عنوان :

تحقیق مقایسه ابعاد مختلف عملکرد خانواده نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار

تعداد صفحات :۸۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

خانواده کانون و هسته تشکیل اجتماعی بوده و بعنوان یک سیستم کوچک اجتماعی است که زیر بنای جامعه بزرگتری را فراهم می کند و هنجارها و ارزشهای حاکم بر آن بر تک تک افراد تأثیر قطعی دارد .

شناخت سازمان و انگاره های خانواده می تواند بعنوان کلیدی برای شناخت رفتارهای فرد پرورش یافته در آن تلقی گردد زیرا بدون تردید خانواده مهمترین عامل پیدایش و تشکل شخصیت فرد محسوب می شود لذا با توجه به اهمیت موضوع و اینکه تحقیق حاضر نیز به جنبه های خانوادگی مؤثر بر بزهکاری تأکید دارد لازم است توضیحات پیرامون خانواده و وظایف و … آن  ارائه شود .

بزهکاری کودکان و نوجوانان از مسائل و مشکلات اجتماعی پیچیده دنیای امروز است جامعه شناسان و روان شناسان اجتماعی علل پیدایش نابهنجاریهای کودکان و نوجوانان را از دیدگاههای مختلف بررسی کرده اند .

بعضی به عامل روانی توجه بیشتری معطوف داشته اند این گروه نابهنجاری را حاصل احساس حقارت و یا نوعی خود آزاری می دانند . عده ای از صاحب نظران علت پیدایش بزهکاری نوجوانان و جوانان را در عوامل اجتماعی دانسته اند و می گویند برای بررسی علل پیدایش نابهنجاری قبل از هر چیز باید محیط اجتماعی و سیستم اجتماعی را مورد مطالعه قرار داد .

کودک اولین تجربیات خود را برای هم زیستی با دیگران در خانواده می آموزد و رشد و فعالیت های آینده اش را پی ریزی می کند و سعادت و شقاوت وی ریشه در خانواده اش دارد .

وجود شرایط عاطفی ناسالم ، یعنی منفی بودن نقش های خانوادگی ، در میان اعضای خانواده های مجرمان بیش از خانواده های غیر بزهکار است چنین نقش هایی بیشتر به شکل خصومت ، آزردگی ، نفرت ، خرده گیری ، پرخاش و نابسامانی های روانی آشکار می شوند این چنین خصلت هایی باعث ایجاد اضطراب در نوجوانان می شود .

سطح تحقیق حاضر در سطح علی مقایسه ای می باشد . ضمن آنکه از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شده و جامعه آماری مطالعه حاضر را نیز نوجوانان و جوانان کانون اصلاح و تربیت تهران تشکیل می دهند که ۳۰۰ نفر می باشند و از بین آنها ۵۰ نفر انتخاب گردیدند و همچنین کلیه دانش آموزان ( دبیرستان عموئیان ) که تعداد کل دانش آموزان ۲۰۰ نفر می باشند و ۵۰ نفر از بین آنها انتخاب گردید .

از طرفی داده ها و اطلاعات لازم نیز از طریق مصاحبه و ابراز پرسشنامه (FAD) جمع آوری گردیدند و جهت تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه از دو نوع آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده گردیده است .

نتایج حاصل نشان داد که تمام فرضیات تحقیق رد شده است  و رابطه معنی داری بین متغیرهای مستقل حل مشکل ، ارتباط ، نقش ها ، واکنش های عاطفی ، مشارکت عاطفی ، کنترل رفتار و عملکرد کلی با بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان وجود دارد .

واژه های کلیدی: عملکرد خانواده، نوجوان بزهکار، ارتباط، واکنش های عاطفی

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات تحقیق
– مقدمه    ۳
– بیان مسأله    ۴
– اهمیت تحقیق    ۶
-اهداف تحقیق    ۸
– فرضیه های تحقیق    ۹
– تعاریف عملیات واژه ها    ۱۰
فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق
– ساختار خانواده و کجروی اجتماعی    ۱۲
– تعریف خانواده    ۱۲
– ساختار  و انواع خانواده    ۱۳
-وظایف خانواده    ۱۶
– عوامل خانوادگی مؤثر بر رفتار    ۱۸
– تعریف بزه    ۲۳
– علائم و نشانه های بزهکاری    ۲۳
– علل بزهکاری    ۲۴
– تبیین زیست شناختی کجرویهای اجتماعی ، بزهکاری    ۲۶
– نظریه زیست شناختی بزهکاری مبتنی بر الگو ( تیپ ) بدنی )    ۳۱
– نظریه کروموزمی    ۳۲
– نقد و بررسی    ۳۵
– تبیین روان شناختی کجروی    ۳۶
– نظریه کج رفتاری زیگموند فروید    ۳۹
– نظریه یادگیری    ۴۱
– تبیین جامعه شناختی انحراف و کجرویهای اجتماعی    ۴۲
– تئوری انحراف از دیدگاه کارگرد گرایی    ۴۳
– انحراف از دیدگاه تضاد گرایی    ۴۵
– تحقیقات  پیشین    ۴۸
فصل  سوم : روش اجرای تحقیق
– جا معه آماری    ۵۲
– نمونه و روش نمونه گیری    ۵۲
– ابزار اندازه گیری    ۵۲
– روش جمع آوری اطلاعات    ۵۷
– روش آماری    ۵۸
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها
تجزیه و تحلیل آماری داده های پژوهش    ۵۹
توصیف داده ها    ۶۱
تحلیل استنباطی داده ها    ۶۲
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری ۶۵
– خلاصه تحقیق    ۶۷
– بحث و نتیجه گیری    ۷۰
– توصیه ها و پیشنهادات    ۷۵
– بیان محدودیت ها و موانع    ۷۹
منابع فارسی    ۸۲

