عنوان :
مقاله وقف بر نفس از دیدگاه فقه و قانون مدنی
تعداد صفحات : ۳۷
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
در این مقاله به بررسی وقف بر نفس از دیدگاه فقهای غیر شیعه، دیدگاه فقهای شیعه و دیدگاه قانون مدنی می پردازیم.
در مورد مذاهب غیر شیعه به طور کلی می توان آنها را به دو دسته تقسیم کرد این دو دسته عبارتند از:
مذاهب دسته اول:این دسته به صحت وقف بر نفس قائلند. امام احمد، ابو یوسف حنفی و ابن ابی لیلی و ابن شبرمه و زهری و ابن سریج و زبیری و رویانی ومشایخ بلخ وظاهریه و قول راجح در فقه زیددیه به این نظر قائلند.
مذاهب دسته دوم: وقف بر نفس جایز نیست، شافعی، مالکی، محمد بن حسن و حلال بن یحیی از حنفیه، و الناصر از زیدیه به این مذهب معتقدند.
پس از بررسی اجمالی نظریات مختلف در مورد وقف بر نفس در مذاهب گوناگون اسلامی دیدیم که قول یکسانی یافت نشد و اختلاف آراء بسیار زیاد است و هر دسته نیز برای خود استدلال‌هایی را در حد بضاعت ارائه می‌دهند که البته بسیاری از احادیث مورد استناد از لحاظ سند چندان نمی توانند مورد اطمینان واقع شوند .
در حقوق قانون مدنی در اینکه وقف بر نفس باطل است هیچ تردیدی وجود ندارد لذا حکم صادر کردن خلاف آن بدون برو برگرد با برخورد مواجه خواهد شد ولی پیرامون این موضوع اصلی مباحث دیگری هم مطرح است که بعضی از آنها بیان می گردد.
در وقف بر مصالح عامه اگر خود واقف جزء موقوف علیهم باشد وقف صحیح است و مصداق وقف بر نفس قرار نخواهد گرفت.
وقف بر نفس باید به صورت مستقیم باشد یعنی مثلاً وقف بر اولاد و خدمه یا وقف بر اقارب واجب الفقه نمی توانند مصداق وقف برنفس قرار بگیرند.
اداء دیون واقف از موقوف به مصداق وقف بر نفس است لذا باطل است یعنی واقف نمی تواند شرط کند که دیونش از منافع مال موقوفه پرداخت شود. اگر وقف به طور مشترک بین واقف و غیر او صورت گیرد فقط نسبت به خود واقف بال است چون نسبت به بقیه آن مصداق وقف بر نفس واقع نمی شود.
همانند بطلان وقف به شرط اداء دیون، وقف به شرط تأمین معاش واقف هم محکوم به بطلان خواهد بود.
شرط به سرد واقف و بر عهده موقوف علیهم باطل است ولی باعث بطلان وقف نمی شود چون خلاف مقتضای ذات عقد نمی باشد.
نکته آخر اینکه وقف هم یک عقد است که به جز احکام خاص آن تابع اصول کلی قراردادها و شرایط مربوط به عقد است.
واژه های کلیدی: وقف بر نفس ، دیدگاه فقهای غیر شیعه، دیدگاه فقهای شیعه، دیدگاه قانون مدنی
فهرست مطالب
مقدمه: ۱
چکیده: ۳
بخش اول: وقف بر نفس از دیدگاه فقهای غیر شیعه ۴
۱- وقف بر نفس از دیدگاه فقهای حنفیه ۴
۲- وقف بر نفس از دیدگاه فقهای شافعی ۷
فرض اول: ۱۰
فرض دوم: ۱۰
۳- وقف بر نفس از دیدگاه فقهای ؟؟ ۱۱
جمع بندی: ۱۳
۴- وقف بر نفس از دیدگاه فقهای مالکیه: ۱۳
فروعات حاصله: ۱۴
۵- وقف بر نفس از دیدگاه فقهای زیدیه: ۱۵
۶- وقف بر نفس از دیدگاه فقهای ظاهریه ۱۶
۷- خلاصه آراء: ۱۷
بخش دوم: ۱۸
وقف بر نفس از دیدگاه فقهای شیعه ۱۸
وقف بر نفس از دیدگاه قانون مدنی: ۲۸
نتیجه: ۳۱
منابع و مآخذ ۳۳
منابع و مآخذ
منابع فقهی
۱- احکام وقف در شریعت اسلام تألیف دکتر محمد عبیدالکبیسی ترجمه احمد صادقی گلدر، انتشارات اداره کل حج و اوقاف و امور خیریه استان مازندران.
