عنوان :

مقاله تاثیر فقدان پدر بر روی نوع واکنش نوجوانان در برخورد با مشکلات و استرس

تعداد صفحات :۳۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه شیوه های رویارویی با تنیدگی نوجوانان فاقد پدر و عادی پرداخته شده است. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق دو گروه از نوجوانان واجد و فاقد پدر می باشند که از این جامعه تعداد ۱۰۰ نفر به شیوه نمونه گیری تصادفی از بین دانش‌آموزان واجد و فاقد پدر شهرستان شهرضا انتخاب شدند.

نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که در اکثریت راهبردهای مقابله با استرس در بین نوجوانان فاقد و واجد پدر تفاوت معناداری وجود ندارد. و تنها در میزان استفاده راهبردهای کنار نیامدن، کاهش تنش، نادیده گرفتن و خودداری که همگی جزء راهبردهای سبک نابارور می‌باشند در نوجوانان فاقد و واجد پدر تفاوت معناداری دیده می شود. به عبارت دیگر نوجوانان فاقد پدر از شیوه هاییکه ناکارآمدتر هستند بیش از نوجوانان عادی استفاده می نمایند. وجود روابط نامتعادل و منفی در خانواده و فقدان والدین موجب به کارگیری شیوه های رویارویی سازش نایافته با تنیدگی می‌شود که نتایج تحقیق حاضر مؤید نتایج فوق می باشد. نکته ای که باید به آن توجه نمود آن است که گرچه نوجوانان فاقد پدر از شیوه های که ناکارآمدتر هستند بیشتر استفاده کرده اند اما سبک مقابله ای آنان با سبک مقابله ای نوجوانان عادی یکسان می باشد. به عبارت بهتر سبک مقابله ای آنان سبک ناکارآمد نمی باشد. در توجیه دلایل این مسئله باید به تنوع خانواده های فاقد پدر توجه داشت. فقدان پدر با توجه به عواملی همچون نوع فقدان، مدت و زمان فقدان، سن و جنسیت فرزند، میزان وابستگی آنان، شرایط اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی خانواده، ترتیب تولد، تعداد فرزندان و… تأثیرات متفاوتی را بر فرزندان ایجاد می‌کند. مثلاً نوجوانی که پدر خویش را در کودکی و یا دوره نوجوانی از دست داده اند و یا اینکه فقدان پدر ناشی از مرگ، طلاق و… باشد تأثیرات متفاوتی را بر نوجوان دارد.

واژه های کلیدی: واکنش نوجوان، تجربه تنیدگی، استرس

 فهرست مطالب

مقدمه   ۴
بیان مسئله   ۶
اهداف تحقیق   ۷
اهمیت و ضرورت پژوهش   ۷
سوالات پژوهش   ۸
پیشینه پژوهش های انجام گرفته   ۸
ابزار جمع آوری اطلاعات   ۱۱
آزمون کنار ایی نوجوانان   ۱۱
اعتبار و یایایی مقیاس کنار آمدن نوجوانان   ۱۲
روش اجرای تحقیق   ۱۲
روش تحلیل داده ها   ۱۳
جامعه آماری و شیوه نمونه گیری   ۱۳
یافته های پژوهش   ۱۴
بحث و نتیجه گیری   ۲
پیشنهادات   ۲۷
فهرست منابع فارسی   ۲۸
فهرست منابع لاتین   ۲۹

فهرست منابع فارسی

استورا ، جین ، ب (۱۳۷۷) تنیدگی یا استرس . ترجمه پریرخ دادستان . تهران : انتشارات رشد

بهاری، فرشاد (۱۳۷۹) ارزیابی و مقایسه کارآیی خانواده زوج های غیرطلاق و زوجهای در حال طلاق مرجوعی به سازمان پزشکی قانونی کشور. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم.

توکلی ، مهین (۱۳۷۷) تأثیر شیوه های مقابله با تنیدگی بر سلامت روانی در دانش آموزان دبیرستانهای تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران ، دانشکده روان شناسی وعلوم تربیتی .

