عنوان :

پایان نامه هدفمند کردن یارانه در کاهش فقر

تعداد صفحات :۱۰۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

اصولا هدفمند کردن یارانه ها به ۲ دلیل صورت می گیرد: محدودیت منابع و بودجه دولت و عدم تامین نیازهای اساسی گروه های فقیر انتقادها و مشکلاتی که پیرامون یارانه موادغذایی ارائه می شود از سه بعد اقتصاد خرد، کلان و اجتماعی _ فرهنگی قابل تامل است در سطح اقتصاد خرد، ضعف در شبکه های بازاریابی و همچنین دور بودن تولید کنندگان از محل بازار در کشورهای جهان سوم منجر به بهره برداری بیشتر و افزایش هزینه های بازارسازی از سوی واسطه ها شده است. بدین ترتیب بهبود بازاریابی مواد غذایی می تواند منجر به کاهش هزینه های آن و به دنبال آن افزایش قیمت در تولید کنندگان و کاهش در قیمت پرداختی مصرف کنندگان شود.

 هدف اصلی این پژوهش بررسی الگوی فعلی مواد غذایی شامل : یارانه میان دهک درآمدی شهری و روستایی و ارائه راهکارههای علمی می باشد و به منظور بررسی رفتار مصرف کنندگان و برآورد کشش های قیمتی کالاهای مورد مطالعه از رهیافت دیتون ۱۹۹۸ استفاده گردید. براساس این رهیافت و با بهره گیری از تفاطت میان گروههای مختلف مصرف کننده موسوم به دسته که هر دسته در برگیرنده یک شهرستان بود واکنش مصرف کنندگان در مورد قیمت مورد بررسی قرار گرفت. پس از تخمین تابع تقاضای کالاهای مشمول یارانه (برنج . نان . روغن . گندم) کشش قیمتی درآمدی و کیفیت محاسبه شد. معادلات تقاضای این کالاها براساس روش رگرسیون به ظاهر نامرتبط و با استفاده از بسته نرم افزاری  micro Fit.4:1 صورت گرفت. داده های این بررسی نیز شامل مخارج و مقدار مصرف کالاهای مزبور و همچنین ویژگی های جمعیتی اندازه خانوار و میزان تحصیلات سرپرست خانوار بود.

 این اطلاعات از میان ۸۴۸ خانواده روستایی و ۶۰۷ خانواده شهری استان : خراسان، مازندران، آذربایجان و …

 ارزیابی و روند فعلی مصرف کالاهای منتخب حاکی از وجود تفاطت قابل ملاحظه میان دهک های مختلف شهری و روستایی از لحاظ میزان مصرف و مخارج اختصاص یافته به این کالاها بنا شد. به گونه ای که در حال حاضر دهک های درآمدی بالاتر هم از لحاظ کمیت و هم کیفیت از کالاهای منتخب بهره بیشتری می برند. رفتار مصرفی مصرف کنندگان شهری و روستایی نیز حاکی از این است که کالاها به صورت مجموعه ای مکمل مصرف می شوند.

 تأثیر افزایش قیمت کالاهای منتخب بر روی میزان انرژی بر حسب کالری و درآمد دهک های مختلف و شاخص فقر به کمک سناریوهای مختلف افزایش قیمت این کالاها بررسی شد. نتایج حاصل از بررسی اثرات تغذیه ای حاکی است از افزایش همزمان قیمت تمامی کالاهای مصرف کنندگان روستایی که بیشتر از مصرف کنندگان شهری تحت تأثیر قرار می گیرند.

براساس نتایج به دست آمده پیشنهاد می شود ابتدا دهک درآمدی در مناطق شهری و روستایی شناسایی شود و توزیع یارانه ای کالاها در میان دهک های واقع در زیر خط فقر صورت گیرد. البته کاهش توزیع یارانه ای این کالا در میان دهک های درآمدی بالا نیز باید تدریجی صورت گیرد.

واژه های کلیدی: هدفمند کردن یارانه ها، کاهش فقر، قیمت، تغذیه

فهرست مطالب

چکیده                                         ۸
فصل اول :
مقدمه       .. ۱۲
اهمیت موضوع         … ۱۵
اهداف تحقیق     . ۱۷
فرضیات           .. ۱۷
فصل دوم :
مروری بر پژوهش های انجام شده        .. ۲۰
فصل سوم :
روش تحقیق     . ۵۳
۳ . ۱ ) کیفیت         .. ۵۵
۳ . ۲ ) تخمین و تصریح مدل       .. ۶۱
۳ . ۳ ) اثرات تغذیه ای تغییر قیمت        . ۶۶
۳ . ۴ ) اثرات رفاهی تغییر قیمت    . ۶۸

فصل چهارم :
نتایج بحث     … ۷۲
۴ . ۱ ) روش پرداخت یارانه           ۷۲
۴ . ۲ ) اولویت بندی در اعطای یارانه              .. ۷۳
۴ . ۳ ) الگوی مصرف مصرف کنندگان           … ۸۷
۴ . ۴ ) اثرات تغذیه ای کاهش یارانه              … ۹۴
۴ . ۵ ) اثرات درآمدی (رفاهی)     .. ۹۷
۴ . ۶ ) اثرات قیمت کالا بر شاخص فقر           .. ۹۸
فصل پنجم :
خلاصه و نتیجه گیری         .. ۱۰۱
فصل ششم :
فهرست و منابع   ۱۰۸

فهرست منابع :

 ۱ ) انیستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور (۱۳۷۸)، جدول ترکیبات مواد غذایی ترجمه آریو موحدی و رویا و روستا، انتشارات انیستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور، چاپ اول، تهران.

