عنوان :

تحقیق ارتباط استرس شغلی و رضایت شغلی در معلمان

تعداد صفحات : ۷۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

یکی از گرفتاریهای اصلی بشر امروزی که طبق نظر دانشمندان زائیده تغییر و تحولات سریع اجتماعی است، موضوع استرس می باشد . هر چیزی که در تمامیت زیست شناختی یا روان شناختی انسان یا بطور کلی ارگانیسم، اختلال بوجود آورد و شرایطی را ایجاد کند که ارگانیسم طبیعتاً از آن اجتناب می کند، استرس شمرده می شود. استرس شغلی یکی از انواع اصلی استرس محسوب می شود و در حقیقت نوعی از استرس است که از مسائل مربوط به شغل ناشی می شود  .  استرس شغلی را کنش متقابل بین شرایط کار و ویژگیهای فردی شاغل به گونه ای که خواستهای محیط کار و در نتیجه فشارهای مرتبط با آن بیش از آن باشد که فرد بتواند از عهده آنها برآید تعریف کرده اند .

استرس شغلی در همه مشاغل وجود دارد، ولی در بعضی از مشاغل میزان استرس شغلی با توجه به ویژگیهای آن شغل بیشتر از سایر مشاغل است. شغل معلمی نیز از جمله مشاغل استرس زا محسوب می شود. بسیاری از افراد معتقدند که تدریس یک موقعیت استرس زا محسوب می شود.

رضایت و خشنودی افراد از شغلشان نه تنها باعث موفقیت روزافزون در آن شغل می شود بلکه تأثیرات مثبتی در روال عمومی زندگی آنها خواهد داشت.

اهمیت نتایج و پیامدهای استرس شغلی و رضایت شغلی در رابطه با شغل معلمی بیشتر از سایر مشاغل است ، معلمان با توجه به ماهیت شغل خود رسالت ویژه ای بر دوش دارند ، تعلیم و تربیت رسمی قشر وسیعی از جامعه بر عهده آنها گذاشته شده است. و با توجه به تعامل معلم با دانش آموزان و نقش الگو پذیری دانش آموزان از معلم خود، پیامدهای مثبت و منفی ناشی از استرس شغلی و رضایت شغلی معلمان علاوه بر تحت تأثیر قرار دادن معلمان، بصورت مستقیم و غیر مستقیم بر روحیه و عملکرد درسی دانش آموزان نیز تأثیر فراوانی خواهد گذاشت. و در نهایت با توجه به اثراتی که استرس شغلی معلمان میتواند در ابعاد مختلف بر خود آنها و سایر افرد جامعه داشته باشد و نتایج و پیامدهایی که برای رضایت شغلی بیان گردید اهمیت و ضرورت انجام یک تحقیق دقیق و جامع در این زمینه آشکار می شود . تحقیق حاضر در همین راستا و به لحاظ اهمیت و ارزش کاربردی که این مفاهیم می توانند داشته باشند طرح ریزی و اجرا شده است.

هدف کلی پژوهش حاضر تعیین ارتباط استرس شغلی و رضایت شغلی در معلمان می باشد. جامعه آماری مورد مطالعه این تحقیق شامل معلمان ( زن و مرد ) دبیرستان آموزش و پرورش منطقه شبستر و گروه نمونه به تعداد ۱۰۰ نفر ( ۵۰ نفر زن و ۵۰ نفر مرد به روش تصادفی انتخاب شده است ، انتخاب معلمان گروه نمونه از بین ۱۱ مدرسه در مقطع دبیرستان ( ۶ مدرسه دخترانه و ۵ مدرسه پسرانه ) که بطور تصادفی از مدارس دبیرستان این منطقه انتخاب شده اند صورت گرفته است .

نتایج تحقیق نشان می دهد که بین میزان استرس شغلی مردان و زنان تفاوت معنی داری وجود دارد. معلمان مرد از رضایت شغلی بیشتری نسبت به زنان برخوردارند.