۲- تحریر الروضه فی شرح اللمعه ، علیرضا امینی و سیدمحمدرضا آیتی، انتشارات طه.
۳- فقه استدلالی، سیدمهدی دادمرزی، انتشارات طه.
۴- لمعه دمشقیه، شیهد اول، ترجمه حمید مسجدسرایی، انتشارات خط سوم.
۵- مقدمه ای بر فرهنگ وقف، ابوسعید احمد بن سلمان، انتشارات صبا.
۶- سلسله الینابیع الفقیه، علی اصغر مروارید، مؤسسه فقه شیعه، جلد ۱۲، صفحه ۲۹۷٫
۷- الفقه ، آیت الله العظمی سیدمحمد حسینی شیرازی، دارالعلوم، لبنان جلد۵ صفحه ۹۸٫
۸- تحریر الوسیله ، آیت الله خمینی، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، جلد ۲، صفحه ۶۷٫
۹- شرایع الاسلام ، المحقق حلی، جلد ۲، صفحه ۲۱۷
۱۰- جواهر الکلام ، شیخ محمدحسن نجفی، داراحیاء التوان العربی، جلد ۲۸، صفحه ۶۸٫
۱۱- ترجمه تحریرالوسیله – حضرت آیت الله العظمی خمینی – انتشارات دارالعلم ، جلد سوم، صفحه ۳۰۵ و ۳۰۶٫
۱۲- وصیت و وقف در فقه اسلامی – هاشم معروف حسنی، ترجمه عزیز قبضی، انتشارات آستان قدس رضوی، صفحه ۱۶۳و۱۶۴٫
منابع حقوقی:
۱- حقوق مدنی، سیدحسن امامی، انتشارات اسلامیه، جلد اول، صفحه ۹۸٫
۲- قانون مدنی
۳- قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، دکتر ناصر کاتوزیان، نشر میزان، صفحه ۶۳و۶۴٫
۴- عقود معین، دکتر ناصر کاتوزیان، جلد ۳، شماره ۷۴٫
مقدمه:
باتوجه به توصیه‌های ائمه اطهار بروقف و نیز اهداف بالایی که وقف در جامعه ممکن است داشته باشد. رسیدگی و تجزیهو تحلیل این امر در جامعه امروزی ما که ؟؟ به این امر است امری ضروری به نظر می‌رسد و از آنجا که وقف نهادی بسیار گسترده و احکام مفصل و کاملی را هم در فقه و هم در قانون به خود اختصاص داده است لذا رسیدگی و بررسی همه احکام آن بسیار کاربر است و از حوصله این مقاله خارج است در ضمن پرورش یک موضوع جزئی می تواند آثار مفیدتری داشته باشد چون ابعاد گوناگون را می توان مورد بحث قرار داد لذا ما در این تحقیق کوتاه بر آن شدیم که موضوع وقف بر نفس که یک جزء کوچک از مسائل مربوط را به به وقف را تشکیل می دهد به طور مفصل هم از دیدگاه قانون مدنی و هم از دیدگاه فقه اعم از عامه و شیعه تحلیل کنیم و در نهایت به یک نتیجه‌گیری برسیم که ما را در بحث قضا، وکالت یا هر حرفه دیگر که مربوط به این امر است یاری دهد، انشاء الله که چنین باشد.
