عنوان :
مقاله وصیت
تعداد صفحات :۳۴
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
از مهم‌ترین مسائلی که جامعه بشری در دنیای قدیم و تا عصر حاضر نیازمند آن بوده و هست . رعایت متقابل اصول و حقوق اجتماعی و بطور کل اجرای عدالت است که اسلام نیز بر آن تکیه کرده و حکم وصیت یکی از آن حقوق می‌باشد که در قالب واژه وصی و مشتقاتش در قرآن کریم در موارد مختلف بیان فرموده است که هر واژه به مقتضی بیان حقی از حقوق اجتماعی است بنابراین وصیت امری مهم است تاجایی که خداوند می فرماید شرع و آیینی که برای شما مسلمین قرار داده شده همان حقایقی است که بر نوح و دیگر پیامبران سفارش نمودیم در اسلام وصیت شروع است با توجه به کتاب و سنت و اجماع و عقل در مذهب شیعه و در اهل تسنن با اختلافاتی و همین طور راجع به اقلیتهای دینی طبق قانون اساسی در اصول ۱۲ و ۱۳ به موضوع وصیت طبق فقه خودشان پرداخته است .
آیه زیر درباره وصیت بیان شده: «کتب علیکم اذا حضراحدکم ان ترک خیراً الوصیه للوالدین و الاقربین بالمعروف حقاً علی المتقین.
مقرر گردید برای شما که هرگاه علائم مرگ یکی از شما را در رسد و مالی از خود به جای گذاشته است به نفع پدر و مادر و نزدیکان خویش وصیت کند و این حقی است ثابت به گردن پرهیزکاران.
واژه های کلیدی: وصیت، مشروعیت، وصیت تکمیلی، وصیت عهدی
فهرست مطالب
مقدمه ۲
بخش اول : تعاریف و کلیات ۳
۱- معنای وصیت ۳
۲- مشروعیت وصیت ۵
۳- اقسام وصیت ۶
۳-۱- وصیت تملیکی ۶
۳-۲- وصیت عهدی ۶
۴- ارکان وصیت ۷
۵- آیا وصیت عقد است یا ایقاع ۸
۶- لزوم وجواز در وصیت ۸
۷- وصیت در قانون مدنی ایران و سایر کشورها ۹
بخش دوم : ترجمه و تحقیق
انواع وصیت ۱۳
۱- وصیت تمکیلی ۱۳
۲- وصیت عهدی ۱۳
وصیت در قرآن ۱۶
فهرست منابع و مآخذ ۳۳
فهرست منابع و مآخذ :
مسمتسک العروه الوثقی ، سید محسن طباطبایی حکیم ، ج ۱۴ ، ص ۵۳۱ منشورات مکتبه آیت الله العظمی مرعشی نجفی ، قم ۱۴۰۴هـ.ق .
وصیت در حقوق مدنی ایران ، ناصر کاتوزیان ص ۲، انتشارات دانشگاه تهران ، سال ۱۳۵۱ هـ .ش
الکافی ، یعقوب کلینی ، ج ۷، ص ۳، ح ۴
من لایحضره الفقیه ، شیخ صدق ، ج ۴ ، ص ۱۳۴ ، ح ۴۶۲
وسایل الشیعه ،شیخ حر عاملی ، ج ۱۳ ، ص ۳۵۲ ، ح ۵
الفقه الاسلامی وادله ، وهبه الزحیلی ، ج ۸، ص ۸
قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی ، ناصر کاتوزیان ، ص ۲۸، نشر دادگستر ، تهران ، سال ۱۳۷۷ هـ.ش .
المختصر النافع ، محقق حلی ، ص ۱۶۳ ، چ ۳، ناشر موسسه مطبوعات دینی ، قم ۱۳۶۸ هـ ش
اللمعه الدمشقیه ،شهید اول ، ص ۱۰۴
جواهر الکلام ،شیخ محمد حسن نجفی ، ج ۲۸، ص ۲۴۳ ، چ ۶ ، دارالکتب الاسلامیه ، تهران ۱۳۹۷ هـ .ق
الحدائق الناضره ، شیخ یوسف بحرامی ، ج ۲۲ ، ص ۳۸۳ ، چ ۲ ، درالاضواء بیروت .
العروه الوثقی ، محمد کاظم طباطبایی یزدی ، ج ۲ ، ص ۷۱۳، چ۱ ، مکتب وکلاء الامام الخمینی بیروت ۱۴۱۰ هـ .ق
تحریری الوسیله ، آیت ا.. خمینی ، ج ۲ ، ص ۸۲ ، موسسه نشر اسلامی ، ۱۳۶۳ هـ .ش
الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، شرح ثانی ، ج ۲ ، ص ۴۲ ، چ ۸ دفتر تبلیغات اسلامی ، ۱۳۷۳ هـ ش.
