عنوان :

مقاله علم و جایگاهش در احادیث و روایات

تعداد صفحات : ۴۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

مقاله حاضر به بررسی علم و جایگاهش در آیات و روایات بحث می کند. در این مقاله درباره باب وجوب دانش و آموختن آن و تشویق بدان، باب توصیف و فضیلت علم و فضل دانشمندان، باب انواع مردم، باب ثواب دانشمند و دانشجو، باب صفت علما، باب حق عالم، باب مردن علماء، باب همنشینی و همدمی با علماء، باب پرسش از عالم و مذاکره با او، باب بذل علم و چند باب دیگر توضیح داده می شود.

(باب حق عالم)

أبی عَبدِاللهِ”u قالَ: کانَ أمیرُالْمُؤْمِنینَu یَقُولُ إِنَّ مِنْ حَقِّ الْعالِم أَنْ لاتُکْثِرَ عَلَیْهِ السُّؤالَ وَلا تَأْخُذَ بِثوْبِهِ و إِذا دَخَلْتَ عَلَیْهِ وَ عِنْدَهُ قَوْمٌ فَسَلِّمْ عَلَیْهِمْ جَمیعاً وَ خُصَّهُ بِالتَّحِیَّهِ دُونَهُمْ وَ اجْلِسْ بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لاتَجْلِسْ خَلْفَهُ وَ لاتَغْمِزْ بَعَیْنِکَ وَ لاتُشِرْ بِیَدِکَ وَ لاتُکْثِرْ مِنَ الْقُوْلِ: قالَ فُلانٌ وَ قالَ فُلانٌ، خِلافاً لِقَوْلِهِ وَ لاتَضْجَرْ بِطُولِ صُحْبَتِهِ فَاِنَّما مَثَلُ الْعالِمِ مَثَلُ النَّخْلَهِ تَنْتَظِرُها حَتّی یَسْقُطَ عَلَیْکَ مِنْها شَیْءٌ وَ الْعالِمُ أَعْظَمَ أَجْراً مِنَ الصّائِمِ الْقائِمِ الْغازِی فی سَبِیلِ اللهِ.

امیرالمؤمنین می‌فرماید : از جمله حقوق عالم است که از او زیاد نپرسی و جامه‌اش نگیری چون بر او وارد شدی و گروهی نزد او بودند به همه سلام کن و او را نزد آنها بتحیت مخصوص گردان، مقابلش بنشین و پشت سرش منشین، چشمک مزن، با دست اشاره مکن، پرگوئی مکن که فلانی و فلانی برخلاف نظر او چنین گفته‌اند و از زیادی مجالستش دلتنگ مشو زیرا امثل عالم درخت خرماست باید در انتظار باشی تا چیزی از آن بر تو فرو ریزد و پاداش عالم از روزه‌دار شب زنده‌داری که در راه خدا جهاد کند بیشتر است.

واژه های کلیدی: فضیلت علم، حق عالم، پرسش از عالم، صفت علما،

فهرست مطالب

باب وجوب دانش و آموختن آن و تشویق بدان
باب توصیف و فضیلت علم و فضل دانشمندان
باب انواع مردم
باب ثواب دانشمند و دانشجو
باب صفت علماء
باب حق عالم
باب مردن علماء
باب همنشینی و همدمی با علماء
باب پرسش از عالم و مذاکره با او
باب بذل علم
باب نهی از ندانسته‌گوئی
باب کسی که ندانسته عمل کند
باب بکار بستن علم
باب کسی که از عملش روزی خورد و به آن بنازد
باب ثبوت حجت بر عالم و سختی امرش
باب نوادر- متفرقات

کِتابُ فَضلِ العِلمِ

(کتاب فضل علم)

(باب وجوب دانش و آموختن آن و تشویق بدان)

قالَ: قالَ رَسولُ اللهِ r: طَلَبُ العِلمِ فَریضَۀٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ، ألا إنَّ اللهَ یُحِبُّ بُغاۀَ العِلمِ.

رسول خدا(ص) فرمود: دانشجوئی بر هر مسلمانی واجب است، همانا خدا دانشجویان را را دوست دارد.

أبی عَبدِاللهِ u قالَ: طَلبُ العِلمِ فَریضَۀُ.

حضرت صادق u فرمود: دانشجویی واجب است.