چاوشی فر ، جلال (۱۳۸۰) مقایسه عوامل تنیدگی زا و رفتارهای مقابله ای در نوجوانان بی سرپرست مراکز شبانه روزی بهزیستی و نوجوانان دارای والدین شهر تهران پایان نامه کارشناسی ارشد . دانشگاه تربیت مدرس دانشکده علوم انسانی

داعی پور ، پروین (۱۳۷۶) بررسی راهبردهای کنارآمدن در نوجوانان شهر تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد . دانشگاه علوم پزشکی ایران ، انستیتوی روان پزشکی تهران .

سالاری، عباس (۱۳۷۴) تأثیر فقدان  والدین (پدر) بر اختلافات رفتاری کودکان مقطع ابتدایی تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) شهر تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

کافی سید موسی (۱۳۷۵ )  بررسی شیوه های رویارویی با تنیدگی روانی ( استرس) و ارتباط آن با سلامت روانی درنوجوانان مدارس عادی و خاص شهر تهران . پایان نامه دکتری چاپ نشده . دانشگاه تربیت مدرس  دانشکده علوم انسانی .

مکوندی، بهنام. سلیمانی، علی. لیمامی، فاطمه (۱۳۷۷) نقش پدر و مادر در آسیب شناسی روانی کودک و نوجوان، اندیشه و رفتار، ش۱۳، صص ۴۶-۶۱٫

میثاقی، ابراهیم (۱۳۷۴) بررسی رابطه فقدان (پدر) با میزان اضطراب و افسردگی دانش آموزان مقطع دبیرستان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) استان تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

نجاریان ، فرزانه (۱۳۷۴) عوامل مؤثر در کارایی خانواده (بررسی ویژگی های روان سنجی ، مقیاس سنجش خانواده (FAD). پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی (واحد رودهن)

فهرست منابع لاتین

Coon , D . (1998) introduction to psychology : Exploration and application . American , ITP

Epstein , Nathan B ; et al. (1988) Mc master family Assessment Device (FAD) journal of mavital and family thrapy 1983 . vol , (2) 121 – ۱۸۰ .

Frydenberg . E . , & Lewis , R . (1997) . Adolescent coping . theoretical and research perspectives . NewYork : Routledge .

Hanninen . V . & Aro, H . (1996) Sex differences in coping and depression among young adults. soc . sci . med ; 43 (10)

Kliewer , W . (1998) family moderators of the relation between hassles and behavior problems in inner-city youth . journal of clinical psychology 28 – ۲۷۸ – ۲۹۲ .

Moos , R.H . & Schaefer , J.A (1993) Coping resources and processes current concept and measures . Inl. Goldberger & S.Breznitz (Eds) Handbook of stress (2nded) . NewYork: freepress

Sarason I G & B . R (1987) Abnormal psychology The problem of maladaptive behavior. NewYork: prentice Hall.

مقدمه

نوجوانی معرف مرحله تغییر عمیقی است و این دوره واقعاً به منزله دگرگون شدن می باشد. وجود تغییرات در دوره نوجوانی مستلزم سازش یافتگی های جدیدی است. و تغییرات دوره نوجوانی در سه حوزه وسیع جسمانی، شناختی و اجتماعی ایجاد می شود و این تحولات در روابط نوجوان با هم سن و سالانش اثر می گذارد. به علاوه انتظاراتی که نوجوان از خود دارد را تغییر می دهد و روابط خانوادگی او را دگرگون می کند.

تجربه تنیدگی و استرس در دوره نوجوانی اجتناب ناپذیر است مخصوصا آن که امروزه به دلیل پیشرفت صنایع و تکنولوژی تحولات و تغییرات ناگهانی و وسیع در جوامع و نسل جدید ایجاد شده است و اگرچه این تحولات دامنه آگاهی و توانایی نوجوان امروزی را نسبت به گذشته بسیار افزایش داده است اما به همان نسبت نیز به میزان تنیدگی و فشارهای روانی او افزوده است .