جامع المقاصد محقق کرکی ، ج ۱۰ ، ص ۷، چ۱ ، انتشارات موسسه آل البیت ، بیروت ۱۴۱۱ هـ .ق
حقوق مدنی ، سید حسن امامی ، ج ۳ ، ص ۹۳ ، چ ۱۲ ، کتابفروشی اسلامی ۱، آیات الاحکام ابوالقاسم گرجی ، چاپ سوم ، ۱۳۸۵
وصیت ، محمدجعفر جعفری لنگرودی ، ص ۴۵ ، چ۲ ، گنج دانش ، ۱۳۷۰ هـ .ش .
شرایع الاسلام ، محقق حلی ، جزء دوم ، ص ۱۸۹، چ۳ ، ناشر موسسه اسماعیلیان ، قم ۱۳۷۳ هـ. ق
تفسیر نور ، قرائتی
تفسیر نمونه ، مکارم
تفسیر المیزان ، محمدحسین طباطبایی
مقدمه :
از مهم‌ترین مسائلی که جامعه بشری در دنیای قدیم و تا عصر حاضر نیازمند آن بوده و هست . رعایت متقابل اصول و حقوق اجتماعی و بطور کل اجرای عدالت است که اسلام نیز بر آن تکیه کرده و حکم وصیت یکی از آن حقوق می‌باشد که در قالب واژه وصی و مشتقاتش در قرآن کریم در موارد مختلف بیان فرموده است که هر واژه به مقتضی بیان حقی از حقوق اجتماعی است بنابراین وصیت امری مهم است تاجایی که خداوند می فرماید شرع و آیینی که برای شما مسلمین قرار داده شده همان حقایقی است که بر نوح و دیگر پیامبران سفارش نمودیم در اسلام وصیت شروع است با توجه به کتاب و سنت و اجماع و عقل در مذهب شیعه و در اهل تسنن با اختلافاتی و همین طور راجع به اقلیتهای دینی طبق قانون اساسی در اصول ۱۲ و ۱۳ به موضوع وصیت طبق فقه خودشان پرداخته است . واژه وصیت در بین علماء مورد اختلاف نظر است . در جمع بندی نظرات واژه وصیت به معنای وصل ، عهد است که معنای وصل در قانون اساسی ایران سازگار ولی در اکثر آیات قرآن معنای عهد مورد نظر می‌باشد وصیت اقسام و ارکان دارد که بدون آنها وصیت محقق نمی‌شود . از نظر اکثر حقوقدانان وصیت عقد است نه ایقاع . از دیگر معانی وصیت که در قرآن بکار رفته امر به اطاعت والدین ، پند و اندرز اخلاقی ، وصیت راجع به ارث فرزندان و همسر …. پس وصیت اجازه خاصی است که به موجب آن اشخاص می‌توانند حتی اراده خود را در زمانی که حیات ندارند به اجرا گذارند .
بخش اول : تعاریف و کلیات
۱- معنای وصیت
تصرفاتی که هر شخص مستقیماً یا مع الواسطه برای بعد از فوتش در اموال خود می نماید، به زبان حقوقی «وصیت» نامیده می شود. وصیت یک نوع اجازه خاصی است که به موجب آن اشخاص می توانند اراده خود را در زمانی که حیات ندارند، به موقع اجرا گذارند خواه به صورت عهدی و خواه به صورت تکمیلی .
این معنی مورد پذیرش همگان می باشد. اما با این وجود در بین فقها راجع به ریشه عربی این واژه «الوصیه» تا حدی اختلاف نظر است که در زیر به نقل از مرحوم سید محسن طباطبایی حکیم صاحب کتاب «مستمسک العروه الوثقی» به آنها اشاره می شود :[۱]
الف) عده ای گفتند که وصیت مشتق از ثلاثی (وصی- یصی) و به معنی «وصل» است. (شیخ طوسی در مبسوط، ابن ادریس در سرائر، جوهری در صحاح، علامه حلی در تذکره الفقهاء، محقق کرکی در جامع المقاصد و بعضی از اهل لغت نظیر : مجمع البحرین، شیخ فخرالدین طریحی، ج۳، (ربع ثالث و رابع)، ص۵۱، چاپ دوم، ناشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی، سال ۱۳۶۷ هـ .ش.)
