عنوان :

پایان نامه مقایسه اختلالات رفتاری ،سبکهای دلبستگی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ۱۲-۱۷ ساله ی عادی و ساکن در خوابگاه

 

تعداد صفحات :۱۹۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

کنش متقابل و رابطه ی عاطفی میان میان مادر و نوزاد به روابط اجتماعی کودک در آینده شکل داده و نحوه برخورد مادر با کودک در چگونگی اجتماعی شدن و کسب مهارتهای اجتماعی فرزند تاثیر به سزا دارد . در واقع دلبستگی بین مادر و کودک شالوده ی اجتماعی شدن کودک را در سالهای بعدی پی ریزی می کند . این پیوند در رشد کودک امری جدی ، گسترده و فوق العاده است .

به نظر می رسد الگوی دلبستگی اولیه با تحول مهارتهای اجتماعی سالهای بعد در کودک ارتباط دارد . پژوهش رفتار اجتماعی آن دسته از کودکان مهد کودک که روابط عاطفی آنها در = ماهگی ارزیابی شده بود بررسی گردید ، کودکانیکه قبلا ‹‹ دلبسته ایمن ›› ارزیابی شده بودند ، حالا نقش رهبری اجتماعی داشتند . این کودکان در فعالیتها پیش قدم بودند ، فعالانه در آنها شرکت می کنند و مورد توجه کودکان دیگر بودند . معلما نشان آنها را خوگردان و مشتاق یادگیری می شناختند . بر عکس کودکانی که دلبسته ی ناایمن شناخته شده بودند ، از لحاظ اجتماعی گوشه گیر و نسبت به شرکت در فعالیتها دچار تردید بودند ، از نظر معلمان ، این کودکان کنجکاوی کمتری درباره چیزهای نو نشان می دادند و در پیگیری هدفهای خود چندان استوار نبودند . این تفاوتها ارتباطی با هوش کودکان نداشت .

کودکی که به مادر دلبستگی مطمئنی پیدا کرده ، بیشتر به دنبال حفظ رابطه ی عاطفی با والدین و نیز جلب اعتماد آنان از طریق پذیرش رفتارهای مطلوب اجتماعی است . روانشناسان در بیشتر سالهای قرن حاضر به رابطه کودکان با کسانی که مراقبت از آنان را به عهده دارند تاکید کرده اند و این کنش های متقابل را اساس عمده ی رشد عاطفی و شناختی می دانند .

بنابراین پژوهش حاضر به بررسی رابطه اختلالهای رفتاری، سبکهای دلبستگی و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان غیرخوابگاهی ( عادی ) و دانش آموزان خوابگاهی ۱۷ – ۱۲ سال شهر سروآباد و نیز مقایسه این دو گروه می پردازد.

جامعه آماری  پژوهش حاضر شامل دو گروه دانش آموزان عادی دختر ( که با خانواده زندگی می کنند ) و دانش آموزان خوابگاهی ۱۷ -۱۲ سال ساکن شهر سرو آباد که در سال ۱۳۸۶ در مدارس دولتی این شهر و شبانه روزیها مشغول به تحصیل می باشند .

حجم نمونه پژوهش حاضر شامل ۲۰۰ نفر دانش آموز است که ۱۰۰ نفر دانش آموز عادی دختر غیر خوابگاهی و ۱۰۰ نفر دانش آموز خوابگاهی است که با روش نمونه گیری  خوشه ای مرحله ای از بین مدارس و خوابگاههای دانش آموزان گزینش شد جهت گزینش نمونه کلیه مدارس سرو آباد ( ۲ مدرسه دبیرستان سمیه وحجاب و یک مدرسه راهنمایی خدیجه ) در نظر گرفته شد و از هر پایه مقطع دبیرستان و راهنمایی حدود ۱۷ دانش آموز شبانه روزی و ۱۷ دانش آموز عادی منتخب گردید .

واژه های کلیدی: اختلالات رفتاری، دلبستگی، اختلال عاطفی، هنجارهای اجتماعی، پیشرفت تحصیلی