 واژه های کلیدی: استرس شغلی، رضایت شغلی، معلم

فهرست مطالب

مقدمه    ۶
بیان مسئله    ۸
اهداف تحقیق    ۱۰
فرضیات تحقیق    ۱۱
تعریف عملیاتی    ۱۲
مبانی نظری استرس شغلی    ۱۴
رویکردهای نظری مختلف در زمینه استرس    ۱۶
استرس شغلی:    ۲۲
استرس شغلی معلمان    ۲۳
نشانه های استرس شغلی    ۲۵
عوامل موثر در استرس شغلی    ۲۷
عوامل موثر در استرس شغلی معلمان    ۲۸
پیامدهای ناشی از استرس    ۳۰
مبانی نظری رضایت شغلی    ۳۱
نظریه های رضایت شغلی    ۳۴
نظریه دو عاملی هرزبرگ    ۳۵
ارزیابی سازش شغلی    ۳۹
بررسی پژوهشهای انجام یافته در زمینه استرس شغلی    ۴۱
۱-تحقیقات داخلی    ۴۱
۲-تحقیقات خارجی    ۴۴
بررسی پژوهشهای انجام یافته در زمینه رضایت شغلی    ۴۷
۱-تحقیقات داخلی    ۴۷
۲-تحقیقات خارجی    ۴۹
تلفیق و نتیجه گیری از پژوهشها    ۵۲
معرفی روش تحقیق     ۵۵
۱ – ۳ : جامعه آماری و گزینش نمونه     ۵۵
۲ – ۳ :‌روش جمع آوری اطلاعات و ابزار اندازه گیری     ۵۵
۳ – ۳ : روش آماری تجزیه و تحلیل اطلاعات     ۵۶
یافته های تحقیق و تجزیه و تحلیل آنها     ۵۹
بیان توصیفی نتایج     ۵۹
بحث و نتیجه گیری     ۶۷
محدودیت های تحقیق     ۶۷
پیشنهادات     ۶۸
منابع و مأخذها     ۷۱

منابع و مأخذها :

۱ – پاول ، ترورج ، انرایت ، سیمون ج ، ( ۱۳۷۶ ) ، کنترل اضطراب و استرس ، ترجمه حسن توزنده جانی و نسرین کمال پور ، چاپ اول ، نشر مرندیز

۲ – شعاری نژاد ، علی اکبر ( ۱۳۷۵ ) . روانشناسی رشد بزرگسالان در فراخنای زندگی ، چاپ اول ، انتشارات دنیای پژوهش

۳ – شاملو ، سعید ( ۱۳۷۸ )‌بهداشت روانی ، تهران ، انتشارات رشد

۴ – آزاد ، حسین (‌۱۳۷۸ ) آسیب شناسی روانی ، تهران ، انتشارات بعثت

۵ – شریفی ، حسن پاشا و شریفی ، نسترن ( ۱۳۸۰ ) روشهای تحقیق در علوم رفتاری ، تهران ، انتشارات سخن

۶ – ریو ، جان مارشال . ( ۱۳۷۸ ) انگیزش و هیجان ( ترجمه یحیی سید محمدی ) چاپ دوم ، تهران ، مؤسسه نشر ویرایش

۷ – لو ، پیر ، لو ، هنری (‌۱۳۷۱ )‌استرس دایمی ( ترجمه عباس قریب ) چاپ اول ، مشهد ، انتشارات درخشش . (‌چاپ اثر به زبان اصلی ۱۹۸۶ )

۸ – راس ، رندال آر ، آلتمایر ، الیزابت . ام (‌۱۳۷۷ ) استرس شغلی ( ترجمه غلامرضا خواجه پور )‌چاپ اول ، تهران ، انتشارات سازمان مدیریت صنعتی .

۹ –  ابراهیم قوام ، صغری ( ۱۳۷۲ ) منابع استرس زا در شغل معلمی . تربیت ، ۸ ، ص ۱۱ – ۱۴ .

