عنوان :
مقاله بررسى تحقق جرم، از اندیشه تا عمل
تعداد صفحات :۳۴
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
کسى که قصد ارتکاب جرمى را دارد، از لحظه اندیشه ارتکاب جرم در ذهن تا تحقق فعل مجرمانه در خارج، مراحلى را طى مىکند که از نظر حقوقدانان پیشین، اصطلاحا «راه جرم» و از دیدگاه علماى کنونى حقوق جزا، مراحل مختلف عمل مجرمانه نامیده مىشود . این مراحل را برخى از حقوقدانان، چهار مرحله ذکر کردهاند: ۱ . اندیشه مجرمانه یا قصد ارتکاب جرم; ۲ . انجام عملیات مقدماتى; ۳ . شروع به اجرا; ۴ . انجام کامل جرم .
براى تحقق شروع به جرم، شرایطى لازم است که این شرایط را با توجه به آنچه که در ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامى آمده مورد بررسى قرار مىدهیم . ماده مزبور مقرر مىدارد: «هر کس قصد ارتکاب جرمى کند و شروع به اجراى آن نماید، لکن جرم منظور واقع نشود، چنانچه اقدامات انجام گرفته جرم باشد، محکوم به مجازات همان جرم مىشود .»
بنابراین، شرایط تحقق شروع به جرم، به موجب این ماده عبارتند از: قصد ارتکاب جرم; شروع به اجرا; عدم وقوع جرم موردنظر; جرم بودن اقدامات انجام گرفته .
واژه های کلیدی: تحقق جرم، قصد مجرمانه ، جرم محال، جرم عقیم،
فهرست مطالب
مقدمه ۱
اندیشه مجرمانه ۲
مفهوم قصد مجرمانه ۳
مفهوم شروع به جرم و شرایط تحقق آن ۴
شروع به جرم در حقوق جزاى اسلام ۵
جرم عقیم ۶
جرم محال ۸
جرم محال در قوانین و رویههاى قضایى ۸
شرایط تحقق شروع به جرم در قانون مجازات اسلامى ۱۱
الف . قصد ارتکاب جرم ۱۲
ب . شروع به اجرا ۱۲
ج . عدم وقوع جرم موردنظر ۱۳
د . جرم بودن اقدامات انجام گرفته ۱۷
نتیجه گیرى ۲۵
منابع: ۲۸
منابع:
۱- Clarkson, C. M. V. Undrestanding Criminal law (London: Fatanapress) p. 15
۲- طلاق: ۸ و اسراء: ۱۵
۳- عبدالحسین علىآبادى، حقوق جنایى، ج اول، چاپخانه بانک ملى ایران، ۱۳۴۷، ص ۱۲
۴- پرویز صانعى، حقوق جزاى عمومى، ج اول، چاپ گنج و دانش، ۱۳۷۳، ص ۳۰۵- ۳۰۴
۵- عبدالحسین علىآبادى، پیشین، ص ۶۲
۶- ۷- رضا نوربها، زمینه حقوق جزاى عمومى، چاپ کانون وکلاى مرکز، ۱۳۶۹، ص ۱۶۱/ص ۲۷۷
۸- رضا نوربها، پیشین، ص ۱۹۱
۹- محمدحسن نجفى، جواهرالکلام، کتاب حدود، باب سرقت، «المسؤولیت الجزائیه فى الفقه الجعفرى ولو هتک الحرز بقصد السرقه . . . و ان شرع فى الجریمه لکنه لم یات بها»
۱۰- ابوالقاسم گرجى، پیشین، ص ۳۱۱
۱۱- عبدالحسین علىآبادى، پیشین، ص ۱۲۲
۱۲- ایرج گلدوزیان، حقوق جزاى عمومى، ج ۲، انتشارات جهاد دانشگاهى، ۱۳۷۲، ص ۹۳/محمدصالح ولیدى، حقوق جزاى عمومى، ج ۲، مرکز نشر داد، ۱۳۷۲، ص ۲۴۷
۱۳- پرویز صانعى، حقوق جزاى عمومى، چ چهارم، کتابخانه گنج دانش، ۱۳۷۱، ج ۱، ص ۲۵۴
۱۴- رضا نوربها، پیشین، ص ۲۰۶
مقدمه
کسى که قصد ارتکاب جرمى را دارد، از لحظه اندیشه ارتکاب جرم در ذهن تا تحقق فعل مجرمانه در خارج، مراحلى را طى مىکند که از نظر حقوقدانان پیشین، اصطلاحا «راه جرم» و از دیدگاه علماى کنونى حقوق جزا، مراحل مختلف عمل مجرمانه نامیده مىشود . این مراحل را برخى از حقوقدانان، چهار مرحله ذکر کردهاند: ۱ . اندیشه مجرمانه یا قصد ارتکاب جرم; ۲ . انجام عملیات مقدماتى; ۳ . شروع به اجرا; ۴ . انجام کامل جرم .