منابع فارسی  :

۱-  احمدی ، احمد ( ۱۳۸۲ ) ، روانشناسی نوجوانان و جوانان شخصیتی ، رفتاری ، تحصیلی شغلی ، بزهکاری و اعتیاد ، انتشارات مشعل – اصفهان چهار باغ

۲- اکبری ، ابوالقاسم ( ۱۳۷۳ ) مشکلات نوجوانی و جوانی . تهران : رشد .

۳- ساروخانی ، باقر ، ( ۱۳۷۱) ، جامعه شناسی خانواده ، تهران : گیهان

۴- ویلیام گود ، ( ۱۳۵۲ ) جامعه و خانواده ، تهران : بنگاه ترجمه نشر کتاب

۵-  کی نیا ، مهدی ( ۱۳۵۷ ) ، کانون خانواده و بزهکاری ، تهران : انجمن اولیا و مربیان

۶- کی نیا ، مهدی ( ۱۳۷۰ ) ، مبانی جرم شناسی ، جداول دانشگاه تهران

۷- دانش ، تاج زمان ( ۱۳۶۸) مجرم کیست ؟ جرم چیست ؟ ، تهران ، انتشارات امیر کبیر

۸- محسنی ، منوچهر ( ۱۳۶۶ ) انحرافات اجتماعی ،تهران بینا .

۹- گنجی ، حمزه ( ۱۳۵۸ ) ، بهدشت روانی ، نشر ارسباران .

۱۰- سیف ، علی اکبر ( ۱۳۸۶ ) ، تغییر رفتار و رفتار درمانی نظریه ها و روشها ، نشر و روان

۱۱- وثوقی ، منصور ، نیک خلق ، علی اکبر ، ( ۱۳۸۳ ) مبانی جامعه شناسی ، انتشارات بهینه .

۱۲- دانش ، تاج زمان ( ۱۳۶۸ ) ، بزهکاری نوجوانان ، تهران ، انتشارات امیر کبیر

۱۳- احمدی ، حسن ( ۱۳۷۱ ) ، روانشناسی نوجوانان و جوانان ) تهران : نشر ترمه

۱۴- ستوده ، هدایت اله (۱۳۸۶ ) ، آسیب شناسی اجتماعی و جامعه شناسی انحرافات ، انتشارات آوای نور

۱۵- ادیبی ، حسین ، انصاری ، عبدالمحود ( ۱۳۷۰ ) ، نظریه های جامعه شناسی ، تهران ، انتشارات فروردین .

۱۶- توسلی ، غلامعباس (۱۳۶۶ ) ، نظریه های جامعه شناسی ، تهران ، انتشارات سمت .

۱۷- صفری ، امان اله ، ( ۱۳۸۰ ) تئوریهای انحراف ، مجله رشد شماره های ۷ ، ۸ و ۹ (  علوم اجتماعی)

۱۸- محسنی تبریزی ، علیرضا ( ۱۳۷۲ ) ، روانشناسی اجتماعی ، جزوه درسی دانشگاه تهران

۱۹- صولتی ، الهاام ( ۱۳۸۲ ) ، خانواده و بزهکاری جوانان و نوجوانان تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد . چاپ نشده .

۲۰- مرادی ، علیرضا ( ۱۳۶۵ ) بررسی خصوصیات شخصیتی نوجوانان ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، چاپ نشده

۲۱ – حسن بابایی ، علی ( ۸۴- ۸۳ ) ، سیر تحول واکنش اجتماعی در قبال بزهکاری اطفال در حقوق ایران و انگلستان ، پایان نامه کارشناسی ارشد – چاپ نشده

۲۲-زهرا کار، کیانوش ( ۱۳۸۴ ) ، بررسی رابطه ابعاد مختلف عملکرد خانواده و عملکرد تحصیلی دانش اموزان دبیرستانی استان لرستان ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، چاپ نشده .

مقدمه :

خانواده یک نظام اجتماعی و طبیعی است ، چون خانواده اساسی ترین نهاد اجتماعی است که اولین رکن رشد و پرورش بشمار می رود ، به همین دلیل هر گونه اختلالی در خانواده کودکان ، نوجوان و جوانان نیز رسوخ می کند و موجبات انحراف آنها را از قوانین و مقررات فراهم می سازد . خانواده یکی از طبیعی ترین گروه هایی است که می تواند نیازهای مادی ، عاطفی و معنوی انسانها را برطرف کند .

