عنوان :

مقاله ابریشم بافی در استان گلستان

تعداد صفحات :۲۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله با صنعت ابریشم بافی در جهان و ایران، صنعت ابریشم بافی در استان گلستان، معرفی مواد ولوازم ابریشم بافی، پرورش کرم ابریشم، بافت فراورده ای ابریشمی و تولیدات ابریشمی آشنا می شویم.

ابریشم بافی هنری است که از دیر باز در استان گلستان علی الخصوص شهر رامیان رواج داشته است.رامیان ،سرسبزترین نقطه استان گلستان است که از سرخی انار های باخهای سرسبزش الهام گرفته تا سرخی ابریشم را ببافد.

تا چند دهه اخیر (حدوداسال۱۳۴۰ه ش)پارچه های ابریشمی بیشتر پوشاک والبسه غالی مردم رامیان و مینو دشت،خصوصا زنان را تشکیل می داد ولی بتدریج با ورود پارچه های نخی نفوذ پارچه و البسه ابریشمی کاهش یافت هرچند که اکنون پوشاک ابریشمی در میان زنان رامیان مشاهده نمی شود اما برخی از زنان در مراسم وجشن ها به استفاده از لباس محلی می پردازند.

مهمترین کاربرد های تولیدات ابریشمی در مراسم تولد،ازدواج ،ختنه ومرگ می باشد.اصلی ترین مورد مصرف آن بافت پارچه های ابریشمی دوخته شده و ابریشم هم در بافت پارچه های لطیف و خنک ومناسب فصل گرما و هم در لایه آسترخزهای زمستانی به عنوان عایق مورد استفاده قرار می گیرد .انواع دست بافته های سنتی عبارتند از:۱-انواع شال۲-انواع چادر شب۳۰-انواع دستمال۴-انواع روسری۵-انواع نوار

واژه های کلیدی: ابریشم بافی، چله کشی،آماده سازی دار ، بافت، نورد گردان

فهرست مطالب

مقدمه   ۱
فصل اول   ۲
صنعت ابریشم بافی در جهان   ۲
صنعت ابریشم بافی در ایران   ۲
تاریخ ابریشم بافی در گلستان   ۳
فصل دوم   ۴
معرفی مواد ولوازم ابریشم بافی   ۴
مواد وابزار ابریشم بافی   ۴
الف)مواد اولیه:   ۴
ب)دستگاه بافت:   ۵
ج)ابزار   ۶
فصل سوم   ۷
پرورش کرم ابریشم   ۷
تهیه ابریشم خام   ۸
فصل چهارم   ۱۱
بافت فراورده ای ابریشمی   ۱۱
الف)چله کشی:   ۱۱
ب)آماده سازی تار   ۱۲
ج )بافت   ۱۲
فصل پنجم   ۱۳
تولیدات ابریشمی   ۱۳
انواع شال   ۱۳
انواع روسری   ۱۳
انواع دستمال   ۱۴
انواع نوار   ۱۴
انواع چادر شب   ۱۵
منابع و مآخذ   ۱۷

منابع و مآخذ

محمد فاروق فرقانی ، تاریخچه ابریشم در ایران ، کتاب ما و تاریخ جغرافیا بهمن ۱۳۷۷

علی کردی ، ابریشم از ابتدا تاکنون نشریه صنعت نساجی

حسن مرادیان فر ، پرورش کرم ابریشم ، اهمیت اقتصادی و اجتماعی در ایران . مزرعه شماره ۳۶ ، خرداد ۷۸

 عبدالرضا یازرلو، بررسی صنعت دستی ابریشم و تاثیر آن در جامعه ، رامیان بهار ۱۳۷۷

مقدمه

استان گلستان چشم سبز استان ایران است،چشمی که سبزی آن از لطافت چمن های نرم حاصل شده است،چشمی پاک که اشک آن حاصل عرق ریختن مردمان زحمتکش این آب وخاک است.آب وخاکی که در آن همه مردمان چه مرد وچه زن در آن زحمت می کشند بر روی شالی زمینها ،بر روی گندم زارها ،بر روی هرتکه از آن خاک که سبز بماند و زندگی بدهد.در این میان دستانی هنر مند متولد می شوند که از نرمی برگهای درختان الگو می گیرند،تا نرمینه ای از ابریشم خلق کنند.

ابریشم بافی هنری است که از دیر باز در استان گلستان علی الخصوص شهر رامیان رواج داشته است.رامیان ،سرسبزترین نقطه استان گلستان است که از سرخی انار های باخهای سرسبزش الهام گرفته تا سرخی ابریشم را ببافد.

نقشینه ای راکه تار وپود آنرا از سقف کلبه ای می گیرند که مأمن جانوری است کوچک که تنها چند روزی مهمان زمین ماست،گویی به فرمان خداوند خلق شده که ماحصل عمر آن لباسی باشد بر تن آدمیان.

شاید اگر در لابه لای تمام صندوقچه مادر بزرگ های این سرزمین سبز را جستجو کنم در نگاه اول به یک یادگار میرسیم و آن همین پارچه ای است که آنه با تمام وجود آنرا در گو شه ای از خانه پنهان کرده اند تا به یادگار بماند از آنها برای فرزندانشان و این سنت این مردمان است.

