عنوان :

تحقیق رابطه خویشتن پنداری و رضایت شغلی دبیران در سطح دبیرستان

تعداد صفحات :۸۸

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده :

در پژوهش حاضر هدف اصلی بررسی رابطه میان خویشتن پنداری و رضایت شغلی دبیران دبیرستانهای شهر زنجان در سال تحصیلی ۸۵ – ۱۳۸۴ می باشد. آنچه که مسلم است همه افراد برای احراز همه نوع مشاغل استعداد و آمادگی ندارند. شغل می بایست باسطح تواناییها و خصوصیات شخصیتی فرد تطابق داشته باشد تا شاغل احساس آرامش، امنیت و رضایت نماید.

تحقیقاتی که در زمینه خصوصیات شخصیتی صورت گرفته تأثیر این خصوصیات را در رضایت شغلی فرد تأیید می نماید. خصوصیات را در رضایت شغلی فرد تأیید می نماید. خصوصاً در رابطه با عامل خویشتن پنداری تحقیقات متعدد صورت گرفته همان طور که شرتز بیان می کند درگی که فرد از خویشتن دارد جهت این که چگونه بعضی مشاغل با شخصیت، رغبتها، توانائیها و هدفهای وی بهترین تناسب تناسب را دارد لازم است و یا سوپر و همکارانش بیان می کنند اولین عامل مؤثر در تعیین مسیر تکامل انتخاب شغل و حرفه، پندار تو عقیده انسان درباره خودش می باشد. و یاهاپاک معتقد است که رضایت شغلی مفهومی پیچیده است و با عوامل روانی، جسمانی و اجتماعی ارتباط دارد البته به دنبال این نظریات و تحقیقات در تحقیقاتی نظیر تحقیق سیادین رابطه معنی داری میان خصوصیات شخصیتی و رضایت شغلی حاصل نشد.

 در این تغییر متغیرهای مورد مطالعه خویشتن پنداری و رضایت شغلی می باشد. خویشتن پنداری به معنی درکی که انسان از توانائیها، ارزشها و اهداف خود دارد و رضایت شغلی به معنی احساس مثبت فرد نسبت به شغل خود. البته متغیرهایی نظیر میزان صداقت آزمودنی در پاسخگویی به سؤالات، حواس پرتی آزمودنی شرایط محیطی و جسمی و روانی به عنوان متغیرهایی غیرقابل کنترل محسوب شده اند. که تأثیر این عوامل با توجه به انتخاب تصادفی نمونه ها خنثی، درنظر گرفته شده است.

 جهت جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه رضایت شغلی (تست خود ساخته) و خویشتن پنداری راجرز استفاده شد. جامعه آماری مورد تحقیق دبیران دبیرستانهای شهر زنجان است که از میان این جامعه تعداد ۴۰ نفر به صورت روش نمونه گیری نسبی انتخاب شدند و پرسشنامه میان این افراد توزیع گردید.

 نتایج به دست آمده نشان می دهد بین خویشتن پنداری و رضایت شغلی رابطه معنی داری وجود دارد و رضایت شغلی در بین دبیران زن بیشتر از دبیران مرد است و همین طور خویشتن پنداری دبیران زن نسبت به دبیران مرد بیشتر است.