کودک اولین تجربیات خود را برای هم زیستی با دیگران در خانواده می آموزد و رشد و فعالیت های آینده اش را پی ریزی می کند و سعادت و شقاوت وی ریشه در خانواده اش دارد . ( احمدی ۱۳۸۲ )

وجود شرایط عاطفی ناسالم ، یعنی منفی بودن نقش های خانوادگی ، در میان اعضای خانواده های مجرمان بیش از خانواده های غیر بزهکار است چنین نقش هایی بیشتر به شکل خصومت ، آزردگی ، نفرت ، خرده گیری ، پرخاش و نابسامانی های روانی آشکار می شوند این چنین خصلت هایی باعث ایجاد اضطراب در نوجوانان می شود ( راوندی ۱۳۶۴)

در کل سلامت خانواده تأثیر زیادی بر سلامت جسمانی و روانی فرزندان ( نوجوانان ) دارد . سلامت خانواده فقط به معنای نبود علائم و نشانه های نابهنجاری و اختلال در خانواده نیست علاوه بر این ویژگی خانواده باید نقش ها و وظایف خود را در قبال افراد جامعه و سیستم های دیگر به شکل مناسبی ایفا کند ( اکبری۱۳۷۳ )

بیان مسئله

یکی از مسائل ناراحت کننده امروز که توجه بسیاری از محققان ، جامعه شناسان و روان شناسان را به خود جلب نموده موضوع مجرمین یعنی نوجوانان و جوانان بزهکار است در مورد بزهکاران کم سن و سال نظرات متفاوتی عرضه شده است بعضی ارتکاب جوانان به گناه را ، از اختصاصات جوامع متمدن و پیشرفته امروزی دانسته اند  و اعتقاد دارند که بشر به همان سرعتی که به سوی پیشرفت و تکامل صنعتی و مادی پیش می رود ، از معنویات فاصله می گیرد و به سوی تبهکاری و قانون شکنی گام بر می دارند عده ای علت این پدیده را سستی اعتقادات دینی و مذهبی دانسته اند و معتقدند که علم ، ایمان و عمل صالح موجبات رشد انسان را فراهم می کند و اخلاق نکوهیده مانند خود پرستی ، حب دنیا ، و تکبر سبب می شود انسان از رشد و کمال باز مانده و در نهایت به تبهکاری ارتکاب گناه روی می آورد عده ای دیگر جنگ را از عوامل مهم ارتکاب به جرم می دانند علیرغم تفاوت دیدگاههای مختلف همگی آنها مؤید تأثیر اساسی خانواده بر اعضای آن است بدین معنی که خانواده هم می تواند زمینه ساز رشد و بالندگی و هم عامل آسیب و بیماری اعضای خود را به خوبی ایفا نماید و ممکن است منجر به آسیبهای فراوان و حتی زمینه بروز بزهکاری نوجوانان خود را فراهم کند به عبارت دیگر از جمله مشکلاتی که ممکن است در اثر عملکرد ناموفق خانواده پدید آید همین مسأله بزهکاری و انحراف نوجوانان است ( کی نیا ۱۳۵۷ )

پیچیدگی رفتار آدمی به گونه ای است که نمی توان یک عامل را بعنوان عامل مسلط رفتار « بهنجار » تلقی کرد بلکه عوامل متعدد و منظومه ای از علل و عوامل شکل و ارتباط متقابل با یکدیگر منجر به پیدایش « رفتار » می گردد ( صولتی ۱۳۸۲ )

ارتباط متقابل فرد و جامعه و محیط پیرامونش و تعادل بین آنها در  تکوین رفتار موثر می باشد بدیهی است رفتار انحرافی نیز از چنین وضعیتی برخوردار بوده و مشمول همین شرایط خواهد بود بطور میانگین۱۵۰۰ پرونده در هر شعبه مجتمع قضایی بویژه نوجوانان و جوانان در هر ماه مورد رسیدگی قرار می گیرد یعنی حدود ۱۸ هزار پرونده و البته اضافه شدن چند شعبه به این دادگاه نیز یقیناً نشانگر آن است که جرایم اطفال چه در  تهران و چه در شهرستانها به شکل روز افزونی در حال گسترش است .

موضوع عملکرد خانواده و رابطه ابعاد مختلف آن با بزهکاری نوجوانان از جمله موضوعاتی است که همه ی کشورهای جهان به آن توجهی خاص دارند . ( صولتی ۱۳۸۲  )

( لذا با توجه به مباحث فوق الذکر مهمترین سئوال پیش روی محقق این است که آیا بین ابعاد مختلف عملکرد خانواده نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار تفاوت وجود دارد )

 اهمیت تحقیق :

۱- از آنجائی که کوچکترین و اصلی ترین واحد اجتماعی ، خانواده است و آحاد مردم قبل از هر تشکلی در زندگی خانوادگی بسر می برند و شدیداً تحت تأثیر آن قرار دارند به جاست که تأثیر خانواده بر گرایش به مفاسد و بزهکاری مورد بررسی قرار گیرد خانواده از گروه های نخستین می باشد و از آنجائی که این گروه در تکوین شخصیت و قواره رفتار بسیار اهمیت دارد بنابراین لازم است ابعاد آنرا روشن نموده .

