عنوان :

پایان نامه آداب معاشرت در قرآن

تعداد صفحات : ۲۶۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

انسان موجودی اجتماعی است و در اجتماع انسانها به صورت دسته جمعی زندگی کرده اند به این معنی که انسان ماهیت اجتماعی دارد که با تقسیم کارها و رفع نیازمندیها و نوع اندیشه ها و ایده ها بر عموم حکومت می کند که اینگونه رابطه و رفتار به آنها یگانگی و وحدت خاصی می بخشد .

از دیدگاه قرآن روابط اجتماعی رابطه ای است حقیقی که بین فرد و اجتماع برقرار است که هر فردی را تحت تأثیر خود قرار می دهد . که بیشتر این تأثیرها از راه گفتار از ارتباطات است که خداوند به خاطر تقوا و گفتار حق اعمال شما را اصلاح می کند و گناهان شما را می بخشد .

انسان در همه عرصه ها به روابط و معاشرت با یکدیگر نیازمند است ، اقتصاد ، سیاست و … در برقرری ارتباط در این حوزه ها به معاشرت می پردازد و اکنون سوال اساسی آن است که چگونه باید این ارتباط انجام بپذیرد از آنجا که همه در عرصه های مختلف نیازمند به ارتباط و معاشرت هستند و باید این معاشرت و ارتباط بر طبق دستور دین و قرآن باشد و پژوهش در این موضوع ضروری است.

 در فصل اول شناخت حوزه معاشرت که انسان در اجتماع با چه گروههایی باید معاشرت کند و هدف معاشرت و انواع معاشران با توجه به آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفت .

در فصل دوم آداب معاشرت در حوزه های مختلف در بخشهای پنج گانه به شرح ذیل آمده   است :

 بخش اول در حوزه عمومی شامل آداب وارد شدن به خانه ، آداب غذا خوردن ، آداب تحیت و سلام ، مطرح گردید .

و در بخش دوم آن آداب معاشرت در حوزه مسلمانان و در بخش سوم آداب معاشرت در حوزه خانواده و خویشاوندان شامل مباحث آداب معاشرت والدین و فرزندان ، آداب معاشرت زوجین آداب معاشرت در حوزه خویشاوندان و بستگان از دیدگاه قرآن و سنت مورد بررسی واقع شد .

در پایان این بخش به آداب معاشرت برادران و خواهران نسبی و رضاعی از دیدگاه روایات و رعایت حقوق بین آنها اشاره شد .

 بخش چهارم : آداب معاشرت در حوزه مرتبطان غیر خویشاوند شامل :

معاشرت با همسایگان ، معاشرت با دوستان ، معاشرت با معلمان و مربیان ، معاشرت با مومنان و برادران دینی و برآوردن نیازهای همدیگر . معاشرت با مسئولان و نهادهای اجتماعی و رعایت حقوق و احترام متقابل بین مسئولان ، نهادهای اجتماعی و مردم آمده است .

بخش پنجم آداب معاشرت در حوزه غیر مسلمانان با توجه به اصل عدم تسلط کفار بر مسلمانان و چگونگی معاشرت با انواع کافران ( حربی و غیر حربی و … ) و نهی از دوست داشتن والدین کافر از دیدگاه قرآن و روایات و تفاسیر مختلف آمده است .

در فصل سوم جایگاه , آثار و پیامدهای معاشرت که شامل سه بخش است .

بخش اول : انسان موجودی اجتماعی است .

بخش دوم : جایگاه روابط اجتماعی از نظر اسلام .

بخش سوم : آثار روانشناختی آداب معاشرت و تأثیرات رفتاری و گفتاری افراد بر یکدیگر بر اساس آیات و نظر روانشناسان آمده است .

 واژه های کلیدی: آداب معاشرت، قرآن، حوزه عمومی، حوزه خانواده و خویشاوندان، حوزه مسلمانان ، برادران و خواهران نسبی و رضاعی ، حوزه مرتبطان غیر خویشاوند ، حوزه غیر مسلمانان،  پیامدهای معاشرت، آثار روانشناختی