أبی إسحاقَ السَّبیعیّ عَمَّن حَدَّثَهُ قالَ: سَمِعتُ أمیرَالمُؤمِنینَ u یَقُولُ: أَیُّهاَ النّاسُ اعلَمُوا وَ أنَّ طَلَبَ العِلمِ اَوجَبُ عَلَیکُم مِن طَلَبِ المالِ إنَّ المالَ مَقسُومٌ مَضمُونُ لَکُم قَد قَسَمَهُ عادِلٌ بَینَکُم و ضَمِنَهُ وَ سَیَفِی لَکُم وَ العِلمُ مَحزُونٌ عِندَ أهلِهِ وَ قَداُ مِرتُم بِطَلَبهِ مِن أَهلهِ فاطلُبُوهُ.

امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمود: ای مردم بدانید کمال دین طلب علم و عمل بدانست، بدانید که طلب علم بر شما از طلب مال لازم‌تر است زیرا مال برای شما قسمت و تضمین شده. عادلی(که خداست) آن را بین شما قسمت کرده و تضمین نموده و به شما می‌رساند ولی علم نزد اهلش نگهداشته شده و شما مأمورید که آن را از اهلش طلب کنید، پس آن را بخواهید.

مُفَضَّلِ بْن عُمَرَ قالَ: سَمعتَ أبا عَبْدِاللهِ یَقُولُ: عَلَیکُم بالتّفَقُّهِ فِی دِینِ اللهِ و لا تَکُونوا أعْراباً فَإنَّهُ مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ فی دِینِ اللهِ لَمْ یَنظُرِ اللهُ إلَیهِ یَومَ القِیامَۀِ وَ لَم یُزَکِّ لَهُ عَمَلاً.

مفضل گوید از امام صادق u شندیم که می‌فرمود: بر شما باد که در دین خدا دانشمند شوید و صحراگرد نباشید زیرا آن‌که در دین خدا دانشمند نشود خدا روز قیامت به او توجه نکند و کردارش را پاکیزه نشمارد.

(صِفَۀِ العِلمِ وَ فَضْلِه و فَضْلِ الْعُلمآءِ)

(باب توصیف و فضیلت علم و فضل دانشمندان)

عَنْ أبِی الْحَسَنِ مُوسی u قالَ: دَخَلَ رَسُولُ اللهِ r الْمسجِدَ فَاِذا جَماعَۀٌ قَدْ أطافُوا بِرَجُلٍ فَقالَ: ما هذا؟ فَقیلَ: عَلّامَۀٌ فَقالَ: وَ مَا العَلّامَۀُ؟ فَقالُوا لَهُ: أعلَمُ النّاسِ بِأنسابِ العَرَبِ وَ وَقایِعِها وَ ایّامِ الجاهِلِیَّۀِ وَ الأشعارِ وَ العَرَبِیَُۀِ: قالَ: فَقالَ النَّبِیَّ r: ذاکَ عِلمٌ لا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ و لا یَنفَعُ مَن عَلِمَهُ، ثُمَّ قالَ النَّبِیُّ r: إنَّمَا العِلمُ ثلاثَۀٌ آیَۀً مُحکَمَۀٌ اَو فَریضَۀٌ أو سُنَّۀٌ قائمَۀٌ وَ ما خَلاهُنَّ فَهُوَ فضْلٌ.

۱- امام هفتم u فرمود: چون رسول خدا(ص) وارد مسجد شد دید جماعتی گرد مردی را گرفته‌اند فرمود: چه خبر است گفتند علامه ایست. فرمود: علامه یعنی چه؟ گفتند: داناترین مردم است به دودمان عرب و حوادث ایشان و به روزگار جاهلیت و اشعار عربی. پیغمبر فرمود: این‌ها علمی است که نادانش را زیانی ندهد و عالمش را سودی نبخشد، سپس فرمود: همانا علم سه چیز است: آیه محکم، فریضه عادله، سنت پابرجا، و غیر از این‌ها فضل است.