فهرست مطالب

فصل اول   ۱
کلیات پژوهش   ۱
مقدمه   ۲
بیان مساله   ۵
اهمیت و ضرورت پژوهش :   ۸
اهداف پژوهش :   ۹
فرضیه های پژوهشی :   ۹
تعاربف نظری و عملیاتی متغیرها :   ۱۰
فصل دوم   ۱۴
ادبیات و پیشینه پژوهش   ۱۴
مقدمه   ۱۵
۱ – تعریف اختلال رفتاری   ۱۸
۲ – اختلال عاطفی   ۲۱
۱ -۲ – تعریف اختلال عاطفی   ۲۱
۲ -۲ – طبقه بندی مشکلات عاطفی   ۲۱
طبقه بندی اختلالهای روانی   ۲۲
اختلالهای کودکی تا چه میزان رواج دارد ؟   ۲۳
هنجارهای اجتماعی فرهنگی   ۲۳
تفاوتهای مربوط به جنسیت   ۲۵
وضعیت روانی کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری   ۲۶
۳ -۲ ‹‹ پاره ای از مشکلات رفتاری و رابطه آنها با کندی پیشرفت تحصیلی ››   ۲۷
۵ – ۲ ‹‹ برخی تکنیکهای شناسایی کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری ››   ۳۲
۶ -۲ ‹‹ دسته بندی اختلالات رفتاری و تاثیر آنها در پیشرفت تحصیلی››   ۳۴
مشکلات فرآیند آموزش اختلالات رفتاری   ۴۰
آمارها و ضرورت انجام مطالعه   ۴۰
دوره های مختلف مطالعات همه گیر شناسی اختلالات رفتاری   ۴۱
همه گیرشناسی   ۴۳
بررسی پیشینه میزان شیوع اختلالات رفتاری کودکان در جهان و ایران   ۴۶
پیشینه میزان شیوع اختلالات رفتاری در جهان   ۴۶
۸ – ۲ ‹‹ پاره ای از تحقیقات انجام شده در ابطه با مشکلات رفتاری و پیشرفت ››   ۶۲
۳ – سبب شناسی اختلالات روانی   ۶۴
۱ -۳ – دیدگاه زیست شناختی   ۶۵
۲ -۳ – عوامل ژنتیک    ۶۶
۳ -۳ – دیدگاه روان پویشی   ۶۸
۴ -۳ – دیدگاه یادگیری  ( رفتاری )   ۷۰
۵ -۳ – دیدگاه شناختی    ۷۲
۶ -۳ – دیدگاه انسانگرائی – هستی گرائی   ۷۳
۷ – ۳ – دیدگاه اجتماعی    ۷۵
۴ – نظریه های راجع به نقش خانواده   ۷۶
۱ -۴ – نظریه سیستم ها :   ۷۸
۲ -۴ نظریه ارتباطات  :   ۷۸
۳ -۴ – نظریه ساختی  :   ۷۹
نظریه های سبکهای دلبستگی   ۷۹
۲ -۳ -۱ نظریه های روان تحلیل گری :   ۷۹
۲-۳-۲ نظریه یادگیری   ۸۴
۲-۳ -۳ نظریه رفتارشناسی طبیعی   ۸۶
۲ -۳ -۴ دیدگاه اتولژیک رشد کودک   ۸۸
۲-۳ -۵ نظریه جان بالبی   ۸۸
۲ – ۳ -۵ -۱ مفاهیم اساسی نظام بالبی   ۸۹
کاربرد  نظام بالبی برای پرورش کودک   ۹۲
معیارهای تشخیص دلبستگی   ۹۳
۲ ـ۵  الگوهای مختلف دلبستگی در کودکان   ۹۴
۲ـ۵ ـ۱ ـ دلبستگی ایمن    ۹۵
۲ ـ ۵ ـ ۲ دلبستگی نا ایمن دوسوگرا    ۹۷
دلبستگی نا ایمن اجتنابی   ۹۸
دلبستگی سازمان نایافته / جهت نایافته    ۹۹
مراحل تحول دلبستگی   ۱۰۰
۲-۷ تاثیر عامل فرهنگ بر الگوی دلبستگی   ۱۰۹
۲ ـ۸ عوامل موثر بر تغییر الگوی دلبستگی   ۱۱۰
۲ -۹ خانواده به عنوان یک نظام اجتماعی   ۱۱۳
۲ – ۱۰ مفهوم نقش ها در خانواده و رابطه ی اعضای خانواده   ۱۱۴
۲ – ۱۱ کارکرد های خانواده   ۱۱۵
۲ – ۱۲ نداشتن خانواده و اثرات آن بر فرزندان   ۱۱۷
۲ – ۱۳ پدیده بی سرپرستی و اثرات آن بر رشد روانی – اجتماعی کودک   ۱۱۹
۲-۱۴ پدیده ی بد سرپرستی و اثرات آن بررشد روانی – اجتماعی کودک   ۱۲۱
۲-۱۵ شیوه ی سرپرستی موثر برای کودکان بی سرپرست وبدسرپرست   ۱۲۲
بخش سوم : جدایی و فقدان و آثار آن برکیفیت دلبستگی مادر- کودک   ۱۲۳
۲-۱۶ تاثیرات جدایی وفقدان برتحول دلبستگی   ۱۲۳
۲-۱۷ مراحل واکنش کودک به جدایی از مادر   ۱۲۵
۲-۱۸عوامل موثر در شدت واکنش به جدایی   ۱۲۶
۲-۱۹ انواع اختلالات دلبستگی   ۱۲۷
انواع اختلالات دلبستگی مطرح شده   ۱۲۸
۲ -۱۹ – ۱ نوع اول : اختلال دلبستگی بدون تعلق ( دل نابسته )   ۱۲۸
۲ – ۱۹ – ۲ نوع دوم : اختلال دلبستگی نا متمایز   ۱۲۸
الف . درهم آمیختگی اجتماعی   ۱۲۹
ب . بی احتیاطی / تمایل به حادثه / خطر کردن   ۱۲۹
۲ -۱۹ -۳ نوع سوم : اختلال دلبستگی بازداری شده   ۱۲۹
۲ – ۱۹ – ۴ نوع چهارم : اختلال دلبستگی پرخاشگرانه   ۱۳۰
۲ – ۱۹ – ۵ نوع پنجم : اختلال جابجا شده   ۱۳۱
۲ – ۲۱ پیشگیری از بروز اختلالاتت دلبستگی   ۱۳۳
۲ – ۲۲ پیشگیری در مراکز شبانه روزی   ۱۳۴
۲ -۲۲ خلاصه فصل   ۱۳۷
فصل سوم   ۱۴۰
روش پژوهش   ۱۴۰
مقدمه   ۱۴۱
جامعه آماری   ۱۴۱
نمونه و روش نمونه گیری   ۱۴۱
ابزار اندازه گیری   ۱۴۲
تاریخچه آزمون آزمون R-90 –SCL ( معرفی آزمون )   ۱۴۲
اعتبار و روایی تست R-90 – SCL   ۱۴۳
آزمون RAAS  سبکهای دلبستگی   ۱۴۳
نمره گذاری   ۱۴۴
شیوه اجرا   ۱۴۵
روش اجرا   ۱۴۵
روش آماری   ۱۴۵
فصل چهارم   ۱۴۶
تجزیه و تحلیل داده ها   ۱۴۶
مقدمه   ۱۴۷
فصل پنجم   ۱۶۸
بحث و نتیجه گیری   ۱۶۸
بحث و نتیجه گیری درباره یافته ها   ۱۶۹
تحلیل سوال های پژوهشی حاضر به ترتیب :   ۱۷۸
محدودیتهای پژوهش   ۱۷۹
پیشنهادات پژوهش   ۱۷۹
منابع فارسی :   ۱۸۰
منابع انگلیسی :   ۱۸۴

منابع فارسی :

–        امر آبادی ، محمد (۱۳۷۸) ، بررسی وضعیت زندگی اقتصادی ، اجتماعی و خانوادگی فرزندان ترخیص شبانه روزی سازمان بهزیستی طی سالهای ۱۳۷۴-۱۳۶۵ ، تهران ، دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی.

–        ایپکچی ، محمد حسن (۱۳۶۱) ، مطالعه و ارزیابی دو شیوه ی سرپرستی مشبه خانواده و شبانه روزی مستقل در تهران ، پایان نامه ی کارشناسی ارشد چاپ نشده.دانشگاه تهران ، دانشکده ی علوم اقتصادی.

–        احمدی ، شمس الدین (۱۳۸۰) ، بررسی رابطه کیفیت دلبستگی کودک ، مادر با تحول مهارتهای اجتماعی مقابله ی با تنیدگی در کودکان پیش دبستانی شهر قم ، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی ، دانشگاه تهران.

–        پور افکاری ، نصرت الله (۱۳۷۳) ، فرهنگ جامع روانشناسی ، روان پزشکی (انگلیسی- فارسی) ، تهران ، انتشارات فرهنگ.

–        خانجانی ، زینب (۱۳۷۸) ،‌بررسی رابطه جدایی های موقت روزانه و نشانه های مرضی مادر با شکل گیری دلبستگی و بروز مشکلات رفتاری/ اجتماعی در سطح پیش دبستانی.رساله دکترای چاپ نشده ، دانشگاه تهران ، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.

–        حمیدی ، فریده (۱۳۸۰) ،‌بررسی ساخت خانواده و سبک دلبستگی در دختران فراری و اثر بخشی خانواده درمانی حمایتی در تغییر آنها ، دانشگاه تربیت مدرس.دانشکده  روانشناسی و علوم تربیتی.

–        پیوسته گر ، مهر انگیز (۱۳۸۵) ، پیش بینی اختلال دلبستگی کودکان دبستانی بر اساس سبک دلبستگی والدین.دانشگاه تربیت مدرس ، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.

–        دادستان ، پریرخ (۱۳۷۶) ، روانشناسی مرضی تحولی (از کودکی تا بزرگسالی) ،‌تهران ، انتشارات سمت.

– دانشیان ، مهدیه (۱۳۷۸) ، رابطه ی دلبستگی به والدین و همسالان با شیوه های مقابله با فشار روانی و عزت نفس دانش آموزان دختر پایه ی سوم راهنمایی و سوم دبیرستان.پایان نامه کارشناسی ارشد  چاپ نشده ، دانشگاه تهران ، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.

– دهقان طرزجانی ، ناهید (۱۳۷۶) ، بررسی کیفیت دلبستگی مادر- کودک و ارتباط آن با رشد مهارتهای (تعامل با همسالان).در کودکان پیش دبستانی شهر تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه تهران ،‌دانکشده روانشناسی و علوم  تربیتی.

– رازقی ، نرگس (۱۳۸۱) ، مقایسه الگوهای دلبستگی کودکان پیش دبستانی تحت حمایت مرکز شبانه روزی با کودکان تحت حمایت خانواده در شهر تهران.

– رسولی ، مریم (۱۳۷۹) ،‌بررسی تاثیر بازی درمانی بر تکامل اجتماعی کودکان (۶-۴) ساله ی دچار تاخیر تکامل اجتماعی در شیر خوارگاه آمنه.مجموعه مقالات همایش علمی مراقبت شبانه روزی از کودکان تهران ، دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی.

– رضا زاده ، سپهر (۱۳۷۵) ، بررسی عوامل روانی- اجتماعی موثر در اختلالات رفتاری نوجوانان (۱۶-۱۲) ساله ی راهنمایی.