فهرست مطالب

مقدمه    ۸
کلیات    ۹
تبیین موضوع    ۹
اهمیت و ضرورت موضوع    ۹
انگیزه انتخاب موضوع    ۹
پیشینه موضوع    ۹
سؤالات    ۱۰
روش تحقیق    ۱۰
فرضیه    ۱۰
چکیده    ۱۱
الف – شناخت لغوی    ۱۲
الف – شناخت لغوی    ۱۳
۱-معاشرت    ۱۳
۲- روابط    ۱۴
ب- کاربرد قرآنی    ۱۶
۱- معاشرت    ۱۶
۲- روابط    ۱۷
ج – شناخت حوزه معاشرت انسان    ۲۰
چگونگی معاشرت    ۲۴
حفظ عزت انسانی در روابط و معاشرت    ۲۵
اعتدال در معاشرت    ۲۵
د- هدف از معاشرت    ۲۵
ﻫ – انواع معاشران    ۲۶
بخش اول : آداب معاشرت درحوزه عمومی    ۲۹
۱- آداب وارد شدن به خانه    ۳۰
امنیت و آزادی در محیط خانه    ۳۳
کنترل نگاه    ۳۷
۲- آداب سلام و تحیت    ۳۹
اهمیت سلام نمودن در قرآن    ۳۹
اهمیت سلام نمودن در سنت    ۴۰
آداب سلام    ۴۱
کیفیت سلام و تحیت    ۴۲
فلسفه سلام کردن    ۴۳
آداب فقهی سلام کردن    ۴۴
لزوم پاسداری از این سنت اسلامی    ۴۶
۳- آداب غذا خوردن    ۴۷
بخش دوم    ۴۹
بررسی معاشرت درحوزه مسلمانان    ۴۹
بررسی معاشرت مسلمانان از دیدگاه قرآن    ۵۰
۱- مسالمت و بخشش    ۵۱
۲- فرو بردن خشم و احسان    ۵۴
۳- دوری از تکبر و فخر فروشی    ۵۶
۴- پرهیز از بدگویی و عیب جویی    ۵۷
۵- صداقت    ۵۹
۶- دوری از تمسخر و گمان بد    ۶۰
بخش سوم : آداب معاشرت در حوزه خانواده و خویشاوندان    ۷۴
۱- آداب معاشرت با والدین و فرزندان    ۷۵
الف – آداب معاشرت با والدین    ۷۶
معاشرت با والدین از دید گاه قرآن    ۷۶
دقت فوق العاده در احترام به پدر و مادر    ۷۹
معاشرت با والدین از دیدگاه روایات    ۸۴
هشدارها در مورد والدین    ۸۹
نیکی به والدین در حیات و ممات    ۹۰
افضل اعمال در ارتباط با والدین    ۹۱
اقسام پدران    ۹۱
ب – روابط و وظایف متقابل والدین با فرزندان    ۹۴
بررسی وظایف والدین و فرزندان از دیدگاه قرآن    ۹۴
بررسی وظایف و حق فرزند از دیدگاه روایات    ۹۸
محبت به فرزند    ۹۸
اجرای عدالت    ۹۹
توجه بیشتر به دختر    ۱۰۰
۲- آداب معاشرت زوجین    ۱۰۰
بررسی معاشرت زوجین از دیدگاه قرآن    ۱۰۱
۱- وفاداری به پیمان ازدواج    ۱۰۱
۲- مودت و مهربانی و ایجاد آرامش    ۱۰۲
۳- حفظ و پوشانیدن عیوب یکدیگر    ۱۰۴
ادای حقوق یک دیگر    ۱۰۶
هدایت و فضاسازی معنوی    ۱۱۷
حق همسر در روایات    ۱۱۷
۳- آداب معاشرت در حوزه خویشاوندان    ۱۲۰
بررسی معاشرت در حوزه خویشاوندان از دیدگاه قرآن    ۱۲۱
معاشرت با خویشاوندان از دیدگاه روایت    ۱۲۶
قطع رحم از دیدگاه قرآن    ۱۲۷
زیان کاران واقعی    ۱۳۱
اولوا النُهی از دیدگاه پیامبر ( ص )    ۱۳۵
عاقبت قطع از دیدگاه روایات    ۱۳۶
ائمه معصومین ( ع ) مصداق اولوالارحام    ۱۳۶
آداب معاشرت با ارحام هم کیش    ۱۳۸
۴- آداب معاشرت برادران و خواهران    ۱۳۹
بخش چهارم : آداب معاشرت در حوزه مرتبطان غیر خویشاوند    ۱۴۲
معاشرت با همسایگان    ۱۴۳
انواع همسایه و حق آنها    ۱۴۶
روابط همسایگان و حقوق آنان بر یکدیگر    ۱۴۸
عاقبت همسایه آزاری    ۱۴۹
۲- معاشرت با دوستان    ۱۵۱
آئین دوست یابی از نظر دیل کارنگی    ۱۵۴
آئین دوستیابی از دیدگاه قابوسنامه و حکما و بزرگان    ۱۵۵
لقمان حکیم و وصیت او به پسرش پیرامون دوستی    ۱۵۶
صفات و ویژگی های دوست خوب در اسلام    ۱۵۷
آداب رفاقت    ۱۶۰
۳- معاشرت با معلمان و مربیان    ۱۶۲
۴- معاشرت با مومنان و برادران دینی    ۱۶۶
الف – اصلاح بین مردم و عدالت ورزی    ۱۶۶
ب – اخوت و تقوی    ۱۶۸
ج- برآوردن نیازهای مومنان    ۱۷۶
۵- معاشرت با مسؤلان و نهادهای اجتماعی    ۱۷۸
رعایت ادب گفتار در برابر پیامبر ( ص )    ۱۸۳
بخش پنجم : آداب معاشرت در حوزه غیر مسلمانان    ۱۸۶
چگونگی معاشرت با اهل ذمه    ۱۹۹
مقاومت در جنگ با کفار    ۲۰۴
بخش اول : انسان موجودی اجتماعی    ۲۱۱
اجتماعی شدن فرد    ۲۱۵
بخش دوم : جایگاه روابط اجتماعی از نظر اسلام    ۲۱۷
بخش سومآثار روانشناختی آداب معاشرت    ۲۲۱
عدم افشای « اسرار » یا گفتار بیرون از حد تحمل    ۲۳۰
انطباق کردار با گفتار شرط اصلی تأثیر گفتار    ۲۳۲
نقش معاشرت در برآوردن نیازهای اساسی    ۲۳۴
نقش معاشرت در رشد اجتماعی    ۲۴۶
نقش معاشرت در توسعه ارتباط با دیگران    ۲۴۸
نقش معاشرت در رشد اخلاقی    ۲۴۹
رشد و توسعه تمایلات به گروهها و مؤسسات اجتماعی    ۲۵۰
نقش معاشرت در احساس نشاط و سرزندگی ( شادمانی و سرور )    ۲۵۵
سخن نهایی    ۲۵۹
منابع و مأخذ    ۲۶۱