در احکام و شرایط وقف در یک دسته‌بندی به شرایط موقوف علیهم پرداخته می شود از آن جمله اینکه موقوف علیهم باید موجود باشند نه معدوم و یا ا ینکه آنها اهلیت لازم برای قبض مال مرقوفه را داشته باشند، این گونه شرایط در وفقه و قانون مدنی تقریبا یکسان هستند و یک شرط مشترک دیگر این است که واقف از موقوف علیهم باید خارج باشد یعنی وقف بر نفس باطلا ست ولی ا ین مورد در مذاهب عامه مورد تردید واقع شده و نسبت به آن ایراداتی و استدلال هایی وارد شده است که لازم است بررسی شوند و به یک نتیجه‌گیری صحیح برسیم یعنی از دید بعضی فقها وقف بر نفس صحیح است که در جای خود به آن پرداخته خواهد شد.
برای پرورش موضوع ابتدا چکیده‌ای از مطالب مطروحه درتحقیق آورده می شود سپس وارد اصل بحث می شویم و دیدگاه فقهای عامه و سپس شیعه مطرح می شود و بعد به یک جمع‌بندی از این مطالب اشاره می کنیم و سپس نظرات حقوقی و نظرات قانون مدنی را طرح می کنیم تا در نهایت به یک نتیجه‌گیری برسیم.
بخش اول: وقف بر نفس از دیدگاه فقهای غیر شیعه
۱- وقف بر نفس از دیدگاه فقهای حنفیه
فقهای حنفیه در صحت وقف بر نفس اختلاف نظر دارند:
ابویوسف و ابو حنیفه، وقف بر نفس را به طور مطلب جایز می دانند، نظیر وقف بر جهت محتمل لاانقطاع گرچه آخر وقف را برای مالکین قرار نداده باشد.
از نظر این گروه چنانچه بر وقف بر منقطع الانقطاع (احتمالاًٌ) بعد از تحقق انقطاع، عواید به واقف بر می گردد و مانعی ندارد که از اول نیز عواید به او برگردد.
به علاوه بروقف بر نفس نیز باعث قربت است چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «نفقه الرجل علی نفسیه صدقه[۱]» و باز فرمودند: «ابدا بنفسک فتصدق علیها»[۲] همچنین در روایتی آمده است که پیامبر از صدقه خود استفاده می‌کرد ومواد از صدقه، صدقه موقوفه است و استفاده از آن منحصر است به صورتی که واقف استفاده از آن را شرط کرده باشد پس چنین شرطی صحیح است البته چنین حدیثی به طور صریح پیدا نشده است ولی در نصب الرایه به آن اشاره‌ای شده است.
قطع نظر از همه اینها با وقف مالکیت مالی که به قصد قربت وقف شده است به تملیک خحدا در می آید و فرد با شرط استفاده خود از عواید ملک خدا استفاده می کند و نه اینکه ملک خود را برای خودش وقف کرده باشد و چنین شرطی نه با قصد قربت منافات دارد و نه با شریعت اسلام درست مثل استفاده واقف از مسافرخانه یا گورستان و آب انباری که خودش وقف کرده است. (که در این بحث باید شرط کرده باشد).
جواز وقف بر نفس مورد قبول فقهای بلخ که صنفی هستند نیز واقع شده است و بر طبق آن فتوا داده اند و آن را معتمد شناخته اند، تا مردم به وقف کردن ترغیب شوند که البته گفته شده بعد از فوت واقف عواید مال موقوفه به مصرف فقرا خواهد رسید.
در مقابل نظر مذکور امام محمد حنفی معتقد است که وقف بر نفس صحیح نیست و سر؟؟ مولف المبسوط معتقد است که این رای محمد بر اصل بطلان وقف به علت انقطاع آن باطل است. «فیما اذا کان علی حجه یتوهم انقطاعها».
ولی ابن نحیم و ابن عابدین عقیده دادند که بطلان وقف بر نفس از اشتراط تسلیم موقوف به متولی سرچشمه گرفته است و بالاخره بعضی هم گفته اند که فتوای بطلان وقف بر نفس یک مساله جدید است و بر هیچ اصلی از اصول فقه محمد تاسیس نشده است.
[۱] نصب الرایه، ج ۳ ص ۴۷۹
[۲] صحیح مسلم ج ۳ ص ۷۹۹
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
