عنوان :

مقاله توکل در آیات و روایات

تعداد صفحات :۲۸

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده:

توکل اعتماد به خداست، تحصیل اسباب، با توکل منافات ندارد. ولی اسبابی که به طور قطعی باطنی، نه وهمیاثر بخشند. توکل از ترکیب دو عامل توحید انفعالی و قوت قلب ناشی می شود به طوری که فقدان هر یک از این دو، ‌منتهی به عدم توکل می شود اما پیوند آن ها آرامش و طمأنینه به ارمغان می آورد. توکل از حیث قوت و شعف دارای سه مرتبه است که در بالاترین مرتبه، انسان همه ی تدابیر و اختیارات را به خداوند واگذار می کند از نظر گستره مراتب توکل غیرقابل شمارش است.

راه رسیدن به توکل پس از تحکیم اعتقاد به یگانگی خدا در مقام فعل و اثر ملاحظه آیات و روایات مقایسه ی آینده با گذشته و شنیدن حکایات این باب است. نشانه ی توکل آرامش و رضایت در همه ی احوال است.

در آیات و روایات، از توکل به خدا، بهترین تکیه گاه، حقیقت و رکن ایمان، برترین توشه، وسیله ی رهایی از رنج و اضطراب، عامل رشد و تکامل معنوی، بی نیازی و کفایت، دستیابی به عزت،‌ حرمت و ارزشمندی خویشتن یاد شده است.

تجربه نشان داده است که توانایی ما بر حل مسائل و مشکلات، رسیدن به اهداف و کنترل داشتن بر رویدادهای زندگی بسیار محدود و ناچیز است. و اگر در این موارد تکیه و اعتماد بر خدا داشته باشیم به تنهایی می توانیم موانع را پشت سر بگذاریم و به اهداف مورد نظر دست یابیم.

کلید واژه: توکل، آیات، روایات، ایمان

فهرست مطالب

مقدمه   ۱
فصل اول: مبانی و مفاهیم توکل   ۳
مفهوم توکل   ۴
حقیقت توحید، ریشه ی توکل   ۵
مرز توکل   ۷
ضرورت توکل بر خدا   ۷
اهمیت توکل   ۸
فصل دوم: توکل در آیات و روایات   ۹
حقیقت توکل در آیات و روایات   ۱۰
توکل در آیات و روایات   ۱۰
فضیلت توکل در آیات و روایات   ۱۳
تعقل توکل در آیات و روایات   ۱۴
تنها شایسته توکل در آیات و روایات   ۱۵
فصل سوم: آثار و فواید توکل   ۱۶
آثار توکل در آیات و روایات   ۱۷
آثار و پیامدهای توکل   ۲۰
نتیجه گیری   ۲۱
منابع و مآخذ   ۲۲

منابع و مآخذ

* قرآن

* نهج البلاغه

۱- اسحاقی، سیدحسین، ملکوت اخلاق، تهران، مشعر، ۱۳۸۵٫

۲- انصاریان، حسین، زیبایی های اخلاق، قم، دارالعرفان، ۱۳۸۲٫

۳- انصاریان، حسین، عرفان اسلامی، قم، دارالعرفان، ۱۳۸۶٫

۴- دهخدا، علی اکبر، سنت نامه ی دهخدا، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۲٫

۵- سبحانی نیا، محمد، جوان و آرامش، قم، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۲٫

۶- شجاعی، محمدصادق، توکل به خدا، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی – رحمه الله علیه – ۱۳۸۵٫

۷- شیخ الاسلامی، سیدحسین، غررالحکم، ج ۵، قم، انصاریان، ۱۳۸۵٫

۸- فیض کاشانی، محسن، المحجه البیضاء، ج ۷، قم، دفتر انتشارات اسلامی، (بی تا).

۹- کاشانی، محسن، راه روشن، سیدمحمد صادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، ۱۳۷۹٫

۱۰- کریمشاهی بیدگلی، حسین، خلق عظیم در پیامبر اعظم، قم، لاهوتیان، ۱۳۸۵٫

۱۱- محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ج ۴، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۵٫

۱۲- نراقی، مهدی، جامع السعادات، کریم فیضی، ج ۲، قم، انتشارات قائم آل محمد علیه السلام، ۱۳۸۱٫

مفهوم توکل

توکل در لغت به معنای اعتماد کردن، اعتماد بر کسی کردن، تکیه کردن و اعتماد نمودن بر کسی و اعتراف کردن به عجز خود است.[۱]

توکل در اصطلاح تسلیم بودن به خواسته های حق و اعتماد صد در صد به قدرت و کارگشایی او و او را در همه ی امور زندگی وکیل و کارگذار گرفتن می باشد.[۲]

مفهوم توکل: مهنای توکل این نیست که انسان از وسایلی که خداوند در جهان ماده را در اختیار او گذاشته صرف نظر کند، بلکه منظور این است که انسان در چهار دیوار عالم ماده محاصره نشود و چشم خود را به حمایت و لطف پروردگار بدوزد. این توجه و آرامش و نیروی فوق العاده روحی و معنوی به انسان می بخشد که در مواجه با مشکلات اثر عظیمی خواهد داشت.

کس که دارای روح توکل است، هرگز یأس و ناامیدی را به خود راه نمی دهد. در برابر مشکلات ضعف نمی کند، در برابر حوادث سخت و مقاوم است. در این عقیده چنان قدرت روانی ای به او می دهد که می تواند بر مشکلات پیروز شود و امدادهای غیبی به یاری او می آید و او را از شکست و ناتوانی رهایی می بخشد.