منابع و مأخذ

۱-    قرآن کریم , ترجمه مکارم شیرازی

۲-    نهج البلاغه ، ترجمه و شرح ، علینقی ، فیض الاسلام ، تهران ، انتشارات فقیه ، چاپ دوم ، سال ۱۳۵۱ ش

۳-    صدوق ، ابوجعفر محمد بن علی ، الأمالی ، انتشارات کتابخانه اسلامیه ، سال ۱۳۶۲ هـ . ش

۴-    قابلی ، علی ، آیین دوست یابی از دیدگاه معصومین ( ع ) , انتشارات نصایح , چاپ صدر ,  ۱۳۷۹ ش

۵-  طوسی , خواجه نصیرالدین , اخلاق ناصری , تصحیح و توضیح دکتر مجتبی مینوی , علیرضا حیدری , تهران , خوارزمی , ۱۳۵۶

۶-    محدثی , جواد , اخلاق و معاشرت , انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، چاپ دوم ۱۳۸۰ ش

۷-  مصباح یزدی ، محمد تقی , اخلاق در قرآن , انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ، چاپ چهارم ، ۱۳۷۹ ش

۸-    گوهری ، سید اسماعیل ، ارزش پدر و مادر ، نشر نیایش ، ۱۳۷۳ ش

۹-    طیب , سید عبد الحسین , اطیب البیان فی تفسیر القرآن , تهران , انتشارات اسلام , چاپ سوم , ۱۳۶۶ ش

۱۰-دیلمی ، حسن بن ابی الحسن ، اعلام الدین فی صفات المؤمنین ، قم ، موسسه آل البیت ، ۱۴۰۸ ق

۱۱-حسینی الهمدانی , سید محمد , انوار درخشان در تفسیر قرآن , تهران , کتابفروشی لطفی , ۱۳۸۰ ق

۱۲-داور پناه , ابوالفضل , انوار العرفان فی تفسیر القرآن , تهران , انتشارات صدر , چاپ اول , ۱۳۷۵ ش

۱۳-مجلسی , محمد باقر , بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار ( ع ) , بیروت , موسسه الوفاء , ۱۴۴۰ ق

۱۴-مرنضی الزبیدی , محمد , تاج العروس من الجواهر القاموس , بیروت , دارالمکتبه الحیا] , ۱۳۰۶ ق .

۱۵-امام خمینی ( قدس سره ) , تحریر الوسیله , قم , دارالعلم , ۱۳۵۸ ق .

۱۶-حر عاملی , محمد بن علی , تحف العقول عن اخبار آل الرسول , قم ، موسسه انتشارات اسلامی , ۱۴۰۱ ق

۱۷- سید محمد , طبا طبائی , تفسیر المیزان , ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی , قم , دفتر انتشارات اسلامی , چاپ پنجم , ۱۳۷۴ ش

۱۸-قریشی ، علی اکبر , تفسیر احسن الحدیث ، تهران , واحد تحقیقات اسلامی , بنیاد بعثت , چاپ اول , ۱۳۶۶ ش

۱۹-الحسینی الشاه عبدالعظیمی , حسین ابن احمد , تفسیر اثنی عشری , تهران , انتشارات میقات , چاپ اول , ۱۳۶۴ ش

۲۰-نجفی , محمد جواد , تفسیر آسان , تهران , کتابفروشی اسلامیه , چاپ اول ,                      ۱۳۶۴-۱۳۶۲ ش

۲۱-گنابادی ، سلطان محمد ، تفسیر بیان السعاده , ترجمه خانی و ریاضی ، تهران ،چاپ و انتشارات پیام نور و ارشاد , ۱۳۷۲ ش

۲۲-طالقانی , سید محمود ، تفسیر پرتوی از قرآن , تهران ، شرکت سهامی انتشار ،چاپ چهارم , ۱۳۶۲ ش

۲۳-بروجردی , سید ابراهیم , تفسیر جامع , انتشارات صدر , چاپ دوم , ۱۳۷۷ ش .

۲۴-خسروانی , علی رضا میرزا , تفسیر خسروی , تهران , انتشارات کتابفروشی , ۱۳۹۰ ق

۲۵- کاشانی , ملافتح الله , تفسیر خلاصه المنهج , تهران , کتابفروشی اسلامیه , ۱۳۷۴ ق

۲۶-ثقفی تهرانی , محمد , تفسیر روان جاوید , تهران , انتشارات برهان , چاپ دوم , ۱۳۹۸ ق

۲۷-مصطفوی , حسن , تفسیر روشن , تهران , مرکز نشر کتاب , ۱۳۸۰ ش

۲۸-رهنما , زین العابدین , تفسیر رهنما , تهران , انتشارات کیهان , ۱۳۴۶ ش

۲۹-رازی , ابوالفتوح حسین بن علی, تفسیر روض الجنان و روح الجنان , مشهد , بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی , ۱۴۰۸ ق