اگرچه هر تغییر اعم از عمده یا جزئی ، خوشایند یا ناخوشایند تنیدگی زا تلقی شده ومقابله را فرا می خواند . با وجود این تنیدگی همیشه بد و ناخوشایند نیست . در واقع شاید بتوان گفت که تنیدگی و حتی شدت آن فی نفسه بد و سازش نایافته نیستند ، بلکه مهم  چگونگی مقابله موجود زنده با این شرایط است و اینکه از این شرایط چه پیامدهای مفید و سازگارانه‌ای را می تواند استخراج کند .

اریکسون[۱] در نظام هشت مرحله ای روانی، اجتماعی خود شکل گیری احساس هویت را در تحول نوجوانان بسیار مهم می داند و از آن با عنوان بحران یاد می کند که می تواند یک منبع تنیدگی مهم برای نوجوانان باشد. بر اساس نظریه زیست شناخیت که بر رشد سریع جسمانی در این دوره تأکید دارد تغییرات سریع جسمانی یک منبع تنیدگی محسوب می شود. تعارض بین وابستگی و استقلال نیز از مسائل بحرانی می باشد که نوجوانان با آن مواجه می شوند. در صورت عدم آگاهی نوجوان از مسائل خاص این دوره و عدم حمایت کافی از آنان نوجوان با تنیدگی های مضاعفی روبرو می شود و ناهمسازی بیشتر پیش بینی می شود. (ویندل[۲]، ۱۹۶۶ به نقل از کافی۱۳۷۵)

لذا شیوه هایی که فرد برای مقابله با استرس انتخاب می‌کند جزئی از « نیمرخ آسیب پذیری » وی محسوب می‌شوند . اتخاذ خط مشی نامناسب در مواجهه با استرس ، ممکن است در عمل استرس را افزایش دهد . در حالی که به کارگیری شیوه صحیح در رویارویی با استرس می تواند نتایج مثبتی در پی داشته باشد( توکلی ۱۳۷۷)

افراد در ارزیابی و رویارویی با رویدادهای تنیدگی زا متفاوت بوده و از شیوه های مختلفی برای مقابله با عوامل تنیدگی زا استفاده می کنند .گاهی کوشش های فرد متوجه تغییر هیجان ناشی از تنیدگی است وزمانی متوجه تغییر عامل تنیدگی زاست عده ای در رویارویی با رویدادهای تنیدگی زا به دنبال جلب حمایتهای اجتماعی وخانوادگی می باشند .  تا هیجان منفی ناشی از تنیدگی را کاهش دهند. تلاش بعضی هم بر آن است که با بررسی دقیق مشکل ، میزان مهار خود را بر آن افزایش دهند. ( کان[۳] ، ۱۹۹۸).

ساراسون[۴] (۱۹۸۷) آسیب پذیری شخص را در برابر استرس را متاثر از « شیوه های رویارویی» و
« حمایت های اجتماعی» موجود اعلام می کند .یکی از ابعاد حمایت اجتماعی حمایت خانواده و عملکرد آن در قبال فرزندان و اعضا می باشد .

بیان مسئله

کلیور[۵] ( ۱۹۹۸) فقدان والدین و عدم انسجام و ثبات خانوادگی را از عواملی می داند که موجب مواجهه بیشتر با عوامل تنیدگی در کودکان و نوجوانان می شود.

در طول تاریخ خانواده نقش هستی بخش داشته ویکی از مهمترین محیط های موثر بر سلامت بدنی و روانی افراد به شمار رفته است . خانواده شرایط لازم برای رشد و رسیدن به توازن جسمی روانی و اجتماعی را فراهم می آورد ( وود[۶]، ۱۹۹۶، ترجمه موسوی ۱۳۷۹)

فقدان پدر موجب بروز مشکلاتی بسیار اعم از اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در خانواده می شود و امنیت روانی کودکان را در معرض خطر قرار می دهد. نوجوانی که بدون پدر زندگی می کنند در همانندسازی و ایفای نقش جنسی به دلیل نداشتن پدر به عنوان الگو احتمالاً دچار مشکل خواهند شد.

