عنوان :

مقاله بررسی رابطۀ بین میزان رضایت زناشویی والدین و افسردگی کودکان

تعداد صفحات :۷۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

 چکیده

چکیده خانواده اولین نهاد اجتماعی است که بر اساس نیاز بشر بوجود آمده است، همچنین پایدارترین نهاد اجتماعی است که در طول تاریخ تحولات و تغییرات اجتماعی خود را حفظ کرده است. خانواده هنوز به عنوان یک نهاد آموزشی، اقتصادی، عاطفی و اجتماعی اهمیت فراوان دارد. خانواده مانند هر نظام دیگر اجتماعی دیگر نیازهایی دارد . از جمله این نیازها ، احساس امنیت، احساس صمیمیت و وابستگی ، نیاز به شادی و نیازهای روحی و معنوی دیگر است .
خانواده همچنین به پدر و مادری احتیاج دارد که به برقراری یک رابطه سالم با هم و فرزندان متعهد باشند و آنقدر احساس امنیت کنند تا بتوانند فرزندان خود را به دور از آسیبها بزرگ کنند. خانه و خانواده مکانی است که کودک با تمامی تجربه های دیگر لحظه های اجتماعی و زندگی خود بدان باز می گردد، آسایشگاهی که در آن جامعه افتخارات و موفقیّت هایش را به نمایش می گذارد.
کودک در خانواده به دنبال مداوا و مرهمی برای تألمات، شکست ها، جراحات و زخم های وارد بر خود می گردد تا آلام خود را تسکین دهد.
زن و شوهر به همان میزان که در خوشبختی یکدیگر مؤثرند، در آینده کودکان و رشد و بالندگی آنها و به دنبال آن پیشرفت جامعه ی خویش نیز تأثیر اساسی دارند. اگر محیط را محیطی امن و همراه با آسایش و رضایت زوجین قرار دهیم آنگاه شاهد پیشرفت روزافزون کودکان نیز خواهیم بود وگرنه هرگونه اختلال در نظام خانواده و ایجاد جو تشنج در روابط زن و شوهر موجب آسیب به اعضای آن می شود.
اساساً اگر رضامندی زناشویی که شامل، رضایت افراد از ازدواجشان ، رضایت از زندگی خانوادگی و رضایت کلی از زندگی حاصل شود ، نتیجه آن مبادله رفتارهای پاداش بخش است و عدم رضامندی فقط هنگامی خواهد بود که دو شریک از چیزی رنج ببرند.
افسردگی یکی از رایج ترین انواع ناراحتی های روانی به خصوص در بین نوجوانان و جوانان است. عوامل متعددی در ایجاد افسردگی نقش  ایفا می کنند که یکی از این عوامل خانواده می باشد . پژوهشها نشان می دهند با افزایش تعارض زناشویی ، عزت نفس کودکان کاهش می یابد. کاهش سطح عزت نفس و احساس حقارتی که در پی دارد، در انواع افسردگی مشترک است . با توجه به مطالب فوق در این پژوهش رابطه بین میزان رضایت زناشویی والدین و افسردگی فرزندان دختر آنها مورد بررسی قرار گرفت.
جامعۀ آماری این تحقیق، دانش آموزان دختر مقطع راهنمایی منطقه ۵ تهران و والدین آنها هستند. ۳۶ دانش آموز از بین مدارس راهنمایی منطقه ۵ تهران به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده و به هر کدام پرسشنامه افسردگی کودکان و نوجوانان ارائه گردید و به والدین آنها نیز پرسشنامه رضایت زناشویی Enrich داده شده که پاسخ دادند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی نشان داد که :
۱- بین رضایت زناشویی پدران و افسردگی فرزندان دختر آنها همبستگی منفی وجود دارد .
۲- بین رضایت زناشویی مادران و افسردگی فرزندان دختر آنها همبستگی منفی وجود دارد .
واژه های کلیدی: رضایت زناشویی، افسردگی کودکان، خانواده