واژه های کلیدی: خویشتن داری، رضایت شغلی، خصوصیات شخصی

فهرست مطالب

چکیده :   ۳
مقدمه :   ۴
بیان مسأله :   ۵
سوال مساله :   ۵
اهمیت مسأله :   ۵
هدف تحقیق :   ۷
اهداف جزئی :   ۷
فرضیات تحقیق :   ۷
تعاریف عملیاتی :   ۷
تعریف عملیاتی :   ۸
فصل دوم   ۹
ادبیات و پیشینه تحقیق   ۹
پیشینه تحقیق در رابطه با خویشتن پنداری   ۱۰
پیشینه نظری   ۱۱
مفهوم خود   ۱۲
مفهوم بخشیدن به خود :   ۱۳
چگونگی تشکیل خود :   ۱۴
رشد مفهوم خود :   ۱۵
تعریف خود از دیدگاههای تجربی و پژوهش :   ۱۷
تعریف خود از دیدگاه های روان تحلیل گری :   ۱۷
خود در دیدگاه های مختلف روان شناختی :   ۱۸
نظریه های زیربنایی رضایت شغلی :   ۲۴
نظریه های ریز مدل :   ۲۸
رضایت شغلی :   ۳۱
رضایت شغلی و عملکرد   ۳۸
جستجوی معنا در محیط کار   ۳۹
قدر دانی :   ۴۰
توازن :   ۴۱
چالش :   ۴۲
بحث و گفتگو :   ۴۳
جهت گیری :   ۴۵
اعتبار سازمانی :   ۴۵
هدف :   ۴۶
احترام :   ۴۸
برقراری ارتباط :   ۴۹
غیر رسمی بودن :   ۵۱
یکپارچگی :   ۵۲
تناسب :   ۵۳
رشد تخصصی :   ۵۴
انعطاف پذیری :   ۵۵
نوآوری :   ۵۶
برابری :   ۵۸
مالکیت :   ۵۹
حمایت :   ۶۰
خدمات :   ۶۱
ارزش :   ۶۳
مربوط بودن :   ۶۴
فصل سوم :   ۶۶
روش تحقیق :   ۶۶
جامعه مورد تحقیق :   ۶۷
نمونه آماری و روش نمونه گیری :   ۶۷
ابزار اندازه گیری :   ۶۸
فصل چهارم   ۶۹
تجزیه و تحلیل داده ها   ۷۰
فصل پنجم   ۷۴
بحث و نتیجه گیری   ۷۵
پیشنهادات تحقیق :   ۷۸
محدودیتهای تحقیق :   ۷۸
ضمائم :   ۷۹
منابع :   ۸۴
منابع فارسی :   ۸۴
منابع انگلیسی :   ۸۶

منابع :

 منابع فارسی :

 ۱ ) شفیع آبادی، دکتر عبدالله، «راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای و نظریه های انتخاب شغل»، تهران : انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ نهم ؛

 ۲ ) براندن، ناتانیل، «روانشناسی حرمت نفس»، ترجمه جمال هاشمی، تهران : موسسه سهامی نشر، چاپ اول، ۱۳۵۹ ؛

 ۳ ) هیلی، دکتر چارلز، «مشاوره حرفه ای برای معلمان و مشاوران»، ترجمه دکتر طیبه زندی پور، تهران: انتشارات فردوس، چاپ اول، ۱۳۶۶ ؛

 ۴ ) شرتزر، پروفسور بروس ئی، «بررسی و برنامه ریزی زندگی تحصیلی شغلی»، ترجمه دکتر طیبه زندی پور، تهران : انتشارات فردوس، چاپ دوم، ۱۳۶۹ ، ص ۲۰۴ – ۲۶۰ ؛

 ۵ ) سیاسی، دکتر علی اکبر، نظریه های شخصیت با مکاتب روانشاسی»، تهران : موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۶۷ ؛

 ۶ ) لی، مای، «شخصیت»، ترجمه دکتر محمود منصور، تهران : انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۵۹ ؛

 ۷ ) عباس زاده، دکتر میرسید محمد، «حرفه معلمی و رضایت شغلی»، فصلنامه تعلیم و تربیت، سال ششم، شماره ۱ ، بهار ۱۳۶۹ ؛

 ۸ ) حیدری، مریم، «بررسی عوامل مؤثر در رضامندی از شغل معلمین در دوره راهنمایی شهر اصفهان»، پایان نامه فوق لیسانس، ۱۳۵۹ ، دانشکده خدمات اجتماع؛