ب) عده ای دیگر گویند که مشتق از ثلاثی (وصی- یصی) و رباعی (اوصی- یوصی/ وصی – یوصی) و به معنای «وصل» می باشد. (المعجم الوسیط، ابراهیم انیس و عبدالحلیم منتصر و عطیه صوالحی و محمد خلف الله احمد، ج۲ و ۱، ص۱۰۳۸، ج۲، دفتر نشر فرهنگ اسلامی./ اقرب الموارد، سعید خوری شرتونی، ج۲، ص ۱۵۴۹، ناشر مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، قم ۱۴۰۳ هـ .ق.).
ج) و دسته سوم عقیده دارند مشتق از ثلاثی (وصی – یصی) به معنای «وصل» و مشتق از رباعی (اوصی – یوصی / وصی – یوصی ) به معنای «عهد» است که در صورت اخیر اسم مصدر محسوب می گردد.
صرفنظر از مباحث لغوی محض، نمی توان انکار کرد که معنای «وصل» با مفهوم و به ویژه ماهیت حقوقی وصیت در قانون مدنی ایران سازگارتر است. زیرا در بعضی موارد از جمله وقتی که موصی شخصی را برای انجام امری مأمور می نماید، هیچگونه تعهدی در مقابل او ندارد، بلکه بالعکس موظف می شود که اراده موصی را به موقع اجرا بگذارد. به علاوه در وصایای تملیکی نیز اطلاق تعهد به تصرفات موصی خالی از تکلف نیست. و حال آنکه معنی «وصل» هم اختصاص به وصیت دارد و شامل سایر تصرفات نیست و هم شامل کلیه وصایا می شود.[۲]
تذکر : در آیات متعددی از قرآن مجید، واژه وصیت با ترکیبات آن غالباً در معنای «عهد» بکار رفته است.[۳]
۲- مشروعیت وصیت
ادله مشروعیت وصیت عبارتست از : کتاب، سنت، اجماع و عقل .
الف) کتاب : در قرآن کریم آیاتی وارد شده که وصیت را جایز دانسته است. نظیر :
«کتب علیکم اذا حضر احد کم الموت، آن ترک خیراً ، الوصیه للوالدین و الاقربین- بالمعروف، حقاً علی المتقین. (سوره بقره / آیه ۱۸۰). و نیز «من بعد وصیه یوصی بها اودین /… من بعد وصیه توصون بها اودین. (سوره نساء/ آیات ۱۱ و ۱۲) و آیاتی دیگر.
ب) سنت : در حدیث نیز روایات زیادی آمده که بعضاً تحریض و ترغیب شخص به امر وصیت می باشد که نمونه هایی از آن در زیر می آید :
عن ابی عبدالله (ع) قال: «الوصیه حق علی کل مسلم».[۴]
عن جعفربن محمد عن ابیه قال : «الوصیه تمام مانقص من الزکاه».[۵]
قال رسول الله (ص): «ما ینبغی لامرء مسلم أن یبیت لیلیه الا و وصیته تحت رأسه».[۶]
عن ابی عبدالله (ع) قال: « من لم یحسن عندالموت وصیته کان نقصاً فی مروته و عقله».[۷]
ج) اجماع فقهاء نیز بر آنست که وصیت، امری جایز است.
د) عقل : عقلا وصیت را در واقع جبران ترک اعمال خیر در زمان حیات می دانند. از طرفی هم وجدان بیدار آدمی نسبت به همنوع خود که نیازمند و محتاج باشد، احساس همدردی نموده و طبعاً گرایش به دستگیری از آنان دارد.
۳- اقسام وصیت
۱) به لحاظ موضوع : وصیت از این جهت بر دو قسم است که عبارتند از :
الف ) وصیت عهدی که عبارتست از اینکه ولایت و اداره شخص یا اموری را به دیگری واگذار نمایند.
ب) وصیت تملیکی که عبارتست از اینکه مالی را به نفع دیگری وصیت نموده تا بعد از مرگ موصی، مالک آن شود.
تذکر : توضیح بیشتر راجع به این دو اصطلاح بعداً خواهد آمد.
۲) به لحاظ حکم شرعی : وصیت از این جهت نیز بر دو قسم است :[۸]
الف) حکم تکلیفی :
وصیت واجب . مانند رد ودیعه و دیون، پرداخت زکات و اداء حج و …
وصیت مستحب . مانند وصیت در جهات خیر (محتاجین، در راه تحصیل و …).
وصیت مباح. مانند وصیت برای اغنیاء.
وصیت مکروه. مانند وصیت در حق فاسقین و اهل معصیت.