شرح- در بیان این‌حدیث شریف اشاره به چند نکته لازم است: اول- کلمه«علم» در معانی مختلفی به کار می‌رود: ۱- به معنی قطع و یقین مانند(ما لهم بذلک من علم ان هم الایظنون) یعنی به آن یقین ندارند تنها گمان می‌کنند. ۲- به معنی مطلق دانستن در برابر جهل و نادانی مانند «هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون» مگر دانندگان با نادانان برابرند؟ ۳- به معنی دانستن قواعد و کلیاتی که بر مصادیق و جزئیاتش تطبیق کند چانکه گویند: علم منطق، فلسفه، فقه، اصول، پیداست که کلمه «علم» در این حدیث شریف به معنی دوم و سوم مناسب‌ است. دوم- علم از نظرهای گوناگون تقسیمات مختلف و گوناگونی دارد مانند العلم علمان: مطبوع و مسموع: العلم علمان: علم‌الابدان و علم الادیان- علم بر دو قسمت: علم غیب و شهود- علم بر چهار قسمت که در حدیث ۱۳۴ همین کتاب بیان می‌شود- گاهی علم را از نظر سود و زیان تقسیم می‌کنند مانند: لا خیر فی علم لاینفع. علمی که سود ندهد خیر ندارد و مانند حدیث شریف که علم را از این نظر تقسیم نموده و علم سودمند سه قسم شمرده شده است. سوم- شخصی که راجع به علم یا هر موضوعی سخن می‌گوید موقعیت و مسئولیتش در معنی سخنش تأثیر می‌کند پس باید در مقام تفسیر و بیان سخنش موقعیت و مسئولیت او را در نظر گرفت مثلاً کلمه «آیۀ و آیات و آیه محکمه و آیات محکمات» در ۲۳۲ مورد از قرآن و ۱۷ مورد از نهج‌البلاغه ذکر شده است و در تمام این موارد به معنی آیه‌ی قرآن به نشانه‌ای که از آن به خدا پی‌برند یا مطلق نشانه به کار رفته است در صورتی‌که همین کلمه را اگر این سینا و ملاصدرا بدون قرینه ذکر کنند معنی برهان منطقی و صفری و کبرای صحیح از آن فهمیده می‌شود و چون این کلمه را یک دانشمند طبیعی استعمال کند معنی فرمول آزمایش شده از آن تبادر می‌کند.

اکنون با ملاحظه این سه مقدمه و تفکر در صدر و ذیل این حدیث شریف باید بگوئیم که «علم سودمند از نظر پیغمبر بر سه قسم است، شارحین بصیر و روشنفکر اصول کافی تمام این نکات را اگرچه تصریح نکرده‌اند در نظر گرفته و این حدیث را بیان و توضیح داده‌اند عارف خبیر و دانشمند بصیر مرحوم فیض کاشانی چنین فرماید پیغمبر (ص) با جمله‌ی «لایضر من جهله» به مردم فهمانید که معلومات این شخص که علامه‌اش می‌خوانید در حقیقت علم نیست بلکه علم حقیقی آن است که برای معاد و قیامت مفید باشد و ندانستنش در آن روز زیان دهد نه آنچه را که عوام مردم پسندند و وسیله جمع مال شود. آنگاه علم سودمند درنظر شرع را بیان کرده و به قسم منحصر نموده است: ۱- آیۀ الحکمۀ که به اصول عقاید اشاره دارد زیرا براهین آن آیات محکمات جهان و قرآن کریم است و در قرآن دلائل مبدء و معاد بلفظ «آیه و آیات» بسیار ذکر شده است و فریضۀ عادلۀ اشاره به علم اخلاقست که خویش از لشکر عقل و بدش از لشکر جهل است و بر انسان فریضه (واجب) است که لشکر عقل را داشته باشد و از لشکر جهل تهی باشد و عدالت آن کنایه از حد واسط بین افراط و تفریط است و سنۀ قائمۀ اشاره به احکام شریعت یعنی مسائل حلال و حرام دارد و انحصار علوم‌دینی به این سه قسم معلوم است و این کتاب کافی هم مشتمل بر همین سه علم است و با سه نشأۀ انسانیت مطابقست یعنی علم اصول عقاید برای عقلش و علم اخلاق برای جان ودلش و حلال و حرام برای بدن او می‌باشد» مرحوم ملاصدرا و مجلسی همین تفاسیر را عیناً یا با اختلاف در عموم و خصوص از جمله اقوال و وجوه شمرده‌اند و نیز این بیان را مفسرین در آیه کریمه «یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمۀ» با اندکی فرق ذکر می‌کند، شیخ طوسی از قول قتاده می‌فرماید مراد به حکمن سنت است، در حدیث ۱۳۴ امام صادق u می‌فرماید: همه علم مردم را چهار قشم دیدم: اول این‌که خدایت را بشناسی  دوم- بدانی چه مصالحی در ساختن تو بکار برده. سوم بدانی از تو چه خواسته. چهارم آن‌چه تو را از دینت خارج کند بشناسی، و خلاصه علم مفید از نظر قرآن و پیغمبر و امام صادق در اطراف همین مطالب دور می‌زند و علوم دیگر از نظر آن‌ها زیادی است چنانچه در این حدیث پیغمبر و امام صادق در اطراف همین مطالب دور می‌زند و علوم دیگر از نظر آن‌ها زیادی است چنانچه در این حدیث پیغمبر فرموده: بود و نبودش سود و زیانی ندارد.