 ۹ ) مرکز تحقیقات آموزش و پرورش استان مازندران، گزارش اجمالی تحقیق، «بررسی ارتباط میان خویشتن پنداری و رضایت شغلی معلمان»؛

 ۱۰ ) گنجی، حمزه (۱۳۷۸)، روانشناسی کار، چاپ اول، انتشارات ارسباران؛

 ۱۱ ) الوانی، مهدی، (۱۳۷۱)، مدیریت عمومی، چاپ پنجم، تهران، انتشارات نشر نی؛

 ۱۲ ) الوانی، مهدی، (۱۳۷۵)، خویشتن شناسی مدیران، چاپ سوم، تهران، انتشارات نشر نی.

منابع انگلیسی :

۱ ) Geen, G, Russell (1995). “Human Motivation : A social psychology Approach .” Calofornia, Brook & publishing Co.

۲ ) Herzberg, Grederic.  Mausher. Bernard & Syndeman, Barbara (1959). ” the motivation to work.” Newyork wiley.

۳ ) Maslow. A.H (1954). ” Motivational personality”. Newyork & Brothers.

مقدمه :

 با پیشرفت جامعه امروزی و توسعه بروکراسی در نظامهای شغلی یکی از عمده ترین و شاید جنجال برانگیزترین مفاهیمی که از یک سو تلاشهای نظری و بنیادی بسیاری را به خود معطوف ساخته و از سوی دیگر در تمامی سطوح مدیریت و منابع نیروی انسانی سازمانها اهمیت زیادی پیدا کرده رضایت شغلی است – اهمیت این موضوع از یک سو به دلیل نقشی است که این سازه در پیشرفت و بهبود سازمان و نیز بهداشت و سلامت نیروی کار دارد و از سوی دیگر علاوه بر تعاریف متعدد، سازه مشترک بسیاری از حوزه های علمی از جمله آموزش و پرورش، روان شناسی، مدیریت، جامعه شناسی، اقتصاد و حتی سیاست می باشد – جامعه جهانی به نهاد تعلیم و تربیت به عنوان نهادی ارزشمند می نگرد و می کوشد تا دامنه های سرمایه گذاری در این نهاد را گسترش و توسعه دهد بسیاری از متخصصان و مدیران آموزش به این مهم واقف گردیده اند که نظام آموزش همانند یک سیستم است که ایجاد خلل در هر بخش از این سیستم می تواند عملکرد کل سیستم را با مشکل مواجه سازد – بدیهی است با توجه به اهمیت شغل معلمی در پرورش استعدادها و تربیت نیروی انسانی کارآمد جهت ساختن آینده ای روشن و موافق، خودشناسی و بررسی جهانی بینی این گروه و در نتیجه رضایت شغلی حاصله از اهمیت خاصی برخوردار می باشد که این پژوهش سعی بر آن دارد به بررسی این مهم بپردازد.

 بیان مسأله :

 آخرین پدیده ای که در قلمرو تئوریهای مدیریت عرضه شده تئوری بروکراسی و یا دیوان سالاری است، بنیان گذار این تئوری ماکس و بربود که تکوین تئوری ساخت گرایان را قلمرو و تئوری بروکراسی می نامید. اصول و مفاهیمی را که ماکس وبر در این تئوری عرضه داشته همگی جهت کنترل اختیارات سازمانی بوده است که در این نظریه، مسأله سنجیدن رضایت شغلی کارکنان به دلیل نداشتن ارتباط رویاروی بین مدیران و کارکنان مسأله مهمی می باشد.