۳۰-شیخعلی الشریف اللاهیجی , بهاء الدین محمد , تفسیر شریف لاهیجی , تهران , موسسه مطبوعاتی علمی , ۱۳۶۳ ش

۳۱-عاملی , ابراهیم , تفسیر عاملی , تهران , کتابفروشی صدوق , چاپ اول , ۱۳۶۳ ش

۳۲-قمی , علی بن ابراهیم بن هاشم , تفسیر قمی , قم , دارالکتاب , چاپ چهارم , ۱۳۶۷ ش

۳۳-فخر رازی , تفسیر کبیر , قم , دفتر تبلیغات اسلامی , ۱۳۶۳ ش

مقدمه

معاشرت نیکو بستگی به علم و تعلیم و حلم و تربیت نیکو و عمل صالح ، صبر و تحمل و مهر و محبت و اخلاق حسنه دارد . آنکه علمش بیشتر و تربیتش نیکو تر است عملش صالح تر است و مطمئنا از رذائل اخلاقی همچون خشم و شهوت ، بخل و حسادت ، افراط و تفریط و عصبیت و تکبر و خود بینی به دور است . در این حالت چنین شخصی نه تنها از سلامت جسم وروان برخوردار است بلکه معاشرانش نیز از این چشمه فیاض بهره کافی می برند ، و معاشرت با چنین فردی سعادت دو دنیا را به همراه دارد .

از پیامبر ( ص ) روایت شده :

« مومنی که با مردم می آمیزد و آزار آنها را تحمل می کند در پیشگاه الهی اجرش بزرگتر است از آن مومنی که با مردم آمیزش ندارد و بر اذیت آنها صبر نمی کند . » [۱]

درباره معاشرتهای اجتماعی ، حضرت علی ( ع ) در توصیه خود به فرزندشان امام مجتبی ( ع ) چنین فرمود :

« به اتکاء روابط دوستانه و رفاقت صمیمانه ، حق برادرت را ضایع مکن ، چه در زمینه تضییع حقوق ، روابط دوستی نابود می شود و آنکس که حقش را تباه ساختی ، برای تو برادر نخواهد شد . » [۲]

روابط افراد با همدیگر در کلیه سطوح اجتماعی ، باید رفتاری برادرانه و دوستانه باشد همراه با عدل و انصاف ، تا بقاء و دوام یابد و البته در سایه چنین معاشرتهایی جامعه رو به تکامل و امنیت و سعادت پیش می رود . البته هرگز نمی توانیم با تمام افراد جامعه رفتاری برادرانه داشته باشیم مگر اینکه به فرموده خداوند در قرآن کریم گوش جان دهیم و دستورات ایشان را آمیزه گوش خود نماییم .

 کلیات

تبیین موضوع

از آنجایی که آدمی بالطبع موجودی اجتماعی است و به صورت اجتماعی زندگی می کند و زندگی فردی آن تقریبا امکان پذیر نمی باشد آداب معاشرت و روابط اجتماعی در اسلام دارای اهمیت مضاعفی است و قرآن کتابی است که برای هدایت بشر آمده لذا در تنظیم روابط بین انسان و خدا ، انسان با طبیعت و انسان با انسانهای دیگر او را یاری می کند و به بیان دستوراتی برای تحسین روابط اجتماعی می پردازد که این آداب گاهی جنبه حقوقی دارد و گاهی جنبه اخلاقی ما بنا داریم در این رساله آداب معاشرت را مورد بررسی قرار داده ، شأن نزول ، نظرات مفسران و روایاتی که در بیان آیات آمده است را مورد کنکاش قرار دهیم .

اهمیت و ضرورت موضوع

انسان در همه عرصه ها به روابط و معاشرت با یکدیگر نیازمند است ، اقتصاد ، سیاست و … در برقرری ارتباط در این حوزه ها به معاشرت می پردازد و اکنون سوال اساسی آن است که چگونه باید این ارتباط انجام بپذیرد از آنجا که همه در عرصه های مختلف نیازمند به ارتباط و معاشرت هستند و باید این معاشرت و ارتباط بر طبق دستور دین و قرآن باشد و پژوهش در این موضوع ضروری است و اهمیت بسیاری دارد ما در این رساله به این موضوع می پردازیم .

انگیزه انتخاب موضوع

با توجه به اینکه در معاشرتها خیلی از مسائل رعایت نمی شود و از سوی دیگر اسلام به آداب معاشرت صحیح تأکید کرده است ما به بررسی این مساله می پردازیم و امیدواریم که در رفع مشکلات اجتماع مؤثر باشیم .