– رضویون ، شایسته (۱۳۷۹) ، بررسی معیارهای همسر گزینی دختران مقیم در شبانه روزی حمایتی و دختران مقیم در خانواده و بررسی موانع ازدواج ، مجموعه مقالات اولین همایش علمی مراقبت شبانه روزی از کودکان تهران ، دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی.

– سالاری ، عباس (۱۳۸۰) تاثیر فقدان والدین (پدر) بر اختلالات رفتاری کودکان مقطع ابتدایی تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی شهر تهران ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه علامه طباطبائی.

– شعاری نژاد ، علی اکبر (۱۳۷۲) ، روانشناسی رشد ،‌تهران ، انشارات اطلاعات.

– عبادی ، شیرین (۱۳۷۵) ،‌نگاهی به مسائل حقوقی کودکان در ایران ، تهران : انتشارات کانون.

– عبادی ، شیرین (۱۳۷۶) ، حقوق کودک تطبیقی ،‌تهران ، انتشارات کانون.

– فطین خور ،‌شهاب (۱۳۷۵) ،‌بررسی رابطه اختلالات رفتاری فرزندان با شیوه های فرزند پروری مادران در بین دانش آموزان چهارم و پنجم شهر اردبیل.

– کاپلان ، هارولد ، سادوک ، بینامین و گرپ ، چک (۱۳۷۶) ، خلاصه ی روان پزشکی علوم رفتاری (ترجمه ی نصرت الله پور افکاری) ، تهران ، انتشارات سهراب (تاریخ انتشار به زبان اصلی ، ۱۹۹۴).

– طیبی ، سیده مریم (۱۳۸۳) ، مقایسه اختلالات رفتاری دانش آموزان دختر با پدران معتاد و غیر معتاد در پایه تحصیلی چهارم و پنجم ابتدایی منطقه ۴ ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی دانشکده روانشناسی و علوم اجتماعی.

– کرین ، سی ویلیام (۱۳۷۵) ، پیشگامان روانشناسی رشد (ترجمه ی فربد فدایی) ،‌تهران ، انتشارات اطلاعات (تاریخ انتشار زبان انگلیسی ، ۱۹۷۵).

– ماسن ، پاول ؛ هنری ، کیگان ، جروم ، هستون ، آلتا ،‌کارول ؛ جین وی‌؛ کانجر ، جان (۱۳۶۸) ،‌رشد و شخصیت کودک (ترجمه مهشید یاسایی) تهران: نشر مرکز (تاریخ انتشار به زبان اصلی ۱۹۸۱).

– مصلحی ، مرضیه (۱۳۷۳) ، بررسی وضعیت شخصیتی دختران بی سرپرست که در شبانه روزیهای سازمان بهزیستی تهران نگهداری می شوند و مقایسه آن با دختران تحت سرپرستی والدین ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، چاپ نشده ، دانشگاه تربیت معلم ، دانشکده ی روانشناسی و علوم تربیتی.

– مظاهری ، محمد علی ،‌(۱۳۷۸) ، الف الگوهای دلبستگی نوزادان ایرانی ، مجله روانشناسی ، شماره ی ۸٫

– مظاهری ، محمد علی (۱۳۷۸) ، ب الگوهای وابستگی کودکان پیش دبستانی ، مجله روانشناسی ،‌شماره ی۱۲

– مظاهری ، محمد علی (۱۹۹۷) ، دلبستگی از دیدگاهی نظامدار ، مطالعه ای در خانواده های ایرانی ، پایان نامه ی دکتری چاپ نشده ،‌دانشکده لندن.

– مظاهری ، محمد علی (۱۳۷۹) ، الف فرایند متحول روانی (جزوه چاپ نشده) دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

– مظاهری ، محمد علی (۱۳۷۹) ، با دلبستگی ناایمنی کودکا چه باید کرد (مروری بر راهبردهای پیشگیری ودرمان) ، مقاله ، تهران.

– منصور ، محمود و دادستان ،‌پریرخ (۱۳۶۹) ، روانشناسی ژنتیک ،‌جلد دوم ،‌تهران : انتشارات دریا.

– مهدی پور شهریور ، تیر (۱۳۷۹) ، تاثیر محرومیت محیطی بر رشد گفتار و زبان کودکان شیرخوارگاه مجموعه مقالات اولین همایش علمی مراقبت شبانه روزی از کودکان ، تهران : دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی.

– میکاییلی ، مهر انگیز (۱۳۵۹) ،‌مقایسه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مرکز شبانه روزی با دانش آموزان تحت حمایت خانواده ، پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده ، دانشگاه علوم پزشکی ایران ، دانشکده پرستاری و مامایی.

– مرزعه شامی ، داود (۱۳۸۴) ،‌بررسی رابطه کیفیت دلبستگی با سازگاری دانش آموزان دبیرستان شهر قم.

– میلز ،‌آدامز (۱۳۷۳) ، روانشناسی کودکان محروم از پدر (ترجمه ی خسرو باقری) ،‌تهران : انتشارات تربیت (تاریخ انتشار به زبان اصلی ، ۱۹۹۲).

– هلمز ،‌ح (۱۹۹۲) ، نظریه دلبستگی : مبانی زیست شناختی و روان درمانگری (ترجمه ،‌بشارت ،‌محمد علی ، ۱۳۷۸) ،‌مجله تازهای روان درمانی ، سال چهارم ، شماره ۱۳ و ۱۴

منابع انگلیسی :

–         Bowlby.j(1969).Attachment.and loss Voll.(1)Attachment.London the hogarth press and the institute of psycho-Anlisis.

–         Bowlby.j(1973).Attachment and loss.Voll (2) Separation.Anxiety and anger.Published in pelican books.

–         Bowlby.j(1973).Attachment and loss.Vol.1 Separation , Anxiety and anger.

–         Bowlby.j(1973).Attachment and loss Vol.(3) loss , Sadeness and depression.Basic books , New York.

مقدمه

تاثیر رفتار و طرز فکر والدین در شکل گیری و چگونگی رفتار کودکان از اهمیت اساسی برخوردار است . والدینی که رابطه مطلوب و درستی با فرزندان خویش دارند ، موجب شادمانی ، مسئولیت پذیری و تکامل شخصیتی فرزندان خود می شوند . از سوی دیگر ، والدینی که رفتار مطلوب و درستی با فرزندان خود ندارند باعث بروز انواع مشکلات رفتاری در آنان می شوند .

هر چند رابطه نامطلوب میان والدین و فرزندان ، تاثیرات سوءی برجای می گذارد ، اما اثرات منفی رابطه نامطلوب با مادر بیش از تاثیرات منفی ناشی از وجود این گونه روابط با پدر است . چون کودکان زمان بیشتری را با مادر می گذرانند و در نتیجه تاثیر بیشتری از وی می پذیرند. حتی برخی از روانشناسان معتقدند رفتار اجتماعی کودکان بیشتر متاثر از رفتاری است که از مادر خود مشاهده کرده اند بنابراین توجه به شیوه های پرورش کودک از سوی والدین به ویژه مادر در اثر بخشی بر شخصیت کودک بسیار مهم و حیاتی است.( پیوسته گر ، ۱۳۸۵)

برای آنکه کودک به شکل سالم و هنجار رشد یابد بایستی در حد معقول نیازهای شخصیتی ، روانی ، فیزیکی و اجتماعی او ارضا شود . ناکامی در رفع این نیازها باعث مشکلات رفتاری ، بزهکاری و ناشادی کودک میگردد و شرایط خانوادگی زمینه ساز این ناکامی هاست . از جمله این شرایط : خانواده های از هم پاشیده ، طردشدگی کودک ، سخت گیری و محدودیت شدید ، فقر و کمبودهای شخصی و نبودن معیارهای صحیح اعتقادی و اخلاقی در خانواده و … را می توان نام برد . در اکثر نظریه های روانشناسی رشد ، چگونگی روابط کودک با اعضای خانواده و مخصوصا مادر یکی از اساسی ترین عامل رشد شخصیت شناخته شده است . اگر در روابط عاطفی مادر و کودک اختلالی بوجود آید ، موجب بهم خوردن امنیت عاطفی در کودک می شود که آثار آنرا در رفتار کودک می توان مشاهده کرد . بنابراین توافق کلی براینست که خانواده در پیدایش اختلالات رفتاری کودک تاثیر مهمی دارد . (رضا زاده ، ۱۳۷۵ )

نتایج تحقیقات متعدد نشان می دهند اکثر مشکلات رفتاری کودکان در محیط خانه و مدرسه منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی و رفتاری اعضای خانواده بویژه والدین است و در این میان نقش مادر اساسی و تعیین کننده است بطوریکه محرومیت از وجود او اثرات ناگواری از جمله کاهش میزان جنب و جوش ، کاهش واکنش عاطفی ، اعتماد به نفس و … را به همراه دارد .