چنانچه بارکلی و استبل ول[۷] (۱۹۷۲) به نقل از چاوشی فر (۱۳۸۰) معتقدند پسران فاقد پدر، نسبت به سایر کودکان از سازگاری اجتماعی پایین تر و خوپنداری ضعیف تری (به لحاظ مهارتهای اجتماعی) برخوردارند. همچنین آنها نشان داده اند که کودکان فاقد پدر در مدارس ابتدایی، از طرف معلمان روی بعضی ابعاد شخصیت و سازگاری فردی و اجتماعی پایین تر درجه بندی می شوند.

دریک تحقیق طولی حمایت زیاد خانواده پیش بینی کننده استفاده بیشتر از مقابله روی آوردی و استفاده کمتر از مقابله اجتنابی در طی زمان بوده است ( موس[۸] وشیفر[۹]،۱۹۹۳)

دانست[۱۰] و همکاران ( ۱۹۸۷) به نقل از کافی( ۱۳۷۵ ) نیز معتقدند که حمایت اجتماعی منابع حمایتی درون خانواده تعدیل کننده های بسیار قوی استرس و عوارض ناشی از آن می باشد . آنها همچنین در مطالعه ای به این دست یافتند که داشتن یک همسر دوست داشتنی و پدر و مادری کمک کننده احساس ارزشمندی و توانایی رویارویی با مشکلات را تقویت می کند .

یکی از عواملی که در میزان استرس و شیوه های رویارویی با آن تأثیرگذار است فقدان والدین علی الخصوص پدر می باشد.

با توجه به آنکه فقدان پدر موجب می گردد که وظایف و مسئولیتهای پدر بر عهده مادر یا فرزندان و یا یکی از خویشاوندان نزدیک قرار گیرد ، سیستم ارتباطی افراد خانواده تغییر کند و مرجع قدرت و تصمیم گیری در خانواده دچار دگرگونی شود و به طور کلی در شیوه تربیتی و نحوه عملکرد فرد و خانواده تغییرات چشمگیری پدید آید لذا در پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه شیوه های رویارویی با تنیدگی نوجوانان فاقد پدر و عادی پرداخته شده است.

اهداف تحقیق

پژوهش حاضر قصد آن دارد که تاثیر فقدان پدر را بر روی نوع واکنش نوجوانان در برخورد با مشکلات و استرس مورد توجه قرار داده و نوع و میزان استفاده از راهبردهای هیجده گانه مقابله با استرس و سه سبک مقابله ای بارور، نابارور و مراجعه به دیگران را در نوجوانان فاقد و واجد پدر را شناسائی و مورد مقایسه قرار دهد .

اهمیت و ضرورت پژوهش

تنیدگی ، کنش وری فرد در قلمرو اجتماعی ، روان شناختی ، جسمانی و خانوادگی را دچار اختلال می کند. بر اساس ایجاد تغییرات روان شناختی مانند افزایش تحریک پذیری ، اضطراب ، تنش ، حالت عصبی و ناتوانی در مهار خود ، روابط اجتماعی و خانوادگی را مختل می کند ؛ با تضعیف نظام مصون کننده بدن فرد را مستعد به ابتلا به بیماری ها می سازد ، و کارآمدی وی را قبل وبعد از بیماری کاهش می دهد  (استورا[۱۱] ترجمه دادستان ۱۳۷۴) .

اهمیت تنیدگی به حدی رسیده است که در برنامه های بهداشتی جدید مدارس دوره ابتدایی کشورهای اروپایی به دانش آموزان مهارت های عمومی زندگی آموزش داده می‌شود و محور اصلی این برنامه ها آموزش مهارت هایی به کودکان است که به آنها در رویارویی با تنیدگی های روزمره کمک می کند و کمتر  آنها را وسوسه می کند که برای گریز از مشکلات به مواد مخدر ، داروها ودیگر رفتارهای مخرب روی آورند  (کان ۱۹۹۸) .