امروزه حقوق جزاى بیشتر کشورهاى دنیا بر خلاف گذشته، صرفا در قبال ارتکاب و تحقق عمل مجرمانه عکس العمل نشان نمىدهد، بلکه نسبتبه شروع ارتکاب جرم یا اقدامات مجرمانه بىنتیجه (جرم عقیم و جرم محال) به علت اینکه اعمال مذکور، برخلاف نظم عمومى جامعه و یا بیانگر حالت ارتکاب جرم است، درصدد مجازات متناسب برآمده است .
اندیشه مجرمانه
بررسى تاریخى و تحولات حقوقى جزا در جوامع اروپایى مؤید آن است که در حقوق جزایى قدیم، تعداد جرایم نسبتبه امروز، بسیار محدود و اغلب کلى و گسترده بود . تا قرن دوازدهم اصولا به عنصر روانى (معنوى) در ارتکاب جرم توجهى نمىشد . بعدها با گسترش اجتماعات و توسعه روابط انسانى و متحول شدن حقوق جزا، تدریجا جرایمى که به عنوان جرم تلقى مىشد، گسترش یافت . در اواخر قرن دوازدهم، در این مهم که نتیجه آن عمدتا توجه به عنصر مادى و نتایج عمل بود، تحول چشمگیرى رخ داد و از این پس، انسان به عنوان عامل اخلاقى مسؤول به حساب آمد . (۱)
بنابراین، در بررسى و قضاوت نسبتبه یک عمل مجرمانه، انسان نه فقط به دلیل نتایج عمل مادى خویش، بلکه با توجه به حالت ذهنى در مرحله ارتکاب عمل مجرمانه مورد توجه قرار گرفت . با پیدایش مکاتب نوین و تشریح و تبیین نظریات جدید در حقوق جزا، امروزه برخلاف گذشته، تنها تحقق عمل مجرمانه نیست که مورد توجه قرار مىگیرد، بلکه حقوق جزا با توجه به برخى از اهداف خود مانند حفظ نظم عمومى و پیشگیرى از وقوع جرم، خود را موظف به عکسالعمل نسبتبه اقدامات مجرمانه ناقص و حتى بىنتیجه مىداند . در اینجاست که وجود یا فقدان اندیشه مجرمانه، در تحلیل و بررسى هر یک از مراحل مختلف جرم داراى نقشى برجسته است . حقوق جزایى اسلام، اصل قانونى مجرم و مجازات و شخصى بودن کیفرها را تبیین و مسؤولیت جزایى را ویژه انسان مکلف (بالغ، عاقل و مختار) قرار داده و کودک و دیوانه و هر انسان مسلوبالاختیار و فاقد قصد و اختیار را عارى از مسؤولیت جزایى شناخته است . (۲)
مفهوم قصد مجرمانه
براى تحقق جرم، عنصر روانى لازم است . به این عنصر روانى در جرایم عمدى، «قصد مجرمانه» اطلاق مىشود که به نظر برخى حقوقدانان، مترادف با «سوء نیت» است . بین تصویر جرم در ذهن و قصد ارتکاب آن، باید تفاوت قایل شد; از آنجایى که انسان قادر نیستبر ادراکات و تصویرهایى که در آیینه فکر و اندیشه او نقش مىبندد تسلط داشته باشد، تصور و قصد جرم بذاته قابل سرزنش و ملامت نیست . (۳)
