عنوان :

پایان نامه مفهوم دعا و آثار تربیتی آن در قرآن و روایات

تعداد صفحات : ۱۳۷

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

موضوع پژوهش، پیرامون آثار تربیتی دعا در قرآن و روایات است.
دعا و ارتباط با خدا مسئله‌ای بسیار مهم می باشد و یکی از مهم‌ترین راه‌های قرب و نزدیکی به خدا است که اگر درجامعه این ارتباط قوی، و به نحو اکمل و احسن باشد نه تنها مشکلات فردی بلکه مشکلات اجتماعی و بسیاری از مسائل سخت و پیچیده که لاینحل به نظر می‌رسد به آسانی حل خواهد‌شد. انگیزه و اهمیت انتخاب موضوع این بود که شرایط، آداب و مسائل و مباحث پیرامون دعا بررسی شود. تا با به کار بستن آن به تقویت اراده و برطرف کردن همه‌ی ناراحتی‌ها، غم‌ها، اجابت دعاها به خداوند نزدیک شده و در این صورت است که یک جامعه‌ی آباد و امیدوار خواهیم داشت چراکه دعا چراغ امید را در دل انسان روشن می سازد. این پژوهش شامل چهار فصل است، با (کلیات تحقیق) آغاز می‌شود و در ادامه (مفهوم دعا)، (آداب و شرایط دعا)،(تربیت در دعاهای ائمه علیهم‌السلام) (آثار تربیتی دعا) پایان می‌پذیرد.
روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش روش توصیفی بوده و برای جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای استفاده گردیده است.
واژه‌های کلیدی: آثار، تربیت، دعا

فهرست مطالب

کلیات تحقیق
مقدمه ۲
تعریف و تبیین موضوع ۴
اهمیت وضرورت ۶
اهداف و فواید ۷
پیشینه تحقیق ۸
سؤالات ۱۰
فرضیه ۱۱
روش تحقیق ۱۲
ساختار و محدوده تحقیق ۱۳
کلید واژه ۱۴
محدودیت و مشکلات ۱۵
فصل اول
مفهوم دعا و اهمیت آن از دیدگاه قرآن وروایات
مفهوم دعا ۱۷
دعا آرامش دل‌ها ۲۱
انواع دعا ۲۲
موارد استعمال دعا در قرآن ۲۴
عنوان صفحه
خواندن و ندا کردن ۲۴
پرسش کردن ۲۵
فریادرس خواستن ۲۵
تشویق و ترغیب کردن به چیزی ۲۶
کمک خواستن ۲۶
دعا در قرآن ۲۷
عبادت بودن دعا ۲۷
پذیرفتن دعا از جانب خدا ۲۷
راهنمایی در قالب دعا ۲۸
اهمیت دعا از دیدگاه قرآن ۲۹
دعا در کلام معصومین(علیهم‌السلام) ۳۱
برتر از تلاوت قرآن ۳۱
کلید خزائن الهی ۳۱
برترین عبادت ۳۱
کلید رستگاری ۳۳
اسلحه انبیاء (علیهم‌السلام و مؤمنان ۳۳
وسیله دفع بلا ۳۳
برگرداننده‌ی قضای حتمی ۳۴
محبوب‌ترین عمل بر روی زمین ۳۴
وسیله دفع اندوه و مسکنت ۳۴
زمان و اوقات دعا ۳۵
بعد از نمازهای واجب بین دو نماز ۳۵
هنگام نزول باران ۳۶
هنگام سحر ۳۶
شب و روز جمعه ۳۷
مکان‌های دعا ۳۸
حرم وکعبه ۳۸
عرفات و مشعرالحرام ۳۹
حرم امام حسین (علیه السلام) ۳۹
مساجد ۴۰
فصل دوم
آداب و شرایط دعا
شرایط دعا ۴۲
لزوم ایمان به خدا ۴۲
شناخت و معرفت نسبت به خدا ۴۳
لزوم اعتقاد به امکان برقراری رابطه با خدا ۴۴
ایمان به استجابت دعا ۴۴
اخلاص و پاکی دل ۴۵
دعا از دهان پاک ۴۶
احساس نیاز و طلب ۴۷
حضور و رقت قلب ۴۸
عمل به احکام و دستورات خدا، قرآن و سنت رسول(صلی الله علیه و آله) ۵۰
کسب حلال و پاکیزه ۵۲
اقرار به نبوت و امامت ۵۳
عدم جانشینی دعا با اسباب طبیعی و وسایل مادی ۵۴
نظر مرحوم علامه طباطبایی راجع به شرایط دعا ۵۶
آداب دعا در نیایش‌های انبیاء (علیهم‌السلام) ۵۷
ربوبیت الهی در دعای پیامبران ۵۷
عنوان صفحه
اوصاف الهی در آغاز دعا ۶۰
اقرار به گناه ۶۱
یاد کردن نعمت‌ها ۶۳
یاد کردن خواست‌ها ۶۵
گستردگی خواست‌ها ۶۷
فرجام خواست‌ها ۶۹
فصل سوم
تربیت در دعاهای ائمه (علیه السلام)
نظام تربیتی ۷۲
اهداف تربیت ۷۲
درطول هم قرار داشتن هدف‌های تربیتی اسلام ۷۳
مبانی تربیت ۷۳
متناسب بودن اصول تربیتی با رشد افراد ۷۴
اصول تربیت ۷۵
روش‌های تربیت ۷۵
اهداف تربیت در دعاهای ائمه(علیهم السلام) ۷۶
هدف‌ غایی ۷۶
اهداف واسطه‌ای ۷۷
تربیت عقلانی ۷۸
شناخت خدا ۷۹
مبانی تربیت در دعاهای ائمه(علیهم السلام) ۸۰
خداجویی ۸۰
غفلت ۸۰
خود دوستی ۸۱
عنوان صفحه
اصول تربیت در دعاهای ائمه(علیهم السلام) ۸۲
اصل بازگشت یا تغییر رفتار ۸۲
اصل تذکر ۸۲
فصل چهارم
آثار تربیتی دعا
آثار و فواید دعا ۸۵
آثار اصلی دعا ۸۶
عبادت خدا ۸۶
شناخت خدا ۸۷
امید و اطمینان قلب ۸۸
خوف از خدا ۹۰
اجتناب از معصیت ۹۱
آثار فرعی دعا ۹۳
آثار فردی ۹۴
حفظ و پرورش سجایای اخلاقی ۹۴
نجات از نفاق ۹۶
طرد شیطان به‌وسیله دعا ۹۶
نورانی شدن دل ۹۷
حیات و شفای دل ۹۸
کلید دوستی و انس با خدا ۹۹
بهترین غذای روح ۹۹
آرامش روانی ۹۹
ایجاد عرفان و معنویت ۱۰۰
پرورش عواطف ۱۰۰
عنوان صفحه
کسب اخلاق خدایی ۱۰۰
پاکی و پاکیزگی ۱۰۱
خودسازی و دعا ۱۰۳
تلقین به نفس ۱۰۴
طغیان نفس ۱۰۵
موفق به توبه و استغفار ۱۰۵
انتقطاع از غیر حق ۱۰۶
آثار اجتماعی ۱۰۶
از بین بردن خودخواهی ۱۰۶
تشویق به فعالیت ۱۰۶
دفع بلا ۱۰۷
تقویت روحیه‌ی احساس مسئولیت نسبت به جامعه ۱۰۷
تحکیم نبوت و امامت در جامعه ۱۰۷
آثار اخروی ۱۰۷
نجات از دوزخ ۱۰۸
محبوبیت نزد خدا ۱۰۸
به‌دست آوردن منزلت نزد خدا ۱۰۸
آثار دنیوی ۱۰۸
اثر دعا در حل مشکلات ۱۰۹
شفای دردها ۱۰۹
جلب روزی ۱۱۰
نتایج ۱۱۱
پیشنهادات ۱۱۲
مقاله ۱۱۳
منابع ۱۲۳