۲- انحراف جنبه فردی و شخصی ندارد بلکه دقیقاً یک بحث اجتماعی و توسعه ای است هر گونه انحراف همچون ( اعتیاد به مواد مخدر الکلسیم ، روابط جنسی نامشروع و … ) جسم و جان جوانان را خسته و سست می کند پتانسیل و انرژی جوانی را به فنا می برد در چنین وضعیتی اراده ملی یک ملت تضعیف می شود و گرایش به مفاسد مانعی بر پیشرفت و توسعه جامعه محسوب شد و نسبت به کاهش و محو آن باید اقدام عاجل و جدی بعمل آورد .

۳- در بین دوره های رشد ، دوره نوجوانی ، دوره ای خاص است به طوری که استانلی هال پدر روانشناسی نوجوانان آن را دوره « طوفان و تنش شدید » توصیف می کند . در ضمن چون در این دوره کیفیت رابطه خانواده و  نوجوانان به دلیل خصوصیات و نیازهای خاص آنها در این سنین و نیز  عدم آگاهی خانواده ها دستخوش تغییراتی می شود .

۴- در تمامی نهادها و سازمانها و تأسیسات اجتماعی خانواده نقش اهمیت و سبز او خاص دارد تمامی آنان که در باب سازمان جامعه اندیشیده اند بر خانواده و اهمیت حیاتی آن برای جامعه  تأکید ورزیده اند به درستی هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند چنانچه از خانواده های سالم برخوردار نباشد بازی هیچ شبهه ای هیچ یک از آسیبهای اجتماعی نیست که فارغ از تأثیر خانواده پدید آمده باشد .

 ۵- عوامل خانوادگی در شکل های گوناگونی بر رفتار ضد اجتماعی فرد تأثیر می گذارد از جمله نکات و عوامل مهم از هم پاشیدگی خانواده است و نقش آن در بزهکاری و مفاسد نوجوانان بر کسی پوشیده نیست شواهدی در دست است که بیمارانی که دچار ناسامانی شخصیت شده اند و کجروانی که دست به خودکشی زده یا شرارت می نمایند در خانواده هایی رشد یافته اند که بجای نظم و کنترل ، شکاف و جدایی وجود داشته است .

کودکان ، نوجوانان و جوانان بزهکار ، اغلب کسانی هستند که به خانواده هایی پر جمعیت یا از هم پاشیده تعلق دارند و معمولاً در زمینه های آموزشی عقب افتاده می باشند ، تعیین رابطه ابعاد مختلف عملکرد خانواده و بزهکاری نوجوانان اطلاعات مفیدی را در اختیار مسئولین و خانواده ها قرار می دهد تا با توجه به این اطلاعات جهت کاهش تأثیر منفی و افزایش تأثیر مثبت عملکرد خانواده تدابیر لازم را بیندیشند و بدین وسیله گامی مهم در جهت کاهش بزهکاری نوجوانان بردارند .

اهداف تحقیق :

– بررسی نقش ابعاد مختلف عملکرد خانواده   ( حل مشکل ، ارتباط ، نقش ها ، واکنش های عاطفی ، مشکلات عاطفی ، کنترل رفتار ، عملکرد کلی ) در تعیین میزان بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان استان تهران .

۱- بررسی تفاوت بین بعد نقش های عملکرد خانواده میزان بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان

۲- بررسی تفاوت بین بعد حل مشکل عملکرد خانواده و میزان بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان

۳- بررسی تفاوت بین بعد ارتباط عملکرد خانواده و میزان بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان

۴- بررسی تفاوت بین بعد واکنش عاطفی خانواده و میزان بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان

۵- بررسی تفاوت بین بعد مشارکت عاطفی عملکرد خانواده و میزان بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان

۶- بررسی تفاوت بین بعد کنترل رفتار عملکرد خانواده و میزان بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان

۷- بررسی تفاوت بین عملکرد خانواده و میزان بزهکاری و غیر بزهکاری نوجوانان در هر تحقیقی همواره باید متوجه هدف و مقصد نهایی بود تا اولاً در مسیر به بیراهه نیافتاده و از منظور اصلی فاصله نگیریم و ثانیاً نسبت به تعمیق نتایج تحقیق دقت لازم صورت گیرد .

فرضیه های تحقیق :

فرضیه های مطرح شده در این تحقیق عبارتند از :

۱- بین نمرات نقش ها عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار استان تهران تفاوت وجود دارد .

۲- بین نمرات حل مشکل خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار استان تهران تفاوت وجود دارد .

۳- بین نمرات ارتباط  عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار استان تهران تفاوت وجود دارد .

۴- بین نمرات واکنشهای عاطفی عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار وغیر بزهکار استان تهران تفاوت وجود دارد .

۵- بین نمرات مشارکت عاطفی عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار استان تهران تفاوت وجود دارد .