فهرست مطالب

فصل اوّل ( کلیات پژوهش )
مقدمه     ۲
بیان مسئله     ۴
اهداف پژوهش     ۵
فرضیه پژوهش     ۵
تعاریف متغیرها     ۶

فصل دوم ( گسترۀ نظری مسئله مورد بررسی و سوابق پژوهش )
خانواده     ۹
اهمیّت خانواده و ازدواج     ۱۱
عناصر و اهداف ازدواج     ۱۲
عامل اجتماعی ازدواج     ۱۲
عامل اقتصادی ازدواج     ۱۳
عامل جنسی ازدواج     ۱۳
عامل زیستی ازدواج     ۱۴
عامل روانی ازدواج     ۱۴
رضایت زناشویی     ۱۵
عوامل مؤثر در رضایت زناشویی     ۱۷
علل نارضایتی از زناشویی     ۲۱
تغییرات رضایت از زناشوئی در طول زمان     ۲۴
تأثیر رضایت زناشویی بر کودکان     ۲۵
انواع خانواده     ۲۷
افسردگی     ۲۸
تاریخچه     ۲۸
تعریف افسردگی     ۲۹
افسردگی نوجوانی     ۳۱
همه گیر شناسی     ۳۲
سبب شناسی     ۳۳
افسردگی کودکی و نوجوانی : مدل خانوادگی مناسب     ۳۵

فصل سوم : ( طرح کلی پژوهش )
روش های اجرایی طرح     ۴۰
جامعه آماری و روش نمونه گیری     ۴۰
ابزار پژوهش و روش اجرایی پژوهش     ۴۱
فصل چهارم ( ارائه نتایج و تحلیل های کمّی )
یافته های پژوهش     ۴۴
توصیف و تجزیه و تحلیل داده ها     ۴۷

فصل پنجم ( تحلی نهایی و نتیجه گیری )
فرضیه های پژوهش بر اساس تحلیل داده ها     ۵۰
محدودیت ها     ۵۵
پیشنهادات     ۵۵
منابع     ۵۷
ضمائم     ۶۳