فهرست منابع

• قرآن مجید.
• صحیفه سجادیه، ترجمه محسن غرویان وعبد الجواد ابراهیمی ،انتشارات الهادی ،چاپ پنجم ، ۱۳۷۹ش .
• نهج البلاغه، ترجمه محمّد دشتی ،انتشارات مشهورچاپ چهارم ،۱۳۸۰ش .
۱-عبد الکریم،المستفاد من قصص القرآن للدعوه ،بیروت ،مؤسسه الرساله ،۱۴۱۷ق،۱۹۹۷م جلد ۱٫
۲-کلینی محمّد بن یعقوب ، اصول کافی ،انتشارات دار الکتاب اسلامیه ، تهران ،۱۳۶۵ش ، جلد ,۱ ۲ .
۳-مجلسی محمّد باقر ،بحارالانوار،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق،جلد ۹۰ ,۹۱,۹۳,۶۱٫
۴-نوریها حسنعلی ، پرورش در پرتو نیایش،انتشارات دارالفکر ،چاپ اوّل، ۱۳۷۲ش .
۵-نجفی خمینی محمّد جواد ،تفسیر آسان ،انتشارات اسلامیه ،چاپ اوّل ، تهران ،۱۳۹۸ق،جلد ۱,۸٫
۶-قریشی سید علی اکبر ،تفسیر احسن الحدیث ،انتشارات بعثت ،چاپ سوّم ،تهران ،۱۳۹۸ق ،جلد۱,۸ .
۷-طباطبایی سیدمحمّد حسین ،تفسیر المیزان ،دارالکتاب اسلامیه ،تهران ،۱۳۹۷ق،جلد ۲,۷,۱۷,۱۱,۱۲,۶ .
۸-شاه عبد العظیمی حسین بن احمد حسینی ،تفسیر اثنا عشری،انتشارات میقات ،چاپ اوّل ،تهران ۱۳۶۳ش،جلد ۶ .
۹-جوادی آملی ،تفسیر تسنیم ،انتشارات اسراء،چاپ اوّل ،۱۳۸۲ش ،جلد ۵٫
۱۰-بروجردی سید محمد ابراهیم ،تفسیر جامع ،انتشارات صدر ،تهران ،چاپ ششم ، ۱۳۶۰ش،جلد ۶ .
۱۱-علامه طبرسی ، تفسیر جوامع الجامع ،ترجمه علی عبد الحمیدی ،انتشارات پژوهش های اسلامی ،چاپ دوّم ،۱۳۸۵ش ،جلد ۵٫
۱۲-فیض کاشانی محسن ، تفسیر صافی ،انتشارات صدر ،چاپ دوّم ، تهران ،۱۴۱۵ق،جلد ۱ .
۱۳- عاملی ابراهیم ،تفسیر عاملی ،انتشارات صدوق ،تهران ،۱۳۶۰ش،جلد ۷ .
۱۴-مغنیه محمد جواد ، تفسیر کاشف ، انتشارات دار الکتاب اسلامیه،چاپ اول ،تهران، ۱۴۲۴ق جلد۳٫
۱۵-امین سیده نصرت ،تفسیر مخزن العرفان ،انتشارات نهضت زنان ، ۱۳۶۰ ش جلد۲,۹,۱۱٫
۱۶-علامه طبرسی ، تفسیر مجمع البیان ،ترجمه دکتر میر باقری ،انتشارات فراهانی ،۱۳۵۰ش جلد۵,۱۵ .
۱۷-غیوری سید علی ،تفسیر مبین ،انتشارات دار اسلامیه ،چاپ اول ، ۱۳۵۸ش جلد۴٫
۱۸-مکارم شیرازی ناصر ،تفسیر نمونه ، انتشارات دار الکتاب اسلامیه ،۱۳۵۸ش جلد۱,۱۳٫
۱۹-قرائتی محسن ، تفسیر نور، انتشارات مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن ،چاپ پنجم ، ۱۳۸۳ش جلد۱ .
۲۰-قائنی مهدی،دعا از منظر دانشمندان، انتشارات دارالفکر،چاپ اوّل ،۱۳۶۳ش.
۲۱-مدرسی سیدمحمّد تقی ،دعا پرواز روح وراه زندگی ،ترجمه مصطفی کمال نژاد ، انتشارات مطلع فجر،چاپ اوّل، ۱۳۷۰ش .
۲۲-اسدی گرمارودی اسدالله، راز ورمز نیایش ، انتشارات سبحان ،چاپ دوّم ،۱۳۷۴ش .
۲۳ – باقی عبدالعلی ، راز ونیاز وسوز وگداز ، انتشارات جلالی ،چاپ اوّل ،۱۳۶۲ش .
۲۴-حسن زاده آملی حسن ،رساله نور علی نور در ذاکر ومذکور،انتشارات تبلیغ ،تهران، ۱۳۷۱ش .
۲۵-میر شاه جعفری سید ابراهیم ،رهیافتی به نظام تربیتی اسلام ،انتشارات دانشگاه شیراز ،بی جا ،بی تا .
۲۶-مجلسی محمد تقی ، روضه المتقین ،انتشارات حوزه علمیه قم ،۱۳۹۹ق،جلد ۱ .
۲۷-قمی شیخ عباس ، سفینه البحار و مدینه الحکم والاثار ، انتشارات فراهانی ،جلد ۱ .
۲۸-صدر المتألهین ،شواهد الربوبیه ،ترجمه دکتر جواد مصلح ،انتشارات سروش ،چاپ اوّل .
۲۹-شیخ صدوق ، عیون اخبارالرّضا (علیه السّلام) ، انتشارات جان ،۱۳۷۸ق،جلد ۱٫
۳۰-حلّی ابن فد ،عده الداعی،انتشارات اسلامی ،۱۴۰۷ق .
۳۱-احسائی ابن ابی جمهور، عوالی الال،بی جا ،بی تا،جلد۱٫
۳۲- تمیمی آمدی عبدالواحد ،غررالحکم ودررالکلم ،قم ،چاپ اوّل ،۱۳۶۶ش.
۳۳-عمید حسن ،فرهنگ عمید ،انتشارات امیرکبیر ،چاپ پنجم ،۱۳۶۳ش،جلد ۱٫
۳۴-معین محمد ،فرهنگ معین ، انتشارات امیرکبیر ،چاپ چهارم ، ۱۳۶۰ش،جلد ۱٫
۳۵-شاذلی سید بن القطب بن ابراهیم ،فی الضلال القرآن ،انتشارات دار الشروق ،بیروت ،۱۴۰۷ق جلد ۱۶٫
۳۶-قریشی سید علی اکبر،قاموس قرآن ،انتشارات دار الکتاب اسلامیه ،چاپ هشتم ،۱۳۷۸ش ،جلد ۱,۲٫
۳۷-حیدری اسدالله ، لذت حضور ،انتشارات شورای اسلامی،چاپ اول ،۱۳۷۵ش.
۳۸-ابن منظور ،لسان العرب ،انتشارات دار الصادر ،بیروت ،۱۴۱۰ق ،جلد ۴٫
۳۹-کاشانی محسن ،محجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء،انتشارات مؤسسه المحبیین ،چاپ اول ،جلد ۱٫
۴۰-فیومی احمد بن محمد ،مصباح المنیر،بی جا،بی تا.
۴۱-نوری محدث ،مستدرک الوسایل ،انتشارات آل البیت الاحیاءالتراث،قم ،چاپ اول .
۴۲-قمی عباس ،مفاتیح الجنان ،ترجمه سید محمد حسین سجاد ،انتشارات ثامن الائمه (علیه السّلام) چاپ چهارم .
۴۳-مطهری مرتضی ،مجموعه گفتار ،انتشارات صدرا ،۱۳۷۸
۴۴-فارس ابوالحسین احمد ابن ،معجم المقاییس الغه ،شرکه مکتبه ومطبعه الحلبی ،جلد ۲٫
۴۵-بندر ریگی محمد ،منجد الطلاب ،انتشارات اسلامی ،چاپ هفتم ،۱۳۷۰ش.
۴۶-امیدی فرد عبدالله ،نقش دعا در زندگی اجتماعی ،انتشارات میثم تمار،چاپ دوم ،۱۳۷۸ش.
۴۷-فتاحی حمید ،نقش دعا در زندگی انسانها ،انتشارات مرتضی ،چاپ اول،۱۳۸۲ش.
۴۸-الکسیس کارل،نیایش ،ترجمه دکتر شریعتی ،حسینیه ارشاد.
۴۹- الحویزی عبد علی بن جمعه عروسی،نور الثقلین ،مطبعه اسلامیه ،قم ،بی جا ،جلد۱٫
۵۰- عاملی محمد ابن الحسن الحر،وسایل الشیعه ،اتتشارات آل بیت ،۱۴۰۹ق ،جلد ۱۴٫
۵۱-فیض کاشانی محسن ،وافی ،بی جا ،بی تا،جلد۲٫

