی نیز مشکل داشته باشند جامعه دانش آموزان ناتوان هوشی پژوهش را تشکیل می دهند.

دانش آموزان عادی :

 شامل کلیه افرادی که در کلاس دوم تا پنجم ابتدایی قرار می گیرند و از لحاظ هوشی مشکل ندارند و در مدارس عادی مشغول به تحصیل هستند.

تاریخچه ناتوانی هوشی:

با مطالعه متون عقب ماندگی شاهد تحول بزرگی در خصوص توجه و مراقبت از عقب ماندگان ذهنی هستیم در جوامع مختلف چگونگی برخورد و نگرش انسانها نسبت به مسئله کودکان که دچار اشکالات مشخص شده ذهنی و جسمی هستند ، بستگی به شرایط و آگاهیهای اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی ، مذهبی و اخلاقی مردم آن جامعه دارد اما بطور کلی از نقطه نظر تاریخی ، بشر از سه مرحله فکری متفاوت نسبت به کودکان گذشته است.در مرحله اول این قبیل کودکان یا به طرق مختلف از بین برده می شدند یا از اجتماع طرد می گشتند.در مرحله دوم به این گروه با دید ترحم و حمایت نگریستند.و در مرحله سوم یعنی در سالهای اخیر، پذیرفتن کودکان عقب مانده در جامعه در کنار دیگر کودکان و استفاده از تواناییهای آنان تا  آنجا که امکان پذیر باشد مطرح گردیده است (سیف نراقی ،۱۳۸۴).

از مجموع مدارک بدست آمده چنین استنباط می شود تا قرن هیجدهم این افراد مورد توجه و لطف نبوده و پزشکان از پذیرفتن و درمان آنان خودداری می کردند.

در اواسط دهه ۱۸۰۰ میلادی بسیاری از کودکان عقب مانده ذهنی را به مراکز آموزشی شبانه روزی می سپردند زیرا معتقد بودند که این کودکان در صورتی که آموزشهای فشرده کافی دریافت کنند می توانند به میان خانواده باز گردند و در جامعه عملکرد بالاتری از خود نشان دهند.طرح اولیه آموزش این کودکان بطوری که بتوانند بر ناتوانی های خود فائق آیند تحقق نیافت.به تدریج این مراکز شبانه روزی بزرگتر شدند و نهایتاً از آموزشهای فشرده به مراقبت و نگهداری گرایش پیدا کردند.این مراکز اقامتی کودکان عقب مانده در اواسط سالهای ۱۹۵۵ بیشترین کاربرد را داشتند.تا اینکه عموم مردم از شرایط غیر بهداشتی و پر از ازدحام در برخی موارد شرایط توام با سو رفتار این مراکز آگاهی یافتند و همین امر آغاز گر طلوع موسسه زدایی بود.از اواخر ۱۹۶۵ به بعد تاکنون معدودی از کودکان ناتوان ذهنی به مراکز نگهداری سپرده شده اند و مفهوم «شامل سازی» در محیطهای مدرسه و عادی سازی در موقعیتهای زندگی در میان گروهها و اکثریت شهروندان اهمیت زیادی یافته است.از زمان تصویب قانون عمومی ۱۴۲-۹۴ (قانون آموزش کودکان معلول) در سال ۱۹۷۵ نظام مدارس عمومی ملزم شدند خدمات آموزشی مناسب را برای کلیه کودکان دچار ناتوانی فراهم کنند.قانون افراد دچار ناتوانی که در سال۱۹۹۰ تصویب شد قانون فوق را اصلاح نمود و آن را گسترش داد.در حال حاضر تدارک آموزش عمومی برای کلیه کودکان و از جمله کودکان دچارآت

 ناتوانی طبق قانون اجباری است و این آموزش باید با کمترین محیط محدود کننده فراهم شود (کاپلان و سادوک ، ترجمه پورافکاری ، ۱۳۸۲)

علاوه بر نظام آموزشی ، سازمانهای زیادی برای دفاع از حقوق افراد عقب مانده ذهنی به وجود آمده است.از جمله آنها شورای کودکان استثنایی (CEC  ) و انجمن ملی شهروندان عقب مانده (NARC) شهرت دارند.NARC به عنوان سازمان نافذ اصلی والدین کودکان عقب مانده ذهنی عمل می کند و در تصویب قانون عمومی ۱۴۲-۹۴ موثر بوده است.

برجسته ترین سازمان مدافع این حوزه انجمن آمریکایی عقب ماندگی ذهنی (AAMR) است که بیشترین نفوذ را در آگاه سازی عمومی در مورد عقب ماندگی ذهنی و نیز حمایت از تحقیقات و قانون گذاری در رابطه با عقب ماندگی ذهنی داشته است (پور افکاری ، ۱۳۸۲).

تعریف ناتوانی هوشی

تاکنون صد ها تعریف مختلف از عقب ماندگی ذهنی توسط دست اندکاران و متخصصان مختلف ارائه گردیده.باید اذعان نمود که تعریف دقیق و روشن عقب ماندگی ذهنی چندان ساده نمی باشد زیرا که عقب ماندگی ذهنی با یک شرایط یکسان و به یک میزان و با علل مشابه و آثار همانند در همه افراد عقب مانده ذهنی مشاهده نمی شود.عقب ماندگی ذهنی یک پدیده تک بعدی و یا بسیط نمی باشد بلکه یک شرایط مرکب و پیچیده ذهنی است.به همین جهت بسیاری از متخصصین ، امور تربیتی ، روانشناسی ، روانپزشکی و پزشکی سعی دارند که بر اساس تمامی دانسته ها و یافته های خود تعریف خاصی از دیدگاه تخصصی خود پیرامون عقب ماندگی ذهنی ارائه دهند (افروز ۱۳۸۰).