۱۰ – مغاره ، زهرا ( ۱۳۷۴ )‌رابطه استرس شغلی معلمین و رضایت شغلی آنها در منطقه مهر شهر کرج ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشکده‌ علوم انسانی ، دانشگاه تربیت مدرس

۱۱ – استورا ، ب (‌۱۳۷۷ ) تنیدگی یا استرس : بیماری جدید تمدّن (‌ترجمه پریرخ دادستان ) ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات رشد .

۱۲ – دقیقی ، رضا ، فرهنگی ، علی اکبر ( ۱۳۷۹ ) تنش در محیط کار ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات نگرش روز

۱۳ – رضایی ، علی رضا ( ۱۳۷۴ ) بررسی میزان شیوع ، منابع و علائم استرس در میان معلمان ایرانی مجموعه مقالات اولین سمینار استرس و بیماریهای روانی ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات دانشگاه علّامه طباطبایی ، ( ص ۷۳ – ۹۱ )

مقدمه

در جوامع امروزی نقش و اهمیت آموزش و پرورش بعنوان یکی از نهادهای اصلی و اساسی هر جامعه ای ، بر همگان پر واضح و آشکار است و این موضوع هم بسیار بدیهی است که یکی از ارکان اصلی آموزش و پرورش هر جامعه ای معلمان هستند . آموزش و پرورش بدون وجود معلم نمی تواند معنا و مفهومی داشته باشد.پس رسالت تعلیم و تربیت با وجود معلمان خسته، مضطرب، افسرده، ناتوان و ناراضی زیر سؤال خواهد رفت چرا که فشار عصبی ناخوشایند معلم باعث می گردد تا روحیه یأس و ناامیدی بر آن مستولی گردد و اعتماد به نفس و عزّت آن خدشه دار گردد.( محمدی خواه ، ۱۳۷۸ )

یکی از گرفتاریهای اصلی بشر امروزی که طبق نظر دانشمندان زائیده تغییر و تحولات سریع اجتماعی است، موضوع استرس می باشد . رضایت و خشنودی افراد از شغلشان نه تنها باعث موفقیت روزافزون در آن شغل می شود بلکه تأثیرات مثبتی در روال عمومی زندگی آنها خواهد داشت.

عدم رضایت شغلی موجب کاهش روحیه کارکنان می شود و در شوم ترین شکل خود، رضایت شغلی پائین سرچشمه گروههای بی اجازه غیبتها، پائین آمدن آهنگ کار و جایگزینی کارکنان است. نارضایتی شغلی می تواند عامل افزایش سوانح کاری، تأخیر، کارکرد پائین، مشکلات انضباطی و دیگر مشکلات باشد.

در یک جمع بندی کلی میتوان گفت که رضایت شغلی نتایج مثبت گوناگونی از جهت فردی و سازمانی به همراه دارد و بر احساس فرد در باره سازمان و علائق وی به مشارکت در حفظ همبستگی کمک می کند و تأثیر قابل توجهی در شیوه تقرب و نزدیکی افراد نسبت به مشاغل خود، میزان تلاش، تعهدات و سهم آنان در اثر بخشی سازمان دارد .

اهمیت نتایج و پیامدهای استرس شغلی و رضایت شغلی در رابطه با شغل معلمی بیشتر از سایر مشاغل است ، معلمان با توجه به ماهیت شغل خود رسالت ویژه ای بر دوش دارند ، تعلیم و تربیت رسمی قشر وسیعی از جامعه بر عهده آنها گذاشته شده است. و با توجه به تعامل معلم با دانش آموزان و نقش الگو پذیری دانش آموزان از معلم خود، پیامدهای مثبت و منفی ناشی از استرس شغلی و رضایت شغلی معلمان علاوه بر تحت تأثیر قرار دادن معلمان، بصورت مستقیم و غیر مستقیم بر روحیه و عملکرد درسی دانش آموزان نیز تأثیر فراوانی خواهد گذاشت. و در نهایت با توجه به اثراتی که استرس شغلی معلمان میتواند در ابعاد مختلف بر خود آنها و سایر افرد جامعه داشته باشد و نتایج و پیامدهایی که برای رضایت شغلی بیان گردید اهمیت و ضرورت انجام یک تحقیق دقیق و جامع در این زمینه آشکار می شود . تحقیق حاضر در همین راستا و به لحاظ اهمیت و ارزش کاربردی که این مفاهیم می توانند داشته باشند طرح ریزی و اجرا شده است.