مقدمه

اگر پژوهش دقیق و علمی صورت بگیرد، شاید اساسی ترین عامل شقاوت و سعادت انسان در جامعه‌ی بشری اعم از اینکه در جامعه‌ی سنتی یا جامعه‌ی مدرن و پیشرفته زندگی می کند ـ در یک جمله خلاصه می‌شود ـ دوری و نزدیکی فاصله‌ی شناخت از دنیای پیرامونی و ماورای خود می باشد.

دعا عامل حذف این فاصله‌ها است، زیرا در طول تاریخ تمام انسان‌ها و پیروان ادیان الهی به نحوی به دعا احتیاج داشته‌اند، دعا پیوندی میان انسان محتاج و نیازمند مطلقْ با خدای دانا و بی‌نیاز مطلقْ می‌باشد، خدایی که همواره با نیازمندانی که به سوی او دست نیاز برمی‌دارند، بامهربانی و عطوفت وبخشندگی برخورد می‌کند.

خدایی که به کرامت ،فضل ،احسان ،مغفرت ،چشم پوشی ،محبت وانس گرفتن با بندگان موصوف است. یکی از راههای ارتباط وانس بندگان با خود را مسئله‌ی دعا مطرح نموده است. در واقع دعا قوی‌ترین و بزرگ‌ترین عامل قرب بنده به خداوند می‌باشد و نیز یک برنامه‌ی عمومی، برای همه‌ی کسانی است که می‌خواهند با خدا ارتباط داشته باشند، از این راه نهایت پیوستگی، قرب و ارتباط و محبت انسان با معبودش تجسم می شود.

دعا روی آوردن به درگاه اوست که از همه به انسان نزدیک‌تر، آگاه‌تر و مهربان‌تر است. اعتراف به بندگی خدا و اظهار خشوع و خضوع و فروتنی به پیشگاه اوست. برقرار کردن پیوند بندگی میان انسان و خدا است آن‌گاه که انسان از او غافل و دور گردیده است. وسیله ای برای رسیدن به درجات عالی معرفت و عطایای بزرگ الهی است. ارتباطی خاص با خداوند متعال که بنده خدا را با خود می‌یابد و به او دلگرم می‌شود، امید به رفع مشکلات و گرفتاری‌هایش و بر آمدن نیازهایش و تداوم حیات و زندگیش را در گرو دوستی و معرفت او می‌داند. دعا پیوند محکمی بین بنده و مولایش برقرار می‌کند که بنده خود را موظف به حفظ حرمت مولایش بداند و خدا در مقابل خواسته‌های بنده‌اش با لطف و کرم با او برخورد می‌کند و او را به خود نزدیک‌تر می‌داند. برترین عبادت‌ها دعا کردن است. وسیله‌ای بهتر از آن برای تقرب به سوی حق نیست.