سوال مساله :

۱-   آیا بین خویشتن پنداری و رضایت شغلی دبیران رابطه وجود دارد ؟

۲-   آیا خویشتن پنداری در بین زنان دبیر بیشتر از مردان است ؟

۳-   آیا رضایت شغلی در بین زنان دبیر بیشتر از مردان است؟

 اهمیت مسأله :

 صاحبنظران بر این باورند که، رفتارهای انسانی به استثنای برخی بازتابهای ساده و غریزی، به انگیزه بستگی دارد و معتقدند که انگیزه زمینه پیدایش رفتارها را سبب می شود – فیشر و هانا[۱] رضایت شغلی را عاملی روانی قلمداد می نمایند و آن را نوعی سازگاری عاطفی با شغل و شرایط و شرایط اشتغال می انگارند – فرد با تأکیدی که بر عوامل مختلف از قبیل میزان درآمد، ارزش اجتماعی شغل، شرایط محیط کار و فرآورده اشتغال در زمانهای متفاوت دارد به طرق گوناگون احساس رضایت از شغل می نماید (شفیع آبادی، ۱۳۶۷ ، ص ۱۲۳ – ۱۲۴ ) جان هالند[۲] روان شناس معروف تحقیق گسترده ای در رابطه با انتخاب شغل نوع شخصیت انجام داد و به این نتیجه رسید که افراد با خودشناسی بهتر و بیشتر در مقایسه با کسانی که خودشناسی آنها کمتر است انتخابهای بهتری را انجام می دهند – آثار به دست آمده از گذشته های دور، تعالیم آسمانی و بررسیهای فیلسوفانه در توجه انسان به شناخت خود همگی حاکی از جریان سیاسی از تفکر و تعقل است که به خویشتن شناسی ختم می شود – بدیهی است با توجه به اهمیت شغل معلمی، خودشناسی و بررسی جهان بینی این گروه از اهمیت خاصی برخوردار می باشد که این پژوهش سعی بر آن دارد که به بررسی این مهم بپردازد. درخصوص اهمیت مسئله باید گفت : دستگاه عظیم آموزش و پرورش در هر جامعه ای نقش موثری را در تعلیم و تربیت نیروی انسانی بر عهده دارد. این وظیفه مهم بر عهده معلمین جامعه می باشد لذا در انتخاب افراد جهت این شغل حساس می بایست دقت عمل به خرج داد – در اقتصاد جدید، زندگی شغلی یک فرد در جهات بسیاری می تواند گسترش یابد، در این خصوص افرادی که خصوصیات حرفه ای خود را می شناسند و مبتنی بر جهان بینی خاصی هستند بیشتر احتمال دارد که از زندگی حرفه ای خود رضایت کسب کنند – با توجه به رسالت آموزش و پرورش شایسته است پژوهش هایی در این زمینه صورت گیرد تا از طرفی در برنامه های تربیت معلم و گزینش افراد تغییرات مطلوب صورت پذیرد از طرفی دیگر جاذبه های شغل معلمی ازدیاد یابد تا بدین ترتیب بتوان رضایت از شغل را در معلمین افزایش داد که چنین رضایتی ضمن بازدهی آموزشی و بهبود تعلیم و ترتبیت موجبات اعتماد به نفس و رشد دانش آموزان را فراهم می آورد.

هدف تحقیق :

هدف اصلی پژوهش حاضر تعیین رابطه خویشتن پنداری و رضایت شغلی دبیران است.

اهداف جزئی :

۱ ) تعیین تفاوت خویشتن پنداری دبیران زن و مرد

۲ ) تعیین تفاوت رضایت شغلی دبیران زن و مرد

فرضیات تحقیق :

۱ ) بین میزان خویشتن پنداری وئ رضایت شغلی دبیران رابطه وجود دارد.

۲ ) خویشتن پنداری دبیران زن و مرد متفاوت است.

۳ ) رضایت شغلی دبران زن و مرد متفاوت است.

تعاریف عملیاتی :

در این پژوهش دو متغیر اصلی یعنی خویشتن پنداری بعنوان متغیر مستقل و رضایت شغلی بعنوان متغیر وابسته مورد بررسی واقع شده اند.

