عنوان :

تحقیق تقوا در نهج البلاغه

تعداد صفحات : ۴۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

مساله تقوی در قرآن و سنت پایگاهی عظیم دارد,کرارا ودر موارد متعددی از آن سخن به میان آمده واز بعدهای مختلفی مورد بحث قرار گرفته است واولیای دین پیرامون آن وبیان صفات متقین و فضائل آنان داد سخن داده اند.

وبا مطالعه نهج البلاغه نیز می توان دریافت که تقوی در نظر حضرت علی (ع)اهمیت بسیار داشته است .

به همین دلیل در این مقاله گفتار آن حضرت را در مورد تقوی و متقین وآثار آن بیان می کنیم .

تقوی در واقع ، نوعی تمرین روحی برای دست یابی به قدرت درونی و بالا بردن توان تصمیم گیری و عزم انسان در برابر گناه و بدی هاست. آدم متقی انسانی است که از ملکه خویشتن داری برخوردار است و اراده آگاهانه بر تصمیم های خود دارد. چنین انسانی هیچ گاه ذلیل نمی شود ؛ زیرا ذلت احساسی درونی است که انسان از کوچک شدن و کوچک بودن خود دارد.

انسان متقی در حقیقت ،‌در برابر آن چه که موجب احساس ذلت و ناتوانی می شود رویین تن است و در جایگاهی استوار و دژی تسخیر ناپذیر در برابر عوامل ذلت آفرین قرار گرفته است.

نقش تقوی در ایجاد عزت و سرافرازی موضوعی است که همواره علی ـ علیه السلام ـ جامعه را بدان توجه می داد و در توصیه های خود بدان تأکید می ورزید.

در دیدگاه علی ـ علیه السلام ـ تقوی موجب می شود که انسان به زندگی خوش دست یابد. خوشی و ناخوشی زندگی انسان تا حدود زیادی به چگونگی نگرش انسان به زندگی وابسته است. انسان متقی چون بر قدرت همیشگی الهی تکیه دارد از قدرت روحی بالاتری برخوردار است و به همین سبب با خوش بینی بیشتری به زندگی می نگرد و نگرش خوش بینانه به زندگی خود به خود احساس خوشی در زندگی را در پی دارد. دست یابی به احساس رضایت و خوشی در زندگی موجب کرامت نفس و عزت می گردد. انسان های خرسند از زندگی ، هیچ گاه به سوی خواری سوق داده نمی شوند. این قبیل انسان ها در شرایط سخت زندگی هم با توجه به بینش رضایت دار به زندگی احساس خواری ندارند.

پیروان آن حضرت نیز که از معارف بلند و ارجمند او بهره گرفته و می گیرند قهراً با تقویت نیروی تقوی و خویشتن داری خواهند توانست عزت و سربلندی را در وجود خویش روزبه روز افزون کنند و به انسان هایی سرافراز و سربلند تبدیل گردند و از هرگونه ذلت پذیری و خفت گرایی بپرهیزند.

واژه های کلیدی: تقوا، نهج البلاغه، امام علی ـ علیه السلام ـ،

فهرست مطالب

آغاز سخن    ۱
تصویری از نهج البلاغه    ۲
تقوی از دیدگاه لغت    ۳
تقوی در قرآن    ۳
تقوی در نهج البلاغه    ۴
برنامه روز و برخورد با مردم    ۵
عکس العمل متقی در برابر تنا گویی مردم    ۱۱
نشانه ها  وعلامتهای پرواپیشگان و متقیان .    ۱۲
نشانه های دیگر    ۱۶
حالت شکر و سپاس    ۱۸
یادخدا    ۱۸
شب بانگرانی سربربالین می نهند و روز، شادمان از فضل و رحمت الهی اند.    ۱۹
درگیری با نفس    ۲۰
دانش همراه حلم و سخن توأم با عمل    ۲۱
برخی وارستگیهای خلقی و رفتاری    ۲۲
امید به خیر و ایمنی از شر    ۲۵
یاددارنده خدا در همه حال و همه جا    ۲۵
عفو ،‌عطا ، پیوند    ۲۶
کمالاتی فردی در زندگی فردی    ۲۸
چند فضیلت دیگردر رابطه ، با زندگی اجتماعی    ۳۰
وارستگیهای دیگر    ۳۳
رنج خود و راحت جانان طلب    ۳۳
پاک نظری و نرمخویی و مهربانی    ۳۴
پیشنهادهای عملی و کاربردی    ۳۶
سخن پایانی:    ۳۷
فهرست منابع    ۳۹

فهرست منابع

۱-    ارفع ـ سید کاظم ، ترجمه نهج البلاغه ، تهران ، انتشارات فیض کاشانی ، چاپ دوم ، ۱۳۷۹٫

۲-    بحرانی ـ میثم ، شرح نهج البلاغه ، چاپ مؤسسه مصر ، ج۳٫

۳-    جعفری ـ محمد مهدی ، آشنایی با نهج البلاغه ، تهران ، انتشارات امیرکبیر ، چاپ اول ، ۱۳۶۴٫