 بیان مسئله

فشار روانی نه تنها ممکن است از ناکامیهای مربوط به نرسیدن به هدفها و احساس تعارض ناشی شود، بلکه ممکن است مربوط به رویدادهای مختلف یا رفتار کردن به طریقه های خاصّی باشد که از داخل یا خارج بر فرد تحمیل شود . معمولاً این فشارها شخص را مجبور می کنند که مصراً به عمل خود سرعت ببخشد یا رفتار جهت یافته خود را بسوی هدف معینی تغییر دهد. گاهی اوقات این فشارها بطور جدی تدابیر سازشی فرد را مختل می سازند و موجب فشار روانی مزمن می شوند که اگر شدت یابند منتهی به اضمحلال رفتار منظم فرد می گردند. بدین ترتیب، استرس ممکن است شامل ناکامی، تعارض و فشار روانی خاص باشد.

استرس ممکن است تحمیل شده[۱] باشد مانند یک سرباز که مجبور است تحت انضباط شدید و سایر شرایط فشار آور قرار گیرد، تعیین شده[۲] باشد مانند ستاره شناسی که باید ساعتها، روزها و حتّی ماهها منتظر رصد کردن ستارگان باشد و در نتیجه در معرض استرس غیرمعمول طولانی مدت قرار گیرد، انتخاب شده[۳] باشد مانند فردی که به دلایل معتبر شخصی یک موقعیت فشار آور را انتخاب می کند، طرح شده[۴] باشد مانند تجارب مربوط به محرومیت حسی به منظور تجربه های آزمایشی تحقیقاتی هم که در مورد استرس شغلی و رضایت شغلی انجام گرفته است نشان میدهد که بین این دو رابطه منفی وجود دارد بطوری که استرس شغلی زیاد باعث کاهش رضایت شغلی در افراد می شود ( نقل از مغاره، ۱۳۷۴ )

در گذشته اختلالی شبیه به آنچه اکنون اختلال استرسی پس از ضایعه روانی (P.T.S.D) نامیده شده است در میان سربازان آمریکائی در جنگهای داخلی مشاهده شد که چون در آن نشانه های قلبی مربوط به دستگاه عصبی خودکار وجود داشت، « اختلال قلب سربازان[۵] » نام گرفت.

پرسشهائی که در این تحقیق مطرح میباشد به شرح زیر است:

۱-   آیا بین میزان استرس شغلی و رضایت شغلی معلمان رابطه ای وجود دارد ؟

۲-   آیا نگرش معلمان زن و مرد در رابطه با میزان استرس شغلی متفاوت است؟

۳-   آیا نگرش معلمان زن و مرد نسبت به رضایت شغلی متفاوت است؟

فرا گیر بودن استرس در جامعه مان از آن جا آشکار میشود که هر یک با زبان خود به طریق مختلف آن را بیان میکنیم مثلاً می گوئیم « احساساتم جریحه دار شده اند، احساس تنگی، فشار و تنش، وحشت زدگی ، آشفتگی، بیقراری می کنیم.» با هر زبانی که احساسمان را بیان کنیم به هر حال استرس را همگی ما تجربه می کنیم . استرس در زندگی روزمره به شیوه های متفاوتی بروز می کند: پرخاشگری ناگهانی در پاسخ به یک سؤال ساده لوحانه، سردرد شدید در پایان یک روز کار سخت، بروز عصبانیت بصورت زدن روی فرمان ماشین در ترافیک. این استرسها در طول روز، طبیعی هستند.