خویشتن پنداری از دیدگاه راجرز[۳] مدنظر این تحقیق می باشد – به نظر راجرز، خویشتن پنداری عبارت است از : نظام ادراکی انسان که تعیین کننده شیوه زندگی اوست، نظام ادراکی که به طور آگاهانه عمل می کند و از زمینهایی نظیر درک توانائیهای فردی، درک روابط فرد با خود و دیگران، درک ارزشها و درک هدفهای زندگی تشکیل می گردد (شفیع آبادی ۱۳۵۹).

رضایت شغلی نوعی احساس مثبت فرد نسبت به شغلش می باشد. منظور از رضایت شغلی عوامل گوناگونی است که سبب می گردد فرد شاغل در لحظه معینی از زمان از شغل خود احساس رضایت نماید و به خود بگوید از شغلش راضی است و از آن لذت می برد. (شفیع آبادی ۱۳۵۹).

رضایت شغلی نگرشی است که افراد درباره شغل خود دارند. این نگرش نشأت گرفته از ادراک افراد نسبت به شغلشان می باشد.

در این تحقیق رضایت شغلی بعنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است و منظور از آن است که خود از پرسشنامه رضایت شغلی دبیران دریافت می دارد.

تعریف عملیاتی :

خویشتن پنداری : عبارت است از نمره ای است نمره ای است که آزمودنی از آزمون خویشتن پنداری کسب می کند

رضایت شغلی : عبارت است از نمره ای است که آزمودنی از آزمون رضایت شغلی بدست می آورد

پیشینه تحقیق در رابطه با خویشتن پنداری

ارسلان امیری در سال (۱۳۷۰) در تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطه بین خویشتن پنداری و اضطراب در بین جوانان ۲۲ ساله شهرستان آباده تحقیقی انجام داده اند که نتایج بدست آمده حاکی از آن است که بین خویشتن پنداری و اضطراب رابطه مهنی داری وجود دارد به این صورت که خویشتن پنداری بالا باعث کاهش اضطراب و بالعکس آنهم می تواند اتفاق بیافتد.

آزاده رهنما در سال ۱۳۷۴ در تحقیقی تحت عنوان مقایسه خویشتن پنداری در بین دختران و پسران حدود سنی ۱۸ ساله شهرستان نور که نتایج بدست آمده حاکی از آن است که خویشتن پنداری در بین پسران بیشتر از دختران است.

بیابانی در سال ۱۳۷۶ در تحقیقی تحت عنوان بررسی رابطه بین خویشتن پنداری و سلامت روانی در بین زنان شاغل حدود سنی ۳۵ ساله طالقان ارائه کرده اند که نتایج بدست آمده حاکی از آن است که بین خویشتن پنداری و سلامت روانی زنان شاغل رابطه معنی داری وجود دارد.

پارسا در سال ۱۳۸۰ در تحقیقی تحت عنوان مقایسه خویشتن پنداری در بین زنان مطلقه و مردان مطلقه حدود سنی ۳۰ ساله شهرستان نوشهر از توابع مازندران تحقیقی ارائه کرده اند که نتایج بدست آمده حاکی از آن است که بین زنان مطلقه و مردان مطلقه از لحاظ خویشتن پنداری تفاوت وجود دارد و مردان مطلقه به نسبت زنان خویشتن پندارتر هستند.

در سال ۱۹۸۴ در تحقیقی که اندرسون و سارکی انجام داده اند تحت بررسی رابطه بین خویشتن پنداری و استرس در بین زنان و مردان و مقایسه این متغیرها بر روی آنها با آزمایشات و آزمونهای بیماری که انجام داده اند به این نتیجه رسیده اند که بین کاهش اضطراب و خویشتن پنداری بالا رابطه معنی داری وجود دارد به این صورت که کاهش استرس باعث بالا رفتن خویشتن پنداری و افزایش اضطرای باعث پایین آمدن خویشتن پنداری و توجه به خود در فرد می شود و همین طور تحقیقات انجام شده نشان می دهد که خویشتن پنداری در مردان بیشتر از زنان است و بر عکس استرس در بین زنان بالاتر از مردان است.