۴-    سلطانی ـ محمد علی ، آشنایی با نهج البلاغه ، قم ، انتشارات شهریار ، چاپ اول ، تابستان ۱۳۷۹٫

۵-    طباطبایی ـ محمد حسین ، تفسیر المیزان ، چاپ تهران ، ج۱٫

۶-    قرائتی ـ محسن ، کاوشی در نهج البلاغه ، انتشارات بنیاد نهج البلاغه ، چاپ اول ، اردیبهشت ۱۳۶۴٫

۷-    مصطفوی ـ سید جواد ، دو مقاله درباره نهج البلاغه ، مشهد ، انتشارات آستان قدس رضوی ، چاپ اول ، مهر ۱۳۶۴٫

۸-    مطهری ـ مرتضی ، سیری در نهج البلاغه ، قم ، انتشارات دارالتبلیغ اسلامی ، چاپ دوم ، ۱۳۵۴٫

آغاز سخن

در آیین مقدس اسلام ودر قرآن کریم تقوی و پرهیزگاری زیر بنای اعمال نیک هر انسان مسلمان و مومن قلمداد شده است که گویی منهای هیچ عبادت و هیچ طاعتی از انسان پذیرفته نیست:

انّما یتقبّل الله من المتقین.

جز این نیست که خداوند از متقیان وپرواداران می پذیرد.

اصولا تقوی و پرواداری هم هدف است وهم خود زمینه ساز و وسیله ای است برای پاکی وتعالی روح آدمی که هیچ مسلمان ومومنی بدون زمینه تقوی نمی تواند در راه ارشاد, هدایت و رستگاری گام بسپارد:

ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین.

این کتاب که تردید وشکی در آن نیست , مایه هدایت و رستگاری است فقط برای پرهیز گاران ومتقیان.

لذا می بینیم که مساله تقوی در قرآن و سنت پایگاهی عظیم دارد,کرارا ودر موارد متعددی از آن سخن به میان آمده واز بعدهای مختلفی مورد بحث قرار گرفته است واولیای دین پیرامون آن وبیان صفات متقین و فضائل آنان داد سخن داده اند.

وبا مطالعه نهج البلاغه نیز می توان دریافت که تقوی در نظر حضرت علی (ع)اهمییت بسیار داشته است .

به همین دلیل من وظیفه خود احساس کردمتا با تهیه مقاله ای گفتار آن حضرت را در مورد تقوی و متقین وآثار آن بیان کنم .

که در اینجا لازم می دانم از جناب آقای کیفی مسئول محترم واحدقرآن آموزش وپرورش ناحیه چهار که ازراهنمائی های ایشان بسیاراستفاده کردم تشکر کنم.ولازم میدانم از مدیریت و معاونین دبیرستان امام رضا(ع) وهمچنین مسئول کتابخانه این دبیرستان که کمکهای شایانی در این راه به من کردند کمال سپاسگزاری را داشته باشم .

تصویری از نهج البلاغه

نهج البلاغه کتابی است حاوی ۲۳۹ و ۷۹ نامه و ۴۸۰ حکمت و کلمات قصار که امیرالمؤمنین علی (ع) در زمان کوتاه خلافت خود ، ایراد نموده است و محمدبن حسین موسوی معروف به «سیدرضی» (۳۵۹-۴۰۶) که از بزرگان علماء شیعه است در سال ۴۰۰ هجری آنرا برشته تحریر در آورده است.

مؤلف نهج البلاغه درباره هدف از تألیف می گوید در آغاز جوانی شروع به تألیف کتابی درباره خصائص ائمه علیهم السلام نموده و مشتمل بر سخنان و سایر خصوصیات آنها بوده در بخش آخر مربوط به حضرت علی کلمات قصا آن حضرت را نوشتم که پس از این که برخی از دوستان آن را دیدند بسیار پسندیدند و از من تقاضا کردند که خطبه ها و نامه های آنحضرت را هم اضافه کنم. آنها می دانستند که چنین کتابی از لحاظ شاهکارهای فصاحت و بلاغت و گوهرهای درخشان ادب عربیت بی مانند خواهد بود ، زیرا امیرالمؤمنین(ع) سرچشمه فصاحت و زادگاه بلاغت است.

کتاب نهج البلاغه در مدت هزار سال همواره در آسمان علم و ادب و همچون خورشیدی فروزان ، درخشیده و نورافشانی کرده است و به زبان های زنده دنیا ، مانند انگلیسی ، فرانسه ، آلمانی ، فارسی و اردو ترجمه شده است و دانشمندان اسلامی صدها شرح و منتخب و مختصر و سیری در نهج البلاغه برای این کتاب نوشته اند۱.