دعا از ضمیر دل و فطرت انسان سرچشمه می‌گیرد و تنها مختص به مسلمانان نیست، اگر در نظر گرفته شود که انسان در کشتی و در وسط دریا باشد ناگاه بادهای هولناک و طوفانی بورزد و امواج دریا به خروش آیند و انسان یقین کند تا چند لحظه دیگر کشتی متلاشی شده و غرق خواهد شد و از دست ملوان کشتی و غیره هیچ‌کاری ساخته نیست ،آیا انسان ساکت می‌نشیند؟ در این هنگام انسان روی به چه کسی می‌آورد؟ از عمق دل ندای فطرت را سر می‌دهد و تنها خدا را می‌خواند گویی که از هیچ‌کس کاری ساخته نیست و ندایی از درون می‌شنود که فقط خداست که او را نجات می دهد، اگر خداوند را هم قبول نداشته باشد فطرت او به خروش می‌آید و قدرتی فراتر از همه قدرت‌ها از جان و دل احساس می‌کند که همین حس خداخویی است، پس تنها از او نجات خود را می‌طلبد پس می‌توان گفت دعا رابطه‌ای است خوش بینانه و سرشار از امید که از عمق جان و فطرت سرچشمه می‌گیرد و بر زبان بنده جاری می‌شود و خالصانه روبه‌سوی خداوند سمیع علیم می‌آورد به طور قطع مردمی که دعا و نیایش را فراموش کنند با عکس العمل‌های نامطلوب روانی و اجتماعی مواجه خواهند شد، فقدان دعا در میان ملتی، برابر با سقوط آن ملت است، اجتماعی که احتیاج به نیایش را در خود کشته است، بدون شک از فساد و زوال مصون نخواهد بود، از خیلی موفقیت‌ها و کامیابی‌ها محروم خواهد شد. دعا یک نوع خود‌آگاهی و بیداری دل و اندیشه و پیوند ملتی به مبدأ همه‌ی نیکی‌ها و خوبی‌ها است. باید از این عامل سازنده و تجلی بخش، بالاترین و بیشترین بهره‌برداری را نمود و با تمام ابعاد، زوایا، آثار ارزنده دعا آشنا شد. انسان باید قطره‌ی ناچیزش را به اقیانوس بی پایان پیوند زده و با آن مبدأ بزرگ قدرت لم یزل اتصال معنوی یابد.

 تعریف وتبیین موضوع

فرهنگ عامیانه‌ی ما روح اصلی دعا را بازگو نمی‌کند، در نظر بسیاری از افراد، دعا کردن به معنای خواستن حل مشکلات دنیایی و رفع تلخی‌ها و رنج‌های زندگی است. گویی نقش اصلی دعا رفع کاستی‌‌های مادی و تأمین خواسته‌های دنیوی است. در نظر این عده دعا گریزگاه کاهلانی است که برای جبران خامی‌ها و سستی‌های خود به خدا رو می‌آورند. کسانی که چنان استنباطی از دعا دارند، همین‌گونه هم آن را به کار می‌گیرند. نکته‌ی مهم این است که دریابیم چنین دعاهایی به هیچ‌وجه آن دعایی نیست که روح عبادت است. دعا به معنای این‌که شخص یکپارچه نیاز شود به تعبیر دیگر، دعا‌کردن، عین نیاز دعا‌گوست، نه این‌که دعا برای رفع نیاز باشد. زمانی که فرد یکپارچه تبدیل به فریاد و تمنا گردید، دیگر به خاطر چیزی اظهار اشتیاق نمی‌کند، بلکه همه ی نیاز او همان اظهار اشتیاق است. در این‌جا دعا به خاطر چیز دیگری نیست، خود هدف است، نه وسیله. کسانی که برای رفع نیازهای مادی و تلخی‌ها، ناکامی‌های زندگی و شفا یافتن بیمارو چیزهایی از این قبیل دعا می‌‌کنند، دعا را وسیله قرار می‌دهند، یعنی به آن طریقت می‌دهند و می‌خواهند از طریق آن به چیزهایی برسند. در حالی که ما وقتی در برخی از دعاهای پیشوایان دین و عارفان بزرگ نظر می‌کنیم، در می‌یابیم که در نظر آن‌ها دعا خود هدف و عین مطلوب است. نه آن‌که بخواهند از طریق آن به مطلوب دیگری برسند. این‌که ما در دعا کردن سرد و بی‌ذوقیم و حلاوتی در آن نمی‌یابیم، علتش در آن است که ما گوشی که صدای الهی را بشنود پیدا نکرده‌ایم.

موضوع مقاله پیرامون محور دعا می‌چرخد، و هم چنین پیرامون آثار تربیتی دعا بحث شده است که این آثار از دیدگاه آیات و روایات بررسی شده است.

کسانی که حقیقت روح و آثار تربیتی و روانی دعا را نشناخته‌اند، از دعا غفلت می کنندو حتی گاهی ایرادهای گوناگونی به مسأله ی دعا گرفته‌اند که این اشکالات ناشی از عدم درک صحیح دعا است.

در این پایان‌نامه سعی بر آن شده است با استفاده از کتب متعدد پیرامون آثار تربیتی دعا خلاصه‌ای از بهترین مطالب جمع‌آوری شود تا خواننده در اسرع وقت به بهترین مطالب دست پیدا کند بنابراین به تعریف تربیت، آداب دعا و آثار آن پرداخته شده است.

 اهمیت و ضرورت

ضرورت بحث در این است که دعا و ارتباط با خدا مسئله‌ای بسیار مهم می باشد و یکی از مهم‌ترین راه‌های قرب و نزدیکی به خدا است که اگر درجامعه این ارتباط قوی، و به نحو اکمل و احسن باشد نه تنها مشکلات فردی بلکه مشکلات اجتماعی و بسیاری از مسائل سخت و پیچیده که لاینحل به نظر می‌رسد به آسانی حل خواهد‌شد. انگیزه و اهمیت انتخاب موضوع این بود که شرایط، آداب و مسائل و مباحث پیرامون دعا بررسی شود. تا با به کار بستن آن به تقویت اراده و برطرف کردن همه‌ی ناراحتی‌ها، غم‌ها، اجابت دعاها به خداوند نزدیک شده و در این صورت است که یک جامعه‌ی آباد و امیدوار خواهیم داشت چراکه دعا چراغ امید را در دل انسان روشن می سازد.