پیشینه نظری

بررسی تاریخی نظریه های خود :

 موضوع روان و تن از قرن ۱۷ در فلسفه جایگاه خاص خودش را حفظ کرده است نفس و بدن در بسیاری از جهات با هم اختلاف دارند ولی به هم وابسته اند. در این زمینه فلاسفه نظریاتی راجع به رابطه آن ارائه داده اند (رجائی، ۱۳۷۲).

 سقراط معتقد بود اسنان ابتدا باید اول خود را بشناسد تا بتواند پدیده های جهان را تحلیل کند. بنابراین انسان محتاج شناخت است وجود انسان را نمی توان به عنوان واحدهای جدا از هم مورد مطالعه قرار داد. افلاطون بین روان و تن فرق قایل شد و با فرق قایل شدن بین عالم روح و مادی مفهوم روح بشر را مطرح کرده او معتقد بود که روح قبل از اقامت در بدن به طور مستقل زندگی می کند و بعد از آفریده شدن تن زندانی گشته و با مرگ از آن جدا می شود (احدی و همکاران، ۱۳۷۱).

 اسپینوز (۱۶۷۷ – ۱۶۳۲) معتقد بود که روح و جسم دو جنبه مختلف یک عنصر هستند یعنی آنچه از افعال و انفعالات نفسانی و حرکات و تغییرات بدنی که ما می شناسیم میان آنها تأثیر و تأثر نیست و یک وجود یگانه ای بین آن دو جنبه رابطه ی برقرار می نماید.

 لایت نیتز (۱۷۶۱ – ۱۶۴۶) روح و جسم از یکدیگر جدا هستند و هرگز تلاقی نمی کنند فعالیت آنها به موازات هم هستند و تحت تأثیر عوامل یکسان قرار می گیرند (عظیمی، ۱۳۶۹). مری استاک سالیوان اهمیت موقعیت میان فردی در رشد شخصیت ما منجر به این حقیقت شد که شناخت ما از خودمان وابسته به ارزیابی دیگران از ماست و از طریق خود شکل می گیرد جنبه های اصلی و عمده خود در سال های اولیه دوران کودکی شکل گرفته و در سنین بزرگسالی به طور مناسبی و شایسته تعدیل در آن صورت می گیرد (مای لی داس، ۱۳۷۲).

 مفهوم خود

 مفهوم خود کلید فهم و درک بهداشت روانی است. روان پزشکان به اهمیت و ارزش مفهوم خود کاملاً واقفند چرا که به این باور هستند که تفکر شخص از شخصیت خود تا حدودی رهنمود دهنده رفتار شخص در اجتماع است و نوع رفتار شخص مشخص می شود. اگر تصوری که فرد از خود دارد متعادل و مثبت باشد او انسانی سالم است. خود مجموعه افکار و احساساتی است که شخص را از هستی فردی خویش و اینکه کیست و چیست آگاه می سازد و به عبارتی خود همان فرد است. دیدگاه خود دارای دو نقش است : فاعلی و مفعولی … نقش فاعلی همان خودپنداره است که مسائل و مفاهیم را به صورت ذهنی تعبیر و تفسیر می کند و نقش مفعولی همان چیزی است که شخص اذعان می داد (سالن  و همکاران، ۱۳۷۲).

اقسام من عبارتند از … من اجتماعی، من برتر، من طبیعی، من ایده آل، من مجازی، من حقیقی و خود برسه قسم است ۱ ) خود واقعی  ۲ ) خود ایده آل ۳ ) خود فعلی (اسلامی نصب، ۱۳۷۳) خود مفعولی را جیمز اغلب مفهوم خود می نامند. مفهوم خود شامل میزان درک یک نفر نیست به کیفیت های فیزیکی تعلقات، وضعیت، مهارت ها، مشخصات روانی شامل شخصیت اعتقادات سیستم های ارزش است به عبارت دیگر مفهوم به عنوان یک مفعول شامل مجموعه ای یگانه ای از صفات مشخص است که یک فرد نه شخص دیگری خود را شناسایی می کند که شروع این آگاهی همراه با ظرفیت اولیه شخص در شناسایی صور بدن خویش است.