من در زمان بدست آمده به یاری خداوند می خواهم آغاز کنم شرح آفرینش این نقش و نگار را که چگونه از قلب طپنده موجود تنها رگ و پی های وجودش را می شکند ،تار وچودی می کنند،  صندوقچه مادر بزرگ هایشان بی یادگاربماند.گرچه بضاعت مان در شرح این راه بسیار کمتر از دانه های عرقی که در لابه لای چین و چروک خسته صورتشان پنهان شده و هیچ توان شرح زحمت آنها را نداریم.اما تنها به گوشه ای از انجام مراحل تولید آن اشاره می کنم تا شاید ذره ای گویای این جمله باشد که هنر در نزد ایرانیان است وبس.

فصل اول

صنعت ابریشم بافی در جهان

نام وکلمه ابریشم،هر ایرانی وشاید هریک از مردم جهان را به یاد جاده ابریشم و چین بیندازد.بنا به شواهد تاریخ کشف کرم ابریشم و ابریشم و پرورش کرم ابریشم برای نخستین بار در چین چین باستان اتفاق می افتد.چینی ها پس از کشف ابریشم و استفاده از آن در تهیه انواع پارچه ها و پوشاک توانستند سالهای متمادی آنرا همچون یک راز از دیگران خصوصا مردم سایر جوامع پنهان دارند.اما به هر حال پس از حدود سه هزار سال پنهان کاری و رازداری چگونگی پرورش وتهیه ابریشم ،دیگر جوامع از آن اطلاع می یابند و به فن و روش و شیوه های آن پی می برند.آنچه که قابل ذکراست که چگونگی کشف ابریشم و حتی چگونگی افشای راز پرورش کرم ابریشم با افسانه های بسیاری آمیخته است.

صنعت ابریشم بافی در ایران

مردم ایران از زمانهای باستان به دلایل متعدد همچون ویژگی های فردی مردم و خصوصیات محیط های جغرافیایی این سرزمین در اکثر هنرها به ویژه در صنایع دستی سرآمد جهانیان بوده اند وآثار بدست آمده از حفاریهای مارلیک و چراغعلی تپه این ادعا را تأئید می نماید.کیفیت پارچه های بدست آمده در مارلیک از رشد صنعتی ریسندگی و بافندگی مردم روستا نشین ایران در دوره ما قبل تاریخی حکایت می کند.اگرچه پارچه های بدست آمده از تکه های پوسیده کوچکی تجاوز نمی کند ولی از نظر بافت تنوع داشتند و تار و پود پارچه بنا بر مورد مصرف آن تغییر می نموده است.

در زمان اشکانیان برای اینکه تجارت کشور و جاده ابریشم همچنان پر رونق و محفوظ بماند ،نخستین قرار داد تجاری بین چین و حکومت اشکانیان منعقد می گردد.ایرانیان در دوره هخامنشیان ابریشم را شناخته و نسبت به تهیه و تولید انواع پارچه های ابریشم داشته اند ویکی از عوامل پیدایش صنعت ابریشم در ایران آن زمان وجود روابط بازرگانی ایران با کشورهای شرقی و در مسیر ارتباطی بین شرق و غرب قرار گرفتن و از همه مهمتر دسترسی مستقیم به جاده ابریشم می باشد.در همین دوران طبرستان از ولایات مهم ایران بود که قرنها از مراکز عمده صدور ابریشم محسوب می شد.علاوه بر آن کارگاههای تهیه ابریشم در سایر شهرستان های ایران از جمله یزد،بم،جندی شاپور،شوشتر نیز دایر بوده و در خراسان شهر سرخس به مناسبت چادر های زنانه ،دستمال،عمامه و…شهرت داشت.در گرگان و طبرستان پارچه هایی به سبک پارچه های ابریشمی چین تهیه می گردید.

تاریخ ابریشم بافی در گلستان

در محدوده فعلی استان گلستان که در گذشته به نام گرگان از آن یاد می شده است ،ابریشم بافی و تولید ابریشم دارای سابقهای دیرینه می باشد.توجه به منابع تاریخی نشان میدهد که در دوره حمله سابقه ای دیرینه می باشد.توجه به منابع تاریخی نشان می دهد که در دوره حمله مغلان و عهد صفویه ،گرگان یکی از مناطق مهم تولید ابریشم ایران بوده است و در این دوره ها مقادیر قابل توجهی ابریشم خام به نقاط دیگر کشورها و حتی کشور های دیگر صادر می شده است.به موازات پرورش ابریشم و تولید پنبه ،تولید پارچه های ابریشمی نیز رواج داشته واین امر امروزه نیز در نقاط مختلف این استان به ویژه در رامیان و مینو دشت دیده می شود.

فصل دوم

معرفی مواد ولوازم ابریشم بافی

۱-دار ابریشم بافی:دار باید سالم و عاری از هرگونه شکستگی باشد ودر ضمن دارای تکیه گاه مناسب از جنس نرم وپوشش پلاستیکی باشد و پهنای آن از ۳۵س کمترنباشد.