 اهداف و فواید

انسان موجودی است که برای رسیدن به سعادت و خوشبختی نیازمند است که با جایگاه و موقعیت خود در این عرصه آشنا شود و زمینه خوشبختی خویش را فراهم نماید و بر همین اساس و برای رفع این نیاز باید: اول مفهوم دعا، آثار دعا، آداب و شرایط دعا، زمان و مکان دعا، اهمیت دعا در آیات قرآن و احادیث مورد بررسی قرار گیرد تا با آشنا شدن با دعا به هدف‌های کلی که همان ارتباط و قرب و نزدیکی به خدا است برسد و در سایه‌ی این ارتباط بتواند خود را تربیت کند و به هدف‌های جزئی از جمله اجابت دعاها، حل مشکلات زندگی درراستای دعااست‌ دست پیدا کند.

 پیشینه تحقیق

برای تدوین پیشینه‌ی موضوع مورد تحقیق به سه دسته از منابع قرآن و تفسیر، کتاب‌های روایی، کتاب‌هایی که در مورد دعا بحث شده مراجعه شده است. با بررسی‌های انجام شده پیرامون منابع این موضوع ابتدا قرآن و آیات مرتبط با موضوع دعا مورد بررسی قرار گرفت و آیات موجود در زمینه‌ی آن استخراج گردید. خداوند متعال در آیات متعددی از جمله سوره‌ی بقره آیه‌ی ۱۸۶، سوره‌ی غافر آیه‌ی ۶۰ و … اشاراتی به اهمیت دعا دارد. لازم به ذکر است که از تفسیرالمیزان علامه طباطبایی، تفسیر نمونه آقای مکارم شیرازی وبسیاری دیگر ازتفاسیر استفاده شده است.

در مرحله دوم به کتاب‌های روایی نیز مراجعه شده است.

۱-    اصول کافی (مرحوم کلینی)، ۲- بحارالانوار(علامه مجلسی) ۳- نهج البلاغه

که در همه‌ی این کتب روایی درباره ی مسائل و ویژگی‌ها، آثار و شرایط دعا احادیثی بیان شده است.

در مرحله سوم به کتاب‌های مختلف که در مورد دعا به بحث پرداخته‌اند مراجعه شده است.

برای نمونه:

(۱) پرورش در پرتو نیایش از حسنعلی نوری‌ها: که در این کتاب نویسنده به آثار دعا پرداخته و سعی کرده که با شناساندن مفهوم واقعی دعا فرد را به آن پرورشی که در سایه‌ی نیایش و دعا می‌باشد آشنا کند. بعضی از مطالب کتاب فوق را می‌توان با مطالبی دیگر تکمیل کرد شاید بتوان گفت مطالب فوق مکمل کتاب آقای حسنعلی نوریها است.

(۲) نقش دعا در زندگی اجتماعی از دکتر عبداللّه امیدی فرد: که در این کتاب نویسنده به همه‌ی مباحث پیرامون دعا از جمله: زمان، مکان، آداب و شبهات و سوالات پیرامون دعا پرداخته است و نقش دعا در زندگی اجتماعی انسان را مشخص کرده است و به مطالب دیگر پرداخته نشده است.البته قابل ذکر است که قسمت آخر این مباحث در این تحقیق بیان نشده است.

در مرحله چهارم از نشریاتی چون نشریه بیّنات، نشراندیشه و رفتار، نشریه ی حمایت و … استفاده شده است.

در مرحله آخر از پروژه‌ها و مقالاتی در دانشگاه‌های مختلف استفاده شده است: مانند پروژه ی کارشناسی بررسی اثرات دعا در کاهش اضطراب از فاطمه یاریان .

 سؤالات

الف) دعا چیست؟

مفهوم دعا از جهت لغت و اصطلاح چیست؟

آداب و شرایط دعا چه می باشد؟

آثار تربیتی دعا چیست؟

زمان و مکان دعا چه تاثیری در اجابت دعا دارد؟

ب) صلوات برمحّمد و آله محّمد برای شروع دعا وارد شده یا ختم دعا؟

تلاوت قرآن ارزش بیشتری دارد؟یا دعا به درگاه الهی؟

 فرضیه

به نظر می رسد بین عبد و معبود در قالب دعا رابطه و پیوند دوسویه وجود دارد.

 روش تحقیق

این تحقیق ازلحاظ موضوع دینی و از نظر ماهیت چون با جمع‌آوری مطالب از کتب متعدد تدوین شده توصیفی وکتابخانه‌ای است و از آن‌جا که به موضوع خاصی پرداخته موردی می باشد.

 ساختار و محدوده تحقیق

این تحقیق علاوه بر کلیات شامل چهار فصل می باشد که عبارت است از:

فصل اوّل: مفهوم دعا و اهمیت آن از دیدگاه قرآن و روایات

فصل دوّم: آداب و شرایط دعا

فصل سوّم: تربیت در دعاهای ائمه(علیهم‌السلام)

فصل چهارم: آثار تربیتی دعا

به علت این که واژه‌ی تربیت و بحث‌های پیرامون آن به طور کامل بحث زیادی را می‌طلبد بر خود لازم دیدیم بحث کوتاهی پیرامون آن داشته باشیم تا به دنبال آن آثار تربیتی دعا شناخته شود و برای این منظور به بررسی کامل مفهوم دعا از جمله اهمیت دعا در قرآن و روایات، آداب و شرایط آن پرداخته شدو سپس تربیت مورد بررسی قرار گرفت، تا ما را به هدفمان که همان آثار تربیتی دعا است سوق دهد.

 کلید واژه

آثار: نشانه‌ها، جمع اثر.

تربیت: پروردن، پروراندن، پرورش دادن، ادب و اخلاق به کسی یاد دادن.

دعا: دعا آن است که کسی را با صدا و کلام خود متوجه کنیم، به معنی خواندن و حاجت خواستن و استمداد است و گاهی مطلق خواندن آن منظور است.

جمله‌های مأثور از پیامبران و امام در اوقات معین برای طلب آمرزش و برآورده شدن حاجات، نیایش کردن، درخواست حاجت از خدا و …..

کلماتی است که در مقام استغاثه از خداوند و طلب آمرزش و یا درخواست خیر و برکت و برآورده شدن حاجت بخوانند.جمع آن ادعیه است.

 محدودیت و مشکلات

موانع و سختی‌های زیادی در طی نوشتن این پایان‌نامه بود از جمله: کتابخانه‌های غنّی موجود در سطح شهر در زمینه‌ی مذهبی ما را آن‌چنان کمک نکردند، نبودِ پایان‌نامه و مقالاتی در این رابطه و … که به حمد الهی با همه ی سختی‌ها کنار آمده و توانستیم این مطالب را گردآوری کنیم.