کارنر مورفی خود همان احساسات و ادراکات که هر کس از کل وجود خویشتن دارد این مفهوم سبب می شود که آدمی با وجود تغییرات و تحولاتی که روی می دهد در طی زمان پیوسته احساس استمرار و تداوم کند و اهمیت خود به این نسبت که چیست و چه ارزشی در زندگی دارد. (سیاسی، ۱۳۷۹)

مفهوم بخشیدن به خود :

 شما خودتان را به عنوان یک فرد چگونه توصیف می کنید؟ اگر شبیه افراد بالغ باشید ممکن است از صفات درون شخصی با ارزش خودتان مثل صداقت، دوستی، مهربانی، سلیقه های اخلاقی یا مذهبی یتان و ارزش ها و علایق خودتان صحبت کنید. شخصیت یعنی ترکیب سازمان دهی شده ای از صفات، انگیزه ها و رفتارها که برای هر فردی یگانه است غالباً بیشتر مردم از جمله روانشناسان سعی می کنند که شخصیت را به صورت ویژگی های شخصیتی توصیف کنند مثل ویژگی هایی چون اجتماعی بودن، مستقل بودن، تسلط، اضطراب که چنین تصور می شود که در شرایط مختلف نسبتاً سازگارند.

چگونگی تشکیل خود :

در وجود هر انسانی مقداری نیروهای حیاتی امکانات و استعدادهای خاص و انرژی نهفته است اگر شرایط و فرصت مناسب برایش فراهم سازند. این نیروها و استعدادها با خود بخود به طور طبیعی رشد می کند. هر تجربه ای به تشکیل مفهوم خود کمک می کند. رشد خود بتدریج به شکل هویت شخصی می انجامد. هویت عبارت است از افتراق ئ تمیزی که فردبین خود و دیگران می گذارد. هویت شخصی یک سازه و ساختار روانی اجتماعی است. یعنی هم شامل طرز فکرها و عقاید می شود. که معرف فرد است و هم نحوه ارتباط فرد با دیگران را می سازند. اگر چه خویشتن همیشه در حال تغییر است اما در هر فرد نوعی سازمان، هماهنگی، ثبات، تجانس و شکل یافتگی خاص خود را دارد (راهورفی، ۱۳۷۱) خودپنداره شخص فریانی آگاهانه مداوم و نسبتاً مداوم و نسبتاً ثابت است. راجرز انسانی را علاقه مند به آینده می داند و از طرف دیگر درصدد کاهش تنش از سویی دیگر در جستجوی تکامل و پیشرفت است و در نهایت رسیدن به خود شکوفایی است. راجرز در مفهوم خویشتن و هماهنگی را مطرح می کند که ثبات خویشتن عبارت از عدم تعارض بین ادراکات مختلف خویش و هماهنگی خویشتن (شاملو، ۱۳۷۲) هماهنگی خویشتن یعنی تجانس که طبق نظر راجرز ما هنگامی احساس عدم هماهنگی می کنیم که بین پنداره ما از خود ما و تجارب واقعی، از زندگی تعارض بوجود آید و دچار ناهماهنگی و کم کم دچار تنش و نابسامانی شویم. به نظر وی وقایع زمانی معنی دارند که شخص براساس تجارب گذشته نسبت به ارزشمندی خویشتن را عزت نفس می نامد وی می گوید اگر والدین به فرزندان توجه و محبت بدون قید و شرط داشته باشند کودک از عزت نفس بالایی برخوردار خواهد بود که اگر با عدم توجه روبرو شود منجر به عدم ثبات هماهنگی خودپنداره و خویشتن می شود و در نتیجه طفل درصدد حفظ محبت دیگران می شود.