قصد مجرمانه یا سوء نیت در قانون تعریف نشده است و مقنن در متون قانونى با استفاده از عباراتى همچون: قصد سرقت، قصد اضرار، قصد استفاده نامشروع، عالما، عامدا و امثال آن داشتن قصد مجرمانه را در ارتکاب جرم عمدى مورد تاکید قرار داده است . براى تبیین مفهوم قصد مجرمانه در ابتدا لازم است مفهوم اراده روشن شود . اراده، یعنى خواستن; اراده ارتکاب عمل مجرمانه، یعنى خواستن انجام آن عمل . وجود این اراده در تحقق تمام جرایم، اعم از عمدى و غیرعمدى، ضرورت دارد . بنابراین، عنصر روانى در واقع عبارت است از:
۱ . اراده ارتکاب، به علاوه قصد مجرمانه جرایم عمدى;
۲ . اراده ارتکاب، به علاوه خطا در جرایم غیرعمدى . (۴)
در اینجا، منظور از قصد مجرمانه در ارتکاب جرایم، قصدى است که توام با اراده و ارتکاب عمل مجرمانه باشد . حقوقدانان در تعریف قصد مجرمانه یا سوءنیت، نظرات متفاوتى بیان کردهاند; برخى سوء نیت را شناخت نامشروع بودن عمل ارتکابى توسط فاعل جرم دانستهاند . (۵)
برخى دیگر، با تاکید بر اینکه جهل به قانون رافع مسؤولیت نیست، ضمن انتقاد از این تعریف، سوء نیتیا قصد مجرمانه را به عنوان خواستن و میل مرتکب در انجام یک عمل مجرمانه و تحقق نتیجه آن تعریف کردهاند و سرانجام، برخى قصد مجرمانه را کشش و تمایل به انجام عملى که قانون آن را نهى کرده دانستهاند . (۶)
مفهوم شروع به جرم و شرایط تحقق آن
در ارتکاب عمل مجرمانه عمدى، مجرم از لحظه تصمیم بر ارتکاب جرم تا زمان تحقق عمل مجرمانه، مراحل ذیل را باید طى کند: قصد مجرمانه; انجام عملیات مقدماتى; شروع به عملیات اجرایى جرم . عمل مجرمانه و جرم با تحقق هر سه شرط محقق مىشود . نظامهاى کیفرى مختلف، با توجه به قوانین موضوعه در حمایت از ارزشهاى جامعه خود، مرتکب جرم را مشمول مجازات مىدانند . در عین حال، ممکن است مجرم بعد از قصد ارتکاب جرم و انجام عملیات مقدماتى و شروع به اجرا، به علت وجود عوامل خارجى غیرارادى موفق به انجام جرم نشود . اینجاست که حقوق جزا درصدد مجازات متناسب با اینگونه اعمال شبه مجرمانه برمىآید . بنابراین، شروع به جرم به اعمالى گفته مىشود که وجود قصد مجرمانه در تعقیب و تکمیل جرم به ترتیبى باشد که اگر در اثناى کار، عامل خارجى دخالت نکند و مانع تحقق جرم نگردد، جرم به صورت کامل انجام گیرد . (۷)
به عبارت دیگر، انجام قصد مجرمانه و عملیات مقدماتى و ورود به مرحله اجراى جرم را شروع به جرم گویند، مشروط بر آنکه عمل به طور کامل محقق نشود و زیر عنوان جرم تام قرار نگیرد . (۸)
با توجه به این تعریف، شرایط تحققشروع بهجرمعبارتاستاز: قصد مجرمانه; انجام عملیات مقدماتى; آغاز عملیات اجرایى; عدم انصراف ارادى مرتکب .