فصل اول:

مفهوم دعا و اهمیت آن از دیدگاه آیات و روایات

مفهوم دعا

دعا از ریشه دعو به معنی خواندن و حاجت خواستن و استمداد است[۱] و  تفاوتی ندارد که به صورت مصدر باشد یا ماضی یا مضارع و سایر مشتقات آن.

کلمات دعا و مشتقاتش حدود بیش از ۲۰۰ بار در قرآن بکار رفته است. واژه‌ی دعا در زبان عربی به ضم اول و مدآخر خوانده می‌شود که مصدر است و جمع آن ادعیه می‌باشد. دعا آن است که کسی را با صدا و کلام خود متوجه کنی[۲]، دعا الرجل ناداه[۳] او را صدا زد. دعاء به معنی خواندن و حاجت خواستن و استمداد است و گاهی مطلق خواندن آن منظور است.[۴]

دعا¬ دعاء: خواندن جمله‌های مأثور از پیامبران و امامان در اوقات معین برای طلب آمرزش و برآورده شدن حاجات، نیایش کردن، درخواست حاجت از خدا، نیایش، مدح، ثنا، تحیت، درود، سلام، تضرع، نفرین. [۵]

خواندن، ادعا کردن، صدا کردن، آن را خواند، صدا زد، علاقه‌مند شد، ….[۶].

علامه طباطبایی معتقد است دعا آن است که از قلب برخیزد و زبان فطرت آن را طلب کند نه این که زبان هر طور خواست حرکت کند، بدان معنا که انسان چنین حقیقتی را در باطن جان خود می‌شناسد و به طور روشن آن را می‌فهمد. [۷]

ویژگی مهم این تعریف آن است که شامل هر دعایی می‌شود، از این‌رو علامه در ذیل همان عبارت با کمی فاصله می‌نویسد:

           «لذا می‌بینید که خدای متعال  حتی آنچه را که زبان در آن حال دخالت ندارد سؤال شمرده و در قرآن کریم فرموده آنچه را سؤال کردید به شما عطا شده،و اجمال مطلب آن که نعم الهی قابل ذکر و سؤال و احصاء نیست و هرگز با زبان آن را نخواسته‌اند.» [۸]

المصباح المنیر در این‌باره می‌نویسد: دَعَوْتُ الله، اَدْعُوهُ: دُعاءً، اَبْتَهَلْتُ الَیْه بالسؤال وَرَغَبْتُ فیماعِنْدَهُ مِنْ الخَیر و دعوتُ: زیداً: نَادَیْتُهُ و طَلَبْتُ اقبالَهُ وَ دَعا الموذِّن الناس اِلی الصَلاه؛ یعنی خدا را خواندم، به درگاه او با سؤال گریه و زاری و تضرع کردم به آنچه پیش خداوند از خیر و نیکی هست رغبت و میل نمودم و (دعوتُ زیداً) یعنی زیدا را ندا کردم و اقبال او را خواستم. [۹]

شاید بتوان از مجموع آنچه گفته شده چنین استفاده کرد بهترین و جامع‌ترین تعریف برای دعا همان (طلب به معنای) عام است که شامل تمامی اقسام دعا می‌شود.

و در اصطلاح دعا یعنی این که بنده زبان مسکنت و استمداد و التماس به درگاه الهی بگشاید و از فضل و رحمت نامتناهی او مراد و مطلوب خویش را درخواست نماید.

دعا کردن یکی از بهترین اعمالی است که هم خداوند در قرآن و هم پیامبرe و امامان (علیهم‌السلام) به آن سفارش بسیار نموده‌اند. [۱۰]

در قرآن کریم آمده است:

 «وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعَونِی اَسْتَجِبْ لَکُمْ …[۱۱] و گفت پروردگارتان بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.»

و رسول اکرمe می‌فرماید: «الدُُّعَا مُخُ العِبَادَه[۱۲] دعا مغز عبادت است.»

در اصطلاح فرهنگ و علوم اسلامی دعا، خواندن خدا و خواستن از اوست، امّا نه هرگونه خواندن، بلکه خواندنی که با صدق و اخلاص اصرار و الحاح و عجز و التماس توام باشد. خواندنی که نشانگر نیاز انسان و یا ترس از محیط، ستم‌ستمگران و فشارهای روحی زندگی است. بنابراین بسیاری از اوقات، قطرات اشک دعاکننده، گواه صادقی بر دلدادگی، عشق و پرستش و نیازمندیش به درگاه خداوند است. [۱۳]

واقعیتی که قرآن به آن تصریح کرده:

 «یَا اَیُهَا النَّاسُ اَنْتُمُ الفُقَرَاءُ اِلَی اللهِِ و الله ُهُوَ الغَنیُّ الْحَمیدُ[۱۴] ای مردم شما (همگی) نیازمند خدایید، تنها خداوند است که بی‌نیاز و شایسته هرگونه حمد و ستایش است.»

این احساس فقر در خویشتن و درک غنا و بی‌نیازی خالق جهان، چهره‌ی ناپیدای حقیقت دعاست که از نخستین روز حیات در اعماق وجود آدمی به ودیعه نهاده شده است. دعا همواره دو طرف داشته خدا و بنده. لذا جای شگفتی نیست اگر مشاهده می‌کنیم که همه‌ی انسان‌ها، در هنگام سختی دست نیاز به سوی خالق خویش می‌گشاید[۱۵] و قرآن چه زیبا بیان کرده است:

 «وَإِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِیبًا إِلَیْهِ[۱۶] و چون به انسان آسیبی رسد، پروردگارش را، در حالی که به سوی او بازگشت‌کننده است، می‌خواند».

وقتی انسان چیزی را از خدا بخواهد و بداند اجابت می‌شود، استعدادهایش شکوفا می‌شود و زمینه برای رشد و ترقی و تکامل انسان فراهم می‌گردد؛ چون دعا خواستن است، طلب کردن است نه خواندن به طور مطلق و وقتی آدمی از قدرتی که علی کل شیء قدیر است چیزی می‌خواهد به دنبال عللی که او در اختیارش قرار داده می‌رود و مطمئن است که خداوند هم کارساز است و مقدمات آن را فراهم می‌سازد.[۱۷]

هر مسلمان و هر انسانی رو به سوی خدا داشته باشد و دل به اجابت دعا بندد و از رحمت الهی دلسرد نگردد. چرا که از روح و رحمت خدا مأیوس نمی‌گردند مگر کافرین که معرفت به مقام الوهیت و فضل و کرم او ندارند.[۱۸]

«وَلاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ[۱۹] و از رحمت الهی مأیوس نشوید، همانا کسی جز اهل کفر از رحمت الهی مأیوس نگردد.»