۲-کارگاه باید دارای نور کافی باشد .برای این منظور حداقل پنجره ای به ابعاد یک پنجم کف کار گاه نصب شود.همچنین محل نصب لامپ ها طوری باشد که برای بافنده ایجاد خیرگی و سایه نکند.

مواد وابزار ابریشم بافی

مواد وابزار ابریشم بافی شامل مواد اولیه(نخ ابریشمی،نخ پنبه ای ،رنگ های گیاهی و رنگ هی معدنی)دستگاه سنتی و ابزار می باشد:

الف)مواد اولیه:

مواد اولیه مورد استفاده در ابریشم بافی تقریبا فقط شامل نخ می گردد.

۱-نخ چله:در زبان محلی به آن تانه ، گوله نخ یا نخ گرد می گویند و جنس آن از ابریشم بوده و تاب این نخ ۴ یا ۵ لاست.ابریشم بافان استان نخ چله را از پیله های ابریشم که خود پرورش می دهند تهیه می کنند.

۲-ابریشم جفت بافت:که در زبان محلی به آن بافه می گویند و به عنوان پود از آن استفاده می کنند.

۳-نخهای طلایی و نقره ای رنگ:که جهت تزئین به عنوان پود از آن استفاده می کنند.

۴-رنگ:شامل رنگ طبیعی(روناس،پوست گردو وپوست انارو…)و رنگ شیمیایی(آبی ،مشکی ،قرمز،سبز )بوده وبرای رنگرزی نخ ها از آن استفاده می شود.

ب)دستگاه بافت:

کارگاه[۱] که از چند قسمت تشکیل شده است و در دو نوع زمینی یا چاله ای و سطحی یا بدون چاله نصب می شود.اجزای آن شامل مواردزیر است:

۱-نورد:چوبی است استوانه ای شکل و به قطر ۱۵ الی ۲۰س و به طول ۱۳۲ س که بر روی دو پایه پوبی مستقر شده است.کارکرد آن در کارگاه محکم کردن نخ ابریشم و تابیدن پارچه بافنده به دور آن و ردیف کردن نخها جهت بافندگی است.نورد بوسیله یک پارچه چوبی به زمین محکم می شود.

۲-نورد گردان:چوبی که بوسیله آن نورد را می گردانند.

۳-پایه:دستگاه بافندگی دارای شش پایه چوبی می باشد.دو پایه در جلو و پشت،برای محکم کردن تارهای بافندگی و دو پایه برای نگهداشتن نورد و دو پایه برای متصل کردن پدال به زمین است

۴-شانه:ابزاریست چوبی با دندانه های چوبی یا فلزی که در ابعاد ۴۸در ۲۰س ساخته می شود.وظیفه شانه این است که پس از عبور پود از تارها آنها را محکم به هم بکوبد.

۵-قرقره[۲] : ابزاریست که بصورت جفت در بالای گورد قرار می گیرد . قرقره ها از یک طرف بوسیله نخ به چهار چوبه دار و از طرف دیگر به گورد متصل می شود.وظیفه آنها تنظیم کار گورد است.طول آنها ۲۲س و عرض آنها ۵/۶س بوده و تماما از چوب ساخته شده اند.

۶-پدال[۳]:از چوب ساخته شده است و باشکلی شبیه پدال و وسایل نقلیه در پائین دستگاه بافندگی قرار دارد .

پدال یوسیله نخ از یک طرف به زمین و از طرف دیگر به گوردها متصل می باشد.تعداد آنها دو عدد است که پای بافنده بر روی آنها قرا می گیرد.وظیفه آنها کشیدن گوردها به پائین بوده و عموما طول آنها ۲۷س و عرض آنها ۹س است

ج)ابزار

۱-ماکو:چوبی که ماسوره در داخل آن قرار گرفته و پود را از بین تار ها عبور می دهد.اندازه بیرونی آن ۲۸در ۵ س و قسمت داخلی آن ۵/۱۳ در ۱۴ س است

۲-ماسوره کوچک:ساخته شده از نی است و نخ های بافندگی (پود)به دور آن پیچیده شده و برای بافندگی در داخل ماکو قرار می گیرد.طول آن ۷ س و قطر آن ۵/۱س است

۳-ماسوره بزرگ:طول آن ۱۰س و قطر آن ۲س است ونخ چله بدور آن پیچیده می شود.

۴-گورد:ابزاری است که از ترکیب سه نی و نخ های پنبه ای ساخته شده است.طول آن ۵۷و عرض آن ۱۸س بوده و از قسمت بالا به قرقره و از پائین به پدال دستگاه بافندگی متصل می باشد وظیفه گورد بالا و پائین بردن تارهای بافندگی جهت عبور دادن پود می باشد.

برای آنکه نخ ها را داخل ماسوره بپیچند نیز از دستگاهی استفاده می کنند که به آن چرخ گویند.

فصل سوم

پرورش کرم ابریشم