وصیت حرام. مانند وصیت به معصیت از قبیل ساختن کلیسا و معبد و وصیت به خمر و …
ب) حکم وضعی : وضع و اعتباری که عمل به موجب آن سنجیده می شود که در صورت تطبیق، موجد اثر مطلوب خواهد بود. از قبیل صحت، فساد، نفوذ، بطلان و … . مثلاً اگر موصی دارای شرایط عمومی تکلیف (یعنی قدرت، اختیار، بلوغ و عقل، نباشد، وصیت او صحیح نخواهد بود.
۴- ارکان وصیت [۹]
همچنانکه در بالا گفته شد، وصیت بر دو نوع می باشد بنابراین هر یک باید ارکان خاص خود را دارا بوده باشد. اگرچه در قسمتی از آن وجه مشترکی نیز وجود دارد. بطور کلی اطراف و پایه های اساسی وصیت را ارکان آن گویند. و اگر چنانچه یکی از آن موجود نباشد، وصیت تحقق نمی یابد.
ارکان وصیت تملیکی عبارتست از : ۱- موصی (شخص وصیت کننده)
موصی له (شخصی که به نفع او مالی وصیت شده) ۳- موصی به (مال مورد وصیت ) ۴- صیغه وصیت (عبارت و الفاظ ).
ارکان وصیت عهدی (وصایت) عبارتست از : ۱- موصی ۲- موصی الیه یا وصی ۳- موصی فیه (چیزی که شخصی راجع به آن وصیت شده مانند ولایت بر اشخاص یا اداره اموال )۴- صیغه وصیت .
۵- آیا وصیت عقد است یا ایقاع
عقد عبارتست از توافق دو انشاء (ایجاب و قبول) جهت ایجاد آثار حقوقی . بنابراین هر عقدی حداقل دو طرف دارد که هر یک بایستی دارای شرایط اهلیت بوده باشند تا عمل حقوقی آنان موجد اثر گردد مانند بیع، اجاره و … . ایقاع عبارتست از عمل ارادی یک طرف جهت ایجاد اثر حقوقی مانند ابراء، طلاق و … .
حال این سوال مطرح است که با توجه به تعاریف یاد شده، آیا وصیت عقد است یا ایقاع؟ در پاسخ باید گفت وصیت دارای یک حالت برزخی است و نه کاملاً به عقد شباهت دارد و نه کاملاً به ایقاع. ولی با این وجود غالب حقوقدانان و همینطور گرایش قانون مدنی بر این محور است که وصیت نیز عقد بوده و نیازمند ایجاب و قبول است . اگرچه قبول در آن حالات و اثرات مختلفی دارد.
۶- لزوم و جواز در وصیت
چنانکه مشهور فقها و حقوقدانان اسلامی عقیده دارند، اصل در عقود، لزوم است و جواز آن نیاز به تصریح قانونی دارد. هر یک از ایندو (لزوم – جواز) آثار خاص خود را داراست. توضیح اینکه عقد لازم را نمی‌توان منحل ساخت مگر با وجود شرایطی از قبیل وجود خیارات و یا بواسطه اقاله و اما عقد جایز این استحکام را ندارد و در هر زمانی هر یک از طرفین می تواند آنرا فسخ کند.
اما در مورد وصیت باید گفت که دارای شرایط و حالت خاصی است. بطوریکه تا زمان حیات موصی، عقدی جایز بوده ولی به محض تحقق موت وی و حصول قبول لازم می گردد اگرچه در مورد وصیت عهدی استثناء وجود دارد و آن اینکه ممکن است حتی بدون قبول – در صورت جهالت وصی در زمان حیات موصی نیز لازم گردد.
۷- وصیت در قانون مدنی ایران و سایر کشورها (احوال شخصیه)
ماده ۶ق.م. ایران می گوید : «قوانین مربوط به احوال شخصیه از قبیل نکاح و طلاق و اهلیت اشخاص و ارث، در مورد کلیه اتباع ایران، ولو اینکه مقیم در خارجه باشند، مجری خواهد بود». و در ماده ۷ قانون مذکور آمده که : «اتباع خارجه مقیم در خاک ایران، از حیث مسایل مربوط به احوال شخصیه و اهلیت خود و همچنین از حیث حقوق ارثیه، در حدود معاهدات، مطیع قوانین و مقررات دولت متبوع خود خواهند بود».
یکی از مباحث مهمی که در قوانین موضوعه همواره مطرح می باشد، شمول و قلمروی سرزمینی آنست: مطابق اصل صلاحیت سرزمینی، قوانین هر کشور در محدوده جغرافیای آن کشور نسبت به همگان قابل اعمال است مگر اینکه نسبت به اتباع خارجه، دولتهای متبوع توافقاتی با یکدیگر داشته باشند. در خصوص بعضی از موضوعات که همواره بر اساس تشریفات و آداب و رسوم خاص مذهبی یا محلی انجام می گیرد مانند نکاح و طلاق و … معمولاً گرایش دولتها بر اینست که مطابق قانون کشور متبوع عمل شود.
