عنوان :
مقاله جایگاه دموکراسی در ایران
تعداد صفحات : ۱۳۰
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
مقوله ی دموکراسی و فرآیند گذار نظام های غیردموکراتیک؛ آن امروزه موضوع مهمی در جامعه شناسی سیاسی است که مورد توجه بسیاری از محققین به خصوص بعد از موج سوم قرن بیست و یکم قرار گرفته است.
ما در این نوشتار برآن بودیم پس از ابهام زدایی از واژه ی دموکراسی و بیان معانی و ابعاد مختلف آن جایگاه آن را در ایران ارزیابی می کنیم. به این منظور ابتدا شیوه های گذار به دموکراسی و نظریه های مرتبط با آن را بررسی کرده و سپس مقایسه ای داشتیم بین دموکراسی در جهان غرب و دموکراسی در ایران.
دموکراسی در غرب در چهارچوب لیبرالیسم؛ وقوع پیوست و جای خود را باز کرد. در عین حال در جامعه ی غربی حوزه ی دین حوزه ای خصوصی است که در حوزه ی عمومی و مسائل اجتماعی و سیاسی دخیل نیست.
اما در ایران به دلیل نقش پر رنگ دین و مذهب در طول تاریخ ایران و نقش هدایت گر روحانیون در مسیر تاریخ، دین و تاریخ، دین و اجتماع، دین و اقتصاد، دین و فرهنگ، دین و غرف و به ویژه دین و سیاست مقوله های تفکیک ناپذیرند.
دموکراسی هم از ابتدای تولد و شک گیری در ایران از مشروطیت تا به حال در یک چهارچوب ی دینی- اسلامی (از نوع شیعی که در مقایسه با سنی ها اعقتاد بیشتری به ملازمه ی دین با حکومت دارند) حرکت کرده و به همین دلیل با دموکراسی از نوع لیبرالی تفاوت بسیاری دارد.
بعد از انقلاب۵۷ هم با بیان جمهوری اسلامی به عنوان شکل و محتوای نظام دموکراسی در معنای حداقلی خود شکل گرفت دموکراسی حداقلی که باید همراه و متناسب با محتوای اسلامی بودن نظام گام بردارد و برای تضمین اسلامی بودنش تحت نظارت ولایت فقیه و سایر متعلقات و وابسته های آن قرار گیرد.
در نتیجه نمی توان انتظار داشت دموکراسی به همان شکل غربی و لیبرالی با گرایش اندیویدوآلیستی در نظام سیاسی ایران با جهت گیری اسلام گرایانه اعمال شود چون با تفاوت و اختلاف در چارچوبه ی عملی و نظام های ارزشی در ایران می توان یک شبه دموکراسی محدود اسلامی دانست. که این نظام دموکراتیک فرع بر حکومت اسلامی و زیرمجموعه ی آن است و به شیوه ای متفاوت ظاهر می گردد.
واژه های کلیدی: دموکراسی، غرب، ایران، الگوهای دموکراسی
فهرست مطالب
پیشگفتار ۱
دموکراسی چیست؟ ۳
الگوهای دموکراسی ۶
ابعاد نو و کهنه ی دموکراسی ۱۱
انواع دموکراسی از دیدگاه سی. بی. مک فرسون ۲۲
دموکراسی غیرلیبرالی: نوع کمونیستی ۲۲
دموکراسی غیرلیبرالی: نوع توسعه نیافته ۲۸
موج جدید نظریه های گذار به دموکراسی ۳۵
زمینه های سیاسی و اجتماعی فروپاشی رژیم های غیردموکراتیک و گذرا آن ها به دموکراسی ۴۲
تعارض دموکراسی و توسعه با توجه به ایران ۹۸
جنبش دموکراسی مردمی و تکالیف مبرم آن در ایران ۱۰۳
موانع گذار به دموکراسی در ایران ۱۱۰
نتیجه گیری ۱۲۵
منابع و مآخذ ۱۲۷
منابع و مأخذ :
بشیریه، حسین، گذار به دموکراسی، نشرنگاه معاصر، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۴٫
بیتهام، دیوید، دموکراسی و حقوق بشر، ترجمه ی محمد تقی دلفروز، انتشارات طرح نو، چاپ اول، تهران۱۳۸۳٫
توحید فام، محمود، دولت و دموکراسی در عصر جهانی شدن، انتشارات روزنه، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۱٫