۶- بین نمرات کنترل رفتار  عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار استان تهران تفاوت وجود دارد .

۷- بین نمرات عملکرد کلی خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار استان  تهران تفاوت وجود دارد .

تعاریف عملیاتی واژه ها :

واژه های کلیدی در این تحیق عبارتند از عملکرد خانواده ، نوجوان بزهکار وغیر بزهکار

– نوجوان بزهکار : نوجوانی که در کانون اصلاح و تربیت بسر می برد و دست به عملی زده که برخلاف موازین و مقررات ارزشی و فرهنگی جامعه است .

– نوجوان غیر بزهکار : نوجوانی که دست به عمل خلاف موازین ارزشی و فرهنگی جامعه نزده و مشغول به تحصیل در مدارس کشور است .

– عملکرد خانواده : منظور از عملکرد خانواده ، نقش ها و وظایف خانواده در قبال اعضای خود می باشد.

– نقش ها : این بعد مربوط به الگوهای رفتاری افراد خانواده جهت تحقق کارکردهای خانواده است در تحقیق حاضر منظور از نقش ها نمره ایست که افراد مطالعه از سئوالات ۱۵ ، ۲۳ ، ۳۰ ، ۳۴ ، ۴۰ ، ۴۵ ، ۳ ، ۳ ، ۱۰ آزمون FAD کسب می کنند .

حل مشکل : این بعد میزان توانایی خانواده در حل مشکلاتی که خانواده با آنها روبروست را اندازه گیری می کند در تحقیق حاضر منظور از حل مشکل نمره ایست که افراد مورد مطالعه از سئوالات ۲ ، ۱۲ ، ۲۴ ، ۳۸ ، ۵۰ ، ۶۰ آزمون FAD کسب می کنند .

– ارتباط : آنچه در این بعد مورد سنجش قرار می گیرد میزان تبادل اطلاعات میان اعضای خانواده و همچنین میزان وضوح و صراحت اطلاعات مبادله شده است در تحقیق حاضر منظور از ارتباط نمره ایست که افراد مورد مطالعه از سئوالات ۳ ، ۱۴ ، ۱۸- ۲۹ – ۴۳ – ۵۳ – ۵۹ آزمون FAD کسب می کند .

– واکنش های عاطفی : این بعد بر میزان توانایی اعضای خانواده در ابراز احساسات و عواطف متناسب با موقعیت ها و محرکهای مختلف است . در تحقیق حاضر منظور از واکنشهای عاطفی نمره ایست که افراد مورد مطالعه از سئوالات ۵ – ۹ -۱۹- ۲۸ – ۳۵- ۴۹- ۵۷ آزمون FAD کسب می کنند .

– مشارکت عاطفی : در این بعد میزان علاقه و ارزش قائل شدن  و بیان و رد و بدل شدن احساسات و توجه اعضای خانواده نسبت به یکدیگر است . در تحقیق حاضر منظور از مشارکت عاطفی نمره ایست که افراد مورد مطالعه از سئوالات ۱۳ – ۲۰- ۲۲- ۲۵ – ۲۳- ۳۷ – ۴۲-۵۴ آزمون FAD کسب می کنند .

کنترل رفتار :این بعد در برگیرنده قواعدی است که خانواده بر اساس آنها امورش را می گذراند . در تحقیق حاضر منظور از کنترل رفتار نمره ایست که افراد مورد مطالعه از سئوالات ۷- ۱۷- ۲۷ – ۳۲- ۴۴- ۴۷ – ۴۸- ۵۵- ۵۸ آزمون FAD کسب می کنند .

عملکرد کلی : در این بعد کارایی عمومی خانواده مورد سنجش قرار می گیرد . در این تحقیق حاضر منظور از عملکرد کلی نمره ایست که افراد مورد مطالعه از سئوالات ۱- ۶-۸-۱۱- ۱۶- ۲۰- ۲۶-۳۱-۳۶-۴۱-۴۶-۵۱-۵۶ آزمون FAD کسب می کنند .

 ساختار خانواده و کجروی اجتماعی

خانواده کانون و هسته تشکیل اجتماعی بوده و بعنوان یک سیستم کوچک اجتماعی است که زیر بنای جامعه بزرگتری را فراهم می کند و هنجارها و ارزشهای حاکم بر آن بر تک تک افراد تأثیر قطعی دارد .

شناخت سازمان و انگاره های خانواده می تواند بعنوان کلیدی برای شناخت رفتارهای فرد پرورش یافته در آن تلقی گردد زیرا بدون تردید خانواده مهمترین عامل پیدایش و تشکل شخصیت فرد محسوب می شود لذا با توجه به اهمیت موضوع و اینکه تحقیق حاضر نیز به جنبه های خانوادگی مؤثر بر بزهکاری تأکید دارد لازم است توضیحات پیرامون خانواده و وظایف و … آن  ارائه شود . ( ساروخانی ۱۳۷۱)

تعریف خانواده :

تاکنون تعاریف گوناگونی برای مفهوم ( خانواده اظهار شده است بطوریکه گاهی بیشتر تأکید بر روابط جسمانی و جنسی شده و گاهی روابط و نتایج اقتصادی فرهنگی و تربیتی و … مدنظر گرفته است .