 ۲ ) بخشوده؛ م (۱۳۷۵)، بررسی تقاضا انواع گوشت در ایران، مجموعۀ مقالات اولین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زابل، صفحه ۵۸۸ – ۵۶۵ .

 ۳ ) پناهی، ع .ر، (۱۳۷۵)، تحلیل رفتار مصرفی در مناطق شهری، کاربرد سیستم تقاضای تقریباً ایده ال، مورد ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، شیراز.

 ۴ ) ترازنامه بانک مرکز جمهوری اسلامی ایران، سال های مختلف.

 ۵ ) تقوی، م . و، غروری نخجوانی (۱۳۷۹)، روند فقر در ایران طی دو دهه گذشته، فقر در ایران، مجموع مقالات، دانشگاه علوم تهران، تهران.

 ۶ ) تودارو . م، (۱۳۶۶)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، تهران وزارت برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی – اجتماعی و انتشارات، چاپ دوم، تهران.

 ۷ ) رئیس دانا، ف (۱۳۷۹)، زیر خط فقر در ایران، مجموع مقالات، دانشگاه تهران، تهران.

 ۸ ) سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور، (۱۳۸۰)، نظام هدفمند یارانه ها، تهران.

 ۹ ) گجراتی . د، (۱۹۹۶)، مبانی اقتصاد سنجی، ترجمه حمید ابریشمی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

 ۱۰ ) مجتهد، ا . (۱۳۷۸)، بررسی اثرات پرداخت یارانه نان در ایران و کاهش آن در اقتصاد پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی و تهران.

 ۱۱ ) مرکز آمار ایران، (۱۳۷۹)، طرح آمارگیری درآمد و هزینه درآمد خانوار، تهران.

 ۱۲ ) مؤسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، (۱۳۷۵)، بررسی اقتصاد یارانه، انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، چاپ سوم، تهران.

 ۱۳ ) نجفی . ب، (۱۳۷۳)، راههای اصلاح نظام کنونی سوبسید نان، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه سال دوم، شماره ۸ .

 ۱۴ ) واریان، هـ ، (۹۱۹۹)، رویکردی جدید به اقتصاد فرد میانه، ترجمه سید جواد مقیم پور، انتشارات نشر من، تهران.

۱۵ ) Abdullah , A.D.K. Jain and A.K. Sharma (1999). Household food Demand in India , Journal of Agricultural Economics, 50 (2) : 316 – ۳۲۷٫

۱۶ ) Ahmed m A.u and H .E. Buoys (2002). Weighing what’s practical : proxy means Tests for Targeting food Subsidies in Egypt , FC ND Discussion paper , No. 132 ,

۱۷ ) Alston J .m. , V.H. Smith , A .Acquire and S. Hussein (1999). Least – cost clap food policies : Some Implications of  International food Aid , Agricultural Economics , 20 = 191 – ۲۰۱ .

۱۸ ) Arndt , C . and F . Trap (2001). Who Gets the coods? A General Equilibrium Perspective on food Aid in Mozambique , food policy , 26 = 107 – ۱۱۹ .

۱۹ ) Clay , D . C , D . moll and D . Hob tewold (1999). Food Aid Targeting . A study of who Needs it and who Gets it , food policy , 24 = 391 – ۴۰۹٫

۲۰ ) Curtis , F (2000). A Review of food sub side Be search at IFPRL , FCND Discussion paper , No .12,   .

۲۱ ) Ho Human , W .L . , B . L Gardner , R .E. Just and B.M .Heath (1994) the Impact of food Aid on food subsidies in Recipient countries, American Journal of Agricultural Economics , 76 (4) = 732 – ۷۴۲٫

TARGETING SUBSIDES AND POVERTY REDUCTION

Targeting subsidies and poverty Reduction

۲۲ ) Tiffin , A . and R. Tiffin  (۱۹۹۹). Estimate of food Demand Elasticity’s for Great Britain : 1972 – ۱۹۹۹ , Journal of Agricultural Economics , 50 (1) : 140 – ۱۹۷ .

۲۳ ) haraki , k (1989) . food Subsidies : A case study of price Reform in morocco , h sms working paper, No . 50.

۲۴ ) Famino , m . D (1995) . ISS uesin valuing food Aid : the cash or In – kind Controversy , food policy , (2.11) = 3-10 .

۲۵ ) Dalt , G (1998) . Controversy , tools for porerty measurement and Analysis FCND Discussion paper , No , 50 .

مقدمه

یارانه به هر گونه پرداخت انتقالی اطلاق می شود که به منظور حمایت از اقشار کم درآمد و بهبود توزیع درآمد از محل خزانه دولت و هر آنچه که می تواند به خزانه دولت واریز گردد به صورت نقدی و یا جنسی به خانوارها و تولیدکنندگان کالا و خدمات تعلق می گیرد.

در یک تقسیم بندی کلی می توان یارانه ها را به یارانه کالاهای مصرفی ، یارانه خدمات اجتماعی و یارانه کالاهای واسطه ای برای تولیدکنندگان گروهبندی کرد.

 ( سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، ۱۳۸۰ )

پرداخت یارانه از جمله شناخته شده ترین راه های انتقال درآمد به گروه های کم درآمد جامعه است که هر کشور در حال توسعه و هم در کشورهای توسعه یافته دارای سابقه طولانی است. ( موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

ممکن است یارانه به صورت ضمنی و یا آشکار باشد.

در حالت پرداخت ضمنی یارانه به صورت غیر مستقیم و عمدتا توسط تولید کنندگان پرداخت می شود. بدین ترتیب که تولید کنندگان در ازاء تولید کالا قیمت های پایین تری از بازار آزاد دریافت می کنند.

پرداخت آشکار یارانه نیز خود به ۲ صورت عمده اعمال می شود:

یا کالاهای مشمول یارانه با قیمتی پایین تر از قیمت بازار در میان مصرف کنندگان توزیع می شود و یا اینکه کالاهایی توزیع می شود که حاوی شکلی از توزیع مجدد درآمد بدون اثر قیمتی هستند. ( ۱۹۴۴، Hoffman  & etal  )

در کشور ما نیز سابقه یارانه به قحطی ناشی از جنگ جهانی و تامین غله و نان از سوی دولت مربوط می شود اگرچه این یارانه ها آشکار نبوده اما بخشی از هزینه های آن از سوی دولت تامین شده است. ( موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

یعنی افزون بر ۵۰ سال است که بر روی کالاهایی مثل گندم یارانه تعلق می گیرد.

اوایل دهه ۵۰ را می توان نقطه عطفی در پرداخت یارانه دانست در نتیجه به پرداخت یارانه بیشتر اقدام نموده و علاوه بر گندم به کالاهایی دیگر مثل قند و شکر و چای و روغن نباتی نیز یارانه تعلق گرفت. ( موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با شروع جنگ به دلیل شرایط خاص لازم بود نقش دولت در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی و به ویژه در زمینه های نظارت و کنترل بر شبکه توزیع قیمت گذاری کالاها و حمایت از گروه های کم درآمد و آسیب پذیردر مقابله با فشار تورم و جبران کمبودها افزایش می یابد. در این دوره هزینه یارانه بسیار افزایش یافت به گونه ای که با وجود شرایط خاص که پس از خاتمه جنگ حاکم بود و با وجود افزایش شدید جمعیت و تنگنای منابع ارزی و ریالی پرداخت آن از سوی دولت غیر قابل تحمل به نظر می رسید. بنابر این به…      سیاست آزاد سازی و تعدیل اقتصادی، بررسی، حذف یارانه ها و جانشین ساختن آن با نظامی که بار مالی کمتر و زمان بیشتر به همراه داشته باشد مطرح شد.

البته در سطح جهانی از دو دهه گذشته و به توصیه اکید بانک جهانی و صندوق بین المللی پول مبتنی بر حذف یارانه برای تسریع رشد اقتصادی در جهان سوم بحث پیرامون آن رونق گرفته است. ( موسسه مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

در همین راستا برخی از کشورهای جهان سوم سعی کرده اند تا هزینه یارانه مواد غذایی را کاهش دهند و در این زمینه به موفقیت رسیده اند. ( ۱۹۴۴، Hoffman  & etal  )

به طور کلی هدفمند کردن یارانه عبارتست از تعریف و انتخاب گروه ها یا خانوارها و حتی افراد هدف و توزیع منافع بین آنها لازمه این است که بتوان گروهی از افراد بر اساس معیارهایی از دیگران متمایز کرد.

هدف هر طرح هدفمند سازی تحویل کالا یا خدمات به گروهی که نیاز بیشتری به آنها دارند و مثتثنی کردن عده ای می باشد که توانایی خرید این کالاها یا خدمات را از کانال های خصوصی دارند.

هدفمند کردن یارانه از طریق ۳ مکانیزم قابل تحقیق است: خود هدفمند[۱]، هدفمندسازی اداره شده[۲] و هدفمندسازی گروه گرا.

مکانیزم خودکار هدفمند کردن مشتمل بر توزیع کالاهایی می باشد که عمدتا افراد فقیر از آنها استفاده می کنند. البته این مکانیزم لزوما هدفمند کردن اداره شده نیز مبتنی بر انتخاب شکل خاصی از توزیع است. این مکانیزم متضمن برخی از هزینه های اجرایی است که این هزینه های اجرایی نیز با افزایش صحت و دقت فرآیند هدفمند  سازی افزایش می یابد. ( ۱۹۴۴، Hoffman  & etal  )

روش هدفمند کردن گروه گرا نیز رهیافتی است که مستلزم تصمیمات جامعه پیرامون شایستگی خانوارها برای مشارکت در برنامه های کمک های غذایی است.