رئیس دانا، فریبرز، دموکراسی در برابری عدالتی، نشر علم، چاپ اول، تهران،۱۳۸۱٫
فوران، جان، تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه ی احمد تدین، انتشارات رسا، چاپ دوم، تهران.۱۳۷۸٫
کاتوزیان، همایون، دموکراسی ایرانی و سوسیالیسم ایرانی، مجله ی اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال ششم، شماره ی هفتم و هشتم، فروردین و اردیبهشت۱۳۷۱٫
معدل، منصور، طبقه سیاست و ایدئولوژی در انقلاب، ترجمه ی دکتر محمد سالار کسرایی، نشر باز، چاپ اول، تهران،۱۳۸۲٫
مک فرسون، سی. بی، جهان حقیقی دموکراسی، ترجمه مجید مددی، انتشارات البرز، چاپ اول، تهران،۱۳۶۹٫
پیشگفتار:
امروزه در آغاز سده ی بیست و یکم میلادی چنین به نظر می رسد که دموکراسی به عنوان نظام سیاسی بلامنازع در حال گسترش در سراسر جهان باشد. امروزه مبحث نظری گذار به دموکراسی و زمینه های اجتماعی آن مهمترین مبحث در جامعه شناسی سیاسی به شمار می رود و حتی می توان گفت که با توجه به اهمیت این مبحث، جامعه شناسی سیاسی چیزی جز جامعه شناسی زمینه های گذار به دموکراسی نیست. با افزایش شمار دموکراسی ها در ربع قرن اخیر دامنه‌ی نظریه پردازی درباره گذار به دموکراسی نیز به شیوه بی سابقه ای گسترش یافته است. برخی از نویسندگان از امواج پی در پی گذار به دموکراسی هر صحنه ی جهانی سخن گفته اند. هر موج دموکراسی مجموعه تحولاتی از که درطی مدت زمان نسبتاً معینی در دورن نظام های سیاسی گونانگونی در جهت پیشرفت فرایند های دموکراتیک رخ می دهد.
ساموئل هانتینتگون نویسنده آمریکایی از سه موج دموکراسی سخن به میان آورده است:
موج اول: از۱۸۲۸ تا۱۹۲۶، موج دوم: ۱۹۲۶ تا۱۹۷۵ و موج سوم از۱۹۷۵ به بعد موجب گذار از رژیم های غیردموکراتیک به نظام های دموکراتیک در مناطق گوناگون جهان شد، در موج سوم کشورهای بسیار زیادی به دموکراسی روآوردند.
طبعاً در خصوص دلایل و علل دموکراتیزاسیون و گذار به دموکراسی نگرش های گوناگونی پیدا شده است. نگرش نهفته در پس نظریه امواج دموکراسی نگرش سرایت دموکراسی ازمنطقه ای به منطقه ی دیگر در سطح جهان یا دست کم در درون مناطق فرهنگی- جغرافیایی خاصی است.
برخی دیگر از صاحب نظران بر نقش جهانی شدن اقتصاد و فرهنگ و ارتباطات و تأثیر آن برگسترش جامعه ی مدنی در سطح جهانی، تقویت گفتمان حقوق بشر و حمایت از جنبش های دموکراتیک در مناطق گوناگون جهان سخن به میان می آورند.
اما چیزی که ما در این تحقیق بدان توجه کردیم بیشتر زمینه های سیاسی و طبقاتی نیروهای اجتماعی و تأثیر آن در پیدایش زمینه های مساعد درونی برای گذار به دموکراسی است. لذا با بررسی روند تاریخی دموکراسی در ایران و نقش و تأثیر نیروها و طبقات مختلف اجتماعی بر این روند سعی کردیم تصویری روشن از جایگاه دموکراسی در وضعیت کنونی ایران ترسیم کنیم.
دموکراسی چیست؟
برای دموکراسی در طی این نیم قرن گذشته معانی متعددی بیان شده است از جمله: حکومت مردم، حکومت نمایندگان مردم، حکومت حزب مردم، حکومت اکثریت، دیکتاتوری پرولتاریا، حداکثر مشارکت سیاسی، رقابت نخبگان بر سر کسب آرای مردم، نظام چند جزبی، کثرت گرایی سیاسی و اجتماعی، حقوق برابر شهروندی، آزادی های مدنی و سیاسی، جامعه ی آزاد، جامعه ی مدنی، اقتصاد بازار آزاد، هر چه در بریتانیا یا آمریکا انجام می دهند پایان تاریخ یا هر چیز زیبای دیگر.