« مک آیور » [۱] در تعریف خانواده می گوید : خانواده گروهی است دارای روابط جنسی چنان پایا و مشخص که به تولید مثل و تربیت فرزندان منجر می گردد . ( ساروخانی ۱۳۷۱ )

و در تعریف دیگر « لوی » [۲]می گوید : خانواده واحد اجتماعی است که بر اساس ازدواج پدید می آید باید در نظر داشت اگر چه نقطه آغازین تشکیل خانواده ، پیوند دو جنس مخالف ( ازدواج ) به مقررات خاص است . ولی ابعاد مهم دیگری هم دارد که با تولد فرزندان شکل پیچیده تری پیدا می نماید .

( ساروخانی ۱۳۷۱)

دکتر بهشتی در توصیف خانواده می گوید :

کشش طبیعی میان زن و مرد و گرایشی که دست آفرینش در نهاد هر فرد بوجود آورده و آنها را سوی زندگی مشترک رهنمود می شود ، موجب تشکیل خانواده ( هسته اصلی خانواده ) ، پیوند و همسر و ازدواج آنها با یکدیگر است اگر چه در این پیوند به نوعی همبستگی روحی عاطفی ، اقتصادی و اجتماعی میان آن دو کشیده می شود که از آن به پیوند همسری یا « زناشویی » تعبیر می کنیم . بهشتی

بنابراین خانواده صرفاً ناشی از یک پیوند ساده جنسی نمی باشد بلکه کانونی از مهمترین و پیچیده ترین روابط روانی و معنوی ، اقتصادی ، اجتماعی و … بین اعضا است و به همین دلیل بعنوان عامل مهم در رشد و تعالی روحی و روانی کودک و اعضاء خود محسوب می شود . ( ساروخانی ۱۳۷۱ )

ساختار و انواع خانواده :

در تقسیم بندی و « تیپولوژی » ساختار خانوادگی دیدگاههای مختلف و طرز تلقی های گوناگون وجود دارند مثلاً در روانشناسی به عوامل خانوادگی مؤثر بر رفتار تأکید شده است در صورتی که در جامعه شناسی به وسعت و گستردگی ابعاد خانواده و کارکردهای ناشی از آن توجه می شود .

بطور کلی باید گفت در روانشناسی ساختها و انواع متعددی از اشکال کانون خانوادگی مطرح می شود و طبیعتاً هر کدام به گونه ای می توانند بر رفتار فرد مؤثر باشند که اشارتاً به چند مورد از مهمترین آنها اشاره می شود :

۱) خانواده هسته ای [۳] : خانواده های متشکل از زن و شوهر بوده و فرزندانی دارند ، اینگونه خانواده ها کم وسعت و به لحاظ توزیع قدرت ، جنبه های دمکراتیک دارد .

۲) خانواده های گسترده [۴]خانواده ای است که در آن چند نسل با هم زندگی می کنند پسرها معمولاً با همسرشان نزد خانواده پدری یا مادری می مانند و زندگی می کنند قدرت تحرک اعضای این خانواده ضعیف است و معمولاً پدر از قدرت رهبری برخوردار است .

۳) خانواده زیستی [۵] : خانواده ای است برخوردار از مشروعیت اجتماعی ولی فاقد توان یا قصد حضانت از فرزندانش و آن زمانی است که پدر و مادر صرفاً بصورت والد یا والده ایفای نقش نمایند یعنی فقط رابطه زیستی با فرزندانشان داشته باشند فرزندان از خون و تبار آنان پدید آمده اند .

اما ، در راه اجتماعی کردن فرزندانشان اقدامی صورت نمی دهند و مسئولیتی در این جهت احساس نمی کنند بی هیچ شبهه ، خانواده در این صورت فقط ابعاد زیستی خواهد داشت . ساروخانی ، ۱۳۷۱

۴- خانواده ترسیم شده ( بازسازی شده ) [۶]: خانواده که در اثر فوت و جدائی والدین از طریق ازدواج دوباره سامان بگیرد و کانون خانوادگی تشکیل شود نکته مهم در این خانواده تأثیر نامطلوب رفتارهای نامادری یا ناپدری بر شخصیت و رفتار کودکان و اعضا خانواده است .

۵- خانواده های دارای پرستار : در اینگونه خانواده ها والدین معمولاً از طرف حکومت حقوقی می گیرند تا نقش والدین واقعی را ایفا نمایند با این تفاوت که نه حقوق شرعی و قانونی نسبت به فرزندان دارند و نه کودکان نام آنها را بر خود خواهند داشت .

۶- خانواده از هم گسیخته : خانواده هائی که در اثر طلاق و یا جدائی والدین از یکدیگر و یا  اختلاف بین آنها دچار هرج و مرج و از هم پاشیدگی شده و روابط منظم و منسجمی بین اعضاء خانواده برقرار نمی باشد .