پیشینه موضوع

چون معاشرت و ارتباط از آغاز خلقت انسان بین افراد رایج بوده است قرآن به عنوان کتاب هدایت ، در آیات زیادی به آن پرداخته است . همچنین در روایات نبوی هم از آن بحث شده است بدین روی این دو ، منبع مهم برای بررسی مسائل مورد بحث ما شناخته می شوند . در تبیین پیشینه باید نخستین پیشینه ها را در موضوعات مطرح شده در کتب تفاسیر و کتب اخلاقی جستجو نمود که به تدریج در این مورد کتب مستقلی تألیف یافته است و در دوران اخیر نیز این موضوع بیشتر مورد توجه قرار گرفته است که می توان به برخی از کتب مستقل در دوران معاصر اشاره نمود . ازجمله : اخلاق معاشرت ( جواد محدثی ) ، اخلاق و معاشرت در اسلام ( علی قائمی )

سؤالات

۱- معاشرت از نظر واژگان و اصطلاح چیست ؟

۲-    کاربرد و بسامد واژگان و محتوای این موضوع در قرآن چه میزان است ؟

۳-     اقسام و انواع معاشرت کدامند ؟

۴-    آداب معاشرت در حوزه عمومی جهان اسلام ( بین مسلمانان) و جهان انسان چگونه باید باشد؟

۵-    آداب معاشرت در حوزه خاص ( اقارب ، همسایگان ، همسفران ، دوستی و …) چگونه صورت می پذیرد ؟

۶-    آثار و پیامدهای رعایت و عدم رعایت آداب معاشرت کدام است ؟

روش تحقیق

این تحقیق به روش کتابخانه ای صورت گرفته است که با مراجعه به کتابخانه و بررسی کتب مختلف و در بعضی موراد مراجعه به اینترنت تدوین شده است .

فرضیه

قرآن ، کتاب هدایت است ، در کتاب هدایت روابط اجتماعی مورد توجه قرار گرفته و در انواع معاشرت ها آداب و دستور العملهایی در این زمینه ارائه شده است که با سیره نبوی تجسم یافته و قرآن در حوزه عمومی و خاص ، آداب و مقررات خاصی رابیان نموده که در این رساله ما به آن می پردازیم .

  فصل اول

الف – شناخت لغوی

در این بخش بر آنیم تا با بررسی دقیق تر معانی لغت ، با استفاده از کتب مرجع موجبات آشنایی بیشتر خواننده را با مفاهیم مطرح شده در تحقیق فراهم نماییم .

۱-معاشرت

با مراجعه به کتابهای لغت روشن می گردد که این کلمه از ریشه العشره به معنای هم نشینی و مصاحبت آمده است .

ابن منظور در لسان العرب در معنای این کلمه می نویسد ، العشره = المخالطه و معاشره را به معنای مخالطه و مصاحبت دانسته است . [۳]

دهخدا در فرهنگش در ذیل واژه معاشرت به این معانی اشاره کرده است :

آمیختن با هم ، گفت و شنید با هم ، الفت و مصاحبت و همدمی و رفاقت و زندگانی با هم ، خوردن و آشامیدن با هم ، نشست و برخاست ، خوش معاشرت . [۴]

با مراجعه به کتابهای لغت عربی در می یابیم که این کلمه دارای مشتقاتی است که ما آن مشتقاتی را که به موضوع ما مربوط است را به همراه معانی آنها ذکر خواهیم کرد .

الف – عشیره : خانواده . راغب می گوید :

عشیره اهل رجل و خانواده اوست که بوسیله آنها زیاد می شود و برای او به منزله عدد کامل         می شوند که عشیره عدد کامل است ، دیگران آنرا اقوام نزدیک پدری یا قبیله گفته اند « عشیره الرجل بنو ابیه لادنون او قبیله » .

باید دانست که پدران و فرزندان و برادران داخل در عشیره نیستند به قرینه ﴿  قُلْ إِن کاَنَ ءَابَاؤُکُمْ وَ أَبْنَاؤُکُمْ وَ إِخْوَنُکُمْ وَ أَزْوَجُکمُ‏ْ وَ عَشِیرَتُکمُ‏ْ  … ﴾ [۵]

مگر آنکه گفته شود « عشیرتکم » ذکر عام بعد از خاص است . [۶]

ب- عشیر : معاشر و هم نشین چه دور و چه نزدیک . [۷]

قبیله و طایفه ، خویشاوند ، فامیل ، دوست ، رفیق ، شوهر ، زن . [۸]

زبیدی می گوید : عشیر به معنای هم نشین است و کسی که با او معاشرت می شود و آن به معنای نزدیک و دوست صمیمی است وهم نشین انسان همسرش می باشد برای اینکه با او معاشرت    می کند و مورد معاشرت او قرار می گیرد . بنابراین هم نشین ،همان دوست صمیمی و همراه است. [۹]

عشیر به معنای یک دهم نیز آمده است . [۱۰]

ج – المعشر : جماعت ، جمعیت ، خانواده و اهل انسان ، جن و پری ، انسان ، گروه . [۱۱]

د- عشره : رفت و آمد کردن با یک دیگر ، معاشرت ، رفت و آمد و نشست و برخاست. [۱۲]

ه- عاشره : با او رفت و آمد و نشست و برخاست و معاشرت کرد ، با او مصاحبت و هم نشینی کرد . [۱۳]

ح – عاشرته : در دامان شدن برای او مثل عدد ده کامل شدن . [۱۴]

خ – معاشر : به معنای جماعتی از مردم است چنانچه پیامبر ( ص ) فرموده :

« نحن معاشر الانبیاء …» ما گروه پیامبران …

دکتر معین در فرهنگ خود در معنای معاشر چنین می نویسد : « ۱- به معنای یار و رفیق ( صفت )  ۲- با کسی زندگی کننده ( اسم فاعل ) ۳- معاشر به معنای گروه ( اسم جمع ) که تنها به این

صورت آن هم در حدیث به کار رفته است . » [۱۵]

۲- روابط

روابط جمع رابطه است . رابطه به معنای بستگی ، علاقه ، پیوند می باشد .[۱۶] البته از این ریشه اصلی ربط به دو واژه ذیل نیزمی توان اشاره کرد .