در عین حال که بسیاری از این تعاریف مشترکند و با یکدیگر همپوشی دارند بسیاری از آن نیز با یکدیگر ناسازگارند. رایج ترین این تقابل ها عبارتند از: دموکراسی به منزله‌ی مفهومی توصیفی[۱] یا مفهومی تجویزی[۲]؛ دموکراسی همچون رویه ای نهادی یا ایده آلی هنجاری؛ دموکراسی مستقیم در مقابل دموکراسی نمایندگی؛ دموکراسی نخبه گرا در مقابل دموکراسی مشارکتی؛ دموکراسی لیبرال در مقابل دموکراسی غیرلیبرال (پوپولیستی، مارکسیستی، رادیکال)؛ دموکراسی مشورتی[۳] در برابر دموکراسی توده ای؛ دموکراسی سیاسی در مقابل دموکراسی اجتماعی[۴]؛ دموکراسی به عنوان حقوق فردی یا خیرجمعی؛ دموکراسی به منزله ی تحقق برابری یا توافق در مورد تفاوت. تمامی این تعاریف بیانگر مجادله انگیز و بحث انگیز بودن دموکراسی است که هیچ تعریف مشخصی که اساساً در آن توافقی وجود داشته باشد، در درست نیست.
مفهوم دموکراسی به حکومت و مردم باز می گردد و حکومت باید به دست مردم و برای مردم باشد دموکراسی به طور کلی به عنوان یک ارزش اجتماعی و سازمان سیاسی ریشه در یونان باستان دارد و مبنای اولیه دموکراسی حکومت مستقیم توده مردم بوده است در اوخر قرن۱۸ بعد از انقلاب آفریقا مسئله دموکراسی غیرمستقیم مطرح شد و با ظهور انقلاب فرانسه و تبلور مفهوم قدرت مردمی مسئله گسترش دموراسی بر سایر گروه ها مطرح شد به دنبال این مسائل متفکرانی مانند جان لاک و مونتسکیو مسئله محدود شدن قدرت دولت و تفکیک قوا را به هدف تقویت دموکراسی غیرمستقیم مطرح کردند لاک روسو با طرح دموکراسی مستقیم بر نقش توده مردم تأکید کرد در اواسط قرن نوزدهم مسئله دموکراسی توده ها خطر حاکمیت عوام را تجلی کرد با نهادینه شدن دموکراسی و سازمان های سیاسی آن اصول دموکراسی مقبولیت عام یافت در قرن ۲۰ زنان در دایره دموکراسی قرار گرفتند. رابردال تحلیل می کند که استقلال دموکراسی در دولت های جدید نهادهای سیاسی را توسعه بخشید و دموکراسی غیرمستقیم جدید از سایر نظام‌های سیاسی متمایز است.
او دموکراسی غیرمستقیم را مبتنی بر انتخابات آزاد و منصفانه و در برگیرنده، همه افراد همراه با آزادی بیان و دسترسی همگان به اطلاعات و استقلال جمعیت ها می داند. استقلال دموکراسی سیاسی را در جوامع مدرن عمده تر در سطحی پیشرفته از توسعه سرمایه داری اتفاق افتاد و گذار به دموکراسی همراه با نوسازی سرمایه داری به مثابه بخشی از پیشرفت و ترقی در نظر آمد. گسترش دموکراسی همچنین در قرن۲۰ در جوامعی تمرکز یافت که تحت سلطه تولید سرمایه داری بودند اما روند گذار به دموکراسی در جهان کمونیستی محدودتر بود شکل شورایی شوروی سابق اگر چه نام خود را دموکراسی سوسیالیستی گذاشت اما با دموکراسی واقعاً فاصله داشت در نظام‌های کمونیستی در اروپای شرقی از یک طرف تشکل های مردمی راه برای دموکراسی باز کرد و از طرف دیگر رابطه میان دیکتاتوری سیاسی و نشانه های در حال رشد دموکراسی مدنی الگوی خاص خود را برای ایجاد اشکال توسعه سیاسی فراهم آورد. روند گذار به دموکراسی با روایت های مختلف بیان شده است. هانتینکتون سه موج دموکراسی در صحنه جهانی بیان می کند.
موج اول: از سال۱۳۲۰ تا پس از جنگ جهانی اول
موج دوم: از جنگ جهانی دوم تا سال۱۹۶۰
موج سوم: از سقوط دیکتاتوری در پرتغال و یونان تا ۱۹۸۰
رابرت دال نیز ۳ دوره مختلف رشد سلطه چندگانه را مطرح کرد. اشمیتر چهار دوره را بیان کرد. تقویت نوعی تمایل جهانی برای گذار به دموکراسی در سال ۱۹۷۰ و۱۹۸۰ و فشارهای فزاینده برای تحقق یکپارچگی اقتصاد جهانی بر اساس سرمایه داری چارچوب مشخص را برای گذار به دموکراسی جوامع اروپایی شرقی فراهم کرد اما مشکلات استمرار گسترش دموکراسی در این جوامع متفاوت با جوامع سرمایه داری است، همچنین سلطه کمونیست بر دوره گذار به دموکراسی در اروپای شرقی اثر گذاشت.