ویلیام گود [۷]در بیان خانواده گسیخته معتقد است :

هنگامیکه یک یا چند تن از اعضای خانواده نتوانند وظایف و نقش خود را بطور مناسب و شایسته ای انجام دهند گسیختگی خانوادگی بوجود می آید . شدت گسیختگی را در از هم پاشیدگی و تلاش خانواده هائی که اعضای آن از هم جدا شده اند می توان مشاهده کرد .

گسیختگی خانواده می تواند معلول عوامل زیر باشد :

الف ) فقدان پدر : که در اثر مرگ و میر ، طلاق یا اشتغال بیش از حد پیش می آید و در این حالت وظایف پدر به دوش مادر افکنده می شود و یا شخص دیگری در غیاب پدر این نقش را برعهده می گیرد.

ب ) فقدان یا غیبت مادر : به علت اشتغال از خانه ، مرگ و یا طلاق که در این شرایط اجرای نقش های مادرانه دچار اختلال می گردد .

ج ) وجود روابط عاطفی ضعیف و حتی متعارض بین اعضا خانواده که علیرغم زندگی اجتماعی با یکدیگر در ظاهر اما از کارکردهای کنشی متقابل ضخیمی برخوردار بوده و نسبت به یکدیگر از همدلی و هم حسی برخوردار نیستند .

تحقیقات مختلف نشان داده است که یکی از علل بزهکاری نوجوانان خانواده های از هم پاشیده است تحقیقات لوپک در مورد بزهکاران نوجوان در سال ۱۹۵۶ نشان دهنده این است که بین ۴۲ تا ۵۸ % بزهکاران متعلق به خانواده های از هم پاشیده است در هر صورت انواع ساختها و خانواده ها را بر مبنای ماهیت روابط فیما بین ، شکل و … می توان طبقه بندی و برشمرد . گود ، ۱۳۵۲

در تحلیلی که ویلیام گود از انواع گسیختگی های اجتماعی دارد به شکل ذیل طبقه بندی می نماید :

۱) عدم مشروعیت : پدر یا شوهر وجود ندارد و در نتیجه وظایف توسط جامعه یا مادر انجام می گیرد بعلاوه لااقل یکی از دلایل عدم مشرویت را می توان در عدم موفقیت اعضای خانواده ( مادر یا پدر ) در انجام تکالیف ناشی از نقش خود جستجو کرد .

۲) فسخ ، جدائی ، طلاق و ترک : در اینجا خانواده به این دلیل تجزیه می شود که یکی از دو همسر تصمیم به جدائی می گیرد و بدین ترتیب از اجرای تکامل ناشی از نقش خود باز می ایستد .

۳) خانواده های توخالی : اعضای آن به زندگی با یکدیگر ادامه می دهند ولی روابط واکنش متقابل با یکدیگر ندارند و از حمایت احساسی یکدیگر محرومند .

۴) غیبت غیر ارادی یکی از دو همسر : بعضی از خانواده ها به دلیل مرگ زن و شوهر و یا زندانی بودن آنان جنگ و یا فاجعه ای دیگر تجزیه می شود .

۵) عدم موفقیت غیر ارادی در اجرای نقشهای سیاسی : در اینجا علت فاجعه خانوادگی ممکن است انواع امراض روانی ، احساسی  و یا بدنی باشد . ( کی نیا ۱۳۷۰ )

وظایف خانواده :

خانواده نقش بسیار مهمی در  تأمین نیازهای جسمی ، روانی ، عاطفی و اجتماعی فرزندان و اعضای خود می توان داشته باشد از همین رو از ابعاد مختلف به این موضوع نگریسته شده و وظایفی برای آن در نظر

گرفته اند که مهمترین آنها عبارتند از :

۱) تأمین نیازهای جسمی فرزندان : هنگامیکه کودک بدنیا می آید فاقد هر گونه توانایی برای ارضاء نیازهای خود می باشد لذا در این دوران بطور کامل متکی به والدین بوده و حیات خود را در گرو فعالیتهای آنان محفوظ می دارد که البته با رشد فرد از این میزان وابستگی به تدریج کاهش یافته و نیازمندیها اشکال دیگر بخود می گیرد« بی شاپ » در کتاب رشد شخصیت این نکته را یاد آور می شود که الگوی رشد شخصیت کودکان ابتدا در چارچوبی از روابط او با والدین شکل می گیرد .

تأثیر این امر را می توان در زندگی بزرگسالی در میان نوجوانان مشاهده نمود ، یعنی هنگامیکه والدین طرد کننده باشند ، کودکان غمگین ، مظنون ، غیر قابل انعطاف ، نامطمئن ، مضطرب و درونگرا می باشند و در صورتی که والدین نسبت به آنها محبت داشته باشند فرزندانی برونگرا ، خوشحال و مطمئن خواهند داشت .

۲) شناخت « خود » و کشف « خویشتن » در خانواده صورت می گیرد . خانواده است که با مورد قبول قرار دادن فرزند و مهر و محبت به او ، او را به خود می شناساند و به فرزند امنیت و آسایش می دهد .

۳) یادگیری از خانواده شروع می شود . خانواده است که در  ابتدا هنجارها و ارزشهای اجتماعی را به فرزند می آموزد و در نتیجه اجتماعی شده و جامعه پذیری تحقق می یابد .