نگرشها و رفتارهای والدین همانند محرومیت از والدین سهم نسبتا زیادی در علت شناسی اختلالات رفتاری دارند به همین جهت برخی از صاحب نظران معتقدند کودک مشکل دار عمدتا والدین مشکلی داشته اند . ( ماسن[۱] ، ۱۹۷۰ )

نلسون وایزرائل[۲] (۱۹۸۴ ) در کتاب ‹‹ اختلالهای رفتاری کودکان ›› در این باره چنین می نویسند:

‹‹ توافق همگانی وجود دارد که خانواده در پیدایش اختلالهای رفتاری کودکان تاثیر مهمی دارد . درباره خانواده های بزهکاران و نیز خانواده های کودکان مبتلا به اختلال رفتار جرمها و بزهکاریهای بسیاری گزارش شده است . به نظر می رسد اختلالات رفتاری کودکان از نظام خانوادگی ناصحیح سرچشمه می گیرد . شماری از متغیرهای مربوط به خانواده در پیدایش رفتار پرخاشگری و ضداجتماعی ، ردیابی شده است ›› . (مارتین[۳]   ۱۹۷۹ ، جانسون[۴]  ولوبیتز [۵]  ۱۹۷۴ نقل از حمیدی ، ۱۳۸۰).

خانواده اولین پایگاه تشکل شخصیتی کودک به حساب می آید . رفتار کودک نشانه هویت خانواده و نحوه تربیت خانواده است . نظامی که بیش از همه برفرد احاطه دارد و رفتارهای او را شکل می دهد ، نظام خانواده است . رفتاری که در رابطه با سایر اعضای خانواده بروز میکند ، منحصر به رفتارهای بهنجار نیست ، بلکه رفتار نابهنجار افراد را هم ، خانواده شکل می دهد . (ثنایی، ۱۳۷۳ ).

طبق تحقیقات انجام شده نحوه تربیتی والدین ، ویژگیهای رفتاری خاص را در کودک بوجود می آورد مثلا والدینی که در تعامل با فرزندان خود ازشیوه فرزند پروری اقتدار منطقی [۶]  استفاده می کند فرزندانشان مستقل و با هدف بوده و اعتماد به نفس و مسئولیت بیشتری دارند و از نظر روانی سالم اند ( بوری[۷]     ۱۹۹۱ ،مارتین ومک کوبی [۸] ۱۹۸۴ نقل از طیبی ، ۱۳۸۳).

پژوهش  حاضر نیز جهت بررسی اختلالات رفتاری و سبکهای دلبستگی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خوابگاهی ۱۷ – ۱۲ ساله شهر سروآباد صورت گرفته است تا تاثیر خلاء والدین بالخص عدم حضور مادر در عملکرد آنان را بررسی کند .

ری[۹] (۱۹۹۰ ) طی تحقیقی به این نتیجه رسید کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری در خانواده هایی پرورش یافته اند که در آنها انضباط و محبت کم بوده است .

در رابطه با تاثیر محیط خانواده و نحوه تربیت والدین بررفتار کودک سیف نراقی و نادری (۱۳۷۰ ) در کتاب ‹‹ اختلالات رفتاری کودکان و روشهای اصلاح و ترمیم آن ›› می نویسند :

‹‹ اگر جو یا فضای کل خانواده ، هر حرکت و رفتار کودک را علیرغم درست یا نادرست بودن آن پذیرا باشد ، کودک به احتمال زیاد دچار اختلالات رفتاری میگردد … از طرف دیگر در نقطه مقابل خانواده هایی قرار دارند که هیچگونه رفتار کودک را نمی پذیرند و در حقیقت دائما در حال طرد کودک هستند ، در چنین فضای خانوادگی ، کودک نمی داند چه چیز باعث قبول و تشویق دیگران میشود . به عبارت دیگر کودک در انجام هرکاری دچار بلاتکلیفی و تشویق است . افراط و تفریط در میزان توجه و مراقبت نسبت به اعمال و رفتار کودک می تواند موجبات اختلالات رفتاری باشد … داشتن انتظارات و توقعات نامتناسب با رشد و توان جسمی ، ذهنی ، عاطفی ، اخلاقی و اجتماعی کودکان و یا نداشتن هیچگونه توقعی از آنان در هنگامیکه باید توقع داشت ، سبب اختلالات رفتاری آنان میگردد ›› (سالاری ، ۱۳۷۳).

بیان مساله

اختلالات رفتاری روزمره ، اختلالات شایع و ناتوان کننده ای هستند که برای معلمان و خانواده هایشان مشکلات بسیاری ایجاد می کنند و با نرخهای بالایی از معضلات روابط اجتماعی همراه بوده و نسبت به کودکان بدون اختلال ، با شکستهای تحصیلی بیشتر مواجه می شوند و در نوجوانی و بلوغ در خطر آشفتگیهای رفتاری و اجتماعی هستند ( کشکولی ، ۱۳۷۹ ) . پیامدها و عوارض مشکلات رفتاری در زندگی فردی و اجتماعی کودک و حتی برای اطرافیان و اجتماعی که وی در آن قرار دارد ، معضلات بازدارنده بسیاری ایجاد نموده و به عبارتی تمامی جنبه های زندگی فردی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد این امر با توجه به شیوع نسبتا بالای مشکلات رفتاری نیازمند توجهای ویژه است .( عیسی زاده ، ۱۳۸۶ )

کودکانی که دچار پریشانی های عاطفی و اختلالات رفتاری هستند در دوست یابی کمتر موفق اند در واقع بارزترین مشکل آنها ناتوانی در ایجاد روابط عاطفی رضایت بخش و نزدیک با سایر افراد است آنها تنها دوستانی که قادر به پیداکردنشان هستند دوستان خیالی اند . کودکان دیگر به سوی این کودکان جلب نمی شوند وبزرگترها نیز از اینکه این قبیل کودکان دور و برشان هستند خوششان نمی آیند . از آنجا که برقراری روابط نزدیک عاطفی بر اساس واکنش های متقابل اجتماعی بوجود می آید طبیعی است مردم علاقه خود را به کسی که عکس العمل مطلوبی نداشته باشد از دست می دهند علت اینکه تعداد زیادی از کودکان آشفته از طرف دیگران مطرودند این نیست که آنها از دوستی فراری اند بلکه به خاطر این است که آنها رفتاری خصمانه و پرخاشگرانه دارند . این کودکان بدزبان ، مخرب ، غیر قابل پیش بینی ، غیر مسئول ، دعواگر ، موذی ، حسود و بی اعتنا هستند و خلاصه صفت مثبتی که بتوانند دیگران را به سوی آنها جلب کند درآنان وجود ندارد این نکته قابل فهم است که افراد هنگام مواجه شدن با کودک آشفته متقابلا رفتاری مشابه از خود نشان می دهند پس تعجبی ندارد که این قیبل کودکان دائما با هم دعوا و نزاع می کنند ( جوادیان ، ۱۳۷۳ ).