سید رضی در مورد نام این کتاب می گوید: این کتاب را بدان جهت نهج البلاغه نامیدم که بابهایش بر روی بیننده باز می گردد و به خواست و منظور خود نزدیک می شود. هم برآورنده نیاز دانشمند و دانشجو است و هم منتهای آرزوی بلیغ و زاهد و در ضمن آن سخنان شگفت آوری درباره توحید و عدل و منزه داشتن خدای سبحان و متعال از تشبیه او با خلق می آید تا هر شبهه ای در پرتو نور پراکنیهایش آشکار گردد و هر بیمار حقیقی با داروی شفابخش آن بهبودی یابد۲.

تقوی از دیدگاه لغت

کلمه تقوی از ریشه (وقی ) گرفته شده که به معانی باپای برهنه و پاورچین وبا پروا راه رفتن ,اصلاح کردن چیزی و نگه داری آمده است وواژه (اتقا’)هم از باب افتعال به معانی پرهیز ,اجتناب ودوری گزیدن است و وقتی به خدا اضافه شده وگفته شود (اتق الله )به معنی ترسیدن از مجازات الهی است واحتراز از آن چیزی است که خداوند دوست نمی داردوکلمه (تقاه) نیز به معنای خشیت از مقام ربوبی است.

تقوی در قرآن

لغت تقوی و مشتقات ان در حدود دویست وسی و هشت مورد درقرآن آمده است,اما احصا و بررسی جامع آن که در حدیث وسنت آمده فرصتی بیشتر لازم دارد.

در قرآن مجید به آثار گوناگون تقوی اعم از فردی,اجتماعی,مادی ومعنوی اشارتهاشده است ومفسران گرانقدراسلام هم در تشریح و تحلیل ابعادمختلف آن قلمفرسائیها فرموده اند.

از نظر علامه طباطبائی متقیان همان مومنانند وهرگز تقوی خصوصیتی از خصوصیات طبقه أی از طبقات مومنان نیست بلکه تقوی صفتی است که درصورت تحقق ایمان و جامه وجود پوشیدن آن با همه مراحل ایمان جمع میشود و تحقق می یا بد.ودلیل این مطلب آن است که خدای متعال طایفه معینی از طوایف مومنان را با اختلاف درجات و طبقاتشان با صفت تقوی نستوده هر چند که طی آیه های نخست سوره بقره به ذکر چند صفت معرف تقوی پرداخته است و آن صفات عبارتند از:ایمان به غیب,اقامه نماز,انفاق ازآنچه که خداوندسبحان روزی فرموده,ایمان به آنچه که بر پیامبران نازل شده و یقین و اذعان به آخرت.

هرجا تقوی وجود داشته باشد ایمان نیز آنجا وجود دارد,که در حقیقت تقوی تحقق خارجی ایمان و عینیت آن است.

به هرحال در لابلای آیات قرآن برای تقوی آثار و نتایج گوناگونی ذکر شده است که می توان به اثر تقوی در معیشت دنیا و انعکاس آن در حیات نظامی اشاره کرد.

 تقوی در نهج البلاغه

در لابلای سخنان وخطبه ها و نامه های علی (ع) در نهج البلاغه نیز بارها وبارها از تقوی و خصوصیات متقیان صحبت به میان آمده است وامام بزرگوار ومعصوم به مناسبتهای مختلف به آثار تقوی و چگونگی حیات پروا پیشگان در بعد های گوناگون آن اعم از مادی ,معنوی , فردی , اجتماعی , اخلاقی وغیره ونیز در تشریح صفات و مشخصات پرهیز گاران اشارتها فرموده است وحتی گاهی در این زمینه به القای خطبه مستقل و نسبتا مفصل پرداخته است که مهمترین و پر مضمون ترین آنها خطبه أی است که به خطبه همّام شهرت دارد.

و اینک به بررسی تک تک فضائلی که حضرت علی (ع) در مورد تقوی و متقین واثرات آن در تکامل بشری فرموده است می پردازیم:

برنامه روز و برخورد با مردم

و اما النهار فحلماء علماء ابرار اتقیاء قد براهم الخوف بری اقداح ینظر الیهم الناظر فیحسبهم مرضی و ما بالقوم من مرض و یقول : لقد خولطواولقد – خالطهم امر عظیم لایرضون من اعمالهم القلیل و لایستکثرون الکثیر فهم لانفسهم متهمون و من اعمالهم مشفقون .

اما روز ، پس دانایان با حلم اند ، نیکوکاران پارسایند ، خوف و خشیت خدا آنان را چوبین کرده که قدشان همچون تیر تراشیده است . بیننده ای به خدا می نگرد ،‌پس بیمارشان می پندارد ؛ اما ابداً بیماری و ناخوشی ندارند . بیننده ای می گوید : اینان قاطی کرده اند . آری ، امر عظیمی در درون انان خلجان دارد :‌به عمل اندک و کم خشنود نیستند و کار زیاد را هم زیاد نمی دانند ؛‌خود را در انجام مسؤولیتها متهم می دارند و از پذیرفته نشدن اعمالشان خائف و بیمناک اند.