   در تحقیق حاضر سعی بر این است تا ارتباط بین مفاهیم استرس شغلی و رضایت شغلی در رابطه با شغل شریف معلّمی مورد توجه قرار گیرد و چگونگی ارتباط این مفاهیم با یکدیگر و نحوه تأثیر آنها بر همدیگر بصورت دقیق مورد بررسی قرار بگیرد تا از این طریق بتوان علاوه بر تعیین روابط موجود و مشخص نمودن وضعیت این رابطه در بین معلمان راهکارهای عملی را نیز در حد امکان به مسئولین مربوطه ارائه نمود.

  اهداف تحقیق:

 هدف کلی پژوهش حاضر تعیین ارتباط استرس شغلی و رضایت شغلی در معلمان می باشد. تا از این طریق بتوان همسو با تحقیقات و مطالعات دیگر، دانش موجود در این زمینه را گسترش داده و در مورد ارتباط این مفاهیم با یکدیگر به یافته های جدید و دقیقی دست یافت و در ضمن دسترسی به این هدف کلی اهداف فرعی دیگری به شرح زیر در پی خواهد دارد: ۱- تعیین رابطه رضایت شغلی با استرس شغلی با توجه به مقطع و جنس معلمان

۲- تعیین میزان استرس شغلی معلمان مقطع تحصیلی دبیرستان

۳-مقایسه میزان استرس شغلی در دبیران زن و مرد

۴-     تعیین عوامل مؤثر بر رضایت شغلی معلمان

۵-     مقایسه میزان رضایت شغلی دبیران زن و مرد در مقطع تحصیلی دبیرستان

۶-     ارائه راهکارهایی برای کاهش استرس شغلی و افزایش رضایت شغلی در معلمان

فرضیات تحقیق:

« فرضیه در حقیقت راه پیشنهادی پژوهشگر برای پاسخگویی به مسأله است.»

در راستای اهداف تحقیق فرضیه های زیر مورد آزمایش قرار گرفته اند:

۱-     میزان استرس شغلی در بین زنان و مردان متفاوت است .

۲-     میزان رضایت شغلی در بین زنان و مردان متفاوت است .

۳-     بین رضایت شغلی و استرس شغلی رابطه وجود دارد .

۴-      همبستگی بین رضایت شغلی و استرس شغلی دربین زنان و مردان متفاوت است .

متغیرهای تحقیق و تعریف عملیاتی آنها

متغیرهایی که در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته اند عبارتند از :

الف ) رضایت شغلی ( متغیر پیش بینی ) و استرس ( متغیر ملاک )

ب ) استرس شغلی ( متغیر پیش بینی ) و رضایت شغلی ( متغیر ملاک )

ج ) جنسیت ( متغیر تعدیل کننده )

استرس شغلی : استرس شغلی را می توان روی هم جمع شدن عوامل استرس و آنگونه وضعیتهای مرتبط با شغل دانست که بیشتر افراد نسبت به استرس زا بودن آن اتّفاق نظر دارند به بیان دیگر استرس ناشی از شغل، استرسی است که فرد معینی بر سر شغل معینی دستخوش آن می شود.

تعریف عملیاتی: در این تحقیق استرس شغلی به وسیله پرسشنامه استرس شغلی معلمان که توسط باگلیونی و غیره تهیه شده است، مورد سنجش و اندازه گیری قرار می گیرد.

رضایت شغلی: رضایت شغلی به نگرش فرد در باره شغلش اطلاق می شود کسی که رضایت شغلی اش در سطح بالایی باشد به کارش نگرش مثبتی دارد ولی کسی که از کارش ناراضی است، نگرش وی نیز به کارش منفی است.

تعریف عملیاتی:

در این پژوهش رضایت شغلی و میزان آن از پرسشنامه رضایت شغلی که توسط شریعت نیا در سال ۱۳۷۳ تهیه و هنجاریابی شده است اندازه گرفته می شود.

جنسیت:

جنسیت به مذکر و مؤنث بودن معلمان اشاره دارد و بوسیله علامت ضربدر معلمان در مقابل گزینه های ( مرد – زن) در قسمت اطّلاعات فردی پرسشنامه مشخّص می شود.