کنش متقابل و رابطه ی عاطفی میان میان مادر و نوزاد به روابط اجتماعی کودک در آینده شکل داده و نحوه برخورد مادر با کودک در چگونگی اجتماعی شدن و کسب مهارتهای اجتماعی فرزند تاثیر به سزا دارد . در واقع دلبستگی بین مادر و کودک شالوده ی اجتماعی شدن کودک را در سالهای بعدی پی ریزی می کند . این پیوند در رشد کودک امری جدی ، گسترده و فوق العاده است .

به نظر می رسد الگوی دلبستگی اولیه با تحول مهارتهای اجتماعی سالهای بعد در کودک ارتباط دارد . پژوهش رفتار اجتماعی آن دسته از کودکان مهد کودک که روابط عاطفی آنها در = ماهگی ارزیابی شده بود بررسی گردید ، کودکانیکه قبلا ‹‹ دلبسته ایمن ›› ارزیابی شده بودند ، حالا نقش رهبری اجتماعی داشتند . این کودکان در فعالیتها پیش قدم بودند ، فعالانه در آنها شرکت می کنند و مورد توجه کودکان دیگر بودند . معلما نشان آنها را خوگردان و مشتاق یادگیری می شناختند . بر عکس کودکانی که دلبسته ی ناایمن شناخته شده بودند ، از لحاظ اجتماعی گوشه گیر و نسبت به شرکت در فعالیتها دچار تردید بودند ، از نظر معلمان ، این کودکان کنجکاوی کمتری درباره چیزهای نو نشان می دادند و در پیگیری هدفهای خود چندان استوار نبودند . این تفاوتها ارتباطی با هوش کودکان نداشت ( واترز[۱۰] ،ویپمن[۱۱]  ،اسروف [۱۲] ۱۹۹۷ ، نقل از طیبی ، ۱۳۸۳).

کودکی که به مادر دلبستگی مطمئنی پیدا کرده ، بیشتر به دنبال حفظ رابطه ی عاطفی با والدین و نیز جلب اعتماد آنان از طریق پذیرش رفتارهای مطلوب اجتماعی است . روانشناسان در بیشتر سالهای قرن حاضر به رابطه کودکان با کسانی که مراقبت از آنان را به عهده دارند تاکید کرده اند و این کنش های متقابل را اساس عمده ی رشد عاطفی و شناختی می دانند ( بالبی ۱۹۶۹ ) .

اینزورث و همکارانش ( ۱۹۷۸ ) معتقدند که همه کودکان بهنجار احساس دلبستگی پیدا می کنند و دلبستگی شالوده ی رشد عاطفی و اجتماعی سالم در دوران بزرگسالی را پی ریزی می کند برای مثال انتظار می رود کودکانی که دلبستگی شدید به مادرانشان دارند ، در آینده مشکلاتی ایجاد می کند ( ماسن و همکاران ترجمه ی یاسایی ، ۱۳۷۵ ) .

بررسیها در مجموع نشان می دهند ، کودکانیکه قبل از ورود به دومین سال زندگی ، دلبسته ایمن هستند آمادگی بیشتری برای روبروشدن با تجارب و روابط جدید دارند .

پژوهشهای مختلف در ایران نیز به نتایج مشابه دست یافته اند . در یک بررسی کیفیت دلبستگی و رابطه آن با تحول مهارتهای اجتماعی در کودکان پیش دبستانی شهر تهران مورد مطالعه قرار گرفت . نتایج به دست آمده نشان می دهد که رابطه معنی داری بین دلبستگی و مهارتهای اجتماعی وجود دارد به این معنی که هرگونه تغییری در دلبستگی کودک – مادر بر روی رفتار کودک در تعامل با همسالان تاثیر خواهد گذاشت ( دهقان ، ۱۳۷۶ ) .

در یک پژوهش رابطه دلبستگی به والدین با شیوه های مقابله با تنیدگی در دختران سوم راهنمایی مورد مطالعه قرار گرفت ، نتایج پژوهش نشان می دهد رابطه ی معنی داری بین دلبستگی به والدین با مقابله ی ‹‹ متمرکز بر مساله ›› ( دانشیان ۱۳۷۸ ) .

سن جدایی روزانه از مادر با تحول دلبستگی رابطه دارد . در یک پژوهش رابطه جدایی های موقت روزانه و نشانه های مرضی ، با شکل گیری دلبستگی و بروز مشکلات رفتاری – اجتماعی در کودکان پیش دبستانی مطالعه شد نتایج این پژوهش نشان می دهد کودکان که در سنین اولیه ی کودکی به طور روزانه ا زمادر جدا هستند ، نسبت به کودکانیکه در سنین بالاتر از مادر جدا می شوند ، بیشتر در معرض خطر دلبستگی نا ایمن قرار دارند ( خانجانی ، ۱۳۷۹ ) .

هم چنین مشخص شده است ، چنانکه کودک در سه سال اول در محیطی ( مانند مهد کودک) به سر برد که در آن مادری پاسخ دهنده و حساس حضور دایم نداشته باشد و کودک ا زمراقبت مداوم و پایدار محروم بوده و نتواند پیوند قوی و طولانی مدت ، با یک چهره ی دلبستگی خاص ایجاد نماید ، مستعد آسیب های روان شناختی می گردد ( خانجانی ، ۱۳۷۹ ) .

جمع بندی نظریه ها و یافته های حاصل از پژوهش هایی که در زمینه دلبستگی و تاثیری که در بلند مدت روی مهارتهای لازم در زندگی اجتماعی انسانها می گذارد گویای اهمیت موضوع است و این سوال را برمی انگیزد که آیا میان کیفیت دلبستگی و اختلالات رفتاری دانش آموزان خوابگاهی و دانش آموزان غیر خوابگاهی تفاوت وجود دارد ؟ آیا بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خوابگاهی و دانش آموزان غیر خوابگاهی تفاوت وجو دارد ؟

اهمیت و ضرورت پژوهش :

پژوهش حاضر از دو جنبه نظری و عملی حائز اهمیت است .

الف ) جنبه نظری

۱ ) در زمینه دلبستگی تحقیقات زیادی انجام شده است بنابراین نتایج پژوهش حاضر می تواند اطلاعاتی در مورد کیفیت دلبستگی و اهمیت آنان در تحول مهارتهای اجتماعی و سازگاری فراهم آورد .

۲ ) نتایج این تحقیق می تواند به بررسی نقش عوامل فرهنگی بر نظریه دلبستگی بیافزاید .

ب ) جنبه کاربردی

۱ ) شکل گیری دلبستگی امن ، تحول مهارتهای اجتماعی و سازگاری را در فرآیند تحول کلی آنان تحت تاثیر قرار می دهد . این مهم همواره باید مد نظر والدین قرار گیرد تا با فراگیری شیوه ی صحیح فرزند پروری شرایط لازم را برای کودکان خود فراهم آورند .

۲ ) محیط های آموزشی خانواده تاثیر کیفیت دلبستگی و اهمیت مهارتهای سازگاری در ایفای نقش افراد در یک زندگی موفق را یادآور شده و آموزش های لازم را ارایه دهند .

۳ ) مشاوران و روان درمان گران که به کار تشخیص ، درمان و راهنمایی اشخاص می پردازند در کار بر روی اختلالهایی که در اثر ناکارآمدی سازگاری شکل گرفته اند به ریشه های آن توجه کرده و راهکارهای لازم را ارایه می دهند .