در این رهیافت تصمیمات مبتنی بر اطلاع قبلی از موقعیت امنیتی غذایی هر یک از خانوارها است. (clay & etal , 1999)

۱ . ۱ ) اهمیت موضوع

اصولا هدفمند کردن یارانه ها به ۲ دلیل صورت می گیرد: محدودیت منابع و بودجه دولت و عدم تامین نیازهای اساسی گروه های فقیر انتقادها و مشکلاتی که پیرامون یارانه موادغذایی ارائه می شود از سه بعد اقتصاد خرد، کلان و اجتماعی _ فرهنگی قابل تامل است در سطح اقتصاد خرد، ضعف در شبکه های بازاریابی و همچنین دور بودن تولید کنندگان از محل بازار در کشورهای جهان سوم منجر به بهره برداری بیشتر و افزایش هزینه های بازارسازی از سوی واسطه ها شده است. بدین ترتیب بهبود بازاریابی مواد غذایی می تواند منجر به کاهش هزینه های آن و به دنبال آن افزایش قیمت در تولید کنندگان و کاهش در قیمت پرداختی مصرف کنندگان شود. در این زمینه نیز مطالعاتی وجود دارد که دال بر صحت این مطلب می باشد.

از طرف مصرف با توجه به قدرت خرید پایین افراد فقیر، اجرای برنامه های حمایتی بدیهی است اما آنچه در این میان بحث انگیز است، تغییر الگوی مصرف کنندگان به سمت کالاهای مشمول یارانه است که عمدتا نیز وارداتی هستند.

از بحث های مطرح در این زمینه نحوه توزیع کالاهای مشمول یارانه است که اغلب به صورت عمومی و بدون جهت گیری به سوی اقشار خاصی از جامعه می باشد که منابع اقتصادی از بخش عمومی و خصوصی انتقاد به سمت مصرف کالاهای مشمول یارانه هدایت شده و این امر علاوه بر تحریف جریان سرمایه گذاری و کاهش رقابت در اقتصاد توانایی دولت در ایجاد اشتغال را نیز کاهش می دهد. ( laraki , 1989 )

افزون بر این، در مراحل اولیه توسعه هزینه فرصت منابع اختصاص داده شده به واردات مواد غذایی بسیار بالا می باشد. از بعد اجتماعی و فرهنگی نیز اعتقاد عموم بر این است که باید نیازمندی های عمومی مثل بهداشت، اشتغال، آموزش و تغذیه از سوی دولت مرتفع شود. ( laraki , 1989 )

به دلیل بار هزینه ای یارانه ها اغلب دولت به دنبال تجدید نظر در برنامه های اعطایی یارانه به مواد غذایی هستند تا در صورت امکان از بار هزینه ای آن بکاهند: در جهت حذف یارانه ها نیز تلاش هایی صورت گرفته، اما این تلاش ها عمدتا بر اساس منتفع شدن اقشار درآمدی بالا به جای گروه های فقیر و همچنین با توجه به استدلال گروه های درآمدی پایین نسبت به گروه های درآمدی بالا سهم بزرگتری از درآمد خود را به مواد غذایی اختصاص می دهند، عقیم مانده است.

اما امروزه اغلب کشورهای در حال توسعه در جهت کاهش یارانه مواد غذایی گام برداشته اند. این در حالی است که  هنوز در ایران سهم هزینه یارانه مواد غذایی در بودجه دولت بسیار بالاست.

به گونه ای که در طول ۳ دهه گذشته بیش از ۴۰% از بودجه دولت را به خود اختصاص داده. (موسسه  مطالعات پژوهش های بازرگانی، ۱۳۷۵ )

متوسط سهم یارانه کالاهای اساسی از بودجه دولت طی دوره ۱۳۷۹_ ۱۳۷۳ نیز ۹/۹ درصد می باشد. ( ترازنامه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، سال های مختلف )

علاوه بر این اقشار درآمدی بالا نسبت به گروه های درآمدی پایین از یارانه پرداخت شده بیشتری بهره می گیرند. بدین ترتیب که بر اساس

۱)  یارانه کالاهای اساسی علاوه بر چهار کالا برنج، روغن، نان، قند شکر کالاهایی مثل گوشت،  پنیر شیر، مرغ را شامل شده که چهار گروه دوم سهم بسیار اندکی را تشکیل می دهند.

آمارهای منتشر شده در حال حاضر سهم بالاترین دهک درآمدی را نسبت به سهم پایین ترین دهک درآمدی در یارانه را نشان داده و کالاهای روغن خوراکی و قند شکر به ترتیب ۱/۲ و ۷/۱ برابر می باشد. این رقم برای ۲۰ درصد بالای درآمدی نسبت به ۲۰ درصد پایین و برای دو کالای مذکور به ترتیب ۶/۱ و ۵/۱ برابر است. ( سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور، ۱۳۸۰ ) با توجه به مسائل فوق و همچنین وجود مشکلاتی چون محدودیت بودجه و افزایش جممعیت. اهمیت هدفمند کردن یارانه و تجدید نظر در جهت گیری آن  به سوی اقشار فقیر کشور بیش از پیش آشکار می شود.

۱        . ۱ ) اهداف تحقیق

برای الگوی مصرف مواد غذایی در مناطق روستایی وشهری
ارزیابی نحوه منتفع شدن اقشار و گروه های درآمدی مختلف شهری و روستایی از یارانه های پرداختی به مواد غذایی شامل : ( روغن خورراکی ، قند و شکر، نان و برنج)
ارزیابی اثرات سناریوهای مختلف کاهش و حذف یارانه های مواد غذایی ( روغن خورراکی ، قند و شکر، نان و برنج)
برسی وضعیت فقر در مناطق روستایی و شهری
ارائه پیشنهاداتی جهت هدایت یارانه به سوی اروپای درآمدی خاص با هدف کاهش فقر

۲        . ۱ ) فرضیات تحقیق

گروه های درآمدی بالا از یارانه های مواد غذایی بهره بیشتر می برند .
گروه های درآمدی پایین نیاز به دریافت مواد غذایی مشمول یارانه دارند.
هدفمند کردن یارانه ها می تواند به کاهش فقر کمک کند .
هدفمند کردن یارانه ها می تواند باعث صرفه جویی در بودجه دولت شود.

 

مروری بر پژوهش های انجام شده

از دو دهه پیش و عمدتا به دنبال افزایش جمعیت و کاهش کمک های کشورهای صنعتی به کشورهای در حال توسعه و مشکلات اقتصادی که گریبان کشورهای جهان سوم شده بحث کاهش یارانه رونق گرفته است و مطالعات زیادی درکشورهای مختلف انجام شده است اما درایران مطالعات اندکی دراین زمینه صورت گرفته.

در این فصل ابتدا تعدادی از مطالعات انجام شده درخارج بررسی و سپس مطالعات داخلی ….

 پرداخت یارانه مواد غذایی از محل بودجه عمومی دولت به اقشار آسیب پذیر جامعه نه تنها مصرف کنندگان کالا مشمول یارانه را تحت  تاثیر قرار می دهد بلکه این یارانه ها بر روی تولید کنندگان  ( به ویژه تولید کنندگان کالاهای مشمول یارانه ) و مالیات دهندگان جامعه که به تامین بودجه دولت مساعدت می نمایند نیز تاثیر دارد.

آنچه در درجه بالای اهمیت قرار دارد اثرات یارانه بر روی تامین  معاش گروه های آسیب پذیرمصرف کنندگان است .

اما نباید از نظر دور داشت که عدم پرداخت صحیح و هدفمند آن می توان باعث اتلاف منابع کمیاب شود.

درقالب یک الگوی مکی می توان تغییرات حاصله از رفاه سه گروه متاثر از یارانه (یعنی مصرف کنندگان – تولید کنندگان و مالیات دهندگان) را تعقیب نمود. بر اساس همین رهنمون، هافمن و همکاران (۱۹۴۴) به بررسی اثرات گندم دریافتی (به صورت کمک) به نه کشور درحال توسعه از کشورها ی پیشرفته بر روی یارانه دریافتی مصرف کنندگان پرداختند.

نه کشور عبارت است از : مصر- بنگلادش – اندونزی –  تونس – سری لانکا – کره شمالی – برزیل – کلمبیا –  پرو

در این مطالعه اثر کمک های دریافتی از کشورهای پیشرفته علاوه بر میزان یارانه دریافتی مصرف کنندگان بر روی رفاه تولید  کنندگان و گروه مالیات دهندگان نیز بررسی شد. بدین منظور ابتدا یک تابع مطلوبیت وزنی که هر سه گروه مصرف کنندگان و تولید کنندگان و مالیات دهندگان را در بر می گرفت طراحی شد که در آن به هر گروه وزنی خاص تعلق گرفت.

هدف این مطالعه عبارت است از تعیین میزان بهینه یارانه بود ، بگونه ای که تابع هدف ( تابع مطلوبیت وزنی) حداکثر شد.

 بر این اساس تابع هدف زیر در نظر گرفته شد .

که = مازاد مصرف کنندگان

  = مازاد تولید کنندگان

 = میزان مخارج دولت

که به صورت یارانه به مصرف کنندگان منتقل می شود.

اگر ۱‌> θ باشد بیانگر حمایت از مصرف کنندگان در مقابل تولید کنندگان

اگر ۱≥ θ باشد بیانگر زیان های تولید ناشی از اختصاص بخشی  از بودجه دولت به یارانه مصرف کنندگان است.

پس با توجه به روابط فوق میزان یارانه بهینه به صورت تابعی از میزان کمکی دریافتی ( گندم ) ، درآمد سرانه و قیمت بین المللی گندم بدست می آید.

داده های مورد استفاده شامل مقادیر کمک های دریافتی، درآمد سرانه و قیمت گندم طی سال ۱۹۸۳_ ۱۹۵۵ بود.

متغیر های کمک دریافتی و قیمت جهانی بر روی میزان یارانه دریافتی مصرف کنندگان اثر مثبت و متغیر سطح درآمد سرانه نیز بر روی یارانه دریافتی اثر منفی داشته است.

اما این انحراف معیار مربوط به ضرایب متغیرهای مذکور به طور قابل ملاحظه ای بالا است. علیرغم اتفاق نظر غالب کشورهای پیرامون لزوم هدفمند کردن یارانه و اینکه هدفمندی یارانه منجر به تامین امنیت غذایی گروه های فقیر و کاهش در مخارج دولت می شود اما در اجرای سیاست هدفمند سازی تفاوت زیادی در میان کشورها دیده می شود.

در مطالعه هافمن و همکاران ( ۱۹۹۴ ) این نکته از طریق لحاظ کردن یک متغیر موهومی ویژه هر یک از کشورها تعقیب شد. نتایج نشان داد که ضرایب مربوط به متغیر موهومی هر کشور با یکدیگر اختلاف زیادی دارد، که این امر حاکی از تفاوت قابل ملاحظه در میان کشورها از لحاظ سیاست های اتخاذ شده در زمینه یارانه می باشد.

در قالب معادله دیگر نیز روند سیاست کشورهای مورد مطالعه در زمینه یارانه گندم با استفاده از یک متغیر موهومی بررسی شد.

نتایج این قسمت از بررسی نیز حاکی از تلاش کشورها در جهت کاهش یارانه می باشد.

با توجه به جامعیت رهیافت هافمن و همکاران (۱۹۹۴ ) که امکان تعقیب اثر سیاست های مختلف پرداخت یارانه را فراهم کرد در مطالعه دیگری آستون و همکاران (۱۹۹۹ ) بر اساس مطالعه هافمن و همکاران (۱۹۹۴ ) علت تفاوت در سیاست های انتخابی کشورها را مورد تحلیل قرار داد.

هدف دیگری که در مطالعه تعقیب می نمود بررسی علت انتخاب سیاست های مختلف در کنار سیاست های مصرف به منظور تامین مواد غذایی ارزان برای مصرف کنندگان بود.

در این مطالعه که به دنبال ارائه یک الگوی اقتصادی بهینه، بگونه ای که در آن هزینه تامین غذایی از آن برای مصرف کنندگان حداقل شود، بود تاثیر دو شکل از اعطای یارانه به طور مستقیم به مصرف کنندگان از طریق عرضه مواد غذایی با قیمت یارانه ای و اعطای یارانه به واردات مواد غذایی وقتی که بخشی از مواد غذایی از طریق واردات تامین می شود، بر روی رفاه مصرف کنندگان، تولید کنندگان و اثرات تولیدی ( کاهش در تولید ) یارانه که از طریق مالیات تامین می شود بررسی می شود.

در اینجا نیز مطالعه قبلی تابع هدف به صورت مجموع مازاد مصرف کنندگان، مازاد تولید کنندگان و زیان تولیدی ناشی از اختصاص بخشی از مخارج تامینی از طریق مالیات به یارانه در نظر گرفته شد که در آن به هر کدام از عبارت ها وزنی تعلق گرفت بدین صورت که

W= θGS + PS-Y (1-&) Tc

 با توجه به اینکه هدف عمده تامین رفاه مصرف کنندگان در نظر گرفته شده لذا به مازاد تولیدکنندگان و اثرات تولیدی وزن او به مازاد مصرف کنندگان وزن بیشتری (۱ < θ) داده می شود.

میزان حداکثر تابع هدف برای دو حالت اعطای یارانه به مصرف کنندگان و اعطای یارانه به واردات با یکدیگر مقایسه شد نتایج بدست آمده به شرح زیر است:

در صورتی که به مصرف کنندگان وزن بیشتری تعلق بگیرد و کشور وارد کننده ماده غذایی کشور کوچکی باشد، بدین معنی که بر روی عرضه جهانی ماده غذایی تاثیری نداشته باشد و  ۰= δ   ( یعنی اثر تولیدی مالیات را صفر در نظر بگیریم )

آنگاه سیاست اعطایی کامل یارانه به مصرف کنندگان یک سیاست بهینه تلقی خواهد شد. بنابر اعتقاد محققین تنها در صورت تامین شرایط مذکور می توان اظهار داشت که سیاست اعطایی یارانه سیاست بهینه است و با تغییر هر کدام از آنها ممکن است ترکیبی از دو سیاست اعطای یارانه به مصرف کنندگان و واردات یک سیاست بهینه تلقی شود و بر اساس یک رویداد تصادفی می توان انتظار داشت که سیاست اعطای کامل یارانه به مصرف کنندگان و یا سیاست اعطای کامل یارانه به واردات بتواند به تنهایی به عنوان یک سیاست بهینه تلقی شود.

همچنین اگر برای هر سه رفاه مصرف کنندگان و تولیدکنندگان و هزینه مالیات دهندگان وزن یکسانی داده شود یعنی ۱ = θ   ۰= δ   که در آن صورت قیمت تولیدکنندگان و مصرف کنندگان با یکدیگر برابر و میزان تعرفه بهینه که برای واردات بدست می آید برابر  خواهد بود. em   کشش خود قیمتی عرضه واردات است.

مدل هافمن و همکاران (۱۹۹۴ ) از حیث اینکه امکان تبادل و تعادل اثرات پرداخت یارانه میان گروه های متاثر از یارانه را فراهم می کند در میان مدل های دارای ماهیت کلان اقتصادی نیز برخوردارند. و با توجه به اهمیت اثرات بودجه ای تغییر نظام یارانه ها، تغییرات در بودجه دولت را مورد بررسی قرار داده اند. این مطالعات عمدتا به استفاده از رهیافت تعادل عمومی قابل محاسبه (  [۳]( CGEهمت گماردند.

از جمله مطالعاتی که در این زمینه می توان اشاره کرد مطالعه شامانی (۱۹۹۸ ) است که اثر حذف یارانه ذرت را بر روی بودجه دولت زامبیا مورد ارزیابی قرار داد. بر اساس این مطالعه در بعد کلان، حذف یارانه تولیدی ذرت در بودجه به کنترل نسبی تورم نیز مساعدت نماید.

نتایج مطالعه اوف گرین و الیسد (۲۰۰۱ ) در مصر نیز نشان داد که با هدفمند نمودن نظام پرداخت یارانه مواد غذایی تا ۶۰% امکان صرفه جویی در بودجه دولت وجود دارد.

در مطالعه دیگر لوستیچ (۱۹۸۶) با استفاده از رهیافت تعادل عمومی، اثرات بودجه ای برنامه توزیع یارانه ذرت را در مکزیک ارزیابی کرد. بر اساس یافته های وی کاهش یارانه ذرت مساعدت چندانی به مشکلات مالی دولت مکزیک نمی نماید و بر این اساس وی پیشنهاد کرد که از طریق توزیع هدفمند ذرت بار هزینه ای آن کاسته شود.

در یک مطالعه که با جهت گیری تعقیب تاثیر کاهش یارانه نان بر روی مخارج دولت صورت گرفت مجتهد (۱۳۷۸ ) به بررسی اثر یارانه نان پرداخت. در این بررسی ابتدا وضعیت پرداخت یارانه در ایران مرور و سپس اثرات شش سناریوی مختلف در مورد یارانه نان (از طریق تغییر در مخارج دولت )در قالب یک مدل کلان ۳ بخشی بر روی متغیر های اصلی اقتصاد رشد. تورم. بیکاری. بودجه دولت و توزیع درآمد مورد ارزیابی قرار گرفت.

سناریوی مذکور شامل ادامه روند فعلی پرداخت یارانه، کاهش یارانه با سطوح مختلف، حذف کامل یارانه اعطایی و حذف کامل یارانه اقتصادی بودجه صرفه جویی شده حاصل از حذف یارانه به سرمایه گذاری بود.

و همچنین جهت برآورد مدل کلان مورد مطالعه از روش ohs استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که سناریوی ادامه روند معنی: کاهش ده درصدی و حذف کامل یارانه، با فرض تعادل بودجه، بر رشد اقتصادی، مصرف بخش خصوصی، سرمایه گذاری بخش خصوصی، واردات، اشتغال و توزیع درآمد آثار منفی خواهد داشت اما نتایج بدست آمده برای سناریوی کاهش یارانه و اختصاص معادل همان مبلغ به فعالیت های سرمایه گذاری حاکی از وجود اثرات مثبت بر روی متغیر های فوق بود.

در مطالعه دیگر رحیمی و کلانتری (۱۳۷۱)  آثار حذف یارانه کالاهای روغن نباتی، گندم،  قند و شکرو چایرا مورد بررسی قرار دادند در این مطالعه ابتدا جایگاه و نظام پرداخت یارانه بررسی و با برخی کشورهای دیگر مورد مقایسه قرار گرفت. سپس آثار حذف یارانه کالاهای مذکور با استفاده از مدل های اقتصاد سنجی بر روی عرضه، تقاضا، قیمت و هزینه خانوارها بررسی شد.

یافته های این تحقیق نشان داد که کشش قیمتی عرضه کالاهای مذکور کمتر از یک و تقاضای آنها نسبت به قیمت بی کشش می باشد. بدین ترتیب با حذف یارانه این کالاها قیمت آنها و همچنین هزینه مصرف کنندگان برای این کالاها به طور قابل ملاحظه ای افزایش خواهد یافت. در بحث هدفمندی یارانه یکی از موانع و تعارضات طرح در مقابل صرفه جویی بودجه ای، مساله تامین معاش افراد فقیرجامعه است بگونه ای که در این غالب علیرغم صرفه جویی قابل ملاحظه در بودجه از طریق حذف کامل یارانه بود اما به دلیل آسیب پذیری بالای اقشار کم درآمد به ویژه از لحاظ تغذیه ای، حذف کامل یارانه توصیه نمی شود.

بر اساس مطالعاتی کوشیده اند تاثیرات تغذیه ای تغییر نظام یارانه را بر روی اقشار آسیب پذیر مصرف کنندگان مورد تحلیل قرار دهند. البته لازم به ذکر است که در برخی جوامع به دلیل اهمیت بعد تغذیه ای سناریوهای مطلوب تغییر نظام یارانه ها، علیرغم داشتن مزایای صریح، اهمیت عملی خود را از دست می دهند.

در این قسمت اهمیت اثرات تغذیه ای تغییر نظام پرداختی یارانه در برخی از مطالعات انجام شده مورد بررسی قرار گرفته شد.

کراو و همکاران (۱۹۹۷ ) ضمن بیان اهمیت تغذیه مناسب بر روی بهره وری و قدرت تولید نیروی کار به بررسی اثرات برنامه کاهش کمک های مواد غذایی در ایالات متحده بر روی موقعیت تغذیه ای و رفاهی گروهی از بزرگسالان مستقل و مهاجرین قانونی پرداختند. در مطالعات مذکور ابتدا به برنامه های کمکی موادغذایی مختلف ایالات متحده و اثرات آن بر روی جایگاه تغذیه و همچنین عوارض سوء تغذیه پرداخته شد. سپس به منظور تخمین اثرات تغذیه ای برنامه مذکور از داده های حاصل از دریافت کننده کمک های غذایی و همچنین از روش ohs استفاده کردند.

کیفیت رژیم غذایی نیز با استفاده از شاخص تغذیه سالم لحاظ شد. نتایج این مطالعه نشان داد که در اثرپذیری از تغییرات بوجود آمده در ارزش پولی موادغذایی، گروه مورد بررسی با عموم خانوارهای آمریکایی در دریافت کننده کمک های غذایی تفاوتی ندارند.

بدین ترتیب که کشش مخارج کا موادغذایی برای خانوارها و همچنین گروه مورد مطالعه به ترتیب ۳۲% و ۳۸% بوده اند.

کشش بدست آمده برای شاخص تغذیه سالم ۲۶% بود بنابر این در صورت عدم جبران، سناریوی فوق اثرات نا مطلوبی بر روی رفاه گروه مورد مطالعه خواهد داشت.

نتایج مطالعه گرین والسعید (۲۰۰۱ ) در مصر نیز نشان داد که هدفمند کردن یارانه چهار کالا (نان، آرد، شکر، روغن) منجر به ۵ % افزایش در مصرف کل جامعه و افزایش یک درصد در مصرف جامعه روستایی می شود.

سشامانی (۱۹۹۸ ) نیز اظهار نمود که با حذف  یارانه ذرت در زامبیا به دلیل خرده پا بودن تولیدکنندگان، تولید تحریک کننده امنیت غذایی به خطر خواهد افتاد. بررسی لاراکی (۱۹۸۹ ) در مصر هم نشان داد که به دلیل بالا بودن کشش خود قیمتی روغن گیاهی در مناطق شهری و روستایی و شکر در مناطق شهری، افزایش در قیمت آنها توام با صرفه جویی در بودجه دولت اثرات نا مطلوب تغذیه ای به همراه خواهد داشت. یافته های مطالعه کندی (۱۹۸۳) نیز که به تعقیب اثرات تغذیه ای برنامه توزیع یارانه شیر در مکزیک پرداخت نشان داد که با اجرای این برنامه میزان مصرف شیر در میان بچه ها و همچنین میزان مصرف کالری خانوارها به طور کلی افزایش یافت اما در مصرف کالری بچه ها بهبود حاصل نشد.

در مطالعه دیگری چلاراج و همکاران (۱۹۹۲ ) به بررسی اثرات پرداخت  یارانه برنج بر روی مصرف مواد غذایی پرداختند در این مطالعه میزان مصرف برنج در سال قبل در نظر گرفته شد. در مطالعه مذکور به منظور تخمین معادلات از داده های سری زمانی دوره ۱۹۸۵- ۱۹۵۶ استفاده شد.

برای تخمین معادلات مربوط به تقاضای برنج و توزیع برنج یارانه ای نیز از روش رگرسیون به ظاهر نا مرتبط (SUR )[4] استفاده شد.

نتایج این مطالعه نشان داد که افزایش شهر نشینی باعث افزایش توزیع دولتی برنج می شود. متغیرهای دیگر نظیر ذخایر دولتی فقط در بعضی از ایالت ها اثر قابل ملاحظه داشته است.

علاوه بر این شرایط محلی هر ایالت بر نوع رابطه کالاهای مرتبط با برنج و همچنین شدت ارتباط تاثیر عمده ای دارد. احمد (۱۹۷۹ ) سیستم توزیع یارانه ای نان و برنج را در بنگلادش مورد ارزیابی قرار داد. بر اساس یافته های وی این سیستم توزیع باعث افزایش مصرف افراد فقیر در مناطق شهری شده است.

گروه دیگری از مطالعات نیز ضمن خاطرنشان کرده اهمیت امنیت غذایی به افزایش سطح تولید موادغذایی در داخل اشاره کرده اند. بدین صورت که با افزایش قیمت محصولات تولیدی انگیزه تولیدکنندگان داخل تقویت می شود.

البته در این زمینه نباید از نظر دور داشت که اثر بخشی این تئوری مستلزم افزایش همزمان درآمد گروههای مصرف کننده جامعه برای افزایش تقاضا می باشد. از جمله این مطالعات می توان به مطالعه سشامانی (۱۹۹۸ ) اشاره کرد.

که اثرات آزاد سازی بازار موادغذایی و چالش های متعاقب آن، به ویژه در زمینه مواد غذایی را در کشور زامبیامحقق به بررسی اثرات آزاد سازی در بازار ذرت پرداخت. در زامبیا تولیدکنندگان ذرت، تولیدکنندگان خرده پا هستند.

انتظار می رفت که آزاد سازی بازار ذرت باعث رقابتی شدن بازار تهیه ذرت و کاهش هزینه بازاریابی و در نتیجه کاهش جمعیت و افزایش میزان دسترسی به آرد ذرت برای مصرف کنندگان شود.با حذف یارانه ذرت میزان تولید آن کاهش یافت که بنابراعتقاد محقق این کاهش ناشی از از بین بردن مزیت نسبی و رقابت مصنوعی بوده است. که به دلیل حمایت دولت بوجود آمده بود. لازم به ذکر است که تولیدکنندگان خرده پا ۵۶% از جمعیت زامبیا را تشکیل می دهند که ۹۰% انها نیز زیر خط فقر قرار دارند. لذا بنابر یافته های این پژوهش تا هنگامی که کشاورزان خرده پا با وضعیت فعلی به تولید بپردازند و ماده غذایی عمده مورد مصرف نیز ذرت باشد نمی توان به تامین امنیت غذایی و کاهش فقر امیدوار بود.

همچنین در اتخاذ سیاست ازادسازی کشاورزی و ارزیابی اثرات آن بر روی مصرف و توزیع موادغذایی و امنیت غذایی باید سیاست های کشاورزی در کنار دیگر سیاست های اقتصادی مورد توجه می باشد.

عدم وجود امنیت غذایی در کشورهای جهان سوم لزوما حمایت از اقشار اسیب پذیر را تبیین می کند.

---