الترابط به معنای ایجاد را بطه و پیوند . [۱۷]

ارتباط به معنای التزام ، نسبت ، پیوستگی از دو سو .[۱۸]

دهخدا در فرهنگش ذیل واژه روابط گفته است : در اصطلاح فارسی زبانان ، ارتباط ، رفت و آمد ، مراوده ، معاشرت و آمیزش . [۱۹]

و هم چنین ذیل واژه ربط به این معانی اشاره می کند : علاقه و آنچه بدان چیزی را به چیزی ببندند . [۲۰]

علقه و وصله ، هر چیزی که بستگی به چیز دیگر داشته باشد .

– سلسله و زنجیر.

– کلمه پاورقی یعنی کلمه ای که در پایین صفحه نویسند و به عین همان کلمه ای باشد که در اول سطر صفحه بعد نوشته می شود .

– آشنایی ، ارتباط و پیوندی که در میان دو کس به واسطه دوستی و آشنایی پیدا می شود .

– ( در اصطلاح شطاریان ) مرشد کامل را گویند که مسترشد را به حق تعالی رابطه دهد. [۲۱]

با مراجعه به کتابهای لغت عربی به معنای ربط و مشتقات آن در می یابیم که عبارت است از :         ربط : بستن و بعدا برای هر کسی که در حصاری پناه گیرد و در آن از دشمنان بیرون حصار دفاع     کند . [۲۲]

ربط الفرس : بستن اسب در جایی که نگهداری و حفظ شود . [۲۳]

رباط الجیش : باقی ماندن و پیوستن سپاه ، کمین گاه ، استراحت گاه سربازان ( چاپار خانه و قرار گاه ) .

رباط : مکانی که مخصوص اقامت نگهبانان است . [۲۴]

ارتبط فی الحبل : با طناب بسته شد . [۲۵]

الرّّبط : جمع کردن و به هم پیوند دادن .

الربطه : یک بار با طناب و غیره چیزی را بستن .

ربط : محکم کرد ، پیوست ، متصل کرد یا شد .

ارتبط : بستگی داشت ، مربوط بود .

مرتبط ، مربوط : دارای بستگی . [۲۶]

ب- کاربرد قرآنی

۱- معاشرت

 در قرآن مجید مشتقات معاشرت در دو قالب به کاررفته است :

به صورت فعل که آن هم در باب مفاعله است چنانچه خداوند می فرماید : ﴿ وَ عَاشرُِوهُنَّ بِالْمَعْرُوف  ﴾ [۲۷]

با ( زنان ) به طور شایسته رفتار کنید .

( واین از جمله وظایف مرد با زن است اعم از وظایف واجب یا مستحب ) وآن وسعت دادن در

نفقه ومدارا نمودن با او در قول و فعل وباقی امور است.  [۲۸]

۲- به صورت اسم مفرد (صفت مشبهه بر وزن فعیل ) آمده است که به معنای زیر به کار رفته است :

الف – به معنای قریب و صدیق که جمع آن عشراء است .

ب – به معنای زوج و زوجه آمده است . [۲۹]

چنانچه در حدیثی از پیامبر ( ص ) روایت شده که فرمود :

« انکن اکثر اهل النار ، فقیل لم یا رسول الله ؟ قال لا نکن تکثرن اللعن و تکفرن العشره . » اکثر شما زنان اهل آتش ( جهنم ) هستید . پرسیده شد چرا ای پیامبر خدا ( ص ) ؟ فرمود :

 زیرا شما زیاد لعنت و ناسپاسی همسر را می کنید .

ج- یکی از مصادیق معروف عشیر ، هم نشین و معاشر است چنانچه خداوند می فرماید : ﴿ لَبِئْسَ الْمَوْلىَ‏ وَ لَبِئْسَ الْعَشِیر ﴾ [۳۰]

چه بد مولا و یاوری ، و چه بد مونس و معاشری . [۳۱]

 د- عشیر به معنای ده یک یا یک دهم نیز آمده است . [۳۲] ( این واژه در این معنی با معاشر مترادف است . )

۳- عشیره که به معنای اسم جمع است و به معنی خانواده و قبیله است و جمع آن عشرات و

عشایر است چنانچه در قرآن آمده است : ﴿ وَ أَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِین‏ . ﴾ [۳۳]

و خویشاوندان نزدیکت را هشدار ده .

البته در قرآن در آیات ذیل به معنای خاندان و قبیله آمده است . ﴿ قُلْ إِن کاَنَ ءَابَاؤُکُمْ وَ أَبْنَاؤُکُمْ وَ إِخْوَنُکُمْ وَ أَزْوَجُکمُ‏ْ وَ عَشِیرَتُکم‏  … ﴾ [۳۴]

بگو اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما …

 ﴿ وَ لَوْ کَانُواْ ءَابَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَنَهُمْ أَوْ عَشِیرَتهَُمْ  ﴾ [۳۵]

هر چند پدران یا فرزندان یابرادران یا خویشاوندانشان باشند .