اهداف پژوهش :

هدف کلی پژوهش : بررسی رابطه اختلالهای رفتاری، سبکهای دلبستگی و پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان غیرخوابگاهی ( عادی ) و دانش آموزان خوابگاهی ۱۷ – ۱۲ سال شهر سروآباد و نیز مقایسه این دو گروه می باشد .

اهداف جزئی :

۱ – مقایسه شدت اختلالهای رفتاری دانش آموزان غیر خوابگاهی با دانش آموزان خوابگاهی ۱۷ – ۱۲ سال .

۲ ) مقایسه سبکهای دلبستگی دانش آموزان غیر خوابگاهی با دانش آموزان خوابگاهی ۱۷ – ۱۲ سال شهر سرو آباد است .

۳ ) مقایسه میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان غیر خوابگاهی با دانش آموزان خوابگاهی ۱۷ – ۱۲ سال شهر سرو آباد است . رابطه سبکهای دلبستگی با اختلالهای رفتاری و پیشرفت تحصیلی در دو گروه دانش آموزان

فرضیه های پژوهشی :

۱ ) شدت اختلالات رفتاری دانش آموزان غیر خوابگاهی کمتر از دانش آموزان خوابگاهی است .

۲ ) سبکهای دلبستگی دانش اموزان خوابگاهی با دانش اموزان غیر خوابگاهی متفاوت است .

۳ ) میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خوابگاهی کمتر از دانش آموزان غیر خوابگاهی است .

۴ ) بین اختلالهای رفتاری و سبکهای دلبستگی رابطه وجود دارد .

سوال پژوهش کدامیک از اختلالات رفتاری و سبک های دلبستگی پیش بینی کننده پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان خوابگاهی و غیر خوابگاهی است .

تعاربف نظری و عملیاتی متغیرها :

اختلالات رفتاری [۱۳]

الف) تعریف مفهومی :

اختلال رفتار ، رفتاری است که به نوعی برای والدین ، معلمان ، خواهران و برادران و دیگران قابل قبول نیست مانند قشقرق راه انداختن در کودکان بزرگتر ، مدرسه گریزی ، اعتیاد دارویی و گوشه گیری ( ویلیامز، ترجمه ، به پژوه و همکاران ، ۱۳۷۵ ) .

ب) تعریف عملیاتی : منظور از اختلال رفتاری نمره ای است که آزمودنیها در آزمون SCL90  کسب می کنند .

دلبستگی :

الف ) تعریف مفهومی : رفتار دلبستگی به عنوان هر شکلی از رفتار که نتایج اش دست یابی یا حفظ مجاورت با اشخاص است که برای فرد متمایز و مرجع هستند یا فرد ی که قویتر و داناتر است تعریف شده است ( بالبی ۱۹۷۳ ) سبک ( نوع ) دلبستگی یک الگوی رفتاری خاص است که کیفیت تعامل بین فرد و موضوع دلبستگی اش را نشان می دهد . برپایه طبقه بندی اینروورث وورث درمورد سبک های دلبستگی نوزاد مراقبت کننده هازان وشیور[۱۴] (مین،۱۹۸۷ در میکولینسر و همکاران ۱۹۹۰ ، نقل از مزرعه شاهی ، ۱۳۸۴) .

سبکهای مشابهی را در روابط محبت آمیز بزرگسال پیدا کردند که با تاریخچه ی دلبستگی و الگوهای عمل آنان ارتباط داشت . این سبکها به عنوان ۳ سطح از سبک های دلبستگی در این پژوهش مورد نظر قرار گرفته اند .

ب ) تعریف عملیاتی : در این پژوهش کیفیت دلبستگی کودک – مادر بر اساس پاسخگویی نوجوانان به سوالات آزمون دلبستگی تعیین می گردد که سوالات آزمون ۳ سبک دلبستگی به شرح زیر را مورد سوال قرار می دهد .

۱ ) دلبستگی ایمنی بخش ( دلبستگی نوع اول )

افرادی که دارای این سبک هستند کمتر ا زخطرات می ترسند زیرا در موقعیت های خطر زا خود را تنها احساس نمی کنند ( میکولینسر و همکاران ۱۹۹۰ ) و تمایل به ایجاد ارتباط صمیمانه و مثبت با دیگران دارند و نسبت به افراد دارای سبک های ناایمن حرمت خود بالاتری دارند ( فنی و نوللر[۱۵]  نسبت به دنیا و دیگران اعتماد دارند ) ( بالبی ۱۹۷۳ ). بنابراین دلبستگی ایمنی بخش منعکس کننده قوانینی است که به فرد اجازه می دهد اضطراب خود را بشناسد و برای دستیابی به تسلی و حمایت به سوی دیگران برگردد (رازقی ، ۱۳۸۱).

۲ ) دلبستگی اجتنابی ( دلبستگی نوع دوم )

افراد اجتناب گرا کسانی هستند که همان ویژگی کودکان اجتناب گرا را دارند آنها از ایجاد روابط صمیمانه با دیگران اجتناب می کنند و در مقیاس های روابط عاشقانه نمرات کمتری را بدست می آورند ( فنی و نوللر ۱۹۹۰ ) این افراد در مصاحبه های دلبستگی بزرگسال با اتخاذ راهبردهای نظیر تاکید بر خود پیروی و خود اتکایی اهمیت رابطه با موضوع دلبستگی را انکار می کنند و سعی می کنند فاصله خود را از موضوع دلبستگی حفظ کنند و از بروز هیجانات منفی خود ممانعت و نوعی خود اتکایی وسواسی دارند ( میکولینسر و همکاران ۱۹۹۰ ) . این سبک دلبستگی منعکس کننده قواعدی است که شناختن آن اضطراب و جستجوی حمایت را محدود می کند (رازقی ، ۱۳۸۱).

 ۳ ) دلبستگی اضطرابی – دو سوگرا ( دلبستگی نوع سوم )

افراد دارای این سبک شبیه کودکان دو سوگرا هستند و در روابط عاطفی شان با دیگران انحصار طلب و وابسته اند و دایم نگران طرد شدن و رها شدن از سوی دیگرانند و توسط وابستگی شدید به دیگری سعی در کاهش اضطراب جدایی خود دارند .

این افراد نسبت به عواطف منفی شان در رابطه با تجارب دلبستگی کودکان هشیارند و در نتیجه از احساس درماندگی و اضطرابشان نیز آگاهی دارند . ( مین ۱۹۸۵ و میکولینسر و همکاران ۱۹۹۰ ، نقل از مزرعه شاهی ، ۱۳۸۴) .

ب ) تعریف عملیاتی متغیرها : منظور از سبک های دلبستگی در پژوهش حاضر نمره ای است که ازمودنی در آزمون دلبستگی  کسب می کند . منظور از سبک دلبستگی ایمنی بخش ( نوع اول ) ، نمره ای است که آزمودنی در سوالات مربوط به عامل = یعنی وابستگی کسب می کند .

منظور از دلبستگی نوع دوم ( اجتنابی ) ، نمره ای است که آزمودنی در سوالات مربوط به عامل = ( احساس نزدیکی ) کسب می کند .

منظور از دلبستگی نوع سوم ( اضطرابی – دو سو گرا ) ، نمره ای است که آزمودنی در سوالات مربوط به عامل = ( اضطراب ) کسب می کند .

پیشرفت[۱۶] تحصیلی

این اصطلاح غالبا به معنای محدود موفقیت در موضوع های درسی به کار می رود ، درحالی که معنای گسترده تری را در بر می گیرد . از این رو گزارش هارگریوز[۱۷]  چهارمعنا برای برای پیشرفت ارایه کرده است : پیشرفت در آزمون های کتبی ، پیشرفت در مهارتهای علمی ،پیشرفت در مهارتهای شخصی و اجتماعی و پیشرفت در انگیزش و تعهد ( ویلیامز ،ترجمه ، به پژوه و همکاران ، ۱۳۷۵ ) .