شروع به جرم در حقوق جزاى اسلام
در حقوق جزاى اسلام، اصطلاح شروع به جرم وجود ندارد، ولى در برخى جرایم خاص از سوى علما، نظریاتى بیان گردیده که بیانگر مجازات اعمالى است که در قلمرو شروع به جرم اصطلاحى قرار مىگیرد . صاحب جواهر در کتاب حدود، باب سرقت مىنویسد: «اگر کسى به قصد سرقت، هتک حرمت نماید (در یا دیوار محل اشیاى محفوظ کسى را بشکافد) و لکن مالى از آن برندارد ولى شخص دیگر محتویات آن را بردارد، دست هیچ کدام به کیفر سرقت قطع نخواهد شد . بدیهى استبر عمل شخص اول، سرقت صادق نیست و شخص دوم نیز از حرز محل محفوظ چیزى برنداشته است . بر شخص اول واجب مىشود آنچه را خراب کرده درست کند و بر دومى نیز واجب است مال مسروقه را به صاحبش برگرداند . حال اگر این دو نفر، براىمثال، درمورد شکافتن دیوار یا شکستن صندوق با یکدیگر همکارى کنند ولى فقط یکى از آندو نفر محتواى آن را بردارد، تنها او سرقت کرده است; چون او مال را پس از هتک حرز، از مرز بیرون آورده است . اما نفر دوم به کیفر سرقت مجازات نمىشود; زیرا اگرچه به گناه آغاز کرده ولى گناه را انجام نداده است . (۹)
برخى از حقوقدانان باتجزیه و تحلیل شروع به جرم اصطلاحى، و تطبیق آن با قواعد حقوق جزاى اسلامى تاکید کردهاند شروع به جرم از دیدگاه حقوقدانان اسلامى، خود جرم مستقلى بوده و مشمول کیفرهاى نامعین اسلامى تعزیرات قرار مىگیرد . از این منظر، هر عملى که در شروع به جرم، صورت گرفته و گناه باشد از باب تعزیر قابل مجازات است از همین منظر، شروع به جرم اصطلاحى، در حقوق جزاى عرفى، چیزى جز نامگذارى به بخشى از کیفرهاى مستوجب تعزیراسلامى نیست . (۱۰)
جرم عقیم
حقوقدانان عموما، مفاهیم جرم عقیم و جرم محال را در مبحثشروع به جرم مورد بحث و بررسى قرار مىدهند . این امر یا به دلیل تشابه این مفاهیم با مفهوم شروع به جرم اصطلاحى و یا به دلیل قابل مجازات دانستن چنین اقدام بىنتیجهاى، در قالب شروع به جرم قرار مىگیرد . ولى واقعیت این است که هر کدام از این اقدامات بىنتیجه، داراى مفهوم مستقل و مجزا از مفهوم شروع به جرم مىباشد:
جرم عقیم با شروع به جرم از این جهت مشابهت دارد که در هر دو مرتکب به مقصود خود نمىرسد . وجه افتراق آندو این است که در شروع به جرم، فرد مرتکب عملیات اجرایى را آغاز کرده، ولى به علت مانع خارجى غیر ارادى عملیات او متوقف و به نتیجه نرسیده است، در حالى که، در جرم عقیم، فاعل تمام عملیات اجرایى جرم موردنظر را انجام داده و علت عدم موفقیت او در رسیدن به هدف، معلول مقتضیاتى خارج از اراده او و مانند عدم مهارت و . . . مىباشد . به عبارت دیگر، شروع به جرم، در مراحل ارتکاب جرم، یک جرم ناقص محسوب مىشود و در آن فقط یک عمل اجرایى آغاز شده است، در حالى که جرم عقیم از این لحاظ همانند یک جرم انجام یافته است . در حقوق جزاى فرانسه جرم عقیم همانند شروع به جرم قابل مجازات است . در حقوق جزایى ایران، صراحتا مقرراتى براى مجازات جرم عقیم پیشبینى نشده است . بعضىها آن را مشمول ماده ۲۰ قانون جزایى ۱۳۰۴ مىدانند . (۱۱)
ماده ۲۰ قانون مجازات عمومى اصلاحى سال ۱۳۵۲ و ماده ۱۵ قانون راجع به قانون مجازات اسلامى ۱۳۶۱ به امکان مجازات عقیم صراحت ندارد . با تصویب ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامى و دگرگونى در ماهیت و مفهوم شروع به جرم، برخى از حقوقدانان امکان مجازات مرتکبین جرایم عقیم و محال را در قالب شروع به جرم و مفاد مقررات قانون مذکور مطرح کردهاند . (۱۲)
جرم محال
در جرم محال نیز مرتکب مسیر مجرمانه را طى کرده، ولى به نتیجه مجرمانه نایل نیامده است . در بیان مفهوم محال گفته شده «این جرم نیز همانند جرم عقیم است زیرا در هر دو این جرایم، مرتکب داراى قصد مجرمانه بوده و عملیات اجرایى هم صورت گرفته ولى به علت وجود شرایطى در وسایل مورد استفاده و یا هدف جرم، ارتکاب جرم، عملا ناممکن مىگردد .» (۱۳) جرم محال با جرم عقیم تفاوت دارد: در جرم عقیم، علت عدم وقوع جرم، عوامل شخصى از قبیل عدم مهارت و عدم دقت مرتکب است و به هر حال، امکان ارتکاب جرم از نظر مادى وجود دارد . در حالى که در جرم محال به علتحالت و خصوصیات موجود در موضوع جرم و یا وسایل به کار رفته، وقوع جرم عملا غیرممکن است .
جرم محال در قوانین و رویههاى قضایى
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