۴- معشر … این واژه در معانی زیر به کار رفته است :

الف : به معنای جماعت و گروه چنانچه خداوند می فرماید : ﴿ یَمَعْشَرَ الجِْنّ‏ِ وَ الْانس ﴾ [۳۶]

ای گروه جن و انس .

ب : معشر به معنای اهل و خانواده آمده زیرا معشر الرجل را به معنای اهل و خانواده او نیز گفته اند و جمع آن را معاشر دانسته اند . ( معشر الرجل = اهله )

۲- روابط

الرباط : مصدر است که افعال آن – ربطت و رابطت و مرابطه – است مثل محافظه . خدای تعالی گوید : ﴿ وَ مِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ  ﴾ [۳۷]

اسبهای ورزیده ( برای میدان نبرد ) ، تا به وسیله آن ، دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید .

رباط مثل ربط به معنی بستن است رباط الخیل یعنی ذخیره اسبان . در کشاف گفته : رباط نام اسبان ذخیره در راه خداست و شاید ربط باشد .

ناگفته نماند : از آن در آیه فوق بین الانثیین مراد نیست بلکه شاید تأکید و مبالغه مراد باشد یعنی برای مقابله با دشمنان آنچه بتوانید از نیرو و ذخیره اسبان جنگی آماده کنید ( یا اسبان ذخیره شده آماده کنید ) تا دشمنان خدا و دشمنان خویش را بیم دهید . در آیه : ﴿ یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اصْبرُِواْ وَ صَابِرُواْ وَ رَابِطُواْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون‏ ﴾ [۳۸]

ای کسانی که ایمان آورده اید ( در برابر مشکلات و هوسها ) استقامت کنید و در برابر دشمنان ( نیز ) ، پایدار باشید و از مرزهای خود ، مراقبت کنید ، و از خدا بپرهیزید ، شاید رستگار شوید .

« اصبروا » صبر فردی را می رساند « صابروا » به صبر دسته جمعی دلالت دارد « رابطوا»  از مرابطه به عقیده المیزان ایجاد ارتباط میان نیروها و افعال جامعه است . در اقرب الموارد می گوید : « ربط الامر واظب علیه » یعنی : بر کار مواظبت کرد . [۳۹]

معنی آیه چنین می شود : ای مومنان از حیث فرد و عموم خویشتن دار باشید و میان خویش ربط ایجاد کنید و مواظب هم باشید و از خدا بترسید تا رستگار شوید .

پس مرابطه دو گونه است :

۱- مرابطه – یا مراقبت و پاس دادن در سر حدّات و مرزهای بلاد مسلمین که مثل مرابطه نفس و حفظ جان آدمی از بدن خویش است و مثل این است که کسی در سر حد و مرزی ساکن شده است و مراقبت و نگه داری آنجا به او واگذار شده پس نیاز دارد که مرز را با نگهبانی و رعایت کامل و بدون غفلت حفظ کند و این عمل مثل جهاد در مجاهده است .

پیامبر ( ص ) فرمود : « من الرباط نتظار الصلوه بعد الصلاه » یعنی : یکی از پاسداری و مراقبت ها انتظار و یا اقامه نماز بعد از نماز است تا مرز نفس از وسوسه های شیطانی و شهوات سد شود و این حدیث تفسیری از حالات و مراقبین عبادات است که می فرماید : ﴿ الَّذِینَ هُمْ عَلىَ‏ صَلَاتهِِمْ          دَائمُون ‏. ﴾ [۴۰]

آنها که پیوسته نمازها را به جا می آورند .

و این جهاد اکبر است زیرا جلوگیری از نفوذ بزرگترین دشمنان یعنی وسوسه های شیطانی است.

۲- فلان رابط الجأش : این عبارت وقتی به کار می رود که قلب انسان قوی و نیرومند باشد . خدای تعالی گوید : ﴿ وَ رَبَطْنَا عَلىَ‏ قُلُوبِهِمْ ﴾ [۴۱]

و دلهایشان را محکم ساختیم .

در باره اصحاب کهف است که می فرماید : دلها شان را قوی کرده بودیم و چون برخاستند گفتند : ﴿ فَقَالُواْ رَبُّنَا رَبُّ السَّمَوَتِ وَ الْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَاْ مِن دُونِهِ إِلَهًا ﴾

پرودگار ما رب آسمانها و زمین است و هر گز جز او خدایی را نمی خواهیم .

و آیات ﴿ لَوْ لَا أَن رَّبَطْنَا عَلىَ‏ قَلْبِهَا  ﴾ [۴۲]

و اگر دل او را ( به وسیله ایمان و امید ) محکم نکرده بودیم . و « وَ لِیرَْبِطَ عَلىَ‏ قُلُوبِکُمْ » [۴۳]

خداوند شما را در جنگ بدر مدد رسانید تا از وساوس شیطانی مصون ماند و دلهاتان را قوی گرداند .

و این معنی اشاره ای است به آیه : ﴿ هُوَ الَّذِى أَنزَلَ السَّکِینَهَ فىِ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزَْدَادُواْ إِیمَنًا ﴾ [۴۴]

او کسی است که آرامش را در دلهای مومنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزاید .

و در آیه ﴿ أُوْلَئکَ کَتَبَ فىِ قُلُوبهِِمُ الْایمَنَ وَ أَیَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْه‏ ﴾ [۴۵]

آنان کسانی هستند که خدا ایمان را بر صفحه دلهایشان نوشته و با روحی از ناحیه خودش آنها را تقویت فرموده .

به کار بردن قلوب در این آیه افئده و دل آنها نیست چنانکه گفته :  ﴿ أَفِْدَتهُُمْ هَوَاء ﴾ [۴۶]            دلهای ستمکاران هوا و باطل است .

ج – شناخت حوزه معاشرت انسان

انسان در اجتماع با گروههای زیادی معاشرت دارد ؛ افراد خانواده ، هم کلاسان ، هم کاران ، همسایگان ، دوستان و بالاخره سایر افراد جامعه .

الف : معاشرت اختیاری

 گروهی که موافق میل و سلیقه او هستند از جمله دوستان و افراد خانواده او ، که این امری طبیعی است .

ب : معاشرت اضطراری

 زمانی به ناچار در محیط جامعه یا خانواده با فردی یا افرادی معاشر است که از نظر خلق و خو و روح ایمانی با آنها مطابقت چندانی نداشته و بلکه فاصله بسیار دارد این امر در محیط کار و یا همسایگی بیشتر دیده می شود . برخی از این معاشرتها از روی میل و خواست شخصی نیست بلکه به ناچار رخ می دهد …

در محیط جامعه و گاه در محیط خانواده ، به افرادی بر می خوریم که واقعاً صلاحیت معاشرت را ندارند ولی به حکم همکاری در محیط کار یا هم زیستی در محیط خانواده و جامعه ناچاریم ساعت یا ساعاتی را با آنها بگذرانیم. در این حالت باید نهایت سعی و کوشش را کرد تا اخلاق بد آنها به شخص سرایت نکند و از ضرر آنها باید فقط به خداوند قادر و مهربان پناه برد و از او کمک خواست .

امیر المؤمنین ( ع ) از قول پیامبر ( ص ) می فرماید :

« بنگرید که با چه کسی هم صحبت هستید ؟ زیرا هیچ کس نیست که مرگش فرارسد جز آنکه یارانش در پیش خدا برابرش مجسم شوند ، اگر از نیکان باشند ، نیکانند ( و بدانها شاد شود ) و اگر از بدان باشد ، بد هستند ( و بداند که به سرنوشت آنان دچار شود ) و هیچ کس نیست که بمیرد و هنگام مرگش برابر او مجسم نشود . » [۴۷]

از حدیث فوق در می یابیم که در معاشرت با افراد از یک سری معاشرتها نهی شده و به یک سری معاشرتها توصیه شده نهی از معاشرت  بدان و بد کاران و توصیه به معاشرت با افراد نیکو کار و صالح . که به عنوان نمونه بدان اشاره می شود.

 الف : معاشرتهای نیک

۱- خردمند و کریم

چنانچه حضرت صادق ( ع ) از قول امیر المؤمنین ( ع ) فرمود :

« با کسی نیست بر تو که با شخص خردمند هم نشین شوی اگر چه کرم او را نپسندی و از این ناحیه نفعی نبری ولی از خرد او منتفع شو . و از اخلاق بدش بپرهیز . و هیچ گاه هم نشینی با کرم را از دست مده ، اگر چه از خرد او سودی نبری ، ولی با خرد خود از کرم او سود ببر و بگریز هر چه می توانی از همنشینی با شخص پست و بی خرد » . [۴۸]

۲- خوش اخلاق

معاشر خوب باید از حسن خلق بهره مند باشد و حریص بر دنیا نباشد ، کریم و خوش قول باشد بطور کلی دوست خوب کسی است که هر چه بیشتر آراسته به صفات حمیده وپیراسته از صفات رذیله باشد ، اگر چنین دوستی پیدا شود وجودی ارزشمند است که عزیز است واز معاشرتش سود دنیوی و اخروی حاصل می گردد .

۳- صادقان

با توجه به آیه ۱۱۹ سوره توبه ، خداوند به معاشرت با صادقین نیز توصیه کرده است .

﴿ یَأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ کُونُواْ مَعَ الصَّدِقِین‏ ﴾

ای کسانی که ایمان آورده اید از ( مخالفت فرمان ) خدا بپرهیزید ، و با صادقین باشید .

در آیات گذشته سخن در باره گروهی از انسانهایی بود که آیات خداوند و دین اسلام را به استهزاء گرفته اند و خداوند مؤمنان را از معاشرت با آنها نهی کرده است اما در آیه مورد بحث اشاره به نقطه مقابل آنها کرده ، دستور می دهد که رابطه خود را با راستگویان محکم بدارید . با توجه به خود آیات قرآن ، صادق کسی است که دارای ایمان به تمام مقدسات و به دنبال آن عمل در تمام زمینه ها باشد و تعهدات خود را در برابر ایمان به پروردگار به خوبی انجام می دهند ، نه تردیدی به خود راه می دهند ، نه عقب نشینی می کنند ، نه از انبوه مشکلات می هراسند بلکه با انواع فداکاریها ، صدق ایمان خود را  ثابت می کنند . شک نیست که این صفات مراتبی دارد ، بعضی ممکن است درقله آن قرار گرفته باشند که ما نام آنها را معصومان می گذاریم ، و بعضی درمراحل پایین تر. [۴۹]