منابع

۱- آزاد، حسین ( ۱۳۷۴ ) ، روان شناسان مرضی کودک، ( چاپ چهارم ) تهران : انتشارات پاژنگ .
۲- سعادتمند، نیّره السادات ( ۱۳۷۶ ) ، بررسی ارتباط بین کارایی خانواده و سلامت عمومی فرزندان آنها، پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن .
۳- الیس، آلبرت ( ۱۳۷۵ ) ، زوج درمانی ( ترجمه جواد صالحی فدردی و امیرامین
یزدی ) .
۴- کاپلان، هلارولد ، ساواک ، بنیامین و گرب (۱۳۷۶ ) ، خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری . روانپزشکی بالینی ( ج ۲ ) ( ترجمه نصرت الله پورافکاری ) چاپ دوم ، تهران: انتشارات ( تاریخ انتشار به زبان اصلی ۱۹۹۴ ) .
۵- سلیمانیان ، علی اکبر ( ۱۳۷۳ ) بررسی تأثیر تفکرات غیر منطقی ( بر اساس رویکرد شناختی ) بر نارضایتی زناشویی ، پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده دانشگاه تربیت معلم .
۶- احمدی و جمشید ( ۱۳۶۸ ) ، رفتاردرمانی ، ( چاپ سوم ) شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز .
۷- فرجاد ، محمدحسین ( ۱۳۷۴ ) ، مشکلات و اختلالهای رفتاری – روانی در خانواده ، تهران : انتشارات بدر .
۸- بست ، جان دبیلو ( ۱۳۷۹ ) ، روشهای تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری
( ترجمه حسن پاشا شریفی ) ، تهران : انتشارات رشد .
۹- پارسا ، محمد ( ۱۳۷۶ ) ، روان شناسی رشد کودک و نوجوان ، تهران : انتشارات رشد .
۱۰- تاجیک اسماعیلی، عزیز الله  ( ۱۳۷۷ ) ، تعادل و استحکام خانواده در
« جوان و تشکیل خانواده » ، تهران : انتشارات انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران .
۱۱- ساروخانی ، باقر ( ۱۳۷۰ ) ، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، تهران : انتشارات سروش .
۱۲- میلانی فر، بهروز ( ۱۳۷۶ ) ، بهداشت روانی ، تهران : نشر قومس .
۱۳- ساعتچی ، محمود ( ۱۳۶۵ ) ، عوامل مؤثر بر بقای خانواده ، نشریه روانشناسی شماره ۱۲  ، انتشارات بیمارستان رازی .
۱۴- دادستان ، پری رخ ( ۱۳۸۲ ) ، روان شناسی مرضی تحولی از کودکان تا بزرگسالان ، تهران : انتشارات سمت .
۱۵- شاملو، سعید ( ۱۳۷۶ ) ، آسیب شناسی روانی ، تهران : انتشارات رشد .
۱۶- محلوجی ( ۱۳۷۱ ) ، نهاد خانواده در اسلام ، تهران : انتشارات دانشگاه تربیت معلم. ۱۷- مشکینی ، علی ( ۱۳۵۹ ) ، ازدواج در اسلام ، قم : انتشارات یاسر.
۱۸- مصلحتی، حسین ( ۱۳۷۹ ) ، ازدواج و ازدواج درمانی ، تهران : نشر البرز.
۱۹- موسوی ، رقیه ( ۱۳۷۵ ) ، بررسی و مقایسه عوامل مؤثر بر رضامند در سه گروه پزشکان و کارمندان و کارگران شهر تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تربیت معلم .
۲۰- نجاتی ، حسین ( ۱۳۷۶ ) ، روانشناسی زناشویی ، تهران : انتشارات بیکران.
۲۱- نوابی نژاد ، شکوه ( ۱۳۷۷ ) ، ویژگیها و شرایط لازم دختر و پسر برای ازدواج در « جوان و تشکیلات خانواده » ، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران .
۲۲- وکیلی ، افسانه ( ۱۳۶۸ ) ، رضایت زناشویی در زنان کارمند ، پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی عمومی دانشگاه علامه طباطبایی .
۲۳- نادری ، عزت الله ، سیف نراقی ، مریم ( ۱۳۷۱ ) ، روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن ، تهران : انتشارات بدر .
۲۴- آصفی ، آصفه ( ۱۳۷۵ ) ، زندگی در خانواده ، تهران : انتشارات انجمن اولیاء و مربیان .
۲۵- برادشاو ، جان (۱۳۷۲ ) ، خانواده تحلیلی سیستمی خانواده ( ترجمه مهدی قراچه داغی ) ، تهران : نشر البرز .
۲۶- بک ، آرون تی ( ۱۳۷۶ ) ، عشق هرگز کافی نیست ( ترجمه مهدی قراچه داغی ) ، تهران : نشر پیکان .
۲۷- بلاچ ، سیدنی ( ۱۳۷۰ ) ، مقدمه ای بر روان درمانی ، نظریه ها و روشهای رایج
( ترجمه مهدی قراچه داغی ) تهران : انتشارات رشد .
۲۸- ثنایی ، باقر ( ۱۳۷۹ ) ، مقیاس سنجش خانواده و ازدواج ، تهران : انتشارات بعثت .
۲۹- استافورد ، لورا و به یر ، چری ( ۱۳۷۷ ) ، تعامل والدین و کودکان
( ترجمه محّمد دهقانپور و مهرداد فراز چی ) ، تهران : انتشارات رشد .

مقدمه :

افسردگی یکی از اختلالات روانی است که بین کودکان و نوجوانان نیز شایع است. تشخیص افسردگی در کودکان و نوجوانان موضوعی بالنسبه تازه است.

طبق نظریه فروید و پیروان او، افسردگی مربوط است به کشمکش های وجدان اخلاقی (سوپرایگوی[۱]) رشد یافته و چون طبق نظریه آنها رشد ایگو تا نوجوانی کامل نیست، افسردگی واقعی در کودکان نمی تواند وجود داشته باشد.