جامعه پذیری که عبارت از درونی ساختن و پایدار نمودن ارزشها و هنجارها تعریف شده یکی از مهمترین فراگردهای اجتماعی شدن است که در خانواده  شکل می گیرد و لذا نه تنها با ارزشها و استانداردهای اجتماع آشنا می شود بلکه چگونگی شکل پذیری این هنجارها را نیز فرا می گیرد .

در این مورد ایگ من معتقد است : بوجود آوردن فرصت و امکانات شناسایی فرد که وابسته به شناسائی خانوادگی است و نتیجه آن بدست آوردن استحکام و قدرت کافی برای مواجهه با تجربیات جدید است از وظایف خانواده می باشد . (مرادی ، ۱۳۶۵)

۴) خانواده منبع رشد و شکوفائی استعدادهای فرزندان می باشد .

« هارلوک [۸]» در مورد سهم خانواده در رشد کودک معتقد است که خانواده در موارد بسیاری می تواند در رشد سالم و طبیعی کودک نقش ایفا نماید این موارد عبارتند از :

۱) احساس امنیت از اینکه ( کودک ) عضو یک گروه ثابت و پایدار است .

۲) وجود افرادی که کودکان می توانند در ارضاء نیازهای فیزیکی یا روانی خود به آنها متکی باشند .

۳) منشاء و سرچشمه مهر و عاطفه و پذیرش بدون در نظر گرفتن اعمالی که کودک انجام می دهد .

۴) مدلهایی جهت الگوهای رفتاری قابل قبول منظور یادگیری اجتماعی ( اجتماعی شدن )

۵) هدایت در رشد الگوهای تأئیده رفتار اجتماعی

۶) افرادی که می توانند در جهت حل مسائل کودک برای سازگاری در زندگی وی را کمک کنند.

۷) افرادی که می توانند در یادگیری مهارتهای ( کلامی ،حرکتی و یا اجتماعی ) که برای سازگاری لازم است کودک را راهنما باشند .

۸) تحریض و تشویق ( تحریک ) تواناییهای کودکان در کسب موفقیتها در مدرسه و زندگی اجتماعی

۹) منشاء و سرچشمه همراهی و همدلی تا جائی که فرد بتواند با این ویژگیها با خارج از محیط خانواده ارتباط برقرار کند . ( مولوی ۱۳۶۵ )

عوامل خانوادگی مؤثر بر رفتار :

چنانچه در صفحات قبلی ذکر شد عوامل خانوادگی یکی از مهمترین عناصر تأثیر گذار بر رفتار فرد می باشد این عوامل می تواند ابعاد و جهات گوناگونی بخود بگیرد . بطوری که اگر خانواده از جو عاطفی و روانی سالم و مطلوبی برخوردار باشد افراد خانواده از حداقل میزان تأثیرات منفی بیرونی برخوردار شده و بالعکس در صورتی که عوامل آسیب زائی و جو آلوده ای برقرار شود .افراد خانواده تحت تأثیرات منفی این عوامل قرار گرفته و در معرض آسیبها و کژیها قرار می گیرند . ( صولتی ۱۳۸۲ )

لذا اهم مواردی که در ارتباط با خانواده می تواند مورد بحث قرار گیرد مختصراً عبارتند از :

۱- فضای روانی و عاطفی خانواده :

منظور از فضای روانی عاطفی خانواده مجموعه ارتباطات و تبادلات روحی و روانی است که بین افراد یک خانواده وجود دارد و شکل خارجی از روابط را فی مابین اعضا بوجود آورده است .

باید توجه دانست الگوی رشد شخصیت کودکان ابتدا در چارچوبی از ارتباطات با والدین شکل می گیرد و در این سالهای کودکی است که می توان به شخصیت کودک یه قوام و ثباتی دارد تا بعداً در زندگی آتی دچار مشکلات و مسائل نگردد .

در واقع وجود و اثرات این بنیانهای اولیه را می توان در زندگی بزرگسالی در میان نوجوانان و جوانانی که رفتارهای غیر عادی و ضد اجتماعی از خود بروز می دهند مشاهده نمود . والدین از جنبه تربیتی به این دلیل بر فرزندان خود مؤثرند که الگوهای مختلف تربیتی و شیوه های خاصی را جهت پرورش آنها بکار می برند .( صولتی ۱۳۸۲ )

خانواده از دو طریق بر رفتار و شخصیت کودکان و اعضای خود تأثیر می گذارند :

الف ) تأثیر مستقیم و آن از طریق روشهای تربیتی که والدین انتخاب می کنند و خصوصیات رفتاری و چگونگی برخورد با مسائل روزمره زندگی و … بوجود می آید والدین رفتار را در یک قالب فرهنگی که هنجار اجتماعی است شکل می دهند برای مثال وجود فضای پذیرنده و قابل قبول به کودک یاد می دهد که در هنگام مواجهه با ناکامی و ناملایمات ، صبر و خویشتن داری از خود نشان دهد و تلاش نماید بجای منفعل شدن ، روش عملی و موثری برای حل مشکل پیدا کند .

---