صدرالمتألمین (ره) در این‌جا بحث مربوطی مطرح کرده می‌گوید: علم یعنی شناختن و دانستن چیزی همان‌طور که هست و این از صفات خداوندست پس چگونه می‌شود چیزی علم باشد و زیادی و ناپسند باشد خلاصه سخنش این‌که: دانستن هر چیز بهتر از ندانستن آن است پس چگونه در این روایت فقط سه علم را خوب دانسته و بقیه را بدانگاه پاسخی مفصل می‌گوید که خلاصه‌اش این است: نکوهش علم به واسطه خود علم و دانستن چیزی نیست بلکه به جهت نتایج زیان‌بخشی است که به خود عالم یا به دیگران می‌رسد مانند علم جادو و شعبده و طلسمات که به وسیله آن بین زن و شوهر جدائی می‌اندازند و مانند علم نجوم و هیئت که به استثنای قسمت مفید آن بیشترش تضییع عمر و وقت بیهوده گذرانیدن و احتمال و تخمینی یادگرفتن است و یا مانند علوم حقیقی غامض و مشکل که فهم انسان طاقت درک آن را ندارد مانند بحث قضا و قدر الهی.

عَنْ أبِی الْبَخْتَریِّ، عَنْ أَبِی عَبدِاللهِ u قال: إِنَّ الْعُلَماءَ وَرَثَهُ الِأنبِیاءِ وَ ذاکَ أَنَّ الأنْبِیاءَ لَمْ یُوَرِّثُوا دِرْهَماً وَ لا دِیناراً وَ إنّما أَوْرَثُوا أَحادیثَ مِنْ أحادیثِهمْ فَمَنْ أَخَذَ حَظّاً وافِراَ، فَاْنظُرُوا عِلْمَکُم هذا عَمَّنْ تَاْخُذُونَهُ؟، فَاِنَّ فینا أهلَ الْبَیتِ فی کلِّ خَلَفٍ عُدُولاً یَنفُونَ عَنْهُ تَحرِیفَ الغالِینَ وَ انتِحالَ المُبْطِلینَ وَ تأْویلَ الْجاهِلینَ.

امام صادق فرمود: دانشمندان وارثان پیمبرانند برای این‌که پیمبران پول طلا و نقره به ارث نگذارند و تنها احادیثی از احادیثشان به جای گذارند هرکه از آن احادیث برگیرد بهره‌ی بسیاری برگرفته است. پس نیکو بنگرید که این علم خود را از که می‌گیرید، زیرا در خاندان ما اهلیت در هر عصر جانشینان عادلی هستند که تغییردادن غالبان و به خود بستگی خرابکاران و بدمعنی کردن نادان را از دین بر می‌دارند،

شرح- خرابکاری در دین طبق این روایت سه‌گونه است: ۱- کلمه یا جمله قرآن و حدیث را به نفع و سلیقه خویش تغییردادن و این عمل گاهی از غلاۀ و مسلمین کاسه از آش داغ‌تر سر می‌زند ۲- کسانی که مسلمان و متدین نیستند خود را با سلام و دین به بندند یا مطلبی که از دین نیست بدین نسبت دهند ۳- قرآن و حدیث را از معنی حقیقی خود برگردانیده طبق سلیقه شخص خویش معنی کنند و در هر دوره امامان یا علماء عادلی هستند که از این اعمال جلوگیری کنند.

عَنْ أبی عَبْدِاللهِ u: عَنْ آبائه u قالَ: قالَ رسُولُ اللهِ r: لا خَیرَ فِی الْعَیشِ إلّا لِرَجُلَیْنِ عالِمٍ مُطاعٍ، أوْ مُستَمِعٍ واعٍ.

رسول خدا (ص) فرمود: در زندگی جز برای دو نفر خیری نیست: عالمی که فرمانش برند. و شنونده نگهدار(آن‌که چون مطلبی از دین شنید حفظ کند و عمل نماید)

(بابُ اصنافِ النّاسِ)

(باب انواع مردم)

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .