عنوان :

پایان نامه  تأثیر معلولیت جسمی- حرکتی نوجوانان دختر بر خلاقیت

آنها

تعداد صفحات : ۱۱۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

توجه روز افزون به عوامل موثر بر خلاقیت سبب شده است تا بر تاثیر خصوصیات فرد و نقش شخصیت بر خلاقیت تاکید شود. مرور تحقیقات و مطالعات انجام شده در این مورد نشان می دهد که از دیرباز در ادبیات روانشناسان خلاقیت به پیوستگی خلاقیت با برخی خصوصیات شخصیتی اشاره شده است.

در بیشتر فرهنگها بدن و ظاهر کلی موضوعاتی هستند که به طور قابل ملاحظه‌ای نگرش هستند و ممکن است تأثیر قاطعی بر خودپنداری فردی داشته باشد. اثر بدن فرد بر روی رفتارش بیشتر غیر مستقیم است تا مستقیم. همچنین سطح آرزوی فرد نهایتاً به خودپنداری او بستگی دارد. یک عامل مهم در آن چه فکر می‌کند که قادر به انجام آن است. و انتظاری که فرد از خودش در انجام کاری دارد و آنچه سعی دارد بر آن دست یابد. تصوری است که شخص از خود خویشتن دارد. خودپنداری فرد نیز به نوبه خود تا حد زیادی محصول ارزیابی افراد دیگر نسبت به اوست.

چگونگی واکنش افراد نسبت به یک فرد معلول مهم‌تر از معلولیت واقعی او است. خودپنداری افراد بیشتر از ناتوانی آنها در رفتارشان تأثیر دارد. به همین جهت پیش‌گویی‌ها درباره برنامه توانبخشی که براساس ناتوانی بدنی فرد طرح‌ریزی شده‌اند، اغلب نادرست درمی‌آید، زیرازمینه واقعی ناتوانی در سایه ادراک منحصر به فرد اشخاص معلول از ناتوانی خودشان و خودپنداری آنها شکل می‌گیرد و به عبارتی دیگر معلولیت فرد اغلب تناسبی با ناتوانی او ندارد.

هدف از این تحقیق نیز بررسی چگونگی تفکر خلاق در افراد معلول جسمی- حرکتی و نیز یافتن همبستگی اجتماعی صفات شخصیت و نیروی خلاق در این افراد است.

جامعه تحقیق ما معلولان جسمی- حرکتی مراکز توانبخشی در مقطع نوجوانی است که ۵۰ نفر از دانش آموزان دوره راهنمایی و دبیرستان انتخاب شدند. برای آزمون خلاقیت از، آزمون خلاقیت تورنس که شامل ۶۰ سوال بود استفاده شد، و برای سنجش مشخصه های شخصیتی از یک آزمون خودپذیری استفاده شد.

مقایسه و تجزیه و تحلیل نمرات خلاقیت نشان داد که گروه معلولان جسمی- حرکتی به طور معنی داری از گروه مقایسه پایین تر بودند و به عبارت دیگر معلولیت بدنی سبب افت نیروی تفکر خلاق آنها شده بود. در ضمن نمره خودپذیری کمتری از گروه مقایسه دارند. محاسبه همبستگی بین خلاقیت و خودپذیری نیز رابطه مثبت و معنی داری را بین خلاقیت و خودپذیری نشان می دهد.

واژه های کلیدی: معلولیت ، معلول جسمی- حرکتی ، خلاقیت، خودپنداری، روان‌نژندی، خودپذیری، توانبخشی، خودشکوفایی

فهرست مطالب

فصل اول
مقدمه    ۲
بیان مسئله    ۶
هدف تحقیق    ۸
اهمیت و ضرورت تحقیق    ۱۰
فرضیه‌های تحقیق    ۱۱
جامعه آماری    ۱۲
نمونه آماری    ۱۲
ابزار پژوهش    ۱۲
تعریف اصطلاحات    ۱۳
معلولیت    ۱۳
معلولیت جسمی- حرکتی    ۱۳
خلاقیت (تفکر خلاق)    ۱۴
خودپذیری    ۱۴
خود    ۱۵
خودپنداری    ۱۶
روان‌نژندی (روان رنجوری)    ۱۶
خودشکوفایی    ۱۷
توانبخشی    ۱۷
فصل دوم
پیشینه تحقیق    ۱۹
بررسی تاریخی    ۲۱
تعریف خلاقیت    ۲۱
عوامل موثر بر خلاقیت    ۲۷
رابطه خلاقیت و ویژگی‌های شخصیتی    ۲۷
دیدگاه روانکاوی از خلاقیت    ۲۹
دیدگاه گیلفورد درباره خلاقیت    ۳۰
دیدگاه تورنس درباره خلاقیت    ۳۱
خلاصه‌ای از تاریخچه نظریه‌های خود    ۳۲
مازلو و نظریه خود    ۳۳
چگونگی شکل‌گیری خود    ۳۴
خودپنداری    ۳۵
رشد خودپنداری در نوجوانی    ۳۶
خودواقعی و خود آرمانی    ۳۷
خودشکوفایی و خلاقیت    ۳۸
نقش تصویر ذهنی بدن در خودپنداری نوجوان    ۴۰
مروری بر دنیای معلولین    ۴۱
معلول چیست؟    ۴۳
علل معلولیت‌ها    ۴۵
انواع معلولیت    ۴۵
جنبه‌های روانی معلولیت جسمی- حرکتی    ۴۶
معلولیت جسمی- حرکتی و خودپنداری    ۴۷
مشکلات ناشی از معلولیت و نقایص بدنی    ۴۸
تأثیر والدین بر شخصیت افراد معلول جسمی- حرکتی    ۴۹
توان بخشی معلولین جسمی- حرکتی    ۵۰
فصل سوم
موضوع تحقیق     ۵۳
جامعه آماری    ۵۳
گروه مقایسه    ۵۳
روش نمونه‌گیری    ۵۴
روش تحقیق    ۵۴
ابزار تحقیق    ۵۵
۱- آزمون خلاقیت تورنس    ۵۵
نمره‌گذاری پرسشنامه    ۵۵
آزمون خودپذیری    ۵۶
نمره‌گذاری آزمون خودپذیری    ۵۶
روش آماری    ۵۷
نحوه اجرای آزمون    ۵۷
فصل چهارم
نقد و اعتبار فرضیه‌ها    ۶۰
فرضیه شماره ۱    ۶۰
فرضیه شماره ۲    ۶۵
فرضیه شماره ۳    ۷۰
فصل پنجم
خلاصه فصول قبل    ۷۶
تفسیر و نتیجه‌گیری    ۷۸
پیشنهادات    ۸۱
محدودیت‌ها    ۸۳
ضمائم    ۸۴
منابع مورد مطالعه    ۸۵

منابع مورد مطالعه

۱-   آقایی نیشانی، دکتر تیمور، خلاقیت و نوآوری انسانها و سازمانها، ۱۳۷۷ ، انتشارات ترمه.

۲-   آمابیلی، دکتر ترزا، شکوفایی خلاقیت، مترجمین: دکتر حسن قاسم‌زاده، پروین عظیمی. ۱۳۸۱٫ نشر دنیای نو.

۳-   آمابیلی، شکوفایی خلاقیت کودکان، حسین قاسم‌زاده، ۱۳۷۵، نشر دنیای نو.

۴-  آهنگر کمیجانی، شهناز، بررسی تأثیر آموزش رسمی بر میزان خلاقیت نوجوانان شهریار، ۱۳۷۹ پایان‌نامه، دانشگاه تهران.

۵-   اتکینون و همکاران، زمینه روانشناسی، ترجمه: محمدنقی براهنی و همکاران، ۱۳۷۶، انتشارات رشد.

۶-   احمدی، دکتر سید احمد، روانشناسی نوجوانان و جوانان، ۱۳۷۱، انتشارات ترمه.

۷-   براندن، ناتانیل، راهنمایی برخودباوری، مترجم: مینو سلسله، ۱۳۷۹، نشر فرا.

۸-  پورصمدی، ابراهیم، بررسی میزان خودپنداری در دانش‌آموزان عادی و معلولین جسمی- حرکتی شهر تهران، ۱۳۷۸، دانشگاه علوم تحقیقات.

۹-   پیس پی‌یر ، ژائوی مربرت ، خلاقیت چیست؟ مترجم: دکتر محمدحسین سروری، ۱۳۷۹، نشر عابد.

۱۰-    تورسن ئی.پال.، استعدادها و مهارت خلاقیت و پرورش آن، حسین قاسم‌زاده،  ۱۳۷۳، نشر دنیای نو.

۱۱- جولیانی، وود، ارتباطات میان فردی (روانشناسی تعامل اجتماعی)، مترجم: مهرداد فیروزبخت، ۱۳۷۳، انتشارات مهتاب.

۱۲- خلاقیت در آموزشگاه، ترجمه دکتر علی خانزاده، ۱۳۵۸، انتشارات چهر.

۱۳- دکسرتی، پال تورنس، استعدادها و مهارتهای خلاقیت، ترجمه دکتر حسن قاسم‌زاده، ۱۳۷۲، چاپ شقایق.

۱۴- سیاسی علی‌اکبر، نظریه‌های مربوط به شخصیت، ۱۳۵۴، دانشگاه تهران.

۱۵- سیف، علی‌اکبر، روانشناسی پرورشی، ۱۳۷۹ ، نشر روان، ویرایش نو.

۱۶- علیپور بیژن، شمیسا علی، پرورش خلاقیت،  ۱۳۷۶، نشر دکمه‌گران.

۱۷- قضایی، دکتر صمد، سبب‌شناسی، پیشگیری و توان‌بخشی، ۱۳۶۸٫

۱۸- مازلو آبراهام، انگیزش و شخصیت، ترجمه احمد رضوانی، ۱۳۶۸، انتشارات آستان قدس رضوی.

۱۹- ماکسون مالتز، روانشناسی خلاقیت، مهدی قره‌چه‌داغی،  ۱۳۶۸، نشر شباهنگ.

۲۰- مایلی میترا، بررسی رابطه میزان خلاقیت با خودپنداری در بین دانش‌آموزان شهر تهران، (۸۰- ۱۳۷۹) پایان‌نامه.

۲۱- نجفی، نسرین، کمک به معلولین ، ۱۳۶۲، نشر دانشکده توان‌بخشی و رفاه اجتماعی.

۲۲- نولتز دوان‌پی و الن شولتر سیدنی ، تاریخ روانشناسی نوین، علی‌اکبر سیف و همکاران.

۲۳- وایزبرگ، رابرت، خلاقیت فراسوی نبوغ، مهدی والفی، ۱۳۷۸، نشر روزنه.

۲۴- و. برکی، ویلیام. خودپنداری، مترجم: دکتر سید محمدمیرکمالی،  ۱۳۷۸، انتشارات سیطرون.

مقدمه:

تردیدی نیست که مهم‌ترین نقشی که والدین می‌توانند در تربیت کودکان خود ایفا کنند، پرورش توانایی خلاقیت آنهاست. زیرا خلاقیت به نحوی بلامنازع عامل کلیه پیشرفت‌های بشری است و امکان بروز خلاقیت افراد وقتی مهارتها وانگیزه خلاقیت در کودکی پرورش یابد، بسیار بیشتر است. شاید از آن مهم‌تر این واقعیت است که، چنان که بسیاری از روانشناسان تأکید دارند، خلاقیت و صلاح روح و روان همراه و همگام‌اند. بدین ترتیب شاید به جرأت بتوان گفت خلاقیت کلید طلایی خوشبختی است.

خلاقیت حوزه افراد «تیزهوش» و «با استعداد» نیست. اگرچه آنها استعداد بالقوه بیشتری دارند که در راه‌های خلاق به کار برند. خلاقیت‌ می‌تواند و باید جزئی از زندگی همه افراد، از جمله افراد تیزهوش، و با استعداد باشد. لیکن مهم‌ترین عامل در خلاقیت، انگیزه برای انجام کارهای خلاق است. استعداد، ویژگی‌های شخصیتی، و مهارت به والدین و مربیان نشان می‌دهد که کودک چه کاری را می‌تواند انجام دهد ولی انگیزه نشان می‌دهد که چه کاری انجام خواهد شد. چنانکه خواهیم دید انطباق انگیزه‌ها با استعداد و مهارتهای کودک است که در خلاقیت کارساز می‌باشد.

برای کودک خود نوعی تصویر ذهنی از آنچه می‌خواهد شود به دست آورید. تصویری از بزرگسالی کودک که با ویژگی‌های سازگار باشد. تصویی که او با شور و شوق درونی آن را به مرحله عمل درآورد آنچه باید تأکید گردد، آن است که تحمیل علائق پدر و مادر بر کودک به هیچ شکل منجر به نیل دستاوردهای اخلاق نخواهد گردید.

به منظور راهنمایی والدین و مربیان در شناسایی خلاقیت کودکان درهر زمینه به تفصیل سه جزء متشکله خلاقیت را که بعارت از مهارت در زمینه مربوط، مهارتهای تفکر و رفتار و عملکرد خلاق و انگیزه درونی است.

افراد در خلاق‌ترین شرایط خود قرار خواهند داشت اگر در درجه اول به علت علاقه، لذت، رضایت حاصله و چالش کار مبادرت به انجام کاری می‌کنند و نه از طریق فشار خارجی یعنی انگیزه برونی این اصل را اصل انگیزه درونی خلاقیت می‌نامند.

خلاقیت واقعی بدون قدری شور و هیجان غیرممکن است.

(مترجمین: دکتر حسن قاسم‌زاده، پروین عظیمی)

پیشرفت بشریت با خلاقیت پیوندی محکم دارد. باید بتوان به چیزهای نو دست پیدا کرد و روشهای اندیشه‌هایی را جستجو کرد که آدمی را در موقعیت‌های اضطراری یاری دهد و راه‌های تازه‌ای را برای شناختن و بارورتر کردن آفرینش پیش پای او بگذارد. خلاقیت در همه زمینه‌های فعالیت انسانی لازم است از دانش و کارهای مهندسی گرفته تا ادبیات. آنها که امروز در مدارس درس می خوانند به عنوان کارگر، نظامی، مهندس، دانشمند، طبیب و … زندگی مستقل خود را آغاز می‌کنند.

این کودکان و نوجوانان امروز نه تنها باید دست‌آوردهای گذشته و دانش و فرهنگ فعلی جامعه را حفظ کنند بلکه باید استعداد این را نیز داشته باشند که آنها را به پیش ببرد و

تکامل بخشد.

در عصر ما در سطح ملی و بین‌المللی چه از نظر معلم و چه از نظر دانش‌آموز همه‌جا با اندیشه‌های واحدی برخورد می‌کنیم که همان اقتضای زمان ما یعنی تخیل، اختراع، ابتکار و خلاقیت است. مطمئناً همیشه افراد خلاق وجود داشته‌اند، اما قرن بیستم هم از جهت لزوم آمادگی و هم از جهت حفظ وفاداری به انسان در مقابل دنیای ماشینی چنین ایجاب می‌کند که تمام قوای خلاقیت سازنده‌ای را که بالقوه در افراد بشر وجود دارد به کار گرفته شود.

بی‌شک یکی از زیباترین ویژگی‌های انسان قدرت آفرینندگی و خلاقیت است به واسطه همین ویژگی است که انسان می‌تواند اهداف آرمان‌گرایانه خود را پدید آورد و توانایی‌های خود را شکوفا سازد، آنچه پیش از آن در مورد خلاقیت تصور می‌شد، براساس نگرش نبوغ‌آمیز بنا شده بود و طبق این نگرش، خلاقیت به افراد تعلق داشت، افرادی که نبوغ استثنایی برخوردار بودند و توانایی ذهنی آنان فراتر از مردم عادی به شمار می‌رفت.

بنابراین خلاقیت موهبتی آسمانی پنداشته می‌شد که صرفاً در اختیار تعداد معدودی از افراد قرار گرفته است و همین افراد خاص که دارای خلاقیت هستند در شرایط مختلف آن را از خود بروز دهند وهمین افراد هستند که به اختراعات و اکتشافات نائل می‌شوند. با فراگیر شدن منطق‌گرایی اکثر باورهای انتزاعی و همینطور امور ما بعدالطبیعه دستخوش دگرگونی‌های عدیده‌ای شد.

مقوله‌ی خلاقیت و سایر قابلیت‌های فکری نیز در همین راستا مورد بررسی دقیق دانشمندان قرار گرفت و با بررسی طیف وسیعی از نمونه‌های مختلف نتایج بسیار جالبی بدست آمد که با آنچه تاکنون پنداشته می‌شد تفاوت عمده‌ای دارد.

در مورد آموزش تا خلاقیت بخش مهمی از دوره‌های (تفکر خلاقانه) است که این تفکر در نتیجه فرآیندهای استثنایی تفکر بروز می‌کند که تا حدودی با تفکر عادی که ما در فعالیت‌های روزانه خود به کار می‌بریم متفاوت است.

احیاء علاقه به روان‌شناسی خلاقیت قبل از هر چیز دلایل عمیق اجتماعی دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که فرهنگ امروزی استقلال با رفتار از لحاظ اجتماعی و اگر کمتر تحمل می‌کند و خطرات اجتماعی و فرهنگی همرنگی افراطی در قلمروهای رفتار آشکار ذهنی از طریق نظریه‌های اجتماعی مورد تأیید قرار گرفته است. پاداش‌هایی که برای همرنگی وجود دارد و نبودن نسبی پاداش برای تفکر و عمل مستقل یک مانع اجتماعی برای فرد و یک بازدارنده برای «ابراز وجود» است. به همین دلیل روانشناسان و معلمان جامعه ضمن اشاره به خطرات همرنگی افراطی و رفتارهای قالبی در رکوردی که در نتیجه آن جامعه را از پیشرفت بازمی‌دارد، به اهمیت نوآوری و تفکر خلاق برای جامعه را مورد تأکید قرار داده‌اند (بودو، آلن، ترجمه خانزاده ۱۳۵۸)

افراد معلول جسمی- حرکتی دارای ویژگی‌های شخصیتی معینی هستند که می‌توانیم تأثیر آن را بر فعالیت‌های روانی آنها از جمله تفکر خلاق این افراد، مورد بررسی قرار دهیم. معلوم شده است که معلولیت غالباً در خودپنداری افراد اثرات خاصی بر جای می‌گذارد. مثلاً وقتی می‌گوییم خانواده، والدین، دوستان و افراد دیگر در نظر و ادراکی که فرد از خود دارد موثر است (وابستگی به دیگران، دلسوزی و ترحم نابه‌جای افراد و نظرهای آن بر خودپنداری افراد تأثیر دارد و در افراد معلول امکان بوجود آمدن این شرایط بیشتر است.)