دعا کردن برای انسان یک نیاز طبیعی است و آن‌چه دارد از خدا دارد و بدون افاضات او لحظه‌ای باقی نمی‌ماند. در ذات و صفات و افعال به خدا وابسته است، چنین موجود ناتوانی، در حل مشکلات و تأمین نیازهای خود چاره‌ای جز این ندارد که دست نیاز به سوی پروردگار بی‌نیاز دراز کند و از او استمداد نماید دعا از بهترین عبادت‌هاست.[۲۰]

 

دعاآرامش دل‌ها

در فرهنگ انسان‌ساز اسلام، مفاهیمی وجود دارد که بی‌نیاز از هرگونه استدلال و پرسش است و تنها با داشتن تصوری از آن‌ها پذیرفته می‌شوند. دعا یکی از این مجموعه مفاهیم ارزشمند است، بشر آنگاه که از تلاش بی‌حاصل خویش در برهوت دنیای مادی و ناکامی‌های جانکاه و در حسرت خود ساخته و آه و افسوس‌های بی‌پایان، دچار سرشکستگی می‌گردد و همه‌ی روزنه‌های امید را به روی خود بسته می‌بیند. آن گاه که در پی شکست‌ها و نرسیدن به خواسته‌ها، نور ضعیف شعله‌ی حیات در وجودش به تارمویی بند است و… ناگهان دستی قدرتمند از اعماق وجود آدمی سر برآورده، او را متوجه قدرتی می‌سازد که همه‌چیز از آن اوست و توان انجام هرکاری فقط از وی ساخته است آری این دست دعا است که در بحرانی‌ترین لحظه‌ها ،ارتباط انسان را با خدای خویش برقرار ساخته، جریان دوباره‌ی حیات و امید را در رگ‌های وی جاری می‌سازد. دعا ترجمان و زبان گویای این ارتباط است. [۲۱]

دعا بزرگ‌ترین و با فضیلت‌ترین امری است که روح انسان را متعالی کرده و باعث تربیت انسان و حرکت او به سوی حق تعالی می‌گردد. دعا در آدمی امید و تسلیمی به وجود می‌آورد و دل آدمی را برای پذیرفتن آن‌چه که خدا بخواهد آماده می‌کند و به روی ما، درچارچوب زندگی محدود دریچه‌ای به سوی جهان معنوی گشوده می‌شود. [۲۲]

دعا آرامش‌بخش دل‌ها است و همین آرامش است که در روح و مغز آدمی نوعی انبساط ایجاد می‌کند و روح را از حالت خمودگی بیرون می‌آورد و به حرکت وا می‌دارد و گاهی روحیه دلاوری و قهرمانی به دعاکننده می‌بخشد، دعا به انسان متانت در رفتار انبساط و شادی درونی، استعداد پیروزی و استحکام در استقبال از حوادث می‌دهد و بدان وسیله آدمی توجه زیادی به ذات خداوند متعال پیدا می‌کند و مانند سایر عبادات اثر تربیتی دارد. [۲۳]

دعا روح ایمان را در نفوس بر می‌انگیزد، و انسان لذت ارتباط با خداوند را درک می‌کند. انسان را متکی به خدا و مستقل می‌سازد و از اتکای به دیگران بی‌نیاز می‌کند.

دعا حب‌الهی را در دل رسوخ می‌دهد و نفس را از مشغله‌های بیهوده رها می‌کند و چراغ امید را در قلب و دل انسان روشن می‌سازد، دعا کشش بنده ضعیف و نیازمند به سوی خداوند کریم است، دعا کلید و وسیله‌ی قرب الهی، لب عبادت، مغز و اساس طاعات و حیات روح است. [۲۴]

رسول اکرم می فرماید:«الدُّعَامُخُ العِبَادَه وَلایُهلِِکُ مَعَ الدُعاءِاَحَد دعا مغز عبادت است وبا دعا کسی هلاک نمی شود.» [۲۵]

دعا موجب نزول برکات و شرح صدر در انسان می‌شود، دعا چراغ جان است، جان‌ها را بر می‌افروزد و زبان‌ها را معطر می‌سازد دعا اطمینان‌بخش دل‌ها و فضیلت هر انسان خداجوست. دعا سدی در برابر گناه و انحراف است. [۲۶]

انواع دعا

۱-دعای رغبت)میل و شوق به چیزی(: که امید بر آدمی مستولی است و در آن کف‌دست‌ها رو به آسمان است.

۲- دعای رهبت)خوف وترس از چیزی(:که ترس بر انسان مستولی است در آن پشت‌دست‌ها به آسمان است (مانند تشهد).

۳- دعای تضرع: که در آن انگشت دوم (سبابه دست راست) به طرف راست و چپ حرکت داده می‌شود.

۴- دعای تقبّل: که خدا می‌فرماید:

 «وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا»[۲۷] و در آن انگشت دوم دست چپ به آرامی به سمت بالا و پایین حرکت داده می‌شود.

۵- دعای ابتهال: که در آن دستها و بازو مقابل صورت قرار می‌گیرد و ابتهال وقتی است که حالت گریه به آدمی دست دهد.[۲۸]

هدف این حالات:

این حالات و هیئت‌هایی که در مورد انواع دعا ذکر شد یا تعبد است (برای علتی که نمی‌دانیم)و یا برای بعضی مناسبت‌های عرفی است.

به طور مثال مقصود از گشودن دست‌ها در حال رغبت و شوق به خاطر این است که این حالت شخص را به فضل خدا نزدیک‌تر می‌کند و او مانند کسی است که دست‌های خود را برای ریزش احسان آماده و باز کرده است.

و در رهبت گویا بنده به زبان‌خواری و بی‌مقداری به عالم خفیات و اسرار عرضه می‌دارد: پروردگارا من به باز کردن کف دست به سوی تو اقدام نکردم و روی آن‌ها را به واسطه شرمندگی و خواری به طرف زمین متوجه کرده‌ام.