الگوهای دموکراسی
در این قسمت الگوهای دموکراسی مطابق آزادی اندیشمندانی مانند ارسطو – هابز- لاک روسو- میل- مارکس- انگلس- شومپیتر- وبر- هایک و… بیان می کنیم. که این الگوها از یک طرف گویای تاریخ تحول مفهوم دموکراسی در نظر و عمل است و از یک طرف نشان دهنده آن است که هر چند به دنیای امروز نزدیکتر می شویم الگوهای واقع بینانه‌ای جهت تسهیل مشارکت مردم در تصمیم گیری های سیاسی عرضه می شود.
۱- دموکراسی کلاسیک آتن
در دولت شهرهای یونان دموکراسی از نوع مستقیم بوده است. ارسطو در کتاب سیاست می گوید پایه حکومت دموکراسی آزادی است و در دموکراسی مردم از آزادی برخوردارند. خصوصیات اصلی این دوران عبارت است از: ۱- شهروندان در امور قضایی و قانونگذاری مستقیماً مشارکت دارند. ۲- قدرت حکومت در دست مجمع شهروندان است. ۳- محدوده قدرت حکومت تمامی امور عمومی شهر را شامل می شود. ۴- هیچ فردی نمی تواند به استثنای مناصب نظامی دوبار عهده دار منصبی شود.
۵- شهروندان عادی را هیچ امتیاز خاصی از صاحب منصبان دولتی متمایز نمی سازد. براین اساس همه به تناسب فرمانبرداری یا فرمانروایی می کنند و وحدت و یگانگی، مشارکت و محدود بودن نظام شهروندی وجه تمایز دموکراسی کلاسیک آتن است.
تکامل دموکراسی حمایتی
با قدرت گرفتن تدریجی دولت منتهای اندیشه سیاسی- تلاش هایی برای محدود کردن قدرت دولت انجام دادند و نظریه دموکراسی حمایتی با محدودیت بخشیدن به نهادهای دموکراتی درصدد برآمد تا حکومت شوندگان از استبداد دولت مصون بدارد. حکومت به عنوان ابزاری در خدمت دفاع از زندگی- آزادی- دارایی شهروندان است. به طور کلی در دموکراسی حمایتی شهروندان برای کسب اطمینان از اینکه حکومت گران سیاست‌هایی را منطبق با منافع شهروندان انجام می دهند خواهان کسب حمایت دولت مردان و حمایت از یکدیگرند. خصوصیات اصلی این دموکراسی عبارتند از: ۱- حمایت متعلق به به مردم است اما به نمایندگانی واگذار می شود که به گونه ای مشروع کارکردهای دولت را انجام دهند. ۲- حکومت از لحاظ قانونی محدود و غیرشخصی است و در میان سه قوا تقسیم می شود. ۳- دولت از جامعه مدنی جداست.
شکل گیری دموکراسی تکاملی:
الگوی رادیکال از دموکراسی تکاملی
در روایت های هابز و لاک حاکمیت از مردم به دولت انتقال یافته ولی روسو معتقد است حاکمیت از مردم ناشی می شود و در ورای آن باقی می ماند و شهروندان از برابری سیاسی و اقتصادی برخوردارند. خصوصیات این دموکراسی عبارتند از: ۱- وظایف قوه مقننه و مجریه تقسیم می شود ۲- قوه مقننه متشکل از مشارکت مستقیم شهروندان در گروه های عمومی است. ۳- مناصب در دست فرمانروایان است.
۴- مناصب اجرایی به صورت مستقیم انتخاب می شود.
الگوی دموکراسی تکاملی
میل طرفدار دموکراسی نیرومند است که خطرات ناشی از حکومت فراگیر و مداخله گر را از میان بردارد و راه حل او به حداقل رساندن مداخله دولت است که هم موجب تکامل خویشتن و ایجاد شهروندانی متعهد و آگاه می شود از خصوصیات این دموکراسی عبارتند از۱- جامعیت مردمی با حق رأی همگانی ۲- تفکیک آشکار مجمع پارلمانی از بروکراسی دولتی ۳- اعمال محدودیت برقدرت دولت تفکیک آن از طریق کنترل قانونی.