بیان مسئله:

هرچند روان‌شناسان در تمام دوران علمی شدن روان‌شناسی در آثار خود اشاره‌هایی به خلاقیت داشته‌اند ولی از اواسط دهه ۱۹۵۰ تغییری جدی در نگرش روان‌شناسان نسبت به خلاقیت دیده شده و از موضوعی فرعی و گاه حاشیه‌ای به اصلی مهم در روان‌شناسی تبدیل شد.

با اشاره به همین تغییر است که گالوین تایلور[۱] یکی از محققان مسایل خلاقیت این مسأله را مورد تحقیق قرار دارد. در ۶ تا ۷ دهه قبل از ۱۹۵۰ فقط تعداد بسیار محدودی مقاله پژوهشی در مورد خلاقیت در ادبیات علمی ظاهر شد، وی از سال ۱۹۵۵ از علاقه و فعالیت فزایند‌ای راه‌های پژوهشی بسیاری را گشوده است از آن زمان افزایش فوق‌العاده زیادی در شور و حرارت نسبت به مسایل خلاقیت ظاهر گشته است. (دکتر تیمور آقای نیشانی، ۱۳۷۷).

مشخص شده است که برای استفاده و پرورش و ظهور این نیروهای خلاق، افراد باید در خلاق بودن هیچ محدودیت اجتماعی نداشته باشند. باید آزاد باشند و برای اندیشه‌ها و نوآوری‌های بکر و مهم از لحاظ اجتماعی و فرهنگی پاداش گیرند. اندیشه‌های یگانه و مسایل ابتکاری و شیوه‌های جدید حل آنها محصول یک جامعه نوآور است و پیشرفت مداوم اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و آموزشی تا حد زیادی به خلاقیت اعضای جامعه بستگی دارد. ولی متأسفانه این جنبه در جامعه ما کمتر مورد بررسی قرار گرفته است و در دبستانها خلاقیت هر روز کمتر از پش مبنای تعلیم و تربیت افراد قرار می‌گیرد. (آلن بودو، ترجمه خانزاده، ۱۳۵۸).

علم جدید روان‌شناسی خلاقیت نیز مانند سایر پدیده‌های روانی بر کثرت عوامل و حقایقی که به طریقی بر خلاقیت موثر تأکید دارد. یعنی یک سری عوامل بیرونی و درونی بر تفکر خلاق تأثیر می‌گذارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از: عوامل انگیزشی، شخصیتی، روانی و اجتماعی، بررسی های انجام گرفته و روش ساخته است که این عوامل با نتایج مثبت و منفی بستگی دارد.

در این تحقیق سعی می‌شود تا نحوه تفکر خلاق گروه خاصی از جامعه یعنی معلولان جسمی- حرکتی مورد بررسی قرار گیرند. مطالعاتی درباره تأثیر معلولیت جسمی- حرکتی افراد با یادگیری و تفکر آنها انجام شده است. به نظر می‌رسد معلولیت جسمی- حرکتی بر خلاقیت و قوه ابتکار افراد نیز تأثیر گذارد. بنابراین باید انتظار داشته باشیم که در این گروه نسبت به افراد غیرمعلول شاهد افت توانایی‌های خلاق باشیم. افراد معلول جسمی حرکتی از نظر شخصیتی وضعیت ویژه‌ای را دارا هستند. اغلب آنها احترام به خود پایینی دارند، اعتماد به نفس و اطمینان به خود کمتری را دارا می‌باشند و به طور کلی برداشت غیرواقعی از «خود» دارند. تحقیقاتی در مورد خودپنداری غیرواقعی آنها انجام شده است که اکثر آنها نشان داده‌اند این افراد در مورد خودشان ارزیابی بیش از حد یا کمتر از حد واقعی دارند (البته در اغلب موارد) به همین دلیل سطح اضطراب آنها بیش از حد معمول است و اغلب آنها احساس درونی بی‌ارزش بودن و ناایمنی را دارا می‌باشند.