یکی از مضمونهای اصلی تعاریف قدیمی مربوط به ناکامی و شکست افراد عقب مانده ذهنی در سازگاری با محیط پیرامونشان بوده است.

تردگلد[۷] ۱۹۳۷ نقص ذهنی را چنین تعریف می کند ” در حالتی از رشد و تحول ذهنی ناقص از نوع و حدّی که فرد قادر نیست خود را با محیط بهنجار همنوعان به گونه ای سازش دهد که بی نیاز از سرپرستی ، کنترل یا حمایت خارجی به زندگی خود ادامه دهد”.(ماهر، ۱۳۷۷).

ادگاردال[۸] ۱۹۴۱ عقب ماندگی ذهنی را به عنوان ” بی کفایتی اجتماعی [۹]ناشی از زیر هنجاری ذهنی که به لحاظ تکوینی تثبیت شده که به پختگی رسیده [۱۰]دارای خاستگاه سرشتی [۱۱]است و ضرورتاً علاج ناپذیر می باشد” تعریف می کند (ماهر، ۱۳۷۷ )

پیاژه روانشناس سوئیسی تعریف هوش و عقب ماندگی را اینطور بیان می کند : ” هوش نتیجه تاثیر دائمی و متقابل فرد با محیط است و اگر این رابطه متقابل بصورت متعادلی صورت گیرد موجب توانایی سازگاری با محیط و پیشرفت هوش می شود.کودک در مراحل مختلف رشد تصاویر مختلفی دارد که از تصاویر ساده شروع می شود و به تصاویر پیچیده تر می رسد.گذشتن از این مراحل بستگی به تجارت زندگی او دارد” از همین جا پیاژه عقب مانده را افرادی از جامعه می داند که در مراحل پایین رشد هوشی متوقف می شوند و در آنها کشش های نهاد قوی و زیاد است (میلانی فر،۱۳۸۴).

در این رابطه تعریفی که از جامعیت خوبی برخوردار بوده است و مورد قبول اکثر مجامع علمی و متخصصین فن می باشد تعریفی است که از طرف انجمن عقب مانده های ذهنی  امریکا(AAMR)[12] در قالب نظری و عملی ارائه گردیده است:

” عقب ماندگی ذهنی به این سطح ازعملکرد هوشی اطلاق می شود که به طور معنی داریا قابل ملاحظه ای کمتر از حد متوسط عمل کرده و با نقایصی در رفتار سازشی توام بوده و در دوران رشد پدیدار شده است”.عملکردهوشی پائین تر از متوسط وبه میزان زیاد ، نمره ای  است که از یک تست هوشی استاندارد شده بدست می آید مقدارش از نمره  ۹۷تا ۹۸ درصد افراد همسن کمتر می باشد .منظور  از« نقایص موجود در رفتار  سازشی » ناتوانی در انجام استانداردهای مربوط به استقلال و مسئولیتهای اجتماعی است که از سن وگروه اجتماعی فرد انتظار می رود منظور از« دوره  رشد»زمانی است که از تولد تا ۱۸سالگی ادامه دارد(کرک ، گالاگر ، ترجمه جوادیان، ۱۳۸۰)  .

طبقه بندی کودکان ناتوان هوشی:

طبقه بندی بر اساس شدت ناتوانی هوشی

ناتوانی هوشی  خفیف

 (IQ بین ۵۵-۵۰ تا ۷۰) تقریباً ۸۵ درصد موارد عقب ماندگی ذهنی را تشکیل می دهند بطور کلی عقب ماندگی ذهنی خفیف تا بعد از کلاس اول یا دوم که نیازهای تحصیلی افزایش می یابد شناسایی نمی شوند این افراد تا اواخر نوجوانی اغلب تا کلاس ششم پیش می روند.علل خاص عقب ماندگی ذهنی در این گروه اغلب شناسایی نمی شود.بسیاری از بزرگسالان دچار عقب ماندگی ذهنی خفیف با حمایت مناسب می توانند زندگی مستقلی داشته باشند و خانواده خود را اداره کند (پورافکاری ، ۱۳۸۲).

ناتوانی هوشی متوسط

IQ 40-35 تا ۵۵-۵۰) حدود ۱۰ درصد موارد عقب ماندگی ذهنی را تشکیل میدهد.اکثر کودکان دچار عقب ماندگی ذهنی متوسط زبان را می آموزند و می توانند در اوایل کودکی به میزان کافی ارتباط برقرار کنند.این افراد از لحاظ تحصیلی دچار مشکل می شوند و اغلب نمی توانند پیش از کلاس دوم تا سوم پیش روند.در دوران نوجوانی مشکلات اجتماع پذیری اغلب سبب انزوای این افراد می شود و حمایت فراوان اجتماعی و حرفه ای مفید خواهد بود.این افراد در دوران بزرگسالی ممکن است تحت نظارت مناسب به کارهای کم و بیش ماهرانه بپردازند (پورافکاری ، ۱۳۸۲).

ناتوانی هوشی شدید

---