و مقصود به جنباندن انگشت به طرف راست و چپ درحال تضرع این است که خود را به آن کس که فرزند مرده و داغ دیده است شبیه سازد زیرا چنین کسی در آن حال دست‌ها را به این سو و آن سو حرکت می‌دهد. [۲۹]

و در حال تبتل که انگشتان را گاهی بالا می‌برد و گاهی پایین، مقصود این است که گویا به زبان حال به پروردگار عالم  عرض می‌کند من از همه قطع علاقه کردم و فقط به درگاه تو روی آوردم و با یک انگشت اشاره کند که علامت آن باشد که یگانگی خداوند را درنظر دارد و مقصود از دست‌ها و بازوها را مقابل صورت گذاشتن درحال ابتهال یا کشیدن دو دست و بازو به سوی آسمان آن است که اظهار کوچکی و خواری نموده باشد همچون غریقی که دست‌های عریان خود را از آب بیرون آورده و با تمام وجود استمداد می‌طلبد. [۳۰]

موارد استعمال دعا در قرآن

۱٫ خواندن و ندا کردن

«هُنَالِکَ دَعَا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِی مِن لَّدُنْکَ ذُرِیَّهٌ طَیِبَّه إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاء^[۳۱] در آن هنگام که زکریا آن همه لیاقت و شایستگی را در مریم دید) پروردگار خویش را خواند و عرضه کرد: خداوندا، از ناحیه خود فرزند پاکیزه‌ای به من عطا فرما که تو شنونده دعایی.»

زکریا u از دیدن آن معجزات برمریم _{(سلام‌الله‌علیها)} به طمع فرزند افتاد که خداوند از راه خرق عادت به وی فرزد دهد و اگرچه قبل از این هم به قدرت خدا بر این کار ایمان داشت ولی فکر می‌کرد که روی مصالحی چنین نخواهد کرد ولی چون خرق عادت را درباره‌ی مریم سلام‌الله‌علیها مشاهده نمود[۳۲] خدا را خواند و او را صدا کرد و از او طلب فرزند نمود، خدا هم خواسته‌ی او را اجابت کرد.

«فَادعُوُاللهَ مُخلِصِینَ لَهُ الدِّین[۳۳] پس خدا را بخوانید در حالی که دین را برای او خالص کرده‌اید.» در آیات ۶۰ سوره مؤمن، ۱۸۶ سوره بقره، ۵۴ و ۵۵ سوره اعراف «دعا» به معنی خواندن بکار برده شده است.

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد: وقتی آیات قبل بر وحدانیت خدای تعالی دلالت کرد، و معلوم شد که تنها رازق او است، لاجرم بر همه مردم البته غیر آن کفاری که آیات را تکذیب کرده و مجادله نمودند ـ لازم است که او را بخوانند، …[۳۴]

۲٫ پرسش کردن

«قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لّنَا مَا هِیَ[۳۵] بنی اسرائیل به موسی گفتند از پروردگارت سؤال کن که برای ما روشن کند این ماده گاو چگونه ماده گاوی است.»

هنگامی که مردی از بنی‌اسرائیل کشته شد برای مشخص شدن قاتل، حضرت موسی u فرمود: گاوی ذبح کنند. بنی‌اسرائیل بهانه‌جو بر اثر ضعف معرفت و ضعف روح تسلیم در برابر اوامر حق پنداشتند که موسای کلیم u آنان را مسخره کرده است. حال این که آن حضرت خردمند بود و مرتکب هیچ گناهی از جمله استهزاء در حین انجام مأموریت الهی نمی‌شد؛ از این رو در تنزیه نفس خویش فرمود: به خدا پناه می‌برم که از جاهلان باشم. آنان با گستاخی، تکبر و برخوردی طلب‌کارانه و ناسازگار با روح توحید گفتند: از خدایت بخواه و پرسش کن که ویژگی‌های گاو را برای ما بیان کند.[۳۶]

۳٫ فریادرس خواستن

«قُلْ أَرَأَیْتُکُم إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَهُ أَغَیْرَ اللّهِ تَدْعُونَ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ…[۳۷] بگو اگر راست می‌گویید به من خبر دهید اگر عذاب خدا به شما رو آورد و یا قیامت شما را درگیرد آیا غیر از خدا کسی را به فریادرسی خود می‌خوانید؟ بلکه تنها او را به فریادرسی می‌خوانید.»

ای پیامبر گرامی e به این کفار بگو؛ اگر شما مانند مشرکین گذشته گرفتار عذاب‌های سخت خدا شوید یا آن که ساعت قیامت و هول محشر که از طرف خدا به شما وعده داده شده، فرارسد چه می‌کنید؟ و به چه کسی پناه خواهید برد؟ آیا باز هم دست به دامان همان بتان خواهید شد و از آن‌ها استمداد و کمک خواهید گرفت؟ هرگز، در چنین حالی فقط از خدا کمک می‌خواهید.[۳۸]

۴٫ تشویق و ترغیب کردن به چیزی(البته اگر بعد از آن کلمه الی ذکر شود)

«وَاللّهُ یَدْعُو إِلَى دَارِِ السَّلاَمِ[۳۹] و خداوند به خانه امن و سلامت تشویق می‌کند.»

 و در آیه ۴۱ سوره غافر می‌فرماید:

«وَیَا قَوْمِ مَا لِی أَدْعُوکُمْ إِلَى النَّجَاهِ وَتَدْعُونَنِی إِلَى النَّارِ [۴۰] مؤمن آل فرعون گفت: ای قوم چرا من شما را به نجات تشویق می‌کنم و شما مرا به آتش تشویق می‌کنید؟»

در جمله «اَدعُوُکُم اِلَی النََّجَوه»، فعل دعا هم به الی متعدی و هم به لام؛ و هنگامی که با الی متعدی می‌شود به معنی تشویق و ترغیب کردن است.[۴۱]

در آیه قبل خداوند ترسیم روشن و گویایی از زندگی زودگذر و فریبنده و پرزرق و برق دنیای مادی نشان می‌دهد. لذا در آیه ۲۵ سوره‌ی یونس، خداوند به دار السلام، خانه صلح و سلامت و امنیت دعوت می‌کند و بندگانش را تشویق می‌کند که به دنیایی قدم گذارند که نه از کشمکش‌های غارتگران دنیای مادی خبری است و نه از مزاحمت‌های احمقانه‌ی ثروت‌اندوزان از خدا بی‌خبر، و نه جنگ و خونریزی و …[۴۲]

۵٫ کمک خواستن

«فَأْتُواْ بِسُورَهٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءکُم مِّن دُونِ اللّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ[۴۳] بیاورید سوره‌ای مثل قرآن و کمک بخواهید از زبدگان غیر از خدا، اگر راست می‌گویید؟»

 طریقه اثبات نبوت پیامبر اکرم این است که:قرآن گروهی که عاقل وفصیح بودندرا مورد خطاب قرار دادوفرمود:از هم کمک بگیرید تعداد ده سوره یا یک سوره نظیر قرآن بیاورید،عجز آنان موجب اتمام حجت بر آنان وصدق گفتار پیامبر شد. [۴۴]

دعا در قرآن

---