پس معنای توکل این است که انسان معتقد باشد که استقلال و اصالت منحصراً از آن خدای سبحان است و در عین حال، سببیت غیر مستقله را برای خودش و برای اسباب قائل شود.[۳]

حقیقت توحید، ریشه ی توکل

توکل از مراتب ایمان است و همه ی مراتب ایمان تنها به علم و حال و عمل تحقق می یابد که ما اکنون به بیان علم که اصل است می پردازیم:

علم را در اصل زبان، ایمان می خوانند. ایمان عبارت است از تصدیق و هر تصدیقی با قلب صورت می گیرد و این همان علم است و چون قوی شود،‌ یقین گفته می شود و مراتب یقین بسیار است، لیکن ما در اینجا به یقینی نیاز داریم که مبتنی بر توکل باشد و این همان توحید است که قول «لاإلهَ إلَّا الله وَحدَه لاشَریکَ لَه» بیانگر آن است و ایمان به قدرت خداست که «لَهُ المُلکَ» ترجمان آن است و ایمان به وجود و حکمت اوست که «لَهُ الحَمدُ و هو عَلی کُلِّ شیءٍ قدیر» دالّ بر آن است. بنابراین هر کس مؤمن به این هاست ایمان او که اصل و ریشه ی توکل می باشد کامل است به مقصود این است که «لاإلهَ إلَّا الله وَحدَه لاشَریکَ لَه و لَهُ الحَمدُ و هو عَلی کُلِّ شیءٍ قدیر» صفتی ملازم دلش است و بر او غلبه داشته باشد.[۴]

پس از توضیح در مورد علم به حالت توکل می پردازیم که در این بحث پی می بریم که این حالت از حیث قوت و ضعف دارای سه درجه است:

اول: این حالت انسان در مورد وثوق به کفالت و عنایت خداوند نظیر حالت او در وثوق به وکیل خویش است.

دوم: درجه ای قوی تر است اینکه حالتش در برابر خداوند مانند حالت کودک به مادرش باشد، زیرا کودک جز مادر کسی را نمی شناسد و جز به او پناه نمی برد و بر کسی جز او اعتماد نمی کند، هرگاه او را ببیند در همه حال به او می آویزد و به دامن او چنگ می زند و از او جدا و اگر در غیاب مادرش پیشامدی برایش رخ دهد نخستین چیزی که بر زبان می آورد گفتن ای مادر، و اولین خاطره ای که به دلش خطور می کند یاد مادر است، زیرا مادرش پناهگاه اوست و به کفالت و کفایت و محبت او اعتماد دارد، گاهی به گمان می آید که این حالات کودک مقتضای طبع اوست زیرا او قادر به توضیح نیست، ولی همه ی این ها فراسوی ادراک است.

بنابراین کسی که دل  نظر به سوی خدا داشته باشد و اعتمادش بر او باشد به او همان اشتیاق دارد که کودک به مادرش، در حقیقت متوکل بر خداست چنانکه کودک متوکل بر مادرش است.[۵]

سوم: بالاترین درجه توکل است که در حرکات و سکنات خود را در برابر خداوند مانند مرده در دست غسال است. دارنده ی این درجه توکل کسی است که یقین بر او بر این قوت را دارد. این مقام توکل، ثمره اش ترک دعا و سؤال از خداوند است، زیرا دارنده ی آن به کرم و عنایت خداوند وثوق دارد.[۶]

پس از حالت توکل به مرتبه ی عمل می رسیم و باید بدانیم که علم، حال و حال اعمال را به بار می آورد. آثار توکل در حرکت بنده و سعی او در راه مقاصدش ظاهر می شود. مقاصدی که بنده در حرکات و جنب و جوش خود دارد دارای چهار قسم است که عبارتند از جلب نفع، حفظ آن، دفع ضرر و قطع آن.[۷]

مرز توکل

کمترین مرتبه توکل این است که سبقت نگیری و قصد پیشرفت از مقدرات خود را نداشته باشی و از آنچه برای تو در امور دنیا قسمت شده سرباز نزنی و با آنچه درباره ی تو امکان وقوع وجود ندارد اشراف و مواجهه نداشته باشی، البته این مسابقه و طلوع و اشراف در مرحله ی قصد و نیت و تصمیم اشخاص به وجود می آید. اگر نه در مرحله ی عمل هرگز نسبت به مقدر و مقسوم و معدوم نمی توان کاری کرد و چون این معنی در مرحله ی قصد و نیت است، از این لحاظ تنها ایمان صدمه می زند و به مرحله ی عصیان و تخلف عملی می رسد.[۸]

ضرورت توکل بر خدا

«درود خدا بر او فرمود: به یقین بدانید! خداوند برای بنده ی خود هر چند با سیاست و سخت کوش و در طرح و نقشه نیرومند باشد! بیش از آنچه در علم الهی وعده فرموده قرار نخواهد داد، و میان بنده هر چند ناتوان و کم سیاست باشد و آنچه در قرآن برای او رقم زده حایلی نخواهد گذشت، هر کس این حقیقت را بشناسد و به کار گیرد، از همه ی مردم، آسوده تر است و سود بیشتری خواهد برد و آنکه آن را واگذارد و در آن شک کند از همه ی مردم گرفتارتر و زیانکارتر است، چه بسا نعمت داده شده ای که گرفتار عذاب شود، و بسا گرفتاری که در گرفتاری ساخته شده و آزمایش گردد، پس ای کسی که از این گفتار بهره مند می شوی، بر شکرگزاری بیفزای و از شتاب بی جا دست بردار، و به روزی رسیده قناعت مکن.[۹]»

اهمیت توکل بر خدا