ضرورت توجه به خانواده های محترم شاهد و افزایش روز افزون خانواده های فاقد پدر ، اهتمام و توجه بیشتری را نسبت به استرس ها و فشارهای روانی نوجوانان عضو این خانواده ها ایجاب می کند بازنگری پژوهش های صورت گرفته بر روی تاثیرات فقدان پدر نشان دهنده آن است که بیشترین تاکید بر روی عواملی چون پیشرفت تحصیلی ، سازگاری اجتماعی ، اختلالات رفتاری و… بوده است .و تاثیر فقدان پدر بر راهبردهای مقابله با استرس نو جوانان مورد غفلت قرار گرفته است در مجموع تحقیق حاضر با ارزیابی و مقایسه راهبردهای مقابله با استرس نوجوانان فاقد و واجد پدر به خانواده درمانگران در زمینه شناسائی ، ارزیابی و درمان خانواده‌ها یاری می رساند و می تواند در برنامه ریزی های بنیاد شهید ، کمیته امداد امام خمینی (ره) ، بهزیستی و سایر مراکزی که در جهت کمک به خانواده های فاقد پدر فعالیت دارند موثر و مفید واقع شود . و در جهت کاهش مشکلات فرزندان این خانواده های محترم  راهگشا باشد.

سوالات پژوهش

۱-آیا بین راهبردهای مقابله با استرس نوجوانان فاقد و واجد پدر تفاوت وجود دارد؟

۲- آیا بین سبک های مقابله با استرس نوجوانان فاقد و واجد پدر تفاوت وجود دارد؟

پیشینه پژوهش های انجام گرفته

درباره پژوهش حاضر تحقیقی تحت همین عنوان مشاهده نگردید لذا تعدادی از تحقیقاتی که شبیه تحقیق حاضر می باشند معرفی می‌گردد.

 هانینن و آرو[۱۲] (۱۹۹۶) در مورد ۱۲ شکل مقابله بر افسردگی به مطالعه پرداختند نتایج تحقیق حاکی از آن بود که بین شکل های مختلف مقابله (خود متهم سازی ، برون ریزی خشم بر دیگران و جستجو گری آرامش از طریق شیرینی جات و مصرف الکل) با افسردگی رابطه مثبت وجود داشت و بقیه موارد با آن همبستگی منفی نشان دادند .

برنشتاین و بورشار[۱۳] (۱۹۹۶)به نقل از بهاری (۱۳۷۹) در تحقیقی باعنوان اجتناب از مدرسه ، سیستم خانواده و کارایی خانوادگی به بررسی عملکرد خانواده های کودکان مدرسه گریز پرداخته اند. نتایج حاکی است که مادران کودکان مدرسه گریز در خانواده های تک والدی نسبت به مادران دیگر به طور معنا داری مشکلات خانوادگی بیشتری داشتند . پدران کودکان مدرسه گریز در مقایسه با مادران در مقیاسهای اختلال جسمانی، افسردگی و اضطراب نوروتیک علائم مرضی بیشتری نشان دادند .

رسنایک[۱۴] و همکارانش (۱۹۹۷) به نقل از کافی (۱۳۷۵) با توجه به مطالعه و بررسی بیش از ۱۲۰۰۰ نفر از نوجوانان آمریکایی  به این نتیجه رسیدند که نوجوانانی که فاقد حمایت های خانوادگی می باشند نسبت به نوجوانانی که دارای روابط خانوادگی صمیمی و گرمی می‌باشند در برابر تجربه تنیدگی  دچار استیصال بیشتری می شوند. آنها همچنین اظهار داشتند که ارتباطات صمیمی والدین و نوجوانان احتمالا تنها عامل بسیار مهم در محافظت نوجوانان از آسیب ها و صدمات ناشی از رویدادهای تنیدگی زا می باشد .

گرین گلاس[۱۵] (۱۹۹۵ )به نقل از چاوشی فر (۱۳۸۰) با مطالعه ی کودکان خانواده های با سرپرستی مادر، دریافت که پیامدهای منفی این وضعیت برای کودکان عبارت است از سطوح پایین حمایت اجتماعی و خانوادگی و سطوح بالای تنیدگی است که آنها تجربه می کنند .

---