چون کودکان همواره در حال رشد و تغییرات بدنی و روانی هستند ارزیابی مفهوم یا اثرات درازمدت رفتارهای افسردگی و سایر مسائل رفتاری مشکل است.

اکنون این توافق بالنسبه کلی وجود دارد که کودکان نیز ممکن ست مانند بزرگسالان افسرده شوند اکثر متخصصان بالینی نیز موافق اند که نشانه های افسردگی در گروههای سنی تغییر می کند. فرد ۶ تا ۸ ساله افسرده احساس غم، بیچاره گی و شاید ناامیدی می کند. خصوصیات فرد افسرده، ۸ تا ۱۵ ساله عبارت اند از افکار منفی درباره اعتماد به نفس و فرد ۱۳ تا ۱۵ ساله می تواند به عنوان کسی که احساس گناه
می کند توصیف شود (آزاد، ۱۳۷۴).

پژهشگران به رابطه بین افسردگی و عوامل زیستی، شناختی، اجتماعی و …
پی برده اند و یکی از مهمترین اینها رابطه بین خانواده و افسردگی فرزندان می باشد. خانواده نهادی است که همه ِ نهادهای دیگر با آن ارتباط دارد و به حق شایسته است که بیش از اینها درباره ی خانواده تحقیق کنیم.

براون و همکارانش (۱۹۷۸) معتقدند که میزان آسیب پذیری در مقابل افسردگی به عنوان بخشی از عوامل مرتبط با خانواده می باشد.

سعادتمند (۱۳۷۶) در پژوهش خود به وجود رابطه بین کارآیی خانواده و ابتلاء فرزندان به اضطراب، اختلال خام، کارکرد اجتماعی و افسردگی پی برده است. مشکلات خانواده شکلهای مختلفی دارد که یکی از این مشکلات نارضایتی زناشویی می باشد که به شکل تعارضات بین والدین خود را نشان می دهد.

کیفیت رابطه زناشویی والدین، عاملی مهم در ایجاد و تشدید اختلاف عاطفی یا رفتاری کودک است. بچه های والدین که ازدواج شان با نزاع، تنش، نارضایتی متقابل، انتقاد، خصومت و فقدان گرمی و صمیمت قرین باشد احتمالاً بیشتر آشفته و رنجیده خاطر می شوند. حقیقت این است که فرزندان والدین جدا شده از هم، به وضوح مسائل و آشفتگی های بیشتری دارند (هترینگتون، ۱۹۸۲).

برخی مطالعات نشان می دهد که موفقیت و همدلی در رابطه زناشویی ، لیاقت و کارآیی فرزندان را افزایش می دهد.

پژهشگر در پژوهش حاضر به دنبال یافتن رابطه بین رضایت زناشویی والدین و افسردگی فرزندان می باشد که اگر چنین رابطه ای موجود باشد امیدوارم در
پژوهش های دیگر عوامل مرتبط با رضایت زناشویی بررسی گردیده و از این طریق راهکارهایی برای رضامند کردن والدین ارائه گردد و در ضمن از میزان ابتلاء فرزندان به افسردگی کم شده و قدمی در جهت بهداشت روانی جامعه برداشته شود.

بیان مسئله :

افسردگی[۲] یکی از رایج ترین انواع ناراحتی های روانی است، به حدی این بیماری شایع است که می توان آن را با سرماخوردگی در میان ناراحتی جسمی مقایسه کرد. در هر لحظه از زمان پانزده تا بیست درصد افراد جامعه ممکن است عوارض و نشانه های مختلف افسردگی را از خود نشان دهند.

حداقل دوازده درصد از جمعیّت کشورهای پیشرفته در طی عمر خود برای معالجه علائم افسردگی به متخصصان روانی مراجعه می کنند (مهربان، ۱۳۷۳).

عوامل متعددی در ایجاد افسردگی نقش ایفاء می کنند که یکی از این عوامل خانواده می باشد. خانواده به عنوان اولین محیط شکل گیری شخصیت انسان از اهمیت زیادی برخوردار است، به خصوص اینکه رابطه والدین بر رشد سالم و متعالی عاطفی روانی تأثیر زیادی می توان داشته باشد.