نکته قابل توجه اینکه بطور کلی در نظام حقوق جهان نسبت به احوال شخصیه دو نظر وجود دارد : [۱۰]
الف) احوال شخصیه تابع قانون ملی یا کشور متبوع (بیشتر کشورها به این صورت عمل می کنند ).
ب) احوال شخصیه تابع قانون اقامتگاه (ماند کشورهای انگلیس و امریکا که نکاح و طلاق و اهلیت ایرانیان مقیم در آنجا نیز تابع قوانین محلی است).
* تذکر : در موارد یاد شده در بالا، به وصیت اشاره نشده لیکن ما می توانیم آنرا از وحدت ملاک استنباط کنیم . همچنین از قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه در محاکم مصوب ۱۰/۵/۱۳۱۲ هـ.ش. هم می توان استظهار کرد که وصیت نیز جزء موارد احوال شخصیه است. همچنانکه در آن آمده :
«ماده واحده – نسبت به احوال شخصیه و حقوق ارثیه و وصیت ایرانیان غیر شیعه که مذهب آنان به رسمیت شناخته شده، محاکم باید قواعد و عادات مسلمه متداوله در مذهب آنان را جز در مواردی که مقررات راجع به انتظامات عمومی باشد، به طریق ذیل رعایت نمایند:
در مسایل مربوط به نکاح و طلاق، عادات و قواعد مسلمه متداوله در مذهبی که شوهر پیرو آنست.
در مسایل مربوط به ارث و وصیت، عادات و قواعد مسلمه متداوله در مذهب متوفی .
در مسایل مربوط به فرزند خواندگی، عادات و قواعد مسلمه متداوله در مذهبی که پدر خوانده یا مادر خوانده پیرو آنست».
بر این اساس دو اصل از اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به این موضوع پرداخته و می گوید :
«اصل ۱۲- … مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی، دارای احترام کامل می باشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاهها رسمیت دارند … ».
«اصل ۱۳- ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی تنها اقلیتهای دینی شناخته می شوند که در حدود قانون در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می کنند ».
باید توجه داشت که قانون ایران رعایت احوال شخصیه- خواه مربوط به اتباع بیگانه و خواه اتباع ایرانی غیر شیعه – را در صورتی جایز و قابل اجرا می داند که با نظم عمومی و اخلاق حسنه مخالف نباشد.[۱۱]
انواع وصیت
[۱] مستمسک العروه الوثقی، سید محسن طباطبایی حکیم، ج۱۴، ص ۵۳۱، منشورات مکتبه آیت اله العظمی مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ هـ ق.
[۲] وصیت در حقوق مدنی ایرا، ناصر کاتوزیان، ص۲، انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۵۱ هـ ش.
[۳] مستمسک العروه الوثقی، سید محسن طباطبایی حکیم، ج۱۴، ص۵۳۱، وی عقیده دارد که آیات زیر در معنای «عهد» می باشد»
«وصیه لازواجهم (سوره بقره/ آیه۲۴۰)، من بعد وصیه یوصی بها او دین (سوره نساء / آیه۱۱)، من بعد وصیه یوصین بها اودین … من بعد وصیه توصون بها اودین (سوره نساء / آیه۱۲)، و نیز در سوره انعام (آیات ۱۵۱، ۱۵۲ و ۱۵۳) و سوره نساء (آیه ۱۳۱) و سوره عنکبوت (آیه ۸) و سوره لقمان (آیه ۱۴) و سوره شوری (آیه ۱۳) و سوره مریم (آیه ۳۱) و سوره ذاریات (آیه ۵۳) و …
[۴] الکافی، یعقوب کلینی، ج۷، ص۳، ح۴، من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۴، ص ۱۳۴، ح۴۶۲٫
[۵] من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۴، ص۱۳۴، ح ۴۶۴٫
[۶] وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۱۳، ص ۳۵۲، ح۵
[۷] من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۴، ص۱۳۴، ح۴۶۷٫
[۸] الفقه الاسلامی و ادلته، وهبه الزحیلی، ج۸، صص ۱۰ و ۱۱٫
[۹] همان منبع ، ص۱۵٫
[۱۰] قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، ناصر کاتوزیان، ص۲۸، نشر دادگستر، تهران، سال ۱۳۷۷ هـ ش.
[۱۱] همان منبع، ص۳۰٫
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