تعریف عملیاتی : منظور از پیشرفت تحصیلی در پژوهش حاضر تفاوت میانگین های معدل دانش آموزان در سال تحصیلی گذشته می باشد .

دانش آموزان خوابگاهی : منظور از دانش آموزان خوابگاهی در پژوهش حاضر دانش آموزان دختر ۱۷ – ۱۲ شهر سروآباد است که در حال حاضر در خوابگاههای شهر سروآباد به سر می برند .

دانش اموزان غیر خوابگاهی : آن دسته از دانش آموزان دختر ۱۷ – ۱۲ سال شهر سروآباد است که در حال حاضر در مدارس آن شهر مشغول به تحصیل بوده و تحت سرپرستی والدین زندگی می کنند .

مقدمه

کودکی که به دنیا می آید ممکن است عالیترین و کامل ترین امکانات رشد را دارا باشد . وی ممکن است آمادگی داشته باشد و ظرفیت آن را که به شایستگی ترین وجهی پرورده شود و برترین کمالات دست یابد . کافی است عادی به دنیا بیاید و خانواده و محیط مناسب در اختیارش قرار گیرد تا ببالد و نشو ونما یابد و جایگاه ارجمند خویش را در این دنیا بیابد . اما زندگی خانوادگی و محیط بهداشتی و آموزشی و اجتماعی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دست یابی به چنین مقصودی را دشوار و گاه امکان ناپذیر می سازد . محدودیتهای محیط زندگی گروهی از کودکان چنان زیاد است که بقای آنان نیز مسیر میشود . بزرگی ارقام فقر و بیماری و مرگ در کشورهای جهان سوم لرزه بر اندام آدم می اندازد و مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان نیز که نتیجه ممکن فقر و بیماری و جهل و بد رفتاری ونابسامانی های خانوادگی و کاستیهای آموزشی و اجتماعی و فرهنگی است شدیدا مانع رشد و بالندگی و وصول آن به کمالاتی است که در خلقتشان مقدر شده است . ( منشی طوسی ، ۱۳۷۱ )

سال ۲۰۰۱ به عنوان سال بهداشت روانی اختصاص یافته است و در این سال تمام ملل جهان وظیفه دارند که سطح بهداشت روان خود ، خانواده و جامعه شان را ارتقاء دهند و با افزایش دانش بهداشت و زدودن برچسب های مخرب زمینه های این رشد را فراهم آورند. ( شاه محمدی ، ۱۳۷۹ )

اکنون که دوران سرنوشت ساز سازندگی و بازسازی همه جانبه کشور با شتابی فزاینده آغاز گردیده است ، زمان آن فرا رسیده است که برنامه توسعه و تامین تندرستی کودکان و ارتقاء سطح بهداشت خانواده و مدارس به عنوان بخش مهمی از سیاستهای ارتقاء بهداشت کشور و اساسی ترین حرکت در راستای تامین سلامتی نسل آینده ساز و تحقق بخش توسعه اجتماعی و اقتصادی آتیه کشور ، جایگاه و هویت واقعی خود را بازیابد . بدون تردید کاهش منابع ، امکانات و اعتبارات مالی ؛ کمبود نیروی انسانی آموزش دیده ، رشد افزون جمعیت و بحران زیست که جملگی تهدیدی جدی برای سلامتی نسل آینده است موانع و مشکلات متعددی را در مسیر تحقق اهداف فوق الذکر ایجاد خواهد کرد . حل این مشکلات راهی جز مشارکت همه جانبه نهادهای اجتماعی به ویژه خانواده را باقی نمی گذارد .اما باید توجه داشت که مشارکت مردم بدون دادن آگاهی و اطلاعات به آنان تحقق نمی یابد .

راه مشارکت همه ، آگاهی همه است ( پالاهنگ، ۱۳۷۷ ).

گر چه پیشینه توجه به نیازها و مشکلات روانی کودکان به عنوان قشر خاص و دارای ویژگی های منحصر به فرد خود و نه به عنوان بزرگسالانی کوچک اندام به پیش از چند دهه نمی رسد ، لیکن در همین مدت کوششهای بسیاری در جهت شناخت ، تبیین و طبقه بندی و ارائه روشهای درمانی برای اختلالات دوران کودکی و نوجوانی به عمل آمده است . طبقه بندی اختلالات کودکان این سوال را مطرح می کند که ‹‹ چند نوع اختلال وجود دارد ›› ؟

سوال اساسی در همه گیر شناسی این است که چه تعداد از کودکان در جمعیت کلی دچار این اختلالات هستند؟ همه گیر شناسی با تشخیص علل یا عوامل همراه با انتشار اختلالات در جمعیت نیز سرو کار دارد اختلالات رفتاری طیفی وسیعی از مشکلات کودکی را از رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی تا رفتارهای افسرده گونه و گوشه گیری در بر می گیرد . کودکان با اختلالات رفتاری بنابر ماهیت رفتارهایشان احتیاجات روانی ، تربیتی و آموزشی متفاوتی از سایر کودکان دارند . لذا برای آموزش ، تربیت و ترمیم رفتارهای آنان لازم است چگونگی طبقه بندی این اختلالات با توجه به انواع و دشواریهای رفتاری آنان تعیین شود (عیسی زاده ، ۱۳۸۶).

درباره چگونگی طبقه بندی اختلالات رفتاری ، اختلاف نظرها و بحثهای گوناگون و فراوانی وجود دارد اشکالات طبقه بندی اختلالات رفتاری بنابر علل زیر می باشد :

۱ – علل متفاوتی می توانند زیربنای مشکلات رفتاری مشابهی باشد و درمقابل انواع متفاوت  مشکلات رفتاری می تواند از علل مشابهی حاصل آمده باشد .

۲ – فراوانی و تنوع رفتارهای ناسازگارانه بسیار گسترده است .

۳ – چگونگی شروع این گونه رفتارها و کیفیت رشد و پیشرفت آنان متفاوت است .

۴ – میزان و درجه رشد آنان مختلف است .

۵ – چگونگی پاسخ دهی این گونه رفتارها با روشهای درمانی گوناگون متفاوت می باشد . (سیف نراقی و نادری ، ۱۳۸۰ )

آمارهای اپیدمیواوژیک نشان داده اند که تقریبا ۱۴ تا ۲۰ درصد همه کودکان از بدو تولد تا ۱۸ سالگی انواعی از اختلالات روانی را داشته و حدود ۳ تا ۵ درصد این گروه دارای اختلالات شدید روانی می باشند این کودکان مشکلات مهمی در سازگاری به همراه نارسایی خانوادگی – تحصیلی و روابط اجتماعی زندگی دارند ، در هر صورت کمتر از ۵/۱ درصد کودکان نیاز به درمان دارند . با کمال تاسف و تعجب باید بگوییم که در کشور ما به مسائل گوناگون و پیچیده کودکان به طور جدی پرداخته نشده است . این در حالی است که اختلالات عاطفی – رفتاری ، به ویژه وضعیت نامتعادل و تحول زندگی خانوادگی و اجتماعی دریکی دو دهه اخیر کشور ما بیش از هر زمان دیگری گریبانگیر گروههای وسیعی از کودکان شده است (عیسی زاده ، ۱۳۸۶).