چندین مقاله نظری و تعدد گزارش های روانی در زمینه ارتباط بین کارکرد خانواده و شروع اختلالات خلقی، بخصوص اختلالات افسردگی اساسی وجود دارد (کاپلان، ۱۹۹۴).

با توجه به اینکه برای پیشگیری از ناراحتی های روانی بایستی عوامل وابسته به آن ناراحتی را شناسایی نمود و از آنجا که نتایج پژوهش های زیادی نشان می دهد که بسیاری از نارحتی های عاطفی و روانی فرزندان با کیفیت زناشویی مرتبط است لذا پژوهش حاضر در صدد بررسی ارتباط بین میزان رضایت زناشویی والدین و میزان افسردگی کودکان آنها است (ترجمه پورافکاری، ۱۳۷۶).

اهداف پژوهش:

با توجه به اینکه خانواده اولین پایه گذار شخصیت و ارزشهای معیارهای فکری است که نقش مهمی در تعیین سرنوشت و سبک و خط مشی زندگی آینده فرد را دارد و اخلاق و صحت و سلامتی روانی فرد تا حدود بسیار درگرو آن است و از آنجا که خانواده یک واحد اجتماعی است که ارزش ها و معیارهای اجتماعی از طریق آن به کودک منتقل می شود. هدف کلی این پژوهش بررسی رابطه بین میزان رضایت زناشویی والدین و افسردگی کودکان آنها در جامعه انتخابی دانش آموزان مقطع تحصیلی راهنمایی منطقه پنج تهران می باشد و اهداف جزئی آن نیز عبارتند از :

۱-   شناخت روابط بین میزان رضایت زناشویی پدران و میزان افسردگی فرزندان دختر مقطع راهنمایی آنها

۲-   شناخت روابط بین میزان رضایت زناشویی مادران و میزان افسردگی فرزندان دختر مقطع راهنمایی آنها

فرضیه پژوهش :

۱-   بین میزان رضایت زناشویی پدران و میزان افسردگی فرزندان دختر آنها رابطه ای وجود دارد.

۲-   بین میزان رضایت زناشویی مادران و میزان افسردگی فرزندان دختر آنها رابطه ای وجود دارد.

 تعیین متغیر

متغیر مستقل : میزان رضایت زناشویی

  متغیر وابسته : افسردگی کودکان

تعاریف متغیرها :

رضایت زناشویی :

از دیدگاههای مختلفی تعریف شده که با هم متفاوت هستند. سلیمانیان به نقل از وینچ و همکاران (۱۹۸۶) رضایت زناشوی را انطباق بین وضعیتی که وجود دارد و وضعیتی که مورد انتظار است تعریف می کند. بنابراین تعریف رضایت مندی از زناشویی بستگی زیادی به نوع تفکرات فرد دارد. یعنی رضایت مندی تابع نگرش ها و انتظارات فرد است.

سلیمانیان (۱۳۷۳) به نقل از هاکینز (۱۹۸۷) رضایت از زناشویی را چنین تعریف می کند: احساسات عینی از خشنودی، رضایت و لذت از تجربه توس زن یا شوهر موقعی که همه جنبه های ازدواج شان را در نظر می گیرند.

افسردگی :

افسردگی اصطلاحی است که به مجموعه رفتارهایی اطلاق می شود که عناصر مشخص آن کندی حرکت و کلام، گریه کردن، غمگینی، فقدان پاسخ های شاد، خود کم بینی ، فقدان علاقه ، کم ارزشی، بی خوابی، بی اشتهایی، خلق افسرده، بازداری از عمل و بازداری از تفکر است (احمدی، ۱۳۶۸).

تعریف عملیاتی متغیرها

در این پژوهش رضایت زناشویی به متغیر مستقل عبارت است از نمره حاصله از فرم ۴۷ سؤالی پرسشنامه رضایت زناشویی ENRICH.

افسردگی به عنوان متغیر وابسته عبارت است از نمره حاصله از پرسشنامه افسردگی کودکان و نوجوانان.