رشد مفهوم خود :

مهمترین شرایط برای اینکه انسان بتواند به طور طبیعی و سالم رشد کند. عبارتند از محبت و گرمی و حمایت و آزادگی نسبی، کمک و راهنمایی و تشویق اگر این شرایط برای اینکه انسان بتواند به طور طبیعی و سالم رشد کند فراهم بشود فرد احساس ایمنی و آرامش کند و شانس و فرصت این را پیدا می کند که احساسات، علایق و تمایلات و آرزوهای خاص خودش را بطور طبیعی و رشد و نمو دهد. وقتی این احساس آرامش ایمنی در او ایجاد شد می تواند بدون تشویق به خودش بپردازد و از نیروها و استعدادهای ذاتی و طبیعی خود برای پرورش و تقویت وجود خود استفاده نماید. اما شرایط نامناسب است که شخص را از رشد طبیعی منحرف می کند و فقدان استعدادها و امکانات بالقوه در اوست که مانع رشد او است شرایط نامناسبی که مانع رشد است عبارتند از تحقیر، اجحاف، تعدی، زور، فشار، عدم رضایت احتیاجات خاص، بی علاقگی، بی توجهی به او، تبعیض ایجاد محیطی ناایمن، سخت گیری بیش از حد، ایراد این ها همه از مهمترین عوامل و شرایط است که مانع رشد طبیعی و سالم شخص می شود و احساس ناایمنی را در او ایجاد می کند. شخص به جای اینکه وقت و انرژی خود را صرف پرورش استعدادهای طبیعی اش در حالت دفاعی قرار می گیرد و آنها را صرف تسکین و تخفیف و کاهش اضطراب و دلهره و دفع آزار دیگران نماید. مشکلاتی که شخص با آنها مواجه است مانع می شود که احساس ارزش و اعتماد در او رشد کند. خلاصه مجموعه این عوامل موجب می شود که رشد اصلی و واقعی بسیار کند شود بنابراین اعتماد به نفس هم که منشأش خود اصلی و واقعی است در چنین شخصی ضعیف شده و کم رشد می کند. او دیگر چندان توجهی به احساسات و علایق و آرزوهای واقعی و اصیل خود ندارد.

تنها یک چیز برایش مهم است و به آن می تندیشد و آن این است که چگونه از آزار دیگران خود را امان نگه دارد بنابراین در روابطش با دیگران از تمایلات و احساسات واقعی خود استفاده نمی کند بلکه احساسات بدلی و تصنعی در خود می پروراند که مناسب و مقتضی آن رابطه خاص باشد. در حقیقت شخص جسم از خود واقعی اش که از مجموعه احساسات و تمایلات و آرزها و علایق و عواطف و اصیل وی تشکیل می شود بر می گیرد و از وجود آن غافل و بی خبر می گردد. در نتیجه خود واقعی اش کم رشد کرده ضعیف می شود. در شخصیت انسانی سه خود وجود دارد. خود واقعی و اصلی خود فعلی – خود ایده آل – خود اصلی و واقعی : دارای یک مقدار استعداد و نیروهایی است که هرگاه فشار و عوامل نامناسب رشد آن را ضعیف نکند شخص به طور طبیعی و مطابق با استعدادها رشد می کند و در حقیقت خودش می شود.

خود ایده آل : آن چیزی که نیستیم اما تصور می کنیم هستیم یا آرزو می کنیم که آن باشیم در حقیقت خود ایده آل جانشین خود اصلی و واقعی است.

خود فعلی : عبارتند از آن چیزی که فعلاً هستیم یعنی خودی که تحت تأثیر اضطراب و تضاد سایر جریانات شکل و فرم می گیرد. (شاملو، ۱۳۷۲)

تعریف خود از دیدگاههای تجربی و پژوهش :

---