نابسامانی های خانوادگی ، کمبودهای آموزشی ، پرورشی و بهداشتی ، جابه جا شدن گروههای اجتماعی و فشارهای ناشی از آن ، رشد نامعقول جمعیت ، مهاجرتهای بی رویه و آوارگی ، فقر و اعتیاد گسترده دل آزردگی و افسردگی و پرخاشجویی و شکوه گراییهای حاصل از غیبت و فقدان سرپرست در بسیاری از خانواده ها و همچنین ناآگاهی های دیرپای والدین کودکان برای مقابله علمی عاقلانه با فشارهایی که زندگی جدید و ناآشنا و پیچیده کنونی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر روانهای حساس و پذیرایی خردسالان وارد می آورد . و بسیاری عوامل مهم دیگر سبب شده است که اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان وسعت بی سابقه ای بیابد . ( استارت ، لوریا،[۱۸]  ۱۹۹۸ نقل از عیسی زاده ، ۱۳۸۶).

درچنین وضعیتی جا دارد که پژوهشگران و متخصصان تعلیم و تربیت و روانشناسی کودک هر چه نیرو و دانش و تجربه در توان و هر چه شور وشوق و دلسوزی در جان دارند به کار گیرند و بر این دشمن مهلک درونی بشورند و کمک کنند تا اختلالهای جانکاه عاطفی را از دلهای آسیب پذیر کودکان معصوم و دوست داشتنی بیرون کنند و رشد شخصیت سالم و متعادل آنان را امکان پذیر سازند .

۱ – تعریف اختلال رفتاری

تعریف و تعیین عملکردهای مختل کار آسانی نیست زیرا الگوهای رفتاری دارای انواع نا محدودی هستند و همچنین نامهای مختلفی دارند ، نظیر : اختلال رفتاری ، بدکاری رفتار،مشکلات رفتاری ، مشکلات روانشناختی ، رفتارنابهنجار ، رفتار ناسازگارانه ، اختلالات ، نقائص و آسیب شناسی روانی .

رفتار مشکل غالبا به عنوان رفتار ‹‹ نابهنجار›› در نظر گرفته شده است ، ‹‹ نا ›› به معنای ‹‹ دور›› یا ‹‹ از ›› و ‹‹ هنجار ›› به معنای میانگین یا استاندارد . بنابر این ‹‹ نابهنجار›› به معنای چیزی است که از میزان استاندارد منحرف شده باشد ( نلسون [۱۹] و ایزرائیل[۲۰] ، ۲۰۰۰ ، صفحه ۱و۲).

از هر نقطه نظری که به مفهوم بهنجاری و نابهنجاری نگریسته شود ، معلوم می گردد که یک مفهوم نسبی است . انحراف از یک هنجار ، ممکن است آنقدر ناچیز باشد که موجب هیچ نگرانی نشود یا ممکن است به اندازه ی زیاد باشد که تردیدی درباره ماهیت نابهنجاری آن باقی نماند . بنابر این مفهوم نابهنجار و بهنجاردو اصطلاح جدائی ناپذیرند و هر یک از آنها را بدون توجه به دیگری نمی توام تعریف کرد ( دادستان ، ۱۳۷۰ ).

در مورد تعریف مشکلات رفتاری ، اتفاق نظر در میان محققین وجود ندارد ، و یک تعریف مشخص و محدود برای آن موجود  نمی باشد . اما اغلب تعاریف روی انطباق رفتار با معیارهای اجتماعی تاکید کرده و چنانچه رفتاری با معیارهای اجتماعی تطبیق داشته باشد ، آن رفتار بهنجار تلقی خواهد گردید ؛ کراسنر[۲۱]  معتقد است  که رفتاری غیر عادی نامیده می شوند که با در نظر گرفتن سه متغیر مداخه گر مطالعه گردند .

الف ) : خود رفتار

ب ) : محتوی اجتماعی آن

ج ) : مشاهده کننده ای که در آن وضعیت با تمام نیرو به مطالعه رفتار پرداخته است .

هیچ رفتاری به خودی خود غیر عادی نمی باشد ، زیرا فردی ممکن است کارهائی از قبیل داشتن توهمات کلامی ، گاز گرفتن ، امتناع از غذا خوردن و …. را انجام دهد . یا این امکان وجود دارد که درموقعیتهای مختلف فردی خشم و عصبانیت نسبت به هر کس را نشان دهد ، لذا با در نظر گرفتن سه عمل یاد شده است که می توان تمایز میان رفتارهای عادی و غیر عادی را مشخص و معین نمود ( راس ، ۱۹۷۴ ، صفحه ۱۴۹ – ۱۵۷ نقل از خانجانی ، ۱۳۷۸).

انجمن روانپزشکی امریکا ( ۱۹۹۴ ) یک اختلال را به عنوان سندرم یا الگوی رفتاری تعریف می کند که موجب درماندگی شخص یا افزایش ریسک مرگ ، درد، ناتوانی ،یا از دست دادن آزادی می شود ( نلسون و ایزرائیل ، ۲۰۰۰ ،صفحه ۱و۲ ).

با توجه به نظرات ارائه شده ، در ارزیابی رفتار بهنجار از نابهنجار ملاکهائی بیان گردیده است که به صورت خلاصه به آنها اشاره می شود :

۱ -۱ – ملاک آماری: این ملاک بر اساس اصل ریاضی منحنی طبیعی است و در این روش آنچه که اکثریت افراد عمل می کنند طبیعی شمرده می شود و آنچه در دو قطب قرار می گیرد نابهنجار قلمداد می گردد . ‹‹ رفتار نابهنجار رفتاری است که از لحاظ آماری کم بسامد [۲۲]  است و یا از هنجار انحراف دارد›› ( هیلگارد ، ترجمه براهنی و دیگران ، ۱۳۷۱ ، جلد ۲ ، صفحه ۱۸۶ )

۲ -۱ – ملاک هنجار اجتماعی : در این ملاک با توجه به معیارهای ویژه یا هنجارهائی که هر جامعه برای رفتارهای افراد پذیرفته است رفتار نابهنجار باز شناخته می شود . بر اساس این معیار ، ملاکها برا یهر جامعه جنبه اختصاصی پیدا کرده و نابهنجاری از جامعه ای به جامعه ای دیگر و از زمانی به زمان دیگر فرق می کند .

۳ -۱-ملاک غیر انطباقی بودن رفتار : این ملام بیشتر مد نظر دانشمندان علوم اجتماعی می باشد ، آنها معتقدند به جای آنکه رفتار نابهنجار به وسیله ملاک اجتماعی یا آماری تعیین گردد به وسیله چگونگی تاثیر رفتار در بهزیستی فرد یا گروه مشخص می گردد . بر اساس این ملاک ، رفتاری غیر طبیعی است که ( غیر انطباقی [۲۳] ) باشد یعنی پیامدهای زیانباری برای جامعه و فرد به دنبال داشته باشد .

۴ -۱ – ملاک پریشانی شخص : این ملاک به احساس فرد بیمار از خود بیشتر تاکید دارد تا بر رفتار وی . به بیان دیگر ‹‹ از زاویه فاعلی یا غیر عینی ، یک حالت ناراحت ، یک رنج روانی مبهم یا مشخص و یا یک حالت دلهره که تا حدی مبین وجود روشن نگری نسبی فرد درباره بیماری خویش است ، بر بیمار مستولی است مشخص می گردد ( دادستان و منصور ، ۱۳۶۳ ، صفحه ۱۶ ) .

۵ -۱ – ملاک بالینی : این معیار اساس کار تشخیص اختلال روانی بوسیله روانپزشکان که اساس علائم و تشخیصشان بر همین ملاک می باشد را روشن می سازد و بر پایه همین علائم و معیارها فرد سالم را از غیر سالم بازشناسی می کند . ‹‹ اساس این ملاک همانند روش بالینی در مورد بیماریهای ارگانیکی است . روانشناسان بالینی و روانپزشکان نیز متکی بر نشانه های عملی اختلال روانی چون اضطراب ، ترس ، افسردگی و … می باشد ›› ( نوابی نژاد ، ۱۳۷۲ ، صفحه ۳۰ )

۲ – اختلال عاطفی

---