الگوی دموکراسی سوسیالیستی
مارکس و انگلس به این چنین الگویی معتقد بودند آنها بیان داشتند که در دنیای سرمایه داری صنعت خانه دولت می تواند بی طرف باشد و نه اقتصاد آزاد و اینان راه حل ساخت طبقاتی را ارائه دادند. براساس این الگو (سوسیالیسم و کمونیسم) تکامل آزادی همگانی در گرو تکامل آزادی هر یک از آنهاست. پایان استثمار لازمه آزادی است که منجر به برابری سیاسی و اقتصادی می شود. خصوصیات این الگو۱- تبعیت کارکنان دولت از انتخاب دوری و عزل وکالت از جانب جامعه ۲- توزیع مناصب اداری به صورت چرخشی یا انتخابی است. ۳- وفاق، پایه اصلی تصمیم گیری در همه امور.
نخبه گرایی رقابتی و دیدگاه تکنوکراتیک
این نوع دموکراسی، عملاً حکومت سیاستمداران و روشی برای انتخاب نخبگان سیاسی کاردان و دارای بینش که می توانند قانونگذاری کنند و تصمیمات ارادی بگیرند حکومت پارلمانی توأم با قوه مجریه قوی، وجود رقابت میان نخبگان سیاسی و احزاب، سلطه ی سیاسی حزبی بر پارلمان از خصوصیات این نوع دموکراسی هستند.
تکثرگرایی سرمایه داری صنفی و دولت
در این الگو، دولت با حفظ قدرت از طریق اقلیت ها، آزادی سیاسی را تأمین می کند. تکثرگرایی به دو نوع کلاسیک و نو تقسیم می شود. ویژگی های نوع کلاسیک عبارتند از: حقوق شهروندی، آزادی بیان، تشکیلات، نظام موازنه و… ویژگی های نوع نو عبارتند از: وجود گروه های فشار متعدد، مقررات قانونی در بافتی از فرهنگ.
دموکراسی حقوقی
این الگو تلفیقی از لیبرالیسم نو و محافظه کاری نو است. هدف اصلی این الگو، تحقق جامعه ی بازار آزاد توأم با دولت حداقل است. رابرت نوزیک معتقد است که فقط افراد می توانند درباره ی آنچه می خواهند داوری نمایند پس هر چه دولت کمتر دخالت کند بهتر است.
خصوصیات این الگو عبارتند از: ۱- حاکمیت قانون ۲- حداقل مداخله ی دولت در جامعه مدنی و خصوصی.
دموکراسی مشارکتی گذار از دموکراسی های نمایندگی لیبرال دموکراتیک
الگوهای قبلی تأکید زیادی بر لیبرال دموکراتیک یا دموکراسی غیرمستقیم داشتند. این نظریه در نتیجه ی وابستگی دموکراسی لیبرال به دارایی نابرابر و گرایش تجربه ی مارکسیستی در مورد دموکراسی مستقیم به تمرکز قدرت و توتالیتاریانیسم ایجاد شد. سی. پی. مکفسون در زمره ی اولین نظریه پردازان دموکراسی مشارکتی است که دو پیش شرط را برای آن بیان می کند:۱- تغییر درآگاهی مردم ۲- تغییر در ساختار جامعه.
از خصوصیات این الگو عبارتند از: ۱- مشارکت مستقیم شهروندان در تنظیم نهادهای اصلی جامعه ۲- فعالیت احزاب مشارکتی در قالب ساختار پارلمانی.
جبهه ملی ایران
متعاقب جنگ جهانی دوم، ایدئولوژی ملی گرا- لیبرال با نام جبهه ی ملی و به رهبری حقوقدان تحصیل کرده سوئیس محمد مصدق سازماندهی شد، اهداف اصلی گروه های ملی گرا و دموکراسی و استقلال ایران را در چارچوب حکومت پادشاهی نیمه مشروطه بود. اهداف دموکراتیک جبهه ی ملی، بازنگری اختیارات مطلق شاه با جمله معروف «شاه باید سلطنت کند نه حکومت» بود. هدف ملی گرایانه آن جبهه حذف سلطه بریتانیا بر صنعت نفت ایران بود.
شرایط گسترده محیطی که دلیل ظهور جنبش ملی گرا- لیبرال سال های۱۹۴۱-۱۹۵۲ بود، شامل عواملی شد که سقوط حکومت استبدادی رضا شاه، افول جنبش های کارگری و دهقانی و شکست تلاش های اقلیت های قومی برای خودمختاری منطقه از جمله آنها بود. گفتمان ملی گرا- لیبرال روشی بود که رهبران ملی گرا از آن برای مشکلات اقتصادی و سیاسی ایران استفاده می کردند.
[۱] – descriptive.
[۲] – prescriptive.
[۳] – deliberative democracy.
[